| 1 |
Баат баамас долин, долин. Буңнаңт хъна хыʼб обильда. Буң саʼң бат оңон, хыʼб қа бат датобақн. Бись уська бат динбесьн, сааңна кәйган бинаң билян, хыʼбдат таңа саңна булең бат тобақн. Буңна хыʼб бат дильден саңна булең бәнән дуб. Буда обаң си бат толаңан. |
| 2 |
Бу си дугде бат дильден. Дотам баам даинбесь, хыʼбда хый қибась даусбильтет, тулиң әла дабутоблей, боʼкдиңа даесоңдақ, хыʼб даолдоқ. Хыʼбда амаң қоноқс хилаңтесин. Буңна хыʼбда иңгий бәнсяң. Дотам баам даольдоқ. Баат бада: «Баамо! Аттась қа касьнам». |
| 3 |
Баам аттась қа дакайнам. Баат аттась добни. Дотам баамдиңа огон. Дотам баам аттасясь дальтетна. Дотам баам кәйга дилунбет, бинда уська динбесь. Баамдиңа хәна бимний дотам баамди хуʼн даинбесь, мана: «Абаңа марамсанка қәтгетин, амди кәйга адат, ам даесилақ». |
| 4 |
Баат аятаңабинсаң, аттасясь дотам баамди хуʼн диқэй. Баат огон дотам баам бобсе диқэй. Дотам баамди баат дигдоқон. Баат дотам баамди баатдаңа бада: «Атась даңон сиэн, қадий у ат илдоқ». Дотәт баат баатась хиссыйдиңа огон. Оксьдаңаль сакәтләң хандо, тыʼндиңа добильда, ул датбияқ, боʼк билбет, тыʼн даңқимна. |
| 5 |
Дотәт баатдаңа бада: «Қибо, кадо, тыʼн акс кақан!» Дотәт баат бат колдо, хай бат колдо. Баат тыʼн кайнам, ааң тыʼн Дотәт баатда әдиңа датбияқ. Дотәт баат боʼк даолдоқ. Баат былда даңқэй. Баат биндада баамась дигдақан. |
| 6 |
У ага ень е-е та там бисяң а-а. Карон а-а еқлақн о-о тин ә-ә гә. Ат хай ким хънуна қоть дивиль. Бу хай қан қоть қан қан деқсақ е-е. Қоть қан а-а деʼң а-а деʼң е-е гә-гә. Еқлақн о-о тин ень у-у. Бу там бисяң е-е дагарақ. Ан дагарақ там бисяң. |
| 7 |
Москвадиңт манман дагарақ гә-гә. Ат Келлогдиңтин у-у. Бу гә кидиңт ә-ә бән ңаитеан а-а. Ага хай бән давиль. Ат ай Москвадиңа бән боқой о-о, бән боқой о-о е-гә. Ат карон е-е. Ат карон е-е. Бу там биль иʼль ага ай бән дақой. Бу ай бат дунда, дунда гә. |
| 8 |
Анари там қорэсь, а бән, бән, анари богон мордушка лёңлюбет. Абась богон доʼң қимсен, қогэт ыксь. Таң кысьн. Таң кысьн. Қат богон наʼнь ат кайнем, мордушка наʼнь ат кайнем. Қаре ат кайнем Ат богон. Мотор ақта лёберабет, мотор, мотор-то ақта лёберабет. |
| 9 |
Там аксь. Ат богон, а кине там ана бек снимарау, бек снимараусь. Диимэсин. А мордушка хаптэ тылқәс... тылқасян хаптэ... тылқасянам хаптэ мордушка. Тыга әтн ақта даңон, ақта даңон. Диимэсь қадиңа, аб мордушка хай қаʼйдиңа табут, хай қаʼйдиңа табут мордушка. |
| 10 |
Первый там қусь мордушка ат кат лёңугульт. Ат лёңлюгульт Ись хъня өнь бин дуусьқобет. Ись қат усяң. Қусь мордушка усяң ись. А қон мордушка ат лёңлюгульт. А сёоң совсем уже бәнсяң. Там аксь ана бәнсяң. Та қань. Қата ту мордушка, қусь мордушка кат дуусьқий. |
| 11 |
Қата ту мордушка, қусь мордушка кат дуусьқий, а қусь мордушка бәнсяң. Там биля бәнсяң. А потом... карига қусь мордушка кымае бин ат дулақ. Хъныня, хъныня и қасяң домна. И қасяң домна. А аноқсь ат дияқ кат лёңлюбет. Ат лёңлюбет. Та, ат бинут. Боля там аксь ан бәнсяң. Ат бинут. Всё. |
| 12 |
Киʼ ись дақэйин. Первый ись. Рыба. Қоть ан асәс ись. Хоть какой. Бат далонбетин исси тоʼн бэн бат сесь қураң. И... и деʼң бисяң хәңонбетн. Туниңа далонбетин бат. Баат бат дуголақ. А бара баат этот деʼң. Бу бән простой баат. Бу баңо баат. Бу баат баат сэнаң. |
| 13 |
А бара баат этот деʼң. Бу бән простой баат. Бу баңо баат. Бу баат баат сэнаң. Аль бат тибиндақ хинась. Дулейбдақ. «Тона. Есь деʼң быльд а қан датарақн. Тона. Биссям есь деʼң хай қан дуисян. Тона. Қоноқс кәнанди деʼң қан дақаролбетн». |
| 14 |
Туниль кәйкеʼт огон. Иʼ дугде тольга. Этда қоʼт толуг. Туниль аңонсааль. Қоноқсь қагдекогон иʼ дугде. Туляқ эт камгак. Хәʼң дунқут. Туниль сесьтакоқан. Бись сесьта қоңлоқ дукоқат. Туниль да аслин даодиңа. Аслин каңильбет. Этдиңа огон, касинам. Эт дуалей, саалоқан. |
| 15 |
Қоʼк баат дольдақ. Будаңтэн обильда қоʼк баам, буңнаңтин қоʼк хыʼб обильда. Бу толька ассанно, дэйаңольбет, уська таңоңолбет. Бу толька, қотбесьдиңаль абескийакобетн, хиссыйдиңт саалакобетн. Дугдийбильбет қотэ, тусяң саалакобетн. Бись Дотам бокдиль дабутоләт, и бу бутолақ бу дейтол. |
| 16 |
Си бу огон. Бу дуотоң тумсь, дуотоң тум тамаксь. Қобет қайа кольдо. Дуотоң: қиб баатәң дейбуңбетн. Бу динбесь наңа. Бу дольтан буңна ылька. Қиб баат тобинки будаңа: «Киди ассельди кәқтә хандо. Ат уська боқос бинқок қусьдиң уська». Бу долин бәнус кабеймна. |
| 17 |
Кадэ ага бу долин. Бик қиб баат тобинки будаңа: «Хандо киди ассельди кәқтә. Ат куңа қәтуксебет биндиб хуʼн». Бу кабеймна туди ассельди кәқтә. Буң данодақин бу. Қиб баат тобинки будаңа: «Канэең аб кәқтәдиңа». Бу конэең буда кәқтәдиңа и суккольдиңал кайбнам, быт кайдиңаль. |
| 18 |
Қиб баат огон уська, биндада колетдиңа огон. Динбесьн буда колетдиңа. Бу дуотоң қая колет. Бу динуда қиб баат кәқтәдиңаль баңнаңа. Қиб баат ситонақ кеʼт эсяң. Туда кеʼтась оңон ага колетдиңа, қакояқән буда иңосьдиңа. Будаңтэн саалакобетн. |
| 19 |
Аскат «Беʼсь хай дит». Ъӷай сёоң беʼсь хай дит долин қаддак ақтам. Қайе дит беʼсьдаңа бара: «Қарэ ат ук дъʼқ қотэ дигаро. Аксь анукс угась сиитақ». Беʼсь бара: «Каро!» Тоʼн дит си даниңильбет... даниңильбет. Қайе бара: «Қонокс у, – бара, – қөкт купка арендиңа қань кугон и уська бән киксебесь. |
| 20 |
Деʼңна ъʼгдиңа... ъʼгдиңт ась киңгисто». Беʼсь бара: «Ту ат тоʼн?» «Ат, – бара, – ук дъʼқ қотэ тоолёң». Кунся қоң беʼсь дитдаңа қаений: «Ень ат ук дъʼқ қотэ дигаро. Аксь угась ануксь сиитақ». Дит бара: «Каро!» Тоʼн беʼсь хай тоʼн сидугд толӷот. Ъкбаң дит датоң. |
| 21 |
Дитдаңа бара: «У анукс қонокс хакутесь, кайоқ арендиңа, уська бән киксибесь. Деʼңна ки ась киңгисто». Дит ай бара: «У ат тоʼн касқансе?» «Ат, – бара, – тоʼн ук дъʼқ қотэ толёң». Тоʼн дит хай беʼсь дейбугольбетин. Тоʼн бена оңон. И киль қотэ беʼсь хай дит боля қойбаң бән дугин. |
| 22 |
Кире Суломайдиңтэн қусь иңусь ана бәнсяң было. Бән иңусь, бән амбэль. Быльда қуң хаптанэн. Деʼң талын қосябетин. Деʼң талын тан дигибетин, кәт талын, сиругд талын. Қимн хай бинаң лёберабетин. Бинаңна деʼң, таʼпнаңа қоот уʼксято. Соляң дугбетин. Ат тоʼнэсь қяоӷон. |
| 23 |
«Дивил әә. Дивил әә. Ат аб арэң бат сякң бән бейиң каван уа. Қалыңнаң тақа. Каран қаʼ қотэ. Уж деʼң табги ууу. Деʼң табги ууу. Қибабаң дасанодан оо. Қибабаң дасанодан оо. Қалың оо қалың оо. Хас даанд илиң уу. Хас даанд илиң уу. Қибара баʼтэң тап да дериңа қан бильраң. Қибара баʼтэң тап дериңа бильраң. Када кирэ бән сякң каван». Вот хас дубтэрин әә. |
| 24 |
«Бестий деʼң баʼңдаңаль ага әә каңгбиндэн оо. Бестий, бестий деʼң аб аа тәʼң а табан қақбеткадолитин аа». Кеʼтда қөн дурбалина қақбетконитин «Қалың әә қибара қутқаʼт аа қан тульдиңа эсондақн. Қалың уу қибара қутда қаʼт кэнтулдиңа эсондақн». |
| 25 |
«Қиб аа там бей, – бара, – касянам оо. Қибара ариң бән аб ариң оо бән оңон. Қалың, әә аб аа қадаң оо қутда қаʼт кайибинамин әә. Қибадаңтэн боля у бәнсяң. Хънуна бек қоть къма касинямин әә. Қибара қутқаʼт къма касинямин». Қиб әә помогаробет еә. |
| 26 |
А! Әт дилдақән. Келлогбесь аӷат даӷат дэськалақэн. Об, ат, Андрей, Максим. Ну и еще та... а... сёоң хай еще баам была. Имлем баам. Қаря буд хыʼб хай, қаря буд қал хай. Әт Келлогбесь ъга дэськалақэн. Это силь, силь, ага. Об хай дисьқоольбет. |
| 27 |
Ъӷай әт еще хънунаң да. Қаря сёоң әт э палатка тие сёоң әт дольдәқин. Э туре синь... синь там аська это... это... обэ... об Дуткаась оңон. Деʼдиңа әд агә... агә оңон. Унягын, хъңэн э... хъңэн оңон. Дисьқоольбетин. Әт палаткадиңа былаң. |
| 28 |
Ту баам хай сюуң палаткадиңтен, Имлем баам. А қаря әт, об диимэсь кыга, это... аӷасей әт ага даңон. Аӷасей. Доʼң деʼң: ат, Дутка и Андрей. Қаря об аксь эсяң там атнь дугогон: «Ъдин! Ъдин!» «Акусь таңори?» «А сеоң, – бара, – қон, – бара, – таяңӷотин». |
| 29 |
«А бисең таяңӷотин?» «А къга сёоң, къга сёоң, къга сёоң э...» Там биля ат энбонсең. Песок как там биля. На той стороне, в общем, на песке батаң толоңӷотән. Ынәң е. А әт-то хънунаң – әтэ бутолекән. А об бара: «Те асьлиндиңа кадаңхәнн. |
| 30 |
Әт хънуна э... хънуна әт, – бара, – покатаемся». Ну, и ладно. Әт, әт кондаңхънн. А сёоң... а баат бень тося бинь долетаң. Бень уль хай баʼң дэттийсибет. Деэсигинән баам баатась. Э әт, әт бинь бутолекән. А Максим, ту а... ту хъня дыль бэт. |
| 31 |
Хай қот Гена, е Гена, Гена е. Ту бень бинь бутолекән. Ту а Гена бара: «Баамә! Ту, – бара, – бень коннь таёңӷотин». Ту батаңнаңа бара, коннь бат таёңӷотин. Әт қадэ даӷолейин. Қаря а ту баам... қаря е баам-то укон. Леʼсдиңа аӷатнэ. Туре укон. |
| 32 |
А баат хы уль тие десьтэйт. Деэсяӷот. Қаря қиб баат хай окон хай. Қаря окон леʼсдиңа. Уська бинь ага дә= дътонақ. Окон. Э әт қаря хай усь палаткадиңа диимэсин. «Къма», – қаря обдаңа нима. Әт ситат бәнь тольдамин. Э хънынсин-то тольдамин, Андрей, Максим и я. |
| 33 |
И әтә около әтн богдот кокдиңтен конхънән. Қае қоноксяң: «Те, къма, е сукдиңтен, е сукдиңтен эңңуңдаңтен». Қаря әт е, қаря әт эңңуңдиңа даңкон. Сюга туде диимэсин. Сюк диимэсин. А қаря э... Туруханскдиңаль ириң диимэсь, что у нас Сережка родился. Вот тоʼн туре. |
| 34 |
Анар ъӷай деʼң қум тийе долин. Кыт хай қум тийе долин. Кыт қум сенна иңольтэңась хыта дётиңқобильдан. А силь қум қыңась бат дётиңқабдан. Силь деʼң дисқоольбетин. Кыт дассанноольбетин. Санноольбетин. Хигэн кыт санноольбетин. Қим қа қусь тийе лёберольбет. Бу дааӷасля. |
| 35 |
Аӷасей бек... Аӷасей... Қимнэн дааӷасейн. Хигэн кыт бән дагасейн. Тик қим бу датогусёльбет. Бу дананберольбет. Қа иңусь тийе, қусь тийе қусең дататеңқабра. Дыльгет хай быльда қим даңатось. Хиг только дассанноольбет. Силь дисқоабет. Ень деʼң еңңун тийе дугин. |
| 36 |
Там бесь ана бән и дисқоабдан ана. Ассанно хай бән быльда деʼң таяңӷотин. Ень деʼң бән тоʼн дугин, биля ъӷай долин. Кысьн деʼң еңңундиңа сидақоңонден. Ень деʼңна дъʼқ, анар ъӷай деʼңна дъʼқ хъқтонақ. Самле деʼң уроаңогон. Хигэн лёберэсяң бәнаңқоʼй. |
| 37 |
Дыльгет долоңтийин хай тоʼн лёберэсяң эсьқовэн наңа. Лёберэсяң бәнаңқоʼй. Ень қайе там биля қоте деʼң ась дугин, бән дабатабет. Ну, хватит, по-моему. Лингвист: Еще чего-нибудь. Деʼңна дъʼқ там биля хъқтонақ. Ень долоңтийин дильгет бән итаңлем там биля қусь тийе кеʼт дуарақ. |
| 38 |
Әт ана қаңенсётин қум тийе, Таңа еңңуң тийе деʼң ень дугин. Кысьн деʼңна дәʼқ хъқонбетин бень. А еньдиңа дыльгет бәнаңқоʼй ана хыня китенсь китей дыльгет. Еңңундиңт бән лёверабетин ана. Кинун қанун таяңӷотин. Тоʼн деʼңна дъʼқ хъқтонақ. |
| 39 |
Ат хънынадыльдиңаль баʼң Келлогдиңтэн долдақ. Аб өб, ам, ат была, биснемин хай. Так-то өнь биснемин, а видишь, ага, они были, ну... Ень әт доʼң: ын хиген, аб биснемин, и ат, қоʼк қим дыль. Әт бек леʼска ақ долин, қусь тийе. Школадиңа ат богон, ат қусь қаʼ ана бән итперам қысьнбэсь. |
| 40 |
Кисяң школадиңтән ат кысьнбэсь только асанэй богон, потому что қусь қаʼ ана ат бән итперам... то есть бән... Ну и тоʼнь и долдақ ат, пока ат бән қяоӷон, школа бән кончила. Пока школа бән кончила. Қайе ат кисяң ат богон киниль дыльгетась. Әт даңон. |
| 41 |
Ат богон. Колетдиңа богон. Ат қайе колетдиңаль уська диимэсь. Кисяң ат тетнам. Тет, абат кынсь тет. Доʼң дыльгет абат. Самый қя аб хыʼб – хигдыль. А хъня дыльгет – қимдыльгет. Ень уже аб дыльгетнаңтэн бинаңнаңтэн семья усяң. Қалэн абат еням усяң. Доʼң қалэн пока. |
| 42 |
Ат бень хы лёберабет, хотя ақта пенсия получаю. Кынсь пенсия ат багарей. Хорошая пенсия. Ақта пенсия то есть. Киʼ иңусь аб хыʼб баңтэн томто. Ень сёоң ат дигарақ. Аб дыльгет лёберабетин уже. Қя хыʼб средняя аб хуʼнась школадиңтэн лёберабетин. Самый хъньсь в Туруханске далёберабет. |
| 43 |
Ат бин сколько дигарақ дугдэ кисяң в больницу богон кеʼт, сёоң длёберабет. Сёоң ат и длёберабет. Пока силы абат усяң, ат, наверное, сёоң и останусь. Кисяң әт еэльтий тайан... Бат дагаолдан еэльтий. Потому что кроме еэль кисяң бән там акусь ана тяңа. Кинесь худмеэль усяң, хуʼсь усяң, ъй усяң, съни усяң. |
| 44 |
Аб дыльгет таңа қысьнбэсь даскан... Остыганнась асанъй совсем бән итаңлям. Потому что аб тет, кыньсь тет бән даскан... Хънына тоʼн итаңлям асесь қаань, ну бән даскансян. Аб биснемин... Аб хъня бисеп бин қоой дигарақ. Бура дыльгет. Хай қяң уже дыльгет. |
| 45 |
Қяң дыльгет уже. Самый қя қимдыль. Туре тетнам. Диңа дыль усяң. А ещё қя бисеп абат усяң. Туре карен кеʼт. Бэн бин дугарақ. Бән лёберабет. Анун биндаңа дугарақ. Қим даңа тааң, конечно. Деʼң кисяң ақта деʼң дугин. Вот только уль қаддоқ өнь дабдон. Пекарня кисяң тяңа. Әт биндаң наʼнберабетин. |
| 46 |
Әт долин анат бахтадиңтин. Аб қибуң хай бахтадиңтин долин қатоб қуга. Аб қибуң а аль леска қатоб қуга ырсь. Эккин десолийин. Улесь датпияқ. Қиб это. Ънң қуска улесь хыта датпияқ. Хай сиʼдиңа хыта улидит. Қиб қая доʼн кайбнам Эккин дэсийин. Ънң бара хәнуна каба. |
| 47 |
Чтобы богдотдиңа қан богдотдиңа хыта қан улюдит. Қиб қая қиб қая доʼнь. А эккин қая қуʼсь тақвилян. Қиб и қима эккин даңэйин. Ат қоʼк кеʼт қусьдиңал әлей эккинна анбок әлей эйбокбдақ. Хай қая кусьн динбесьн. Эккин қусьдиңа тақолян. Аб қибаң эккин даңэйин. |
| 48 |
А ам аяңыга былам Исқобаң әлей былам. Буң қая кусьн а хыта хәнаңдиңа хәнаңдидиңа ат кыльбантон. Да эккинна боʼк хыта баңдиңа. Тоʼн ат қая дигдоқан. Қая буң а аб қибуң да дунон. Ам об дунон. Об аб армидиңа дуно. А ам қоʼк кеʼт дигдоқан. А ат қая школадиңал касьдинқусьн. |
| 49 |
Сим школа абаң қак сыкн было. Қак сыкн мне было. Буң қая. Школадиңтин ансом школадиңтин дуольдақ бек. Только сил ат бат сюкбоон қуська. Қая амась қуська дигин. Қая әтн дәңон. Қая ат дусбоолбет. Өнс сыкн дугдэ. Это семь лет. Өнс сыкн дугдэ ат дольдақ. |
| 50 |
А қая это а турадиңа богон берсеб эсаң а. Ам қая экзамены былда ат қәтнбет. Ақта дусьбоольбет. Қая ам ириң абаңаль дәқәтнбет. Ат мана қя атбоольдэн ну қя атбоолдэн. Уська иңось. Ат қая турадиңаль қуська димесь. Аб бисебиң ун бисебиң буң хә хәнунән. |
| 51 |
Ат қая бәйдоңольбет. Ам аб дәно дәно силь дәно. Атас амда қак дыль. Суга ат бейдоңолбет дыльгат. Буң қая школадиңа касьдинамин школадиңа. Қая аб тет. Дыльгат каоңситий бисебиң. Да аб тет битсанаңтэн лобетольбет. Туль ат хай даңа боготн бинди кеʼтдаңа. |
| 52 |
Туль қая кисең динбесн. Кисең динбесн. Кисең дәңготн абаңтэн. Онь деʼң. Дыльгат ат даңольбет. Ан тоʼн әга дуин. Қоʼк хыʼб дуно қоʼк. Қя дыль дуно. Хай тет. Хай бән инам ын кунса сыы сээң уготн. Тет аб тет дуно. А ен ат кисэң дигарақн дилярақ. Бильтан ат боготн. Всё. |
| 53 |
Ой, ат кәт ат дассанноонбет. Этң, эт. Ой, сааң сааң. Ким этң бән усяң. Она сең диксибесн. Этң. Қин қин ким хай бән усяң Хънуна то была. Обильда хънуна. Сеңна әтн тольдаңӷутин. Биль, биль дагалақн. Бильс. Бодэнт эсяң ан дагалақн по этой дороге. Это қоʼтбесь. |
| 54 |
Ын қуʼңдиңа ан дагалақн. Ын қуʼңдиңа. Первый дагалақн доʼң қуʼңдиңа дагалақн. Кәтдақ кәтдақ дагалақн. Кәт. Туль әт диндаңӷутин. Бат беть диндаңӷутин. Колхозка дилобетонбетн. Бат диндаңӷут. Хънуна бат колуңон. Общее собрание беть долбетн баʼңдиңтин. Колхоздиңтин. |
| 55 |
Туль хънуна бат дуңлибетин. Хънуна бат дуңлибетин апрельдаңт. Туль леʼсдиңа бат даңон. Кәʼка қолепка альту сеең бат беть дақастн колхоздиңт. Кубометры бат ставили. Қус иʼ ын деʼңнаң сик кубометра надо ставить. Сик кубометр надо ставить колхоздиңт. А кеʼт у бен бат бинут. |
| 56 |
Кеʼт қим қадаң кеʼт қаддак қя бат бинут. Қаддак қя. Иругде кеʼт бат догот бат дақасда. И тут тут догот трудодень кеʼт кеʼт через силу карадаң. Ким деʼң қим. Ута қимди деʼң дақасдан. Деʼң она өнь пиланаң. Колхоздиңт ким бат бат молодежь обильда кеʼтда дыльгет. Әт бат дақасдан. |
| 57 |
Қоң хай бат сайдоолбетин. А буң. Аксь кеʼтдаңт усяң таңа наʼн. Туль қоть сааранан таңа. Ын кубометры кебетс. Кебетс хандо. Ын қанан. Четыре надо надо та догат. Қайа кебетс қоблақн. Бат беть хандон аʼқ. Тося бат қобляқн Это ын кубометр это кеʼт кеʼт кеʼт ду день кайбаӷусь. Ын кубометр день кеʼт кайбаӷусь. |
| 58 |
Қусь, қусь хай дескабдақ. Аʼқ съъсям. Тик хоӷон. Тик аська первой бесяң догатн қолтинайдиңа тик. Кеʼт бат дуллибет қаддак қя. Улясь кеʼт бат дуллубет. Тик бат бинбус қоң. Туль қипқо уталь қипқо наверное бат дақасинан колхоздиңт. Өнь деʼң дақасинан. |
Комментарии