| 1 |
Кинигэ – дьиэ кэргэн доҕоро. Тохсунньу 26 күнүгэр, Үөгэн библиотекатыгар Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн, Саха сиригэр Оҕо саас, Томпо оройуонугар Ийэ сылларын арыйар «Кинигэ – дьиэ кэргэн доҕоро» күрэх ыытылынна. Манна алын кылаас үөрэнээччилэрэ төрөппүттэрин кытта кыттыыны ыллылар. |
| 2 |
Күрэх сыала кинигэҕэ интириэһи тардыы, кинигэ ааҕыытын көҕүлээһин. Кыттааччылар бастакы, иккис түһүмэххэ дьиэтээҕи сорудахтарын көмүскээтилэр: «Дьиэтээҕи библиотека» уонна «Мин сөбүлүүр остуоруйам». Манна кыттааччылар остуоруйаларын көмүскээһинигэр Дияна эбэтинээн инсценировкалаан көрдөрдүлэр. |
| 3 |
Ярик ийэтинээн «Маша и Медведь» уонна Арылхан аҕатынаан «Колобок» остуоруйаларын кукольнай театр туруоран көрдөрдүлэр, Эрэл Максимов «Эриэппэ» остуоруйаны уруһуйдаан аҕалбытын кэпсээтэ. Бу кэннэ оҕолорго презентация көмөтүнэн остуоруйаҕа сыһыаннаах түһүмэхтэр ыытылыннылар,. |
| 4 |
Төрөппүттэргэ айымньы ис хоһоонунан саха литературатын айымньытын таайыы ыытылынна. Бүтэһик түһүмэххэ бары туран мээчиги бэрсэн араас мультиктар ааттарын эттилэр. Түмүккэ кыттыыны ылбыт дьиэ кэргэн анал ааттарга тигистэ. Ол курдук «Эрэллээх ааҕааччы» ааты Эрэл Максимов. |
| 5 |
«Бастыҥ дьиэтээҕи библиотека» Дияна Бурцева уонна «Бастыҥ ааҕар дьиэ кэргэн» ааты Ярик Бурцев дьиэ кэргэнэ ылла. Библиотека аатыттан добун суруктары кытта сэмэй бэлэх туттардыбыт. Оонньуубутун «Кинигэни бүттүүн дууһаҕытынан таптааҥ. Кини эһиги бастыҥ доҕоргут, олоххут аргыһа» диэн тылларынан түмүктээтибит. |
| 6 |
Уу кыыһа. Ханнык дэриэбинэтэ, ханнык дойдута биллибэт, уопсайынан бу орто туруу дойдуга буолбут тубэлтэ дуу, остуоруйа дуу, кэпсээн ду, ону ким хайдах толкуйдуурунан... Арай биир дэриэбинэҕэ Айтал диэн уол олорбут. Кини 15 саастаах. Кини сүрдээҕин диэн балыктыырын сөбүлүүр эбит. |
| 7 |
Наар оскуолаттан кэлээт, уруогун ааган баран, ийэтигэр туох наадатынан көмөлөһөрө уонна кыра ойүөлэнэн, дьэ, үөрэ-көтө балыктыы барара. Балыктыыр өрүһэ дьиэтиттэн наһаа ырыаҕа суох буолан сатыы сылдьара. Ардыгар ардах түстэҕинэ барбат эбит. |
| 8 |
Уонна бу кэлиҥҥи бириэмэҕэ үөрэҕэр мөлтөөн барбатаҕа да ырааппыт. Дьэ биир үтүө күн уолбут үөрэҕиттэн кэлэн, дьиэҕэ үлэтин бүтэрэн ийэтигэр эппит: «Ийээ, мин билигин балыктыы барыам ди? Кэтэспэккэ утуйаар, хойутуу кэлиэҕим». Онуоха ийэтэ: «Дьиэҥ үлэтин барытын толордун дуо? Мин эппиппин?». |
| 9 |
«Бүтэрбитим барытын», — диэбит уол. Онуоха ийэтэ: «Сөп, тукаам, ол эрэн ууга сэрэхтээхтик сылдьаар, хата, сарсын сарсыарда утуйан турдаххына, балык ыһаарылаан көрсүөм» диэбитин истэн уол санаата өссө көтөҕүллэн балыктаах өрүһүн диэки бара турбут. Дьэ балай да бириэмэ ааспыт. |
| 10 |
Дэриэбинэ дьиэлэрэ көстүбэт буолбуттар, уол балыктаах өрүһүгэр кэлбит. Дьэ суумкатыттан өйүөтүн хостоон, кыратык ийэтэ буһарбыт алаадьытын сии олорбут. Дьэ уонна аьаабычча, сэниэлэммиччэ күөгүтүн бэлэмнээн, чиэрбэтин иилэ олордогуна, кытыы биэрэккэ туох эрэ улахан баҕайытык тыаһаабыт. |
| 11 |
Уол дьиктиргээн көрбүт, туох да суох курдук эбит. «Туох тыаҺаатаҕай» диэн иһигэр ботугураабыт уонна дьэ бэлэм буолбут күөгүтүттэн, чиэрбэлээх күрүчүөгүн алҕаан баран ууга ыраах бырахпыт. Уол балыктаабатаҕа ырааппыт буолан, олох кэтэспит аҕай балык хаптарарын, ол эрэн биир да балык хаптарбатах. |
| 12 |
Бириэмэ чаастан ордук ааспыт. Уол биир да балык хаптарбатаҕыттан сылайан, чуҥкуйан киирэн барбыт. Арай ол олордоҕуна биэрэккэ эмиэ улахан баҕайытык уу тыаһаабыт. Арай көрдөҕүнэ кытыыга туох эрэ хара олорор курдук эбит. Халлаан да хараҥарбыт буолан чуолкайдык көстүбэтэх. |
| 13 |
Киһи диэх киһи буолбатах, балык диэх балык буолбатах, эмиэ да илиилээх, киһи курдук сирэйдээх, ол эрэн аллараа өттүтэ балык кутуруктаах эбит. Уол соһуйан олоро туспут, ол эрэн тоҕо эрэ куотан хаалбатах, бэйэтэ кыра эрдэҕиттэн элбэх ыарахаттары көрсөн улааппыт оҕо буолан буоллага дуу... |
| 14 |
Уол кутаммыт санаатыгар аттыгар туох сытарынан көрдүү олордоҕуна, били кыыла уолу тэһэ көрбүттүү одуулан олорор эбит. Уол илиитигэр мас ылбыт уонна ыйыппыт: «Эн кимҥиний?» диэбит куттамыттыы, санаатыгар баҕар саҥарыа дуу диэн. Онуоха: «Эн ону туохха билэ сатаатын, чыычаах?». |
| 15 |
Диэбитигэр уол тылын быһа ыйыстан, хараҕа икки тогул улааппыт. ХаҺан да маннык кыылы дуу, киһини дуу корботох буолан. Инник балык аҥаардаах киһини уол киинэгэ, ойуулукка уонна кинигэҕэ эрэ көрбүт буолан нууччалыы ыйыппыт: Русалкаҕын да эн?». Дьэ, буолар да эбит, майгыннаабаппын дуо? – диэбит. |
| 16 |
Уол өйдөөн көрбүтэ кырдьык даҕаны ураты, сирэйэ наһаа кыраһыабай, кэрэ дьүҺүннээх, чоҕулуччу көрбүт сырдык харахтаах кыыс эбит, уп уһун хара баттахтаах, ол эрэн мооньутугар балык тыынарын курдук жабралаах эбит. Сип синньигэс бииллэх, халын балык тириитинэн буруллубут курдук, араас ойуулаах. |
| 17 |
Илиитэ киһи киэнин курдук, ол эрээри тарбахтара бэйэ бэйэлэригэр сыста сылдьар тириилээх. Уол маннык уу кыыһын туһунан эмиэ ханна эрэ киинэҕэ көрбүтүн иһигэр толкуйдуу турбут. Маннык уу кыыһын син биир дьон көрбүт, билэр буоланнар киинэ, кэпсээн оҥороллор буоллаҕа диэн толкуйдаабыт. |
| 18 |
Уонна оссо биири санаан кэлбит, урут кыра эрдэҕинэ биир кэккэлэһэ олорор табаарыһын эһэтэ кэпсээбитин санаабыт, ол маннык: 9 сыл анараа өттүгэр... «Дьэ, эрэ оҕолоор, дьиҥнээх буолбут түбэлтэ кэпсиибин дуо, уу кыыһын туһунан?» оҕолор кырдьаҕаһы төгүрүччү олорон «кэпсээ-кэпсээ» диэбиттэр. |
| 19 |
«Дьэ, оччоҕуна саҕалыам» диэн табаагын уоба-уоба кэпсээн барбыт. «Урут бу дэриэбинэ саҥа тутулла, баар буолуутун сагана, мин оччоллорго бу эьиги курдук кыра оҕо этим, дьэ онно биир кырдьагас орускэ абааһыны көрдүм диэн кэпсиирэ. Дьон кинини соччо итэҕэйбэт этилэр, тоҕо диэтэр аргыны сөбүлээн иһэр, биирдэ да чугас киһитэ суох, соҕотоҕун олорор киһи этэ. |
| 20 |
Кэнники кэминэн ол киһибит көнөн аргы да испэт буолбута уонна ол абааһытын туһунан умнуллубута. Ону биһиги биир күн оҕолор буолан дьээбэлээн эбитэ дуу, мэниктээри эбитэ дуу, ол киһини уоран батыспыппыт. Киһибит өрүскэ тиийдэ Биһиги буоллаҕына мастар быыстарынан одуулаан көрөн турдубут. |
| 21 |
Киһибит балыктыы кэллэ диэбиппит өр да биир миэстэни көрөн турда. Син балай да бириэмэ ааста. Биэрэк кытыытыгар турар да турар, тугу эрэ ботугуруур да, биһиги ыраах турар буоламмыт истибэтибит. Ол кэннэ туох эрэ тыаҺаата да, киһибит күлүү-үөрүү бөҕө буолла уонна олорунан кэбистэ. |
| 22 |
Арай ыраахтан көрдөхпүтүнэ, аттыгар ким эрэ баар курдук, кэпсэтэр курдуктар. Ол көрө турдахпытына киһибит эмискэ эргийэ биэрдэ уонна биһиги диэки көрдө. «Хайаа, бу кимнээҕий? Тугу гына сылдьаҕыт?Туттахпына кэҺэтэлиэээм», - диэбитин истэн биһиги буут быстарынан куота турбуппут. |
| 23 |
Онтон ыла ол киһини кэтээбэт буолбуппут. Оннук курдук бириэмэ ааста. Ол бары сөбүлээбэт, абааһы көрөр киһилэрэ тупсан, киһи билбэт мааны киһитэ буолбута. Наар итирик, кыыһырар, дьону саҥарар бэйэтэ, олох сырдаан, дьону кытта дорооболор, кэпсэтэр, үөрэ сылдьар буолбут этэ. |
| 24 |
Дьон соһуйан, хайдах хайдагый,ити били Суодэрбит дуо? дэҺэллэрэ. Ол кэннэ биир үтүө күн киһибит сүтэн хаалбыта. Күн бүгүҥҥэ дылы көстүбэтэҕэ. Кырдьагастар этэллэринэн балыктыы сылдьан ууга түспүт быһылаах дииллэрэ. Ону бу кырдьан баран санаатахпына, арааһа барахсаны уу кыыһа илдьэ барбыт быһылаах. |
| 25 |
Дьэ оголор манан кэпсээним бутэр. Өрүскэ мээнэ соҕотоҕун мэниктээмэн, айдаарбат буолун уу кыыһа илдьэ барыа» диэн табагын уоба уоба күлбүтүн санаан кэлбит. Уол уруккуну санаан өссө куттаммыта күүһүрбүт уонна эппит: «Эн дьону сиигин дуо?». Онуоха: «Хайдах буоллуҥ? Мин дьону мээнэ тыыппапын» диэбит. |
| 26 |
Уол хайдах эрэ куоппут киһи диэн иһигэр толкуйдуу турбут, ол эрэн баҕар куоттахпына ситэн кэлэн ууга илдьэ барыа диэн сэрэхэчийбит. «Эн ким диэҥҥиний, уонна хас саастааххыный?», - диэн уол ыйыппыт. Онуоха уу кыыһа: «Мин бастакыбын көрөр киһибэр тоҕо ааппын уонна сааспын этиэхтээхпиний?», - диэбит. |
| 27 |
Уол тоҕо эрэ куттаммыта ааспыт курдук буолбут уонна били уу кыыһыгар чугаһаабыт уонна аттыгар олорбут. «Мин эйигин тыытан көрүөхпүн син дуо?», - диэбит, Онуоха: «Тоҕо миигин тыыта сатаатыҥ? Арай санныбын, илиибин тыытан көрүөххүн син», - диэбит... |
| 28 |
Уол иһигэр куттанар да буоллар, уу кыыһа хайдах курдук тымныытын билиэн баҕаран тыытан көрбүтэ: сүрдээх сылаас, эппиккэ дылы умайа сылдьар курдук итии эбит. Уу кыыһа уол тыытарын одуулаан көрө олорбут, иһигэр кыбыстыбыта да быһылаах. «Наьаа сылаас итии илиилээх эбиккин дии», - диэбит уол соһуйбуттуу. |
| 29 |
Уол ыйыппыт: «Онтон эн бу биэрэккэ тагыстаххына, дьон көрүөхтэрэ диэн куттаммаккын дуо?» диэн. Онуоха: «Бу 200-тэн тахса сыл тухары миигин биэрэккэ ким да туппатаҕа, тутуо да суохтара, тутаары да гыннахтарына, миигин кыайбаттар», - диэбит мичээрдээбиттии. |
| 30 |
Уол кыыс үөрбүтүн көрөн эппит: «Сарсын бу бириэмэҕэ көрсүөхпүт. Мин бу манна кэллэҕим. Билигин мин барыахпын наада. Ийэм кэтэспитэ буолуо» диэбит. Онуоха «Чэ, бар чыычаах, сарсын хайаан да кэлээр, кэтэһиэм » диэбит, уонна ууга киирэн суох буолан хаалбыт. |
| 31 |
Үрүҥ тунах ыһыаҕы көрсө Мэҥэ Алдаҥҥа маастар кылаас. Сахабыт сиригэр уһун кыһыммыт бүтэн, самаан сайын силигилээн турар кэмигэр саха киһитэ саамай күүтэр, кэтэһэр кэмэ — үрүҥ тунах ыһыах буолар. Ыам ыйын 19 күнүгэр Мэҥэ Алданнааҕы Е.П. Неймохов аатынан олохтоох түмэлгэ, дьоҥҥо быһаччы туһалаах буоларын туһугар. |
| 32 |
«Сиэл сипсиэрэ» бөлөх үрүҥ тунах ыһыаҕы көрсө сиэлтэн ситии хатарга уонна кылтан тымырдаайы өрөргө маастар кылаастары ыытта. Тэрээһин буор босхо буолан, дьон улаханнык биһирээтэ, уопсайа, 10-ча киһи кытынна. Ситиини традиционнай хатыы уонна станокка хатыы көрүҥнэрин Айталина Хоноехова уонна Марина Колодезникова көрдөрдүлэр. |
| 33 |
Тымырдаайыга — Дария Колодезникова уонна Варвара Тарасова. Ыһыах күн Үрдүк Айыылар орто дойдуга сиэлтэн ситиинэн өрүллүбүт саламалары сирдээҕи олоҕу алгыы үөһэттэн түһэрэллэр. Саха сылгыта өҥүрүк куйааһы, тыйыс тымныыны тулуйар кыахтаах буолан, күн энергиятын күүскэ иҥэринэр. |
| 34 |
Онон сиэл киһи доруобуйатыгар туһалаах уонна эмтиир суолталаах. Билиҥҥи кэм ирдэбилинэн саха киһитэ сиэлинэн, кылынан дьарыктанара элбээтэ. Дьиэлэригэр кэрэ көстүүлээх, кыраһыабай көбүөрдэри, харысхаллары киһи элбэхтик көрөр. Саха итэҕэлин сиэринэн дьөһөгөй айыыга сүгүрүйүү улахан суолталаах буолла. |
| 35 |
Дьөһөгөй оҕотуттан сиэл ыламмыт, матырыйаал гынан араас оҥоһуктары, дьэрэкээн көстүүлээх киэргэллэри оҥоробут. Түгэнинэн туһанан үлэлиир миэстэ бэлэмнээн биэрбит түмэл үлэһиттэригэр Антонина Ефремоваҕа, Мотрена Комиссароваҕа, Диана Кривошапкинаҕа уонна үөрэнээччилэрбитигэр бөлөхпүт аатыттан барҕа махталбытын тиэрдэбит. |
| 36 |
Дьиэ кэргэнинэн ааҕыыны көҕүлүүбүт. Дьиэ кэргэн күнүгэр Үөгэн библиотеката Кыайыы 80, Саха суругунан литературата төрүттэммитэ 125 сылынан, «Читаем все» ааҕыы бэстибээлин чэрчитинэн «Кинигэ –билии төрдө», «Сахалыы ааҕабыт» бырайыагынан литературнай оонньуу ыытта. Манна биэс дьиэ кэргэн көхтөөхтүк кэлэн кыттыыны ыллылар. |
| 37 |
Уопсайа түөрт түһүмэхтээх оонньууга кыттааччылар саха литературатыгар билиилэрин тургуттулар. Бастакы түһүмэххэ саха литературатын айымньыларын ситэрдилэр, иккис түһүмэххэ оҕолор айымньы ис хоһоонуттан сиэттэрэн айымньы аатын эттилэр. Бары айымньыны билэллэрэ үөртэ. |
| 38 |
Үһүс түһүмэххэ төрөппүттэр буойун суруйааччылар хоһоонноругар ырыалары истэн, ааптарын таайдылар. Төрдүс түһүмэххэ оҕолор айымньы геройдарын ааттарынан , айымньы аатын этиэхтээхтэр. Бу да түһүмэххэ оҕолор бары сөптөөх эппиэти биэрдилэр. Түмүккэ кыайыылааҕынан 2 очконан чорбойон Павловтар дьиэ кэргэн кыайдылар. |
| 39 |
Иккис миэстэҕэ Деляевтар уонна Гоголевтар. Үһүс миэстэҕэ Бурцевтар уонна Габышевтар. Бары кыттааччыларга дьиэ кэргэн күнүнэн эҕэрдээн, добун суругу кытта сэмэй бэлэхпитин туттардыбыт. Маннык кинигэҕэ, ааҕыыга көҕүлүүр дьиэ кэргэн элбии турдун!. |
| 40 |
Мындыр өй күрэҕэр күөн көрүстүлэр. Байаҕантай нэһилиэгэр Улуу Кыайыы 80 сылыгар, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үтүөлээх учуутала, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайына, сэрии кэмин оҕото Галина Афанасьевна Барашкова сырдык кэриэһигэр үөрэнээччилэргэ саахымакка уонна дуобакка күрэхтэһии буолан ааста. |
| 41 |
Кыайыы хоһоонноро дуорайдылар. Ыам ыйын 7 күнүгэр Мэҥэ Алдан нэһилиэгэр народнай суруйааччы Е.П. Неймохов аатынан литератураны уонна кыраайы үөрэтэр түмэл уонна нэһилиэк библиотекатын үлэһиттэрин көҕүлээһиннэринэн Улуу Кыайыы 80 сылынан «Кыайыы хоһоонноро» диэн литературнай тэрээһин ыытылынна. |
| 42 |
Күөрэгэй чыычаах дьырылыы ыллыыр чаҕылхай күннээх, ыраас халлааннаах төрөөбүт Аан ийэ дойдубутугар эйэлээх олох эҥэрдэстин, оҕо –аймах чуопчаара туойар тойуга, күндү күлүүтэ үрүҥ күнү уруйдуу-айхаллыы туруохтун диэн «Кыайыы хоһоонноро» тэрээһини оһуохайынынан түмүктээтибит. |
| 43 |
Муус устар 26 күнүгэр биһиги түмэлбит иһинэн «Мин төрүччүм» диэн оҕолорго аналлаах түмсүү арыллыыта буолла. Биллэрин курдук, төрдүн-ууһун билбэт киһи силиһэ суох мас кэриэтэ, дэлэҕэ даҕаны былыр-былыргаттан сахалар «Кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын?» диэн ыйытыахтара дуо?. Аҕыйах ахсааннаах норуокка бу тыын боппуруос. |
| 44 |
Кэлэр кэнчээри ыччаттарбыт төрүччүлэрин үөрэттиннэр, биллиннэр уонна бу улахан үлэни салҕаатыннар диэн эрэллээх бу түмсүү тэрилиннэ. Төрүччүбүтүн аныгылыы сиэринэн компьютерга анал бырагыраамаҕа киллэриэхтээхпит, онно анаан «Полиметалл» АУо сыл аайы ыытар грант күрэҕэр кыттан наадалаах тэрилбитин барытын ылынныбыт. |
| 45 |
Сэҥээрэр оҕолору мунньан бастакы хардыылары үөрэттибит. Даҕатан этэр буоллахха, 2012 сылга биһиги нэһилиэкпит дьаһалтата уонна Хотугу норуоттар генеалогияларын уонна этнологияларын институтун директора Аргунов К. И. сөбүлэҥ түһэрсэн бу анал бырагыраамаҕа Дарбасов П.Р. оҥорон хаалларбыт Мэҥэ Алдан нэһилиэгин төрүччүтүн киллэрбиппит. |
| 46 |
Онтон ыла барыта 6500 киһи киирдэ. Бу тэрээһиҥҥэ сылдьар оҕолор салгыы өссө киллэриэхтэрэ. Тэрээһиммитин Тырахиновтар дьиэ-кэргэн фольклорнай нүөмэринэн киэргэттилэр, уруу-аймах быстыбат ситимин бэйэлэрин холобурдарынан көрдөрдүлэр... |
| 47 |
Мэҥэ Алдаҥҥа мадьынылары чиэстээтилэр. Томпо оройуонун баһылыгын бастакы солбуйааччыта уонна Мэҥэ Алдан баһылыга Комиссаров Ю.Ю. мас тардыһыы хамаандатын кытта көрүстүлэр. Спортсменнар Кабардино-Балкария Өрөспүүбүлүкэтин Нальчик куоратыгар ыытыллыбыт мас тардыһыытыгар Арассыыйа чемпионатыгар ситиһиилээхтик кыттыбыттарын чиэстээтилэр. |
| 48 |
Ону таһынан кинилэр нэһилиэк дьаһалтатын грамотатынан бэлиэтэннилэр. Көрсүһүүгэ мустубут спортменнарга инникитин да, дьаныардаахтык дьарыктанан, кыайа-хото туралларыгар баҕардылар. Баҕа санаа бастыҥын, үтүө санаа үтүмэнин эттилэр... |
| 49 |
Муус устар 27 күнэ — Саха сирэ биир сүрүн судаарыстыбаннай бэлиэ күнэ. Бу күн Өрөспүүбүлүкэ күнүн бэлиэтиибит. 1922 сыллаахха Саха Автономиятын тэрийэр туһунан декретка илии баттаммыта. Онтон 70 сыл ааспытын кэннэ бу күн сайдыы суолун саҥа кирбиитигэр киирбиппитин туоһулаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституцията ылыныллыбыта. |
| 50 |
Бу күнү көрсө Саһыл нэһилиэгэр төрүт өбүгэлэртэн төрүттэнэн тэнийбит, уһун үйэлэртэн удьуорданан сайдыбыт Урааҥхай саха уус удьуордарын утумнаан араас таҥастан сиэдэрэй симэхтэринэн, уран оҥоһуктарынан, күндү араас түүлээҕинэн киэргэнэн, бу өрөгөйдөөх үтүө күммүтүн көрсө арыаллаһан хаамыстылар. |
| 51 |
Саһыл орто оскуолатын 8-ыс кылаас үөрэнээччитэ Лилиана Берзюкова Кабардино Балкария Нальчик куоратыгар ыытыллыбыт «Первенство России 2025 по мас-рестлингу» күрэхтэһиигэ 2-ис миэстэ буолбута. Кыыспыт ситиһиилээх-хотуулаах кэлэн нэһилиэгин дьонун үөртэ. |
| 52 |
Бу күн мааны ыалдьыттарга анаан сыанаҕа тахсан бэйэлэрин ырыаларын бэлэхтээтилэр: «Далбара» ырыа ансаамбыла, «Үнүгэсчээн» оҕо фольклорнай бөлөҕө, Виктория Павлова, Ньургуйаана Булдакова, Арсений Елизаров. Саха омук саамай тэнийбит, дьону түмэр бастыҥ уҥкүүтүнэн, түмэл оһуохайы таһаарда Василий Саввич Неустроев. |
| 53 |
Саһыл нэһилиэгин олохтоох библиотекатыгар үөрэнээччилэргэ оонньуу буолан ааста. Оҕолор 5 түһүмэхтэн турар оонньууга кыттыыны ыллылар. «Викторина», «Суруйааччы-айымньыта», «Суруйааччы-псевдонимнара», «Саха сирин оройуоннара, куораттара», «Томпо оройуонун нэһилиэктэрэ». |
| 54 |
Саас ылан кырдьыы өттүгэр баран истэҕим. Ол да буоллар эдэрдии эрчим син баар курдук. Тустаах билиммэтэ баар суол. Бириэмэ, күн-дьыл элбээн ол эрчими аҕыйатарын туох да көмөтүнэн тохтоппоккун, хаайбаккын, эппэккин. Оҕо сааһым туһунан үтүө өйдөбүллээхпин. |
| 55 |
Бу билигин санаатахпына, оҕо сааһым үчүгэйдик ааспыт эбит. Ол туоһута бу билигин этэҥҥэ, өссө да үлэттэн туораабакка, дьонтон хаалсыбахха, тэҥҥэ айа-тута, үлэлии сылдьарым буолар. Оҕо сааһым доҕотторо билигин бары сааһырдахтара. Сорохторо букатын суох буолбуттара, орто дойду олоҕуттан барбыттара. |
| 56 |
Олоххо барыта эриэ-дэхси буолбат буоллаҕа. Оҕо сааһым кэмэ ааспыта үйэ аҥаарыттан ордубут. Хайдах эрэ оччолорго аламай күммүт тыгара аһара сырдыга. Эмискэ кэлэр, ол оннук тохтуур, ардаҕа. Тыала суох уу-нуурал сылаас күннэрэ. От-мас, айылҕа, тулалыыр эйгэ чөл туруктааҕа, силигилээн ситэн турара. |
| 57 |
Ынах маҕырыыра, оҕус айаатыыра, суоһурҕанан буору тибийэрэ, сылгы үөрэ кистии-кистии сүүрэрэ, атыыр саба үүммүт сиэлллээх төбөтүнэн силбиэтэнэн ылара... Ханна да тиий, сырыт, чыычаах саҥата-ырыата элбэҕэ, уолбаҕа, көрдүгэҥҥэ, күөлгэ кус үөрэ хойуута. Ол оннук этэ. |
| 58 |
Дьоммут барахсаттар бары түбүгүрэн, үлэлии- хамсыы, саҥа-иҥэ таһааран, үөрэ- көтө сылдьаллара. Ийэ барахсан киэһэриитэ уолчаанын ыҥырыыта, барыта баара — ол билигин да салгыҥҥа ыйанан турар курдук. Хас уһаайба аайы баар хотон таһыгар киэһэ түптэ буруолуура. |
| 59 |
Күнүскү сыралҕан куйаастан сынньана кэбинэ сытар сүөһүлэр. Төһө да араас хааччах баарын үрдүнэн, сүөһү дэриэбинэбитигэр элбэҕэ. Биир эмэ ыал сүөһүтэ суоҕа. Ыкса киэһэ, киэһээҥҥи ыам кэнниттэн, күһүөрү өтөхпүт ортотугар уулуссаны толору симсэ ийэлэрбит таптыыр сүөһүлэрэ сыталлара. |
| 60 |
Сарсыарда, ааттаах эрдэ, иччитэ ыҥырдаҕына ынаҕа сүрэҕэлдьээбиттии туруоҕа. Тыыллаҥнаан ылыа. Хантайан халлааны көрүө. «Баарбын, истэбин, бардым», — диирдии маҕыраан ылыа. Аҕаларбыт күнүскү күүстээх үлэ кэнниттэн сылайан эрдэ утуйа сыталлара. Кинилэри күүстээх үлэ сарсын кэтэһэрэ. |
| 61 |
Ол ону эргитэ санаатахха хайдах эрэ барыта тиллэр, хаттаан төннөр курдук... ...Хасхаат тыаллары, тымныы санааны баттыыр бороҥ күннэри, холорук ытыйар күүстээх дохсун, куттал салгынын, тохтоло суох хас эмэ күннээх-түүн ардаҕы-самыыры, суор таҥсыйар, мохсоҕол иһиирэр, күнү сабардыыр бүдүк-бадык былыттаах күннэри санаабатарбын ханнык. |
| 62 |
Ол оннук суоҕа диэн симиктик этэбин. Баар да буоллаҕына санаабар хаалбатах курдук. Оннук эрэ буолуохтун. Сүүрбэһис үйэ алта-сэттэ уонус сылларын икки ардыларыгар биһиэхэ улахан кураан саҕаланыытын кэмэ этэ. Тыатын саҕатынан толору күөллэр уулара аччаан, кытыылара өлгөм от үүнэр ходуһалаах буолбуттара. |
| 63 |
Мин бэһис кылааска үөрэнэ Мукучуга барарбар аҕам атыгар мэҥэстибитим. Уонунан аттаах дьон аргыстаһан айаннаабыппыт. Суол наһаа куһаҕана. Суолбут күөллэри кыйа тыанан эргийэ барара. Сотору-сотору үрүйэ, бадарааннаах хотоол сир кэлэрэ. Сорох сиргэ ат батыччахтаан иһэн охто сыһан тахсара, охторо да. |
| 64 |
Ол иһин оннук куһаҕан сири тумнаары кытыытынан ойуур иһинэн эдэр синньигэс маһы сыҕайан бараллара. Сонос тиит мастары икки ардыларынан барарга бэрэмэдэйгин таарыйыаххын сөбө. Аны ол барыыга төҥкөйөн турар мас баар буоллаҕына, эмиэ биир моһол буолара. Синньигэс буоллаҕына инники олорор киһи ол маһы өрө анньан ааһара. |
| 65 |
Онтон сонос буоллаҕына өссө тумна бараллара. Эбэтэр аттан түһүү буолара. Мин оҕо киһи атахпын маска кыһарыйтарыам диэн куттанарым. Итиннэ барытыгар аты салайан, үүннээн иһэр киһи оруола улахана. ...Биһиги Сэлэҥдэҕэ оттуурбутугар аҕам аттаах этэ. Мин аҕам кэннигэр мэҥэстэн олорорум. |
| 66 |
Хатыҥнаах уонна Балаҕаннаах икки ардыларынааҕы чараас ойуурун иһинэн ыллык суолунан барарбыт. Суолбут аллара дьаама курдукка түһэн баран үөһэ тахсыытыгар кытыыга суон тиит үүнэн турара. Аны онно атын тииттэн кыбыллан суон сиэрдийэ курдук хаппыт тиит мас төҥкөйөн турара. |
| 67 |
Билбэт сэрэҕэ суох киһи төбөтүнэн, сирэйинэн да охсуллуох курдуга. Арай биирдэ ол сири ааһыыбытыгар ол маспыт тостубут, мэһэй суох буолбут. Хата, мас суох буолбут диэн үөрбүппэр аҕам: «Бэйэтэ тостубат, арааһа, Боруонньа Дьуонап манан соторутааҕыта ааспыта, кини тоһуппут буолуохтаах», — диэбитин сөҕө санаабытым. |
| 68 |
Боруонньаны күүстээх киһи дииллэрэ. Биһиэхэ киирэр уоппут баҕанатын бөһүөлэк ортотуттан санныгар сүгэн аҕалбытын истибитим. Онтуҥ чугас сир буолбатах, кырата үс сүүс миэтэрэ баара буолуохтаах... Боруонньа Сынтаа уола. Ортону арыый үрдүнэн уҥуохтаах, киппэ көрүҥнээх сырдык сэбэрэлээх киһи этэ. |
| 69 |
Түргэн-түргэнник саҥараат, бөппүрүөскэтин соппойоро, истиҥник саһыгыраччы күлэн кэбиһээт, холкутаан салгыы кэпсээн барааччы. Дьуостаах улахан кыыстарын Таняны кэргэн ылбыта. Уруу тэрийбиттэрэ. Сотору тырахтарыыс куурсун бүтэрэн үлэлээбитэ... |
| 70 |
Биирдэ Алааска от кээһиитигэр үлэлэһэрбэр, тырахтарыыспыт кини этэ. Улахан күөл кытыытыгар култуурнай отууга хас да балаакка турбута. Мин сарсыарда турбутум — Боруонньа кустаан кэлбит этэ. Хас да күһүҥҥү бөдөҥ моонньоҕону намчы талаҕынан моонньуларыттан баайан аҕалбыта тиит төрдүгэр сытара. |
| 71 |
Кини сорохтор курдук кус-кус диэн сонордоспот этэ. Үлэтэ да быыс биэрбэтэ. Ол да буоллар, барда да хайаан да итиччэ өлгөм кустаах кэлэрэ. Соҕуруу Баска эрдэ туран баран кэлэн сөп буолары Байанайыттан бэриһиннэрбитин буолуохтааҕын курдуга да, биллэн турар, Боруонньа үчүгэй сааһытынан туоһута буоллаҕа. |
| 72 |
...Боһоҥдоттон Дьэҥкэҕэ тахсар суолунан баран, ону ааһан Унаардаах күөлгэ киирбиппит. Унаардаах, мин санаабар, наһаа киэҥэ. Утары, күөл нөҥүө улахан бөһүөлэк дьиэлэрэ көстүбүттэрэ. Өссө урут төрүт да эргийэ бараллара үһү. Оччоҕо күн аҥаара да эргийиэххэ сөбө буолуо. |
| 73 |
Арыый курааннаан быстыбыт сиринэн быһалыы бөһүөлэккэ, Мукучуга, тахсыбыппыт. Манна орто оскуолаҕа алта сыл үөрэммитим. Кэлин бу улахан байҕал, Унаардаах, уолан хас да күөл буолбута. Онон бастакы айаннаабыт суолум уларыйбыта. Бөһүөлэктэн Хаанды от үрэҕэр быһалыы тахсар буолбуппут. |
| 74 |
Дьэҥкэнэн сылдьарбыт тохтообута. Суолбут арыый быһалыы буолбута дуу, ол ону билбэтим. Кылаабынайа, онон тиэхиньикэ сылдьар суола буолан кэҥэс этэ. Онтон Дьэҥкэнэн сырыы бөҕө сылдьыллыбыт суола билигин да ыллык буолан сыттаҕа. Ыллык.... |
| 75 |
Моҕотойдуу, кустуу ыраах тэлэһийэ сылдьан сылайан, өтөхпүт манан буолуохтаах диэн быһалыы бардахпытына ыллык кэллэҕинэ үөрэрбит. Онтон ол ыллыкпыт саҥардыы сүөһү куруук сылдьар суолугар холбостоҕуна үөрүүбүт өссө улаатара. Ол аата дьиэлээх сиргэ чугаһаатыбыт диэн.... |
| 76 |
Ыллык оччолорго ханна да элбэҕэ. Күөл аайы өтөхтөөх буолара. Ходуһата элбэх, кэҥэс буоллаҕына, кини тула хас да өтөх баар буолара. Аны билигин бөһүөлэктэргэ дьон мустан оччотооҕу ыллыктар, бүтэйдэр, өтөххө баар тутуулар сүтэ сатаан эрдэхтэрэ буолуо. |
| 77 |
Оччотооҕу, биһиги салла көрөр, киһи уҥуохтарбыт эргэрэн, ыһыллан, өрт уотугар умайан аччаатахтара... ...Хаанды от үрэҕинэн Боһоҥдо-Унаардаах хоруута баара. Бука оттуур ходуһа таһаараары итинник былааннаан оҥордохторо. Урукку кэмҥэ барыта илиинэн оҥоһуллубут сүҥкэннээхэй үлэ. |
| 78 |
Оччолорго кэтит ханаабатын буора үллэн хараара сытара. Кэлин сыллар аастахтарын аайы ол киһи илиитинэн оҥорбут томтордоро намтаан испиттэрэ. Ол онно үлэлэспит дьон хаартыскаларын оҕо сылдьан элбэхтэ көрбүтүм. Аҕам ол онно баара. Бука уонунан солуур уу оргуйарыгар оттор мас бэлэмниирэ эбитэ дуу?. |
| 79 |
Эдэр, тэбэнэттик көрбүт кыргыттар, дьахталлар билигин үгүстэрэ суохтар. Саһарбыт хаартыскаларга ас астыы, оттуллубут кутаа сыралҕаныттан тириппит-хоруппут сирэйдэрин көрүөххэ сөбө. Ити хоруунан санаабыттарын курдук уу барбатаҕа. Кэпсииллэринэн итинник хорон Боһоҥдо уутун үрэххэ түһэриэхтээхтэрэ. |
| 80 |
Бэйэтэ Беломорканал. Оччотооҕу хаһыаттарга ол ханаал туһунан суруллубута соторутааҕыта курдук буолуохтаах. Биһиги дойду сирэ намыһах. Күөллэрэ элбэх буолан оттуур сир таһаараары былыр былыргыттан хорууну куруук оҥороллоро. Хайа эмэ күөлү эргийэ бардахха хайаан да бэрт урукку хаһыыны киһи көрөрө. |
| 81 |
Ол — хоруу. Миигин аармыйаттан, улаханнык ыалдьан кэлэн өрүттэн эрэр киһини, 1975 сыллаахха биригэдьиир Күөбүлэп итинник үлэҕэ көрдөһөн кытыннарбыта. Салалта быһаарыытынан Куба Сиэбиккэ хоруу үлэтэ оҥорорго бульдозер кэпсэппиттэр. Бульдозеры экэспэдииссийэттэн биир күҥҥэ кэпсэтэн ылбыттара. |
| 82 |
Миэхэ биэрбит сорудахтара диэн ол бульдозерист нуучча киһитигэр тылбаасчыт, сирдээччи буолуохтааҕым. Тыраахтар эрдэ Баҕадьаҕа кэлбитэ. Мин кини тыраахтарыгар олорсон Куба Сиэбиккэ сирдээбитим. Куба Сиэбиккэ тиийбиппит биригэдьиир Күөбүлэп, Тоохойор биһигини сылгыһыттар дьиэлэригэр кэтэһэн олороллоро. |
| 83 |
Кыратык чэйдээн бүтээт, сылгыһыт аттаах Тоохойору батыспыппыт. Куба Сиэбит күөлүттэн Тарыҥынан үрэх диэки барбыппыт. Бульдозер быһаҕа, сирэ тоҥ буолан, отун, дулҕаны, талаҕы көтүтэ-көтүтэ кыһарыйан ылара. Ыкса киэһэ Баҕадьаҕа төннөн кэлбиппит. Сэбиэппит, Роза Николаевна, уопсай дьиэҕэ олороро. |
| 84 |
Мин модун тимир көлө үрдүк кэбиинэтиттэн түһэн, дьиэҕэ киирэн сэбиэттэн кэмбиэри ылан тахсыбытым. Кэмбиэри тырахтарыыска биэрбитим. Роза Николаевнаттан хамнаһын ылбыт тырахтарыыс Арыылаахтаабыта. Ыам ыйын ортото буолан эдэр ыччат былаһааккаҕа волейболлуу сылдьаллара. |
| 85 |
Боһоҥдо туһунан кылгастык. Бу улахан төгүрүктүҥү моһуоннаах күөл. Илиҥҥи кытыла нэһиилэ көстөрө. Биир сайын аҕабыныын уонна Халла оҕонньордуун оттообуппут. Ол иннинээҕи сайын Боһоҥдо арҕаа өттүгэр тэйиччи Өтөхтөөх диэн күөлгэ оттообуппут... |
| 86 |
Өтөхтөөххө Куба Сиэбиттэн Бэрдьигэстээх күөлү кыйан атынан тиийэрбит. Өтөхтөөхтөн салгыы Мукучу диэки барыыга Эмтэгэй, Күндэ диэн күөллэр бааллара. Боһоҥдоҕо оттуур ходуһабыт күөл илин өттүгэр этэ. От үчүгэйдик үүммүт буолан балачча оту туруорбуппут. |
| 87 |
Отуубут күөлтэн тэйиччи, иһирдьэ, тыа иһигэр баара. Ол онно кыра дириҥ көрдүгэннээҕэ. Отууну хаһан баҕарар уулаах сир таһыгар олохтууллара. Саҥа балаакканы көнө сири талан күлүккэ туруорбуппут. Саҥа буолан аана сабыллара үчүгэй, өссө түннүктээх этэ. |
| 88 |
Ол иннинэ ийэм тикпит балааккатыгар хонорбут. Ол кыараҕаһа уонна эргэрэн ардахха тэстэрэ. Мин аҕабыныын атахтаһан сытарбыт. Бастаан кэлэн олохсуйарбытыгар кумаара наһаа элбэҕэ. Аҕам аах таһынааҕы оту охсон кэбиһэллэрэ. Куурбут оту балаакка тэллэҕин анныгар угаллара. |
| 89 |
Сиигэ аччаан кумаар балачча аччыыра да, син биир дэлэйэ. Отуубут таһынан уулаах, сииктээх буолан уонна тыата куруҥ буолан куобах баара биллэрэ. От үрүйэни быһан ороҕо элбэҕэ. Мин куобахха туһахтыы үөрэммитим. Биирдэ-иккитэ Арыылаахтан Мүлүк оҕонньор кэлэ сылдьыбыта. |
| 90 |
Оҕонньоттор «Агдам», «Вермут», «Варна» диэн кыһыл арыгыны хайата баарынан кэмнээн иһэллэрэ. Кэпсэтиилэрэ элбэх буолара. Мүлүк кыра уҥуохтаах гынан баран киппэ көрүҥнээҕэ. Кинини оту үчүгэйдик охсор, аһаҕас хоннохтоох дииллэрин өйдүүбүн. Онтон кэлин онуһу бүтэрэн баран звенонан ити күөлгэ оттообуппут. |
| 91 |
Элбэх этибит. Отуубут Чөҥөрөҕө тахсар кэҥэс аартыкка баара. Чэй өрөөччүнэн Борисов Степан — Дьөбө үлэлээбитэ. Быыһыгар от мунньара. Мин атынан от мустарарым. Үлэм диэн от кээһээччи уолаттар тыраахтар сыҕарыта сылдьар сыарҕатыгар быраҕаттаабыт бугулларын түгэҕин харбатыы. |
| 92 |
Миэхэ Дьөбө аттарбын көрөрбөр, үлэбэр куруук көмөлөһөрө, сүбэлиирэ-амалыыра. Оту мунньааччы кыргыттар бааллара. Олор истэригэр Каратаева Таня, Барахтырова Ира баалларын өйдүүбүн. Тырахтарыыспыт Кууйах — Степанов Петр этэ. Биирдэ Мукучуттан Андросов Афанасий танкетканан кэлэн ааһан иһэн сэргэхситэн ааспыта. |
| 93 |
Хаампыт-сиимпит, кыра соҕус уҥуохтаах, сүрдээх элбэх саҥалаах, салгын харааччы сиэбит киһитэ этэ. Оттуур сирбит биһиги аҕыйах сыллааҕыта оттообуппутунааҕар хас эмэ төгүл улааппыт этэ. Боһоҥдо ити өттүнэн кумах кытыллааҕа. Наар от үлүскэнэ буолан биирдэ эмэтэ сөтүөлүүрбүт. |
| 94 |
Айаммытыгар тыраахтар мас сыарҕатыгар олорон айанныырбыт. Түргэн айаннаах ДТ-75 гусеницата лаһыргыраан иннин диэкки дьүккүйэрэ. Сииктээх сиргэ киирдэҕинэ инньэҕэй кырыстаах буорунан тибилийэрэ. Кэбиинэ үрдүнэн хара буруо хоройо хойуннаҕына айана өссө түргэтиирэ. |
| 95 |
Иннин диэки ыксаабыттыы иҥнэҥнээн айана сыыдамсыйара. Гусеницата лаһыгырыыра өссө улаатара. Айана түргэтиирэ. Кууйах эдэр уопутуран эрэр тырахтарыыс, сүрдээх бэһэлэй, санаабытын этэн кэбиһэр аһаҕас көнө киһи... Сэлэҥдэттэн киирэр аартыгынан киирдэххэ сыыра наһаа туруорута. |
| 96 |
Тыа суолунан баран истэххэ маһа сэдэхсийэрэ, эмискэ уу байҕала нэлэс гына түһэрэ. Санаабар ити ууга билигин түһүөхпүт диэх кудук куттал санаа элэс гынан киирэрэ. Ат умса барыахтыы чирээлэһэн түһэрэ. Дьиҥинэн уута ыраах буоллаҕа, сыыра наһаа туруору буолан чааскыга уу толору кутуллубутунуу көстөрө дуу?. |
| 97 |
Боһоҥдо туһунан биир ойуун отой өрдөөҕүтэ: «Кэлин бу күөл кытыытыгар куорат тутуллуо», — диэбитэ үһү диэн кэпсэтэллэрэ. Илин өттүгэр, сэттэ уонус сылларга күөх төлөнү көрдүүр экэспэдииссийэлэр тимир вышка туруора сылдьыбыттара. Оскуолаҕа үөрэнии кэмигэр бу суолунан өрөбүлбүтүгэр элбэхтэ сатыы сылдьыбыппыт. |
| 98 |
Хаанды от үрэх тоҕойо бүппэтэ. Ити тоҕойу аастарбыт да, күөлэ арылла түһүө диирбит, хомойуох иһин, саҥаттан саҥа арыллан иһэрэ. Кэлин хаамарга үктэлэ тупсубута. Тоҕойдоро да кэлэллэрэ, ааһаллара түргэтээбитэ, улаатан да истэҕим. Түөрт-биэс чаас сатыы хаамарбыт. |
| 99 |
Баҕар-баҕарыма суолбут таарыйан ааһар күөллэрин ааҕа иһэрбит. Ол курдук Унаардаах, Хаанды, Боһоҥдо, Орто, Көтөх. Орто күөл суолбут ортотун курдуга. Ити күөллэртэн арыый кураанах кытыллаах буолан суолбут иһирдьэнэн барара. Улахана суох күөл. Киэҥ оттонор ходуһаламмыта. |
| 100 |
Уончалаах эрдэхпинэ ити күөлгэ Алексеев Григорий Степановичтаах оттообуттара. Оттуур ходуһата оччолорго кырата, саҥа үөскээн эрэрэ буолуохтаах. Учууталбыт дьиэ кэргэниниин биһиги дьиэбит аттынан уулуссанан оттуу ааһалларын оҕо сылдьан элбэхтэ көрөрүм. |
| 101 |
Ол звенонан кэрийэ сылдьан оттуурбутугар отуубут күөл илин өттүгэр Сэлэҥдэ аартыгар этэ. Кэлин Көтөх аартыгар көспүппүт. Орто уонна Көтөх күөллэри араарар чараас ойуурдаах. Төһө да кылгас курдук буоллар, тыраахтар бэрт эрэйинэн ити быыһык сири туоруура. |
| 102 |
Тыраахтар бадарааҥҥа түһэн тырахтарыыстар элбэхтэ эрэйдэммит сирдэрэ. Итинэн хонуу сир суоҕа. Күөл арҕаалыы хоту өттүгэр кыра өтөхтөөх. Онно былыргы тутуу баара — ампаар дуу, балаҕан дуу, чуолкайын билбэтим. Айаммыт суола урут күөл арҕаа өттүнэн этэ, онно көрөрүм. |
| 103 |
Кэлин наар илин өттүнэн сылдьар буолбуппут. Онон балааккаларбыт тииттэр быыстарынан тардыллан тураллара. Иһэр уубутун Көтөх хоту көрдүгэниттэн бастарбыт. Кус сөбүлүүр балачча улахан ньолбуһах көрдүгэнэ. Итинэн ааһан иһэн сырыттахпына ити көрдүгэҥҥэ аргыый үөмэн киирэрим. |
| 104 |
Кус куруук баара. Байанайым ирээппин биэрбит көрдүгэнэ... Ити сиргэ отууланан оттуу сырыттахпытына Алексеев Иван диэн киһи кэлбитэ. Дьуос аймаҕа. Алдантан кэлбит. Биһиэхэ холоотоххо сүрдээх мааныта, ырааһа. Баҕар саҥардыы кэлэн эбитэ дуу. Үлэ кэннэ наар сууна-тараана сылдьара. |
| 105 |
Сүрдээх элбэх кэпсээннээх. Чуолкай баҕайытык саҥарара. Кэпсииригэр чаастатык нууччалыы тыллары кыбытара. Лаһыгыраччы күлэн, сырайа кытаран ылара. Ол көрдөөх этэ. Кэлин Уйбаан норуот артыыһа буолбута. Туох баар көрүҥҥэ барытыгар көхтөөхтүк кыттара. |
| 106 |
Олохсуйбута. Оҕо-уруу тэниппитэ. Ити кылгас кэмҥэ бары да талаан толору дьонноро түмсэ сылдьыбыттар эбит. Сэбиэппит Каратаев Николай Николаевич, Кычкин Николай, Яковлев Дорофей. Бука субуотунньукка көмөҕө кэллэхтэрэ. Ардах-сиппэҥ күннэр этэ да бэрт бэһэлэйдик ааспыта. |
| 107 |
Биир күн Орто арҕаа кытыытыгар ойуур иһигэр саһа сытар курдук кыра күөлгэ (аатын умнубуппун) бары кустуу сылдьыбыппыт. Дьэ, кус саарыстыбата онно баар эбит этэ. Ардах буолан отторбутун бүтэйдээбиппит. Биир сүрүн күрүө тутааччынан Дорофей этэ... |
| 108 |
Киниэхэ маһы көтөҕөн-соһон аҕалыахха эрэ наада. Өссө аҕалыҥ диэн тиэтэтэ турара. Тута наадалаах сиригэр сытыы сүгэтинэн быһа охсон тоһоҕо, атах оҥоро охсоро. Онтуларын кырыска батары саайан киллэртиирэ. Сиэрдийэлэри уурталыыра. Киниэнэ барыта тэҥ, кирпииччэни сааһылыыр курдук табыллан иһэрэ. |
| 109 |
Күрүөлэрбитин өр гымматахпыт, бүтэрбиппит. Киэһэлик кус миинэ, этэ, тото-хана аһаабыппыт. Ол иннинэ да кэннинэ да бары талаан дьон кэпсээннэрэ, ырыалара-тойуктара, хаадьылаһыылара хойукка дылы буолбута, буолара. Орто кэнниттэн Көтөх кэлэрэ. Бу аата да этэринии уһун ньолбуһах күөл. |
| 110 |
Онон төһө да дьиэбитигэр чугаһаатарбыт ити күөлү кыйа барыы оҕо-дьону салыннарара. Хаһан күөлтэн тахсар аартыга кэлэрий диэн кэтэһэрбит... Аармыйа кэнниттэн сааһыары солоҥдоҕо хапкаан ииппитим. Күөл арҕаа өттүгэр кытыытыгар халыҥ хаарга элбэхтик киирбит-тахсыбыт хороонугар хапкаан кистээн туруорбутум. |
| 111 |
Сарсыныгар кэлбитим, хапкааным суох . Туһах чэҥкээйилээх быатын быһан хапкааннары илдьэ барбыт этэ. Барбыт суола үчүгэйдик көстөрө. Онтон күөлгэ киирдэҕинэ, тибии типпит буолан, нэһиилэ сүтэ-сүтэ көстөрө. Иккис күнүгэр солоҥдобун сиппитим. Мап-маҥан хаар үрдүгэр токуллан тоҥон өлө сытара. |
| 112 |
Аҕам күөл илин өттүгэр саһыл бытата баара диирэ. Саһылы куруук хапкааннаан ылара... Онтон, дьэ, тахсар аартыкпыт кэмниэ-кэнэҕэс кэллэҕинэ дьиэбитигэр кэлбит курдук сананарбыт. Дьиҥинэн, онтон да сатыы барарга, сылайбыт оҕолорго, балачча ыраах сир. Онон хаамыыбыт түргэтиирэ. |
| 113 |
Төттөрү, Мукучуга барар айан ыарахан буолара. Бүтэһик аһаҕас сиринэн, инники күөллэр буоллахтарына, бу сырыыга Солооһун буолара. Солооһуҥҥа кэлэн дьиэлэр кырыыһалара көһүннэхтэринэ утаппыппыт, аччыктаабыппыт, сылайбыппыт аччаабыт курдук буолара. Үөрүү санаа хас биирдиибитин үүйэ тутара. |
| 114 |
Аны санаатахха, кырдьык чугас сир буолбатах. Ордук кыра кыргыттарга бу ыраах сири хааман, дьиэлэригэр тиийиилэрэ улахан кыайыы буолара буолуохтаах. Табылыннахтарына, төннөллөрүгэр дьонноро тугунан эмэ ыыталлара. Бэйэлэрэ да атынан илдьэллэрэ . Мин Баҕадьам бөһүөлэгэр уончалаах, онтон тахсыбыт оҕо элбэх этэ:. |
| 115 |
Оччотооҕуга ыал барыта элбэх оҕолооҕо. Оҕо сааспытыгар саамай үчүгэй кэммит сайын буолара. Үөрэх сыла бүтэн бөһүөлэккэ бары мустарбыт. Сайыҥҥы күн уһун курдук буолара, ол оннук кэм күһүҥҥэ дылы салҕанара. Сайын кэлиитэ өтөхпүт тупсара. Чэмэлкэй ыраас күн, чыычаах саҥата-ырыата, от-мас көҕөрөн ситэн иһиитэ санаабытын өрө көтөҕөрө. |
| 116 |
Санаабытыгар биһиги өтөхпүтүттэн ордук сир ханна да суоҕа. Төрөөбүт дойдубутугар тапталбыт күүһүрэн иһэрэ. Үөрэх кэмэ бүтэн бары көҥүлгэ барарбыт. Олус да үчүгэйэ. Сотору ыһыах буолуохтаах. Ол кэнниттэн окко киирии. Бөһүөлэк икки өтөхтөөх, Соҕуруу уонна Хоту. Кинилэри араарар ортотунан ааһар үрэхтээх. |
| 117 |
Урут үрэх балачча дириҥэ эбитэ буолуо, ол ону туоруур үрдүк муосталааҕа. Уута аччаан эбитэ дуу, ол аттынан кэтит намыһах суон бэрэбинэлэринэн оҥоһуллубут саҥардыы муоста баара. Соҕуруу өтөх олохтооҕун ахсаана аҕыйах этэ. Ол оннугар тэрилтэтин ахсаанынан лаппа баһыйара. |
| 118 |
Манна лааппы, хас да ыскылаат, буоста, сөмүлүөт түһэр пуорда, ыһыахтыыр сир, дьыссаат, балыыһа, уопсай дьиэ, уопсай хотоннор турар Бэс Көлүйэ пиэрмэтэ, бадыбаал, гараас бааллара. Онтон хоту өтөххө оскуола, сэбиэт-биригээдэ хонтуората, баанньык, икки сылгы дала баара. |
| 119 |
Сороҕор оҕолор хоту-соҕуруу диэн арахсан оонньуурбут, күрэхтэһэрбит. Ол гынан баран үксүгэр бары мустан, буккуһан эйэ дэмнээхтик хайдыһан күрэхтэһэрбит. Соҕуруу өтөх, үрэх диэки иҥнэри, үрдүк сыырдааҕа. Ол саҕаланыыта уулусса ортотугар эргэ дьиэ баара. |
| 120 |
Уопсай дьиэ буолан эбитэ дуу, хаһаайыттара сотору-сотору уларыйаллара. Саас хайыһарынан, салаасканан, онтон сайын бэлисипиэтинэн түһэргэ олус үчүгэйэ. Хоту өтөх үрдүк сиргэ турара. Ол гынан баран кини үрэхтэн арыый тэйиччи этэ. Өтөхтөр икки ардыларын сирэ, намыһах буолан, сииктээх буолара. |
| 121 |
Хатыҥнар быыстарыгар кыра дьиэ баара. Ол баанньыкпыт этэ. Сайын саҕаланыыта, от иннинэ Нотоо оҕонньор элбэх кыраабылы, мас атырдьаҕы оҥороро. Оҥорбутун таһырдьа мунньан иһэрэ. Сырдык, ыраас, саҥардыы устуруустаммыт, сытыы быһаҕынан нарыламмыт оҥорбут туттар тэриллэрин чөмөҕө халыҥаан барара. |
| 122 |
Ыраахтан көстөр буолара. Ким да тыыппата, ол оннук турара, окко киириэххэ дылы. Дьиҥинэн, кини аттынан икки өтөҕү холбуур аартыкпыт буолан күн устата төттөрү-таары элбэхтэ оҕо-дьон сылдьара. Нотоо кыра уҥуохтаах, этиргэн соҕус хара бараан оҕонньор этэ. |
| 123 |
Алексеев Григорий Степановичтаахха, кыыһыгар Киристиэнэҕэ, олороро. Кыһынын бултуура. Биир кыһын соһумар сурах кэлбитэ. Нотоо барахсан тохсунньу ый саамай тымныы кэмигэр, Алаастан тэйиччи бултуу сылдьан балаакката умайан, тоҥон өлбүтүн булбуттарын истибиппит. |
| 124 |
Барахсаны дьон-сэргэ сүрдээҕин аһыйбыта. Баанньык утарыта уот биэрэр ыстаансыйа, гараас кэлин тутуллубуттара. Олор кэтэхтэригэр, ойуур быыһыгар, кыра булгунньахтаах. Онно кыра хаһыы дьаамалааҕа. Бандьыыттар сааларын кистээбиттэр диэн сымыйата, кырдьыга биллибэт кэпсэли истэрбит. |
| 125 |
Ол онтон чугас балачча улахан сылгы дала баара. Үөр сылгыны киллэрэн хаайаллара. Уһун ураҕас мас төбөтүгэр оҕуурдаах быаны иҥиннэрэллэрэ. Дал иһигэр хаайтаран эргийэ сүүрэр сылгылартан талан оҕуурдаан туталлара. Оҕолор бүтэй нөҥүө туран куруук көрөрбүт. Эдэр сылгыны айааһыыллара. |
| 126 |
Онтон урут тутулла сылдьан баран быаны умнан эрэр аты тутан быалаан баайаллара, үлэҕэ бэлэмнииллэрэ. Оччотооҕу кэмнэргэ ат барахсан элбэх араас үлэни толороро. Ол онно сылгы сааҕынан бырахсан сэриилэһэ оонньуурбут. Ол оннук сэриилэһии бөһүөлэк хайа баҕарар муннугар буолуон сөбө. |
| 127 |
Улахан оҕолор сааҕынан быраҕаттаһыыга кыттыһыыллара күрэхтэһиини өссө үрдүк таһымҥа таһаарара. Табыллыбыт туораан иһэр. Күрэхтэһии ухханыгар олох киэһээ буолбута биллибэккэ кэлэрэ. Дыадаан Өлүөскэ элбэхтэ хамандыыр буолара. Салайар дьоҕура оччолортон сайыннаҕа. |
| 128 |
Таба быраҕар күүстээх сытыы быраҕааччылар да бааллара. Ордук Моотус, Хатарча, Баанньа Саабынап ол оннукка ордуктара. Онтон Ионов Алеша, Суончай хаппыт ынах сааҕынан эрийэн быраҕара диэн ахтар Валера Яковлев. Өссө кини хотон нөҥүө оҕону манан буолуо диэн сэрэйэн быраҕара үгүстүк табыллара диирэ. |
| 129 |
Эмискэ, соһуччу сирэйгэ табыллыбыт оҕо ытыырынан ол дөбөҥнүк биллэрэ. Аҕатын, бэргэн ытааччыны, сэрии кыттыылааҕа Даамайы утумнаатаҕа. Хоту өтөхтөн кэлэргэ сииктээх сири тумнар ойуур иһинэн барар кэтит ыллык суол баара. Саабынаптар диэкинэн илин олорооччулар суоллара. |
| 130 |
Үгүстүк сылдьар дьон атаҕыттан тэпсиллэн нарыламмыт суол. Аны ол сыырдаах буолан бэлэсипиэт тэбэргэ олус үчүгэйэ. Өссө үчүгэйэ — эн бэлэсибиэккинэн кэрэ айылҕалаах от-мас быыһынан чэпчэкитик тэбэн иһэриҥ. Миэхэ спортивнай бэлэсипиэт баара. Биир кэмҥэ оннук бэлисипиэт атыылана сылдьыбыта. |
| 131 |
Тута бүппүтэ. Убайым Никииппэр миэхэ атыылаһан биэрбитэ. Хас да сыл мииммитим. Аармыйаҕа барарбар дьоммор Арыылаахха хаалбыта. Ол онон сыыртан түргэн баҕайытык түһэн иһэн төбөм оройунан барбытым. Хайдах да охтуо суохтаах этим. Онтубун чинчийбитим, илин көлөһөм мутук тоорохойугар түбэһэн туормастаммыт эбит. |
| 132 |
Этэргэ дылы, ол олус сэдэхтик буолуон сөп буолан ол оннук өйбөр сүппэттии хаалбыт эбит. Баанньык арҕаа өттүгэр күөлбүт диэки уһун синньигэс ырааһыйа курдук баҕа батаһа үүнэр, дулҕалаах, кыра хонуулаах кэрэ көстүүлээх сир баара. Биир уһугунан соҕуруу өтөхтөн күөлгэ киирэр үчүгэй үктэллээх ыллык баара. |
| 133 |
Лааппы турар сиринэн күөлгэ уу баһа киирэр суоллара. Суол күөл кытыытынааҕы балачча халыҥ хатыҥ чараҥ быыһынан барара. Хатыҥнар быыстарыгар үөт талах элбэх буолара. Хаптаҕас хойуутук үүнэрэ. Ол онно чаччыгыныар сөбүлээн уйа туттан олохсуйара. Биһиги ырааһыйаҕа мустан «стойдаһан» сасыһа оонньуурбут. |
| 134 |
Дьэ, саһан сыыллыы бөҕө буоларбыт. Бырахсан да ыларбыт. Хоту өтөх илин өттүнэн Арыылаахтан кэлэр аартык баар. Кэлин ол суол хас да буолбута. Биир урукку ыллыгынан бардахха, олох чугас киһи араҥаһын тобоҕо баара. Эмэҕирбит мас, киһи улахан уҥуохтара көтөҕө быыһыгар хойуккааҥҥа дылы ыһылла сыталлара. |
| 135 |
Ол аартык саҕаланыыта кыра сарай баара. Онно ат охсорун, кыраабылы харайаллара. Биирдэ Бүөтчээҥҥэ убайым көмөлөспүтэ. Окко киириэх иннинэ косилкаларын, кыраабылларын хамсыыр өттүлэрин солидолунан оҕунуохтаабыттара, өрөмүөннээбиттэрэ. Мин онно убайбар сорук-боллур курдук сылдьыспытым. |
| 136 |
Өтөх ити өттүгэр Яковлев Дорофейдаах олорбуттара. Эргэ дьиэ сыл хонук баттаан намыһах курдуга. Буор сыбахтааҕа. Дорофей түннүк бүүрүктэрин саҥардан оҥорон кырааскалаан кэбиспитэ, дьиэ тупса түспүтэ. Дорофей кулуупка үлэлиирэ. Бары талаан толору киһитэ. |
| 137 |
Ол онто тас көрүҥүттэн да биллэрэ. Хара куудара баттаҕар дьүөрэлээн араастаан бытыгын оҥосторо. Таҥаһа да киниэнэ сиэдэрэй буолара. Сороҕун бэйэтэ да тиктэр буолуохтаах. Маһынан уһанарын таһынан үчүгэйдик кэпсээн суруйара, уруһуйдуура. |
| 138 |
Кулууппут сыанатыгар ыллыыра, уустаан-ураннаан кэпсиирэ, Онтон испэктээккэ, арааһынай сыанкаларга оонньуура дьиҥнээх артыыстартан итэҕэһэ суоҕа. Биирдэ Дорофей Бүлүүттэн төрүттээх Светлана Юргина диэн ааттаах бааһынай кыыһы кэргэн ылан, бөһүөлэкпитигэр биир саҥа ыал эбиллибитэ. |
| 139 |
Светлана да талаан бөҕө этэ. Кулууп үлэтигэр көхтөөх кыттыыны ылан барбыта. Кинилэр кэлин Мукучуга, онтон куоракка көспүттэрэ. Дорофей үөрэммит учуулуссатыгар үлэлээбитэ. Элбэх чиэскэ-бочуокка тиксибитэ. Саха сиригэр биир бастыҥ чороону оҥорооччу буолбута. |
| 140 |
Саха сирин норуодунай маастара буолбута элбэҕи этэр. Биирдэ дойдубутугар нэһилиэк үбүлүөйүгэр оптуобуһунан бииргэ айаннаабыппыт. Кини айан кэмигэр ордук Бүлүү эҥээригэр сыһыаннаах номохтору иҥнибэккэ кэпсиирэ. Аны суон хатыҥҥа наадыйарын этэрэ. |
| 141 |
Хатыҥтан хайа да бэйэлээх чороону оҥоробун диирэ. Ол оннук этэ. Дойдубар бара сылдьан кини бэлэхтээн ыыппыт чорооннорун көрбүтүм. Дьэ, астык, сиэдэрэй оҥоһуулаах чорооннор кэккэлээн тураллара көрүөххэ үчүгэйэ. Кэргэнэ Светлана үчүгэй хоһоонньута сотору биллибитэ. |
| 142 |
Хас да хоһооно ырыа буолан көппүтэ. Үчүгэй, истиҥ, кэрэ матыыптаах ырыалар буолан өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар куруук бэриллэллэр. Онтон кини убайа биһиги дойдуга эрдэ кэлбитэ. Көрдөххө, будьурхай баттахтаах нуучча киэнэ дьиҥнээҕэ курдуга да, саха сахатынан этэ. |
| 143 |
Сынтаа кыыһа Машаны кэргэн ылбыта. Мин Яковлев Колялыын табаарыстаһар этим. Кини миигиттэн сааһынан аҕата. Оонньуу бараары, кини үүт эрийэн бүтэрин кэтэһэрим. Ол кэмҥэ ыал аайы сэппэрээтэрдээхтэрэ. Онон улаатан эрэр оҕолор ийэлэрбитигэр сылыйбыт үүтү сэппэрээтэрдэһэн көмөлөһөрбүт. |
| 144 |
Бу эппиэттээх үлэ этэ. Сыыһа эрийэр буоллаххына сүөгэй тахсыа да суоҕун сөбө. Үлэ бүттэҕинэ сүөгэйдиири салыырбыт. Саҥардыы сүүрдүллүбүт сүөгэйгэ туус саахары буккуйан, ол онно бу оһохтон тахсыбыт сылаас килиэп тооромосторун буккуйан сиирбит. Олус да минньигэһэ. |
| 145 |
Тотоойута. Үүт элбэхтик ыанар кэмигэр, сэппэрээтэрдиир биир сылаалаах үлэнэн буолара. Үүттэрин сөрүүн сиргэ, умуһахха ууран мунньаллара. Сүрэҕэлдьээбит оҕо мөҕүллэрэ ханна барыай? Баара... Биирдэ Коля чөҥөчөххө бөстүөнү эһэ сылдьан сырайын буорахха салаппыта. |
| 146 |
Наар тугу эрэ айа сатыыр баҕалааҕа. Бука, буораҕы кытта эһэн сыыһа орочуоттаан оннук буолбута буолуохтаах. Олус үчүгэйдик уруһуйдуура. Былакаат буукубаларын биир тэҥник суруйара. Мукучуга оскуолаҕа, интэринээккэ хаһыаты биир бастыҥ киэркэтээччинэн, суруйааччынан этэ. |
| 147 |
Убайа Дорофейтан элбэххэ үөрэммитэ буолуо. Эдэр сааһыгар олохтон эрдэ, соһумардык барбыта. Быраата Өргөс Өлүөскэ, бэрт сытыы уол, баара. Сайыны атах сыгынньах туоруура, улаханнык таҥна сатаабат этэ. Онон сайын устата тириитэ хараарара, атаҕа халыҥ чэрдээх буолара. |
| 148 |
Отой ыалдьыбат. Онон айылҕа оҕото буолан этэ-сиинэ кииллийэн тымныйан ыарыга бэриммэт, сыстыбат, хаптарбат буола уһаарыллыбыта. Олоххо чиҥник үктэнэн, идэ баһылаан, ыал буолан оҕолонон-урууланан олорорун истэн үөрэбин. Ыскылааттан суол нөҥүө Анньыыстаах олорбуттара. |
| 149 |
Киэҥ ыраас сир этэ. Бу Силэпсиэп баай сөбүлээн олохсуйбут сирэ. Урут өтөх барыта да кини киэнэ эбитэ буолуо. Оҕо эрдэххэ элбэхтик истибит ааппыт. Кинини көрбөтөхпүт. Оҕонньору, быдан суох буолбут киһини, олохтоохтор улаханнык убаастыылларын билэрбит. |
| 150 |
Өйдөөх киһи уҥуоҕа ойуччу, туспа, күөлүн биир бүччүм сиригэр сытар. Маҥан кырааскалаах, улахан мас уҥуоҕун, хордоҕойунан баран иһэн ыраах талах, хатыҥ быыһыгар көрөрбүт. Анньыыс эмээхсин улахан уҥуохтаах, төрөл көрүҥнээх этэ. Кини биир утума Дабыыт буолар. |
| 151 |
Дабыыт оҕо эрдэҕиттэн этиргэн этэ. Көрсүө-сэмэй гына улааппыта. Эмээхсин хортуоскатын биһиги диэки барар сиргэ, куруҥҥа, кыракый ырааһыйа сиргэ олордоро. Кинилэр Ураһа Самныбыттан быстахха уу басталлара. Бу кыра уулаах көпсөркөй, кутаҥнас муохтаах, арыы-арыы сэппэрээктээх-мастаах балачча улахан үрүйэ. |
| 152 |
Бэс ыйын бүтүүтэ сэппэрээгин быыһыгар муох үрдүгэр болбукта абына-табына үүнэрэ. Наһаа минньигэс сир аһа. Отой аҕыйах үүнэрэ. Итинэн Арыылаахтыыр биир аартыкпыт саҕаланара. Тыраахтар итинэн сылдьар буолбута. Оҕо сылдьан ити суолунан элбэхтэ сылдьыбытым. Балаҕаннаахха оттуур этибит. |
| 153 |
Тыраахтар суолуттан туораан хаҥас Арыылаахтыыр ат суола ыллыгынан барарбыт. Аҕам аах ити арахсыы суол уҥа өттүгэр сытар дүлүҥҥэ олорон куруук сынньаналлара. Табаахтыыллара. Ону-маны кэпсэтэллэрэ. Мин тэһийбэккэ дьиэбэр бараары кинилэри кэтэһэрим... |
| 154 |
Кэлин дьиэм диэки бэйэм соҕотоҕун барар буолбутум. Ити эҥээр, кэлин Халла оҕонньор олохсуйбута. Кырдьар сааһыгар Өкүлүүнэлиин олохторун холбообуттара. Өссө Аркадий диэн уолу ииппиттэрэ. Мин аҕам Халлалыын сайын хас да сыл бииргэ моой оттообуттара. Аҕам миигин кыра эрдэхпиттэн от үлэтигэр сыһыарбыта. |
| 155 |
Онон оҕонньоттор уруккуну, былыргыны кэпсэтэллэрин элбэҕи истибитим. Сэлэҥдэҕэ, Өтөхтөөххө, Боһоҥдоҕо, Балаҕаннаахха, Ойуун күөлүгэр оттуур этибит. Халла үрдүк уҥуохтаах хатыҥыр, ньолоҕор сырдык сирэйдээх, убаҕас сырдык баттахтаах оҕонньор этэ. Наар табаҕын соппойо сылдьара. |
| 156 |
Хахсыйан куруук сөтөллөрэ, улахан куруускаттан сылаас чэй иһэрэ. Уонна кэпсээнэ элбэх буолара. Уруккуну-хойуккуну элбэҕи билэрэ. Ол онтун умнубаттыы төбөтүгэр хатаан сылдьар буолан эппиэттииригэр, кэпсииригэр чэпчэкитэ. Бэйэтэ туспа бөлүһүөк, куолуһут. |
| 157 |
Онон кини кэпсээнэ соторунан бүппэтэ. Аҕабыныын саҥаттан табахтыыллара. Ол оннук хаста да хатыланыан сөбө. Мин бастаан сынньалаҥ буолла диэн үөрэрим, кэлин тэһийбэтим. Хайыахпыный, кинилэр бүппэт кэпсээннэрин истэрим. Миигин Халла кэлин күһүөрү ыҥыран көмөлөһүннэрэр этэ. |
| 158 |
Хатыҥнаах куруҥар сатыы баран кураанах маһы эрбээн охторорбут. Долгучуох гына бысталаан хас да кыра-кыра чөмөх гына сааһылыырбыт. Кыһын отторугар бэлэмнээн эрдэҕэ. Үлэ бүтэн, дьиэҕэ кэллэххэ үс солкуобайы таһааран биэрэрэ. Барахсан өйдөөх, үчүгэй, дэлэй оҕонньор этэ. |
| 159 |
Ол кэмҥэ ыаллар оһохторун кураанах маһынан оттоллоро. Онон оттор мас булуута биир туһунан кыһалҕа буолан барбыта. Хата, кэлин хайдах баҕарар суон тиит мастары состорор буолбуттара. Ыалларга «Дружба» эрбии баар буолан барбыта. Онон дьиэлэрин таһыгар оттор мастарын саһаанныыр этилэр. |
| 160 |
Салгыы бардахха Ньыыканнаах кыра дьиэҕэ олороллоро. Куола диэн сытыы уоллаахтара, онтон эдьиийэ Тамара миигин кытта саастыыта. Куруук ыарытыйар буолан үөрэҕэр хаалбыта. Ситэ үчүгэйдик үөрэммэтэҕэ. Дьиэлэрин иннинэн чугас ампаар турара. Наар сасыһа оонньуурбут. |
| 161 |
Коля улаатан ыал буолан Аһыыкалаах дьиэлэригэр, биһигиттэн чугас, олорбуттара. Бэрт өрдөөҕүтэ дойдубар уоппускаҕа бара сылдьан Балаҕаннаахха илимниир этим. Ол сылдьан күтүөтүм ыта Чох эһэни тиит маска таһаарбыта. Мин илиммин эрдэ туран көрө барарбар Коля атын ыҥыырдана сылдьара. |
| 162 |
Кини Кучаҥҥа бостуугунан үлэлиирэ. Мин саам суох этэ. Онон бостууктар кэлэр суолларын быһан кэтэспитим. Сотору кинилэр кэлбиттэрэ. Элбэх буолан ол эһэни өлөрбүппүт. Дойдум Байанайа ол оннук соһуччу маанылаан турар. Биир өттүгэр Баһылайаптар олорбуттара. |
| 163 |
Бүөтүр орто уҥуохтаах, бэйэтигэр сөп толору эттээх-сииннээх киһи этэ. Салайар үлэҕэ үлэлии сылдьыбыт, кэлин онтон тэйбит, ол да буоллар ону-маны суолталааҕы эҥкилэ суох билэр киһи этэ. Биирдэ туох эрэ кууруска үөрэнэ сылдьан сөмүлүөтүнэн көтүөхтээҕэ, ол онтуттан хаалбыта саахалламмыт үһү диэн кэпсээн баара. |
| 164 |
Миигиттэн балыс Мохсоҕол диэн иккис уоллара бэйэтин лаппа кыанара. Былаһааккаҕа оҕолор тустууларыгар бэйэтин барыллааларын барыларын кыайталыыра. Улахан уоллара Нойту эбэтигэр, Мааркаптарга, иитиллибитэ. Кини убайбар Өлүөскэҕэ, дьоммор куруук сылдьааччы. Абаҕам аах Мукучуга олороллоро. |
| 165 |
Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан кинилэргэ биирдэ эмэтэ сылдьааччыбын. Улахан дьиэ уҥа хоһугар олороллоро. Улахан оһох дьиэ ортотугар турара. Мин кинилэргэ киирдэхпинэ Мотуруона кыратык кэпсэтээт, чаанньыгын чугас оһох билиитэтин үөһүгэр анньара. Остуолун тэрийбитинэн барара. Чэй кутара. |
| 166 |
Мааркап, абаҕам, оһох аттыгар олоппоско олороро. Иҥиэттэн кэбиһэ-кэбиһэ соһуйбуттуу улахан соҕустук саҥарара. Хамсатын тэбээн саппыйатыттан табах куттара. Сороҕор сыыһа саҥаран Мотуруонаттан дьарыллара. Ол онно кыһаммакка кэпсэтии, ыйыталаһыы салгыы бара турара. |
| 167 |
Мотуруона кэлин сааһыран нүксүйэн барбыта. Көрөрө мөлтөөн эрэрэ. «Өстүөпэҕин дуо?» — диэн ыйытаат, куруук үөрэ-көтө көрсөрө. Бараары, тахсаары турдахпына абаҕам: «Бээ эрэ, тохтоо», — диирэ. Хоһугар киирэрэ. «Үчүгэйдик үөрэн», — диэт, үс-биэс солкуобайы туттаран кэбиһэрэ. |
| 168 |
Онтон арҕаа өттүлэригэр Киргиэлэй Ыстапаанабыстаах улахан дьиэҕэ олороллоро. Бу тутуу өтөхпүтүгэр саамай улахан, көстүүлээх дьиэ этэ. Киэҥ дьиэҕэ хас да хаһаайыстыба буолан олорбуттара. Аҕалара Егоров Иннокентий Васильевич — Сомньор диэн диэн саастаах киһи. Кэргэнэ Даайа, Даарыйа. |
| 169 |
Сомньор сылгыһытынан үлэлиирэ. Кини кэлбит буоллаҕына, дьиэлэрин таһыгар ат бааллан турара. Мин чугас олорор буолан бэлиэтии көрөрүм. Оччолорго биһиги Алаастан көһөн кэлэн кинилэри кытта сэргэстэһэ икки уулусса быһа охсуһар муннугар баар эргэ дьиэҕэ быстах олорбуппут. |
| 170 |
Отой кыра эрдэхпинэ аҕабыныын Мукучуга ыһыахха сылдьыбыппыт. Аҕам балта Абрамова Ааналаахха сылдьан баран ыһыахтыыр сиргэ барбыппыт. Мукучуга билигин орто оскуола турар сирэ оччолорго киэҥ хонуу этэ. Элбэх дьон бөҕө мустубут этэ. Дьон оһуохайдыы сылдьаллара. |
| 171 |
Онно оһуохай тылын таһаарар киһи олус ыраастык, чуордук, улаханнык, доргуччу үҥкүү тылларын таһаарара. Этэр тыллара салгыҥҥа ыйанан барыларыгар тиийэрдии иһиллэрэ. Дьон кинини батыһан үҥкүү тылларын хатылаан этэллэрин бүтүүтэ этээччи хаба тардан өссө эрчимнээхтик салгыы этэн барара. |
| 172 |
Ол онно истэн ааспыт сахалыы кылыһахтаах куолас дорҕооно миэхэ умнуллубаттык иҥэн хаалбыта. Кэлин оһуохайдыы сылдьар дьону иһиттэхпинэ, биирдэ эмэтэ ол оҕо сааспар истибит кэрэ куолас кылыһаҕар майгынныыры иһиттэхпинэ, оҕо сааһым умнуллубатах түгэнэ хаттаан тиллэрэ. |
| 173 |
Бу улахан дьиэ хаһаайкатынан Даайалаах Сомньор кыыстара Өрүүнэ этэ. Өрүүнэ Лаана диэн балтылааҕа, бэйэтэ сэбиэккэ сэкирэтээринэн үлэлиирэ. Лаана көнө уҥуохтаах хатыҥыр кыыс. Оскуола кэнниттэн үөрэҕин бүтэрээт, Тааттаҕа үлэлии барбыта. Онно олохсуйбута. Оҕолордоох, сиэннэрдээх. |
| 174 |
Убайбыныын, Өлүөскэлиин, биир дойдулаах буолан куруук билсэллэрэ. Сүүрбэ биирис үйэ саҕаланыыта убайым массыынатынан Мукучуга оскуола үбүлүөйүгэр барбыппыт. Массыынаҕа балтым Паша уонна Лаана бааллара. Оннук бииргэ дойдубутугар айаннаан турардаахпыт. |
| 175 |
Лаана аҕата 1968 сыллаахха икки сыл сытан ыалдьан өлбүт. Биир хоско Нотоо, кэргэнэ уонна кыыстара, Киристиэнэлиин олорбуттара. Киристиэнэ улаханнык ыарытыйара. Мэхээлэ-Нотоо кэргэнэ Огдооччуйа Даайа бииргэ төрөөбүт эдьиийэ этэ. Кини сиэнин Машаны Григорий Степановичтаах ииппиттэрэ. |
| 176 |
Уоллара Гриша миигиттэн балыһа, онтон кыыстара Машалыын оскуолабытын бииргэ бүтэрбиппит. Манна даҕатан эбии эттэххэ, сытыы быһый Маша Андреева, төрөл улахан Никииппэр Гоголев буолан уонча оҕо төрдүс кылааһы 1965 сыллаахха бүтэрбиппит. Учууталбытыттан бары да толлор этибит. |
| 177 |
Бу улахан дьиэ дьоно олус ыалдьытымсах этилэр. Бырааһынньыктарга сөп түбэһиннэрэн олохтоохтору ыҥыран аһаталлара. Биирдэ биһигини, эдэр ыччаты, хомсомуол күнүгэр дьиэлэригэр ыҥыран, остуол тэрийэн бырааһынньыктаппыттара. Аттыларыгар олорор Ньыыканнаах кыыстара Тамара бэрэски оҥорсон көмөлөһөрө. |
| 178 |
Маша дьонун кытта Мастаахха көспүтэ. Онно олохсуйбута. Семенов Сеняҕа кэргэн тахсыбыта. Сеняны интэринээккэ олорбут буолан билэрим. Ыарытыйар буолан эбитэ буолуо, уоһа куруук күөх буолара. Кинилэр сиэннэрэ Семенов Иван билигин өрөспүүбүлэкэҕэ биллэр биир бастыҥ хапсаҕайдьыт. |
| 179 |
Мастаахха убайым Никиппэр улаханнык ыалдьан сыттаҕына көрсө бара сылдьан Гришаны көрсүбүтүм. Мин Мукучуга орто оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына, учууталбыт Киргиэлэй Ыстапаанабыс саас охсор ыарыга ыалдьыбыта. Кэлин кинилэр оттуур Ортолоро ходуһата кэҥээн уопсайга оттонор буолбута. |
| 180 |
Учууталбыт утарыта Мэхээлэлээх олорбуттара. Сэриигэ сылдьан атаҕар улаханнык бааһыран, аҥаар атахтаах кэлбит. Мас атаҕын бэйэтэ оҥостор, уопсайынан ааттаах мас ууһа. Бүтэй кытыыта кыра хоспох курдукка ону-маны уһанара. Олоппос, устуул, остуол, ыскаап оҥороро. |
| 181 |
Төһө да биир атаҕа мас буоллар, хайа да үлэттэн туора турбата. Сайын отчуттарга ас таһара. Кини орто, ортону үрдүнэн уҥуохтааҕа. Этэ убаабыт, кытаанах майгылаах киһилии сырайдааҕа. Кини сэриигэ сылдьан наҕараадаламмыт уордьанын хойутаан туппутун өйдүүбүн. |
| 182 |
Аны биир бастакынан массыыналаммыта. Сэрии бэтэрээнигэр, атаҕын ол онно сүтэрбит киһиэхэ, массыына анаммыта. Оччолорго чааһынай массыына кимиэхэ да суоҕа. Матассыыкыл Оҕоньорхооҥҥо эрэ баара. Биһиги, оҕолор, сонурҕаан көрүү-истии бөҕө этибит. Уһаайбаларын күрүөтүн муннугар ас астанар хоспохторо баара. |
| 183 |
Ол онтон минньигэс сыт куруук кэлэрэ. Ыалларга барыларыгар кэриэтэ кыра, улахан хоспохтоохторо. Хоспоххо кыра кирпииччэ оһох хайаан да баар буолара. Ол онно ас астаналлара. Килиэптэрин буһараллара. Биһиги, оҕолор, чугастааҕы куруҥтан, солооһунтан хаппыт, уокка оттор мас сүгэр биир үлэлээх буоларбыт. |
| 184 |
Кэлин ол устунан тохтообута. Ол иннинэ ыаллар хаппыт маһы тыаҕа көрдөөн булан аҕалан оһохторун оттунан кыһыны туорууллара. Онон кыра эрдэхпититтэн икки киһи тардан эрбиир эбиитинэн тутта үөрүйэхпит. Үгүс ыал күннээҕинэн, хонуктааҕы маһын бэлэмнэнэрэ. Мастарын ат сыарҕатыгар тиэйэн таһаллара. |
| 185 |
Тымныы туман быыһынан туйахтара хоочугураан, кыыкынас тыастаах сыарҕаны соспут ат ааһан иһэр буолара. Сыарҕаҕа өрөһөлүү мас тиэйиллибит. Үрдүгэр бүтүннүү хаар-кырыа буолбут киһи нүксүйэн олороро. Сөп буола-буола «һат-һат» диирэ. Ат барахсан тиийиэхтээх дьиэтин аттыгар тиийэн тохтуура. |
| 186 |
Кырыа буолбут киһибит сыарҕатыттан түһэн атын көнтөһүттэн тутта. Үнүрүүн аҕалбыт, аччаабыт маһын ыксатынан атын соруйан хаамтаран тохтотто... Дьоммут барахсаттар холкуос-сопхуос бүппэт, барыта хары-илии үлэтиттэн быыс булар сололоро суоҕа. Оскуоланы бүтэрэрим саҕана «Дружба» эрбии саҥардыы ыалларынан баар буолан барбыта. |
| 187 |
Үгүстэр нууччалартан атыылаһан, туохха эмэ мэнэйдэһэн булунан барбыттара. Алаастан кэллэхпит утаата ийэбит сүөһүлэрин Мэхээлэ кэргэнэ Морууһа хотонугар бииргэ туталлара. Морууһа салгын сиэбит сирэйдээх, үрдүк соҕус уҥуохтаах, биир кэм үөрэ-көтө, ону-маны кэпсии сылдьарын өйдүүбүн. |
| 188 |
Тириппит сирэйин былаатынан сотторо, биир тэҥник мичээрдээн иэрийэ соҕус күлэрэ. Элбэх оҕолоохторо. Мин саастыым Бүөккэлиин доҕордоһорум. Кини соччо мэнигэ суох этэ. Бүөккэ килиэби биир тэҥ гына быһара. Ол быспыт килиэбигэр ийэтэ оҥорбут ынаҕын арыытынан биир тэҥ гына соторо, үрдүнэн саахардыыра. |
| 189 |
Кичэллээх биир тэҥ туттунуулаах буола кыра эрдэҕиттэн улааппыта. Аҕалара ууһун бары кэриэтэ удьуордаабыт дьон. Ордук Баанньа ууһунан биллибитэ. Маһы хаамтарар уус баар буоллаҕына биирдэрэ кини этэ. Мончуук диэни сүкпэт этэ дииллэрэ. Кустуур сиригэр тиийээт, тута уонунан мончуугу оҥоро охсоро үһү. |
| 190 |
Сэргэлэри оҥороро. Саа маһа алдьаннаҕына киниэхэ сакаастаан оҥоттороллоро. Киһиҥ өссө көрдөһөөччү сакааһынан тупсарыан да сөбө. Кини миигиттэн аҕата. Хайа да үлэни түргэнник бүтэрэринэн сураҕырара. Миисэ наар сылгыһытынан үлэлээбитэ. Кини миигиттэн үс сыл аҕа. |
| 191 |
Оҕо эрдэҕиттэн төрөл, улахан уҥуохтаах уол этэ. Миисэ мөдөөт да курдук буоллар, күүс-уох толору баар киһитэ. Миисэ аһара мэниктиирин, күүһүмсүйэрин төрүт өйдөөбөппүн. Үрдүк, көнө уҥуохтаах, этиргэн эр бэрдэ буола улааппыта... |
| 192 |
Куруук ыраас таҥастаах, хайдах эрэ соһуйбут курдук көрөр, кыратык кэлэҕэйдиэх курдук аҕыйах чиҥ саҥалааах уол этэ. Сылыбараччы төлө баран элбэҕи да саҥарыан сөбө. Бүөккэ, Сэмэнчик муусукаҕа дьоҕурдаахтара. Баяҥҥа бэйэлэрэ оонньуу үөрэммиттэрэ. Кулуупка үҥкүүгэ элбэхтэ оонньообут буолуохтаахтар. |
| 193 |
Бүөккэ, Моотус, Дьэкиим улаатан иһэн улахан дьон звенотугар сайын окко үлэлээбиттэрэ. Ыарахан үлэттэн Бүөккэ доруобуйатыгар оҕустарбыта. Биһиги кинини Хатарча диирбит. Бука, кыанарын, үлэһитин, сатабыллааҕын, хачаайытын иһин оннук ааттаннаҕа... |
| 194 |
Эдьиийдэрэ Тина Каратаев Василийга кэргэн тахсыбыта. Каратаев Василий киномеханигынан мин убайбыныын солбуһа сылдьан үлэлээбиттэрэ. Кини ыал буола илигинэ бөһүөлэккэ быстах кэлэн үлэлээн барара. Үгүстүк биһиэхэ сылдьара. Холостуой буолан бөһүөлэгинэн кэритэ сылдьан үлэлэттэхтэрэ. |
| 195 |
Таптыыр быраата аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан өлбүтүгэр улаханнык санааргыыр этэ. Василий кыра уҥуохтаах, хачаайы, урут боксанан дьарыктана сылдьыбыт дииллэрэ. Бэйэтэ уус, мындыр киһи этэ. Үчүгэйдик биир тэҥ буукубалардаах арааһынай ис хоһоонноох былакааттары суруйара. |
| 196 |
Мин убайым Никииппэр эмиэ үчүгэйдик суруйара. Киинэ көрдөрөөччүлэр көстүөхтээх киинэлэрин биллэриитин бэйэлэрэ араастаан суруйан кулууп истиэнэтигэр ыйыыллара. Онон суруйар талааннара өссө чочуллан, тупсан истэҕэ. Мэхээлэлээх Морууһа биэс уолларыттан кыраларын аата Өччөй — Өлүөскэ. |
| 197 |
Мэхээлэлээх тастарыгар Балыкаардаах олорбуттара. Балыкаар эмээхсин төһө да элбэх саастаах буоллар, сытыыта, кытыгыраһа, түргэнэ , хорсуна сааһыгар холооно, тэҥэ суоҕунан сураҕырара, сөхтөрөрө, салыннарара. Кыыһа Ньалаҥ элбэх оҕолооҕо. |
| 198 |
Кэргэнэ Миитэс кыра уҥуохтаах, убаан эрэр баттахтаах, лис курдук этиргэн, улахан саҥалаах, салгын харааччы сиэбит сирэйдээх айылҕа оҕото киһи этэ. Оҕолоро бары эт-хаан өттүнэн сайдыылаахтара, бэйэлэрин лаппа кыаналлара. Оҕолоруттан, сиэннэриттэн биллэр спортсмен уолаттар бааллар. |
| 199 |
Саабынаптар үөс өттүлэригэр хонтуора турбута. Бу сүнньүнэн сэбиэт хонтуората этэ. Биригэдьиирдэр да үлэлиир биир сирдэринэн буолуон сөп. Уһуннук сэбиэтинэн таайым Николаев Павел Ефимович үлэлээбитэ. Кинини Каратаев Николай Николаевич солбуйбута. |
| 200 |
Таайым ити үлэтин кэнниттэн леснигинэн үлэлээбитэ. Кэлин ол дьиэҕэ Алексеев Уйбааннаах олохсуйбуттара. Уулусса нөҥүө Киристиэнэлээх олорбуттара. Саҥа дьиэҕэ киирбэккэ сылдьан быһыылааҕа, аҕалара Иннокентий ыарахан ыарыга ыалдьан сайын өлбүтэ. Дьиэ аттыгар буор ылбыт дириҥ умуһахтара баара. |
| 201 |
Ол онно оонньуу сылдьан баҕа түспүтүн булбуппут. Оҕолор буолан хол-буут арааран тус-туспа көмпүппүт. Сотору кэлбиппит, баҕабыт ойуоккалыы сылдьара. Дьикти этэ. Хайдах эрэ баҕа өлбөт диэн санаан ылбыппыт. Кэлин бу дьиэҕэ быстахтык Андреев Колялаах, Килэйдээх, олорбуттара. |
| 202 |
Кинилэр аттыларыгар биригэдьиир Сахаардаах дьиэлэрэ баар. Биирдэ Зоялаахха сылдьыбыппын өйдүүбүн. Уҥа хос боруога үрдүгэ. Ол хоско суруйа, уруһуйдуу сылдьан чэрэниилэни тоҕон, илиим, таҥаһым марайдаммытын өйдүүбүн. Федя миигиттэн балыһа, онтон Киэсэ кыра уолчаан этэ. |
| 203 |
Кинилэр үөс өттүлэригэр Яковлев Бүөтүрдээх олорбуттара. Уоллара Валерка мин саастыым буолан кинилэргэ сылдьарым. Валера кыра уҥуохтаах, сырдык, төгүрүк сирэйдээх , ньалҕаархай, кугас баттахтаах уол этэ. Уопсай тылы дөбөҥнүк булсарбыт. Кус оҕото улаатыыта элбэхтэ булка сылдьыбыппыт. |
| 204 |
Валера сороҕор ыарытыйар этэ. Ол да буоллар олоххо тардыһыыта улахана. Иллэҥ кэмигэр бэйэтэ хаартысканан дьарыктаммыта. Онон бөһүөлэкпит дьонун түһэрбит хаартыската бука элбэх баар буолуон сөп. Маша диэн балтылаах. Сытыы, элбэх саҥалаах, төрөл соҕус кыыс мин балтыларбар куруук сылдьара. |
| 205 |
Валералаах үөс өттүлэригэр оҕо былаһаакката баара. Үчүгэй хонуу ортотугар биир толуу хатыҥ үүнэн турара. Ол былаһааккаҕа оҕолор сөбүлээн мустарбыт. Төбүрүөннээн олорон ону маны кэпсэтэрбит, хаадьылаһарбыт, мөккүһэрбит. Ол быыһыгар тустан да ыларбыт, сороҕор күрэхтэһии да тэриллэрэ. |
| 206 |
Хамаандаҕа арахсан былаах былдьаһарбыт, атын да оонньуулары оонньуурбут. Итинэн үөскэ киирэр биир сүрүн аартыкпыт саҕаланара. Күөлбүт хордоҕойугар дылы тиийэргэ балачча кэтит уолбаны туоруугун. Суол наһаа инчэҕэй, уулаах, бадарааннаах сирдэригэр далаһа оҥороллоро. |
| 207 |
Ким кыра бөтүөннээх, ким оргуһуохтаах бу суолунан иһэр уубутун бастарбыт. Күөлбүт уута кураан кэмигэр ыраатан иһэрэ. Бу үлэ ыарахана. Сылайыы да баара. Сүрэҕэлдьээн мөҕүллүү да буолара. Сарын да ыалдьара. Син толору уулаах иһиппит дьиэҕэ кэлэргэ дьалкыйан аҥарынан буолара. |
| 208 |
Тоҕо да түһүү да баара. Аны кумаар элбэҕэ биир кыһалҕа буолара. Тиритии-хорутуу бөҕө буоларбыт. Суол уҥа өттүгэр үс суон тиит баара. Биир тиит этиҥтэн аҥаарынан тостон турара. Хайдах эрэ салла көрөр этибит. Итинэн күөлү кыйа бардахха хаптаҕас хойуутук үүнэрэ. |
| 209 |
Моҕотой да элбэҕэ. Ол бултаһыыта дьарыкпыт биир көрүҥэ буолара. Бүөтүрдээх утары оскуола турбута. Оскуолабыт бөһүөлэкпит биир саамай улахан тутуута. Кини уҥа муннук өттүгэр Осипова Маарыйа, Тарамай, олорбута. Кини харабыл, остуорас этэ. Улахан кыыһа Роза мин саастыым. |
| 210 |
Уола Ваня миигиттэн быдан балыһа. Салгыы уулусса өттүгэр, муннукка, Сымыктар олорбуттара. Чөкө, ыраас ыаллар этэ. Хаһан да кинилэр уһаайбаларын иһигэр ыһыллыыны, кири-хоҕу көрбөт этибит. Барыта бэрээдэк бөҕө буолааччы. Сымык кыра үөрэхтээх этэ. Хас да сыл кассирынан үлэлээбитэ. |
| 211 |
Онон ый бэлиэ күнүгэр кини ата дьиэтин таһыгар бааллан турар буоллаҕына, ол аата хамнаһы аҕалбыта биллэрэ. Хонтуора кинилэртэн чугаһа, уулусса нөҥүө. Сымык орто уҥуохтааҕа, тыаһа суох чэпчэкитик хаамара. Эдэригэр атаҕар лаппа кыанара үһү. Саҥата эрчимнээх, дьаһайар курдук иһиллэрэ. |
| 212 |
Кинилэр дьиэлэрин бүтэйигэр атын ат бааллан турар буоллаҕына, ол аата ыалдьыт кэлбит диэн сэрэйиллэрэ. Элбэхтэ Арыылаахтан биригэдьиир Күөбүлэп Охонооһой кэлэрэ. Сылга хаста да Сангаартан Дьаакыбылап Кирилл Николаевич, боломунуочунай Синицин диэн нуучча оҕонньоро кэлэлллэрэ. |
| 213 |
Кини көрдөххө нуучча курдуга да отой саха киһитэ этэ. Сахалыы үчүгэйдик саҥарар бааһынай киһи. Кинилэр оҕолоро кыргыттар, арай биир уоллаахтара Толя биһигиттэн лаппа аҕата. Биирдэ сайын Толя аармыйаттан сулууспата бүтэн кэлбитэ. Хара байыаннай куормалааҕын өйдүүбүн. |
| 214 |
Киэһэ, өтөхпүт хабыллар ортотугар, дьиэтин таһынан уулуссаҕа оҕолору мунньан футбуоллаппыта. Бэйэтэ судьуйа, үөрүү-көтүү, көҕүтүү бөҕөтө этэ. Анатуолуй куруук ыраас, чэбэр көрүҥнээҕэ, ол оннук да таҥна-хапта сылдьара. Сымык балтын Маайалаах эҥээринэн уулусса өттүнээҕи күрүөтэ сахалыы хатыйа оҥоһуулааҕа. |
| 215 |
Сорохтор бөҕө баҕана күрүөлэрэ сууллаары гынара, киниэнэ туох да буолбата. Ол оннук үчүгэй оҥоһуулаах буоллаҕа. Биирдэ кинилэргэ от кэбиһиитигэр көмөлөспүтүм. Кытархай, олус тардыылаах аттааҕа. Мин аты сиэтээччибин. Атым хаамара бытаан курдук. Онтон от тиэнэн сыарҕата ыараатаҕына хаамара түргэтиирэ. |
| 216 |
Атахпын быһа үктэтимээри кини иннигэр хаама-сүүрэ иһэрим. Күһүн биир күн Мотуруона миигин ыҥыран кыыһа Танялыын Көтөх тыатыгар отоннообуппут. Мин үс лиитэрэлээх, араҕас дьүһүннээх тимир бөтүөммун толорбутум. Аны Танябыт сүтэн кыратык аймана сылдьыбыппыт. |
| 217 |
Миигин доҕор гынан илдьэ сылдьыбыт буолуохтаахтар. Биирдэ Болуодьа Григорьев улахан дьону кытта оттуу сылдьан куобах оҕотун тутан аҕалбытын мас дьааһыкка укпутун оҕолор мустан баран көрбүппүт. Кини Сымыктарга тохтуура, хоноро. Куобах оччолорго дэлэйэ. |
| 218 |
Улаатан иһэн, оту арыылаан охсорго куобах хорҕойон сытан саспыт сирэ кыччаан, бу сүүрэн барарын син элбэхтэ көрбүтүм. Сымык аттыгар балта Маайа олорбута. Кэргэнэ Дьуос кыра соҕус уҥуохтаах, ньолоҕор сирэйигэр улахан муруннаах, элбэх саҥата суох кырдьа баран эрэр киһи этэ. |
| 219 |
Маайа саҥа-иҥэ толору киһитэ этэ. Наар эргитэн, элбэҕи оонньуу-күлүү булкаастаан саҥарара. Этиргэн, толуу көрүҥнээҕэ. Ааһан истэххэ саҥата куруук иһиллэрэ. Уоллара Өлүөскэ мин саастыым. Ол гынан баран оскуолаҕа хойутаан киирбитэ. Сиэнньэ диэн ыраас, чэбэр бырааттааҕа. |
| 220 |
Кини аннынан быраата, Ньукуус кырата. Доҕорум Моотус, Тоня уонна кыра Маша диэн балтылардааҕа. Кинилэр дьиэлэрин уулусса өттүгэр хатан эрэр икки-үс хатыҥ баара. Ол онно биирдэ нэтээги тахсан олорорун уол оҕолор таба көрөн мустан бары сэриилээбиппит. |
| 221 |
Тугунан түмүктэммитин өйдөөбөппүн, бука улахан дьон дьарыйан тохтоотохпут буолуо. Сотору ол хатыҥнар суох буолбуттара. Салгыы бардахха таайым Байбаллаах дьиэлэрэ кэлэр. Таайым Павел Ефимович нэһилиэккэ саамай уһуннук үлэлээбит сэбиэппит буолар. Кини бастакынан оройуон бочуоттаах олохтооҕо ааты ылбыта. |
| 222 |
Кыра дьиэ курдуга да, элбэх киһи хоммут да, сылдьыбыт да буолуохтаах. Таайым уолаттара Дьэкиими, Акыымы кытта элбэхтик алтыспытым. Тоҥсуор, Зина, Туола улахан дьон этилэр. Уйбаан — Тоҥсуор өтөхпүт биир бастакы суоппара буолбута. Үлэлии саҥардыы кэлбит Кэбээйи кыыһын Тамараны, биэлсэрбитин, кэргэн ылбыта. |
| 223 |
Зина наһаа үчүгэйдик ыллыыра, ураты туспа куоластааҕа. Тугу эрэ кэпсээт дуу, эбэтэр соһуччу этээт дуу, ис иһиттэн арыллан чуордук, истиҥник, ыраастык күлэрэ. Сотору ыал буолан дьиэлэриттэн тахсан барбыттара. Бүлүүттэн төрүттээх Ылдьаа Капитоновка кэргэн тахсыбыта. |
| 224 |
Ылдьаа бастыҥ механизатор, ону таһынан дэгиттэр мас ууһа. Өрөспүүбүлүкэ бастыҥ рекордаах отчута. Мукучуга үчүгэй да үчүгэй дьиэ туттан олорбуттара. Туола миигиттэн биэс сыл аҕа. Оҕо эрдэҕиттэн кулуупка, оскуолаҕа буолар, дьону саататар тэрээһиннэргэ куруук көхтөөхтүк кыттара. Кустуурун сөбүлүүрэ. |
| 225 |
Оскуола кэнниттэн култуура үөрэҕэр үөрэнэ барбыт диэн иһиллибитэ. Олоҕун ити эйгэҕэ толору анаата. Ситиһиитэ балысхана биһиэхэ, Баҕадьа олохтоохторугар, үтүө холобур буолар. Саха тыйаатырыгар биһиги бөһүөлэкпититтэн ситимнээх дьон үлэлиирэ убайым биир үтүөтэ буоларын тоһоҕолоон бэлиэтиибин. |
| 226 |
Кини РФ үтүөлээх, Саха сирин норуодунай артыыһа. Онтон бүтэһик уоллара Баанньыска отой кырата. Киристиэнэ дьиэтигэр Баанньысканы утутаары мин мас орону элбэхтэ хачайдаабытым. Быраатым Дьэкиимниин элбэхтэ кустуу барарбыт. Аччыктыыр, ардахха түбэһэр эрэйин, сылайыы-эстии диэни биллэрбит да, син биир бултуу барарбыт. |
| 227 |
Булт умсулҕаныгар киирэн испиппит. Ийэлэрэ Мотуруона уолаттарын ыҥырар саҥата киэһэтин иһиллээччи. Наар уолаттарын үөрэтэ-такайа сатыыра. Күннээҕи дьиэ үлэтэ элбэх буоллаҕа. Ол ону соруйан үлэлэтэрэ. Уолаттар ону иннинэн буолбакка бөппүрүөктэһэр да түгэннэрэ баара. |
| 228 |
Биирдэ таайым эрдэ туруоран Балаҕаннаахха от кэбиһиитигэр илдьибитэ. Уолаттара утуйа сыталлара. Атыгар мэҥэһиннэрэн бөһүөлэктэн тахсыыбытыгар, элбэх чыычаах уот боруобатыгар оҕуруо курдук кэккэлээн олороро. Күһүн кэлэн иһиитин биир сибикитэ... |
| 229 |
Арай биир чыычаах көтөн кэлээт, сыыһа туттунна дуу, бороболуохаҕа охсуллан сууллубутун көрбүтүм. Ол ону дьиктиргии санаабытым билигин да умнуллубатах. Кэбиһэр от хайаан да түстэниллэр. Түстэтэ чэпчэки киһини от үрдүгэр таһаарааччылар. Биһиги боскуйабыт түһүгэр мин үөһэ турбутум. |
| 230 |
От түһэ бүтэн, ол онтон түһэрбэр боскуйа оҥхойугар эргийэн сиспинэн дулҕаҕа түспүтүм. Сотору оскуолаҕа барбытым. Сиһим уһуннук ыалдьыбыта. Сороҕор сатаан сүүрбэт да этим. Таайым аах аттыларыгар Аһыыкалаах олорбуттара. Кэргэнэ Даарыйа сопхуос бастыҥ дайаарката. |
| 231 |
Куруук үөрэ-көтө, кыыһырар диэни билбэт, үлэттэн илиитин араарбатынан билиниллэрэ. Дьон хаадьылаан саҥардахтарына ис-иһиттэн саһыгыраччы күлэрэ. Оонньуу-күлэ эппиэттэһэрэ. Киргиэлэй да үлэни кыайа-хото тутар бастыҥ үлэһит этэ. Хатыҥыр соҕус, үрдүк уҥуохтаах, иҥиир-ситии киһи этэ. |
| 232 |
Хара үлэни кыайа-хото тутара. Хайдах эрэ туохтан эрэ соһуйбуттуу дуу, куттаммыттыы дуу чэпчэкитик турар-олорор, барар-кэлэр, чөл олохтоох киһи этэ. Биирдэ элбэх буолан арҕахтан эһэ өлөрбүттэр үһү. Эһэлэрин быалаан таһааралларыгар эдэр киһи киириэхтээҕэ. Эдэрдэрэ Киргиэлэй эбит. |
| 233 |
Отой аккаастанан көрбүт. Аҕам кытаанахтык саҥарбытыгар хайыаҕай, киирэн быалаан тахсыбыт. Онон оннук хоргус киһи буолбатах эбит. Саҥата намыын-наҕыл, симик курдуга да, онтон дьэ уутугар-хаарыгар киирдэҕинэ, кини этиитэ төһө баҕарар уһаан-тэнийиэн сөбө, куолаһа аһыллан чөллүрүйэн барара. |
| 234 |
Биллэн турар, тугу эмэ кириитэкэлиирэ, үлэни хайдах атыннык оҥоруохха сөбүн ырытан-тэнитэн быһааран бардаҕына уһуон да сөбө. Ол барыта социалистическай үлэ туругурарын туһугар этэ. Барахсан сымнаҕас майгылааҕа. Улуус хаһыатын общественнай корреспондена буолан хаһыакка ыыталыыр матырыйаалларын тахсыыта тохтообото. |
| 235 |
Бэйэлэрэ оҕолоро суоҕа. Валера диэн ииттэр уоллаахтара. Тина диэн аймахтарын кыыстарын ииппиттэрэ. Дээригэ сайылыы олордохторуна ыарахан арыылаах тааһы, кыра оҕо, Валера, сыҕарытар диэн сөҕөн кэпсээбиттэрин өйдүүбүн. Кинилэр уонна биһиги икки ардыбытыгар Муҥур Сөдүөттээх олорбуттара. |
| 236 |
Кыра дьиэлээхтэрэ. Эмээхсинэ Тыккыйалыын үлэлэрин бииргэ толороллоро. Арай биирдэ Муҥур Сөдүөт сэриигэ өлбүт уолугар бэриллибит уордьанын аҕатыгар тиксэрии үөрүүлээх, эмиэ да хараастыылаах түгэнэ буолбута. Муҥур Сөдүөт былыргыны элбэҕи билэр, олус үчүгэй кэпсээннээҕинэн атыттартан чорбойоро. |
| 237 |
Сэргээн истэр буоллаххына, кини остуоруйаны, кэпсээни, үһүйээни төһө баҕарар кэпсиэн сөбө. Сахалыы уус-уран тылы толору баһылаабыт сээркээн сэһэнньит этэ. Сөдүөт сиэнэ Надялыын саастыыбыт. Кинилиин Алааска элбэхтэ бииргэ оонньообуппут. Кыыһа, Надя ийэтэ Аана, бастыҥ сүөһү көрөөччү этэ. |
| 238 |
Уола Ньукулай пиэрмэҕэ үлэлиирэ. Аҕатын утумнаан бэртээхэй суруйааччы буолбута. Ордук былыргы номохтору суруйара. Оройуон хаһыатын общественнай корреспондена. Кинини дьон убаастаан Ньукулай Бөдүөт диэн ааттыыллара. Уулусса нөҥүө биһиги утары Тоохойордоох олорбуттара. Ньукулай сылгыһытынан үлэлиирэ. |
| 239 |
Бу ыарахан үлэни толору баһылаабыта. Олох оҕо эрдэҕиттэн Дьөһөгөй оҕотугар сыста улааппыта дииллэрэ. Онон кинини колхоз саҕаттан сылгыһытынан үлэлэппиттэрэ. Бу үлэҕэ олоҕун барытын анаабыта. Үлэлиир ыыра киэҥ буолан, сарсыарда эрдэлээн, киэһэ хойутаан үлэлиирэ. |
| 240 |
Аны сааскы төрүөх кэмигэр биэлэрин тутар сирдэригэр ыйы ыйдаан олохсуйан үлэлииллэрэ. Бу маннык сылгылара сөбүлүүр сирдэригэр күрүө-хаһаа, олорор дьиэ тутталлара. Сиэтэр от, эбиэс хаһааналлара. Дьиэтигэр кэллэҕинэ, оҕолоро үөрүү-көтүү бөҕө буолаллара. |
| 241 |
Ньукулай үөрэр эрчимнээх саҥатын биһиги чугас буолан истэрбит. Кинилэр тэлгэһэлэрэ, дьиэлэрэ үөрүүнэн туолара. Кэргэнэ Аана кэргэнин булдуттан өлүүлээн киллэрэрэ, эбэтэр оҕолорунан ыытара, оччоҕо Ньукулай кэлбит диэн саныырбыт. Сарсыныгар биһиги туруубутугар Ньукулай ата суох буолара. |
| 242 |
Ол аата бардаҕа ыраата... Кыһыҥҥы бытархан тымныыга бүтүннүү хаар, кырыа буолбут киһи миинэн иһэр атын туйаҕын тыаһа чигдигэ хоочугураан кэлэн кинилэр диэки тохтоото. Сылгыһыт уһуннук акка олорон этэ-сиинэ көһүйбүт, онуоха эбии тымныыттан тоҥон тордуйбут таҥаһыгар мэһэйдэтэн көнтөрүк соҕустук атыттан түстэ. |
| 243 |
Чэпчээбит ат тэпсэҥэлээн ылла. Иччитэ үөрүйэх хамсаныынан, тымныынан хаарыйар үүнүн уһулла. Ыҥыырыгар баалла сылдьар суларын быатын ылан куруук баайар баҕанатыгар туомтуу баайан кэбистэ. Бу кэргэнэ, Ааната, сиэлтэн өрбүт быатын сөбүлээн туттар... |
| 244 |
Хайа да тымныыга тоҥмот буолан тутарга-хабарга улгумунан сөбүлэтэр. Бүтүннүү кырыа буолбут атын төбөтүн этэҥҥэ кэллибит диэн махтанардыы улахан куобах истээх үтүлүгүнэн туора-маары сотон ылла. Үтүлүгүн устан сыгынньах илиитинэн атын кыламаныгар сыстан мууһурбүт чөмчүүктэри сэрэнэн ыраастаата. |
| 245 |
Ат муннубун ыраастаарыый диирдии иччитигэр төбөтүнэн ньухханна. «Бээ тохтоо, ычча», — диэн таптыырдыы саҥараат, иччитэ атын таныытын муус чопчулартан ыраастаан кэбистэ. «Тоҕо сүрэй, тымныы сүрдэммит да эбит», — диэн атыгар этэрдии Ньукулай тыл ыһыгынна.... |
| 246 |
Дьиэлэрин таһыгар ат бааллан турар буоллаҕына, ол аата аҕалара эмиэ бараары дуу, эбэтэр ыраахтан кэлбит дуу буолара. «Таай, дорообо», — диэбитинэн аҕабар дөрүн-дөрүн киирэн тахсара. Кини ортону үрдүнэн уҥуохтааҕа. Ис-үөс суох сулбурҕа, иҥиир-ситии киһи этэ. |
| 247 |
Үлэни билбит улахан күүстээх илиилээҕэ. Лоп-бааччы саҥалаах киһи кэпсээнэ да, ыйытара да элбэх буолара. Элбэх оҕолоох соҕотох үлэһит буолан түбүгэ элбэҕэ. Мин уоллара Димаҕа сылдьарым. Кинилэр саха балаҕаныгар олороллоро. Ийэлэрэ Аана кыра соҕус уҥуохтааҕа. |
| 248 |
Сырдык, ыраас төгүрүктүҥү сирэйдээҕэ. Ийэбиниин элбэҕи кэпсэтэллэрэ. Ыарытыйар этэ. Биирдэ саас бэс субатын кыһыйан ону мундуга булкуйан бэртээхэй ас оҥорон аһаппыта. Наһаа ураты минньигэс курдугун өйдүүбүн. Бэйэтэ балыгынан дэлэй Мастаахтан төрүттээҕэ. |
| 249 |
Дималыын күөлбүтүгэр киирии аартык хаҥас өттүгэр баар көрдүгэҥҥэ кус олорор, сынньанар дулҕаларыгар хас да тимир хапкааны ииппиппит. Кус иҥнэн үөрүү-көтүү бөҕө буоларбыт. Арай биир хапкааммытыгар көҕөн уонна чыккымай аҥаардыы атахтарыттан иҥнибиттэр. Ол оннук бултуйан турардаахпыт. |
| 250 |
Ааналаах Ньукулай элбэх оҕолоохторо. Дима, Ира, Кирилл, Таня, Афоня, Нюта, Коля. Афоняны Күүстээх диэн ааттыырбыт, эдэр сааһыгар соһумардык өлбүтэ. Балтым Паша саастыыта Таня, Татьяна Николаевна Михайлова, нэһилиэгэр главанан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Салгыы бардахха Быралгылар олорбуттара. |
| 251 |
Быралгы Доропуун ааттаах уус киһи этэ. Төһө да саастаах, ыарытыйар буоллар, үлэттэн туора турбата. Кини дьиэтин таһыгар уулуссаҕа бэрэбинэни илиинэн эрбээн хаптаһын таһаараллара. Бэрэбинэни анал оҥоһуулаах үрдүк атахтарга уураллара. Хамсаабат гына ытарчалыы ыга туттараллара. |
| 252 |
Биир киһи үөһэ, биирэ аллара сиргэ туран улахан тимир эрбиини бэйэ-бэйэлэригэр солбуһа тардаллара. Ол онно тустаах ыстаамсыгынан, салайан, көрдөрөн, ыйан биэрээччинэн Доропуун буолара. Оччолорго пилорама диэн суоҕа. Хаптаһын кэмчитэ, отой да суоҕа... |
| 253 |
Сорохтор итинник эрбээн тыаҕа хаптаһын таһаараллара үһү. Ханна үчүгэй мастаах сиргэ буолуо уонна кэлин таһалларыгар арыый чэпчэтэн дьаһанан эрдэхтэрэ. Доропуун уһаайбатын кэтэх өттүгэр сыарҕа сыҥааҕын хатыҥтан иэҕэр бэйэтэ оҥорбут тэрилэ баара. Тугу барытын сатыыр мындыр киһи этэ. |
| 254 |
Биир сайын дьиэлэрин көтүрэн, салҕаан үрдэтэн биэрбиттэрэ. Биһиги оҕолор ханна туох буолар да онно куруук баар буоларбыт. Дьон олорор дьиэтэ эмискэ көтүллэн барбытыгар сонурҕаан аны онно тиийэн оонньуох курдук буолбуппутун, Дороппуун дьарыйтаан тохтоппута. Күтүөтэ Өлөхсөй үлэһит бастыҥа. |
| 255 |
Кыһын булка сылдьара. Былаанын куруук толороро. Биирдэ кыһыары саас булка сылдьан хараҕын мутукка өлөрөн Сангаардаппыттара. Салгыы куоракка ыытан эмтэппиттэрэ. Хата, кынна Дьөгүөр онно олохтоох буолан, эмтэнэригэр көмөлөспүтүн махтанан аҕабар, ийэбэр кэпсиирэ. |
| 256 |
Кууйах, Сүөдэр диэн ааттардаах сиппит уолаттардааҕа. Кыралара Өлүөсэ үрдүкү кылаастарга үөрэнэрэ. Оскуола бастыҥ дакылаатчыта этэ. Өлүөсэ улаатан үрдүк үөрэҕи бүтэрбитэ. Олоҕун бүтэһик сылларыгар төрөөбүт түөлбэтигэр совхоз дириэктэринэн үлэлээбитэ. Кууйах тырахтарыыстаабыта. |
| 257 |
Ыал буолбута. Наар дьээбэлээн саҥарары олуһун сөбүлүүрэ. Ол онто куруук оруобуна түбэһэрэ, табыллара. Үс сыллааҕыта дойдубар бара сылдьан көрсүбүтүм. Кэм да дьээбэҕэ аттыгар олорор киһини эргиллэн түөһүн көрөөт: «Хайа, эйиэнэ эбиллибит дуу?» — диэт, бэйэтин мэтээллээх түөһүн көрөн ылбыта, дьону күллэрбитэ. |
| 258 |
Кыыһа Зоя дойдубут киинигэр, мээнэ киһи санаммат Кириэмилигэр ыҥырыллан сылдьан, дойдубут президенэ В. В. Путинтан сибэкки дьөрбөтө туппута, толору чиэстээһини ааспыта. Кини СВО-ҕа баҕа өттүнэн баран байыаннай медик үлэтин чиэстээхтик толорон кэллэ. |
| 259 |
Сүөдэр мин оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына аармыйаттан кэлбитэ. Тута оскуолаҕа үлэлээн барбыта. Салгыы үөрэнэн үрдүк үөрэхтэммитэ. Сангаарга олохсуйбута. Үрдүк салайар дуоһунастарга уһуннук үлэлээбитэ. Мин Сэбиэскэй кэмҥэ Сангаарга ааһа айаннаан иһэн хаайтардахпына кинилэргэ хонор этим. |
| 260 |
Бэйэтин, дьиэ кэргэнин, дойдутун туһунан бэртээхэй кинигэ таһаарбыта. Кинигэтин анал суруктаан «Бырааппар...» диэн диэн суруйан миэхэ бэлэхтээбитэ. Быралгылар дьиэлэрин кыайар-хотор, сатыыр буолан дьиэни өр гымматахтара, сотору бүтэрбиттэрэ... |
| 261 |
Билигин ол дьиэни кэҥэтэн, тупсаран , кыыстара, сиэннэрэ Даша олорор. Даша ийэтэ Киристиэнэ сүрдээх дьээбэлээх буолара. Уулуссанан ааһан истэхпинэ тохтотон: «Тустуохха», — диирэ. Уһун соҕус хоһоону өйүттэн добдугураччы ааҕара, чабырҕахтыыра. Өссө да сайдыах киһини эмтэммэт ыарыы буулаабыта. |
| 262 |
Ийэм өлөр ыарыытыгар ыалдьан сыттаҕына дойдубар бара сылдьыбытым. Мин ийэм аттыгар олордохпуна Киристиэнэ киирэн кэлбитэ. Иннигэр илиитигэр тутан киирбит тааһыгар толору бөдөҥ тоҥ соболордооҕо. Кэһиитэ. Миигин көрөн үөрбүтэ. Ону-маны баатыкайдаан элбэҕи саҥарбыта. |
| 263 |
Ийэм көх-нэм буолан, сирэйэ кыратык сырдаан, үөрэн ылбыта. Өссө, сэниэтэ суохтук: «Сайын, күөххэ тиийбит киһи... тиийэр инибин», — диэхтээбитэ. Киристиэнэ тута үөрэ түспүтэ. Сотору ийэм өлбүтэ. Ийэбин бүтэһик суолугар тэрийиигэ Киристиэнэ көмөлөспүтэ. Барахсан оннук киһи этэ. |
| 264 |
Уйан. Аймаҕымсах. Сайын Дьөгүөр кэлбит диэн буолара. Дьөгүөр Быралгы улахан уола. Куоракка олороро, үлэлиирэ. Куруук аймахтарыгар кэлэ-сылдьар үтүө үгэстээҕэ. Киэҥ сир сонунун кэпсиирэ, киһи өссө да истиэҕин курдук буолара. Барахсан, ыраастык саҥарара, үчүгэйдик кэпсиирэ, киһини умсугутара. |
| 265 |
Устудьуоннуу сылдьан иккитэ-үстэ даачатыгар сылдьыбытым. «Быраат кэллэ», — диэн үөрэ-көтө көрсөрө, кэргэнигэр этэн эттээх тотоойу миин буһартарара. Кини биһиги дойдубутуттан биир бастакы көрбүт, алтыспыт интэлигиэн киһибитинэн буолар. Быралгы биһиэхэ куруук сылдьара. |
| 266 |
Кэпсээнэ элбэх буолааччы. Кэлин саас да ылан, ыарытыйар буолбута. Мин онуһу бүтэрэн баран пиэрмэҕэ үлэлээбитим. Биирдэ Доропуун аргыый киирэн кэлбитэ. Оһох иннигэр олорон иттэ олорбута. Аҕам сыарҕалаах ата улахан түннүгүнэн кылгас кэмҥэ көстөн ааспыта. |
| 267 |
Ол аата кини булдуттан кэлбитэ. Сотору тэбэнэр тыаһа иһиллибитэ. Эмискэ аан аһыллыбыта. Тымныы туманы кытта аҕам киирэн кэлбитэ. Тута сылдьар кыһыл саһылын аантан уҥа муостаҕа уурбута. Куулуттан сүүрбэччэ андаатараны аанын хаҥас өттүгэр сүөккээбитэ. Дороппуун итини көрө олорбута. |
| 268 |
Төбөтүн төҥкөтөн ылара. Улаханнык ыалдьара биллэрэ. Аҕам сып-сап сыгынньахтанаат, остуолга олорбута. Ийэбит остуолун аһын тардан барбыта. Дьиэ таһынааҕыны кэпсэтии быыһыгар аҕам: «Бүгүн тымныыбыт арыый уҕараабыт, тиритэ да сырыттым», — диэтэ. |
| 269 |
Доропуун: «Онтон мин тоҥо олоробун, оһох аттыттан арахпат буоллум», — диэн кыратык сонньуйбут курдук күлэн ылаат, кылгас баттахтаах төбөтүн имэринэн ылбыта... Ити кыһын кини өлбүтэ. Биһиги бөһүөлэк кытыытыгар, хоту өттүгэр Мукучулуур аартыкка олорбуппут. Аттыбытыгар сылгы дала баара. |
| 270 |
Биир сайын ол онно бырааппыныын Дьэкиимниин үлэлээбиппит. Сарсыарда эрдэ туран көлүүр, мииниллэр аттары хааччахтан сылгы далыгар үүрэн аҕаларбыт. Уон саҕана ааны аһан ордубут аҕыйах аты хааччахха мэччитэ үүрэрбит. Сороҕор аттарбыт хааччахтан күрүөһүлээн тахсан мэнээх баран, ол көрдөөһүнэ буолара. |
| 271 |
Оччолорго ат биир сүрүн тырааныспар көрүҥэ этэ. Ким кэлбитэ ыалга ат бааллан турарынан тута сэрийиллэрэ. Ыраах айантан кэлбит аттарын сойутан баран ыыталлара. Сорох ат адаҕалаах буолара. Сорохтору өртүүллэрэ. Ат да араастаах. Хайа да бэйэлээх быаны үктээн баран быһар аттар бааллара. |
| 272 |
Олору саҥа үөдүйэн иһэр синньигэс хахтаах тимир торуоһунан баайан өртүүллэрэ. Бука нууччалартан ылаллара эбитэ буолуо. Кыһын хаар түстэ да, сыарҕа ыаллар тэлгэһэлэригэр куруук баар буолара. Сорох ыалга хас да баара. Аны сыарҕа да араастаах буолара. Наар үлэҕэ туттуллар бөҕө-таҕа боростуой оҥоһуулаах буолара. |
| 273 |
Онтон айаҥҥа, мааныга барар сыарҕа атын эбии оҥоһуулааҕа. Хаптаһын өйөнөрдөөҕө, арыый сиэдэрэй буолара. Тулууп сытар буолара. Сыарҕаны кыра, намчы, чэпчэки гына оҥоруохтарын сөбө. Ол түргэн айаҥҥа аналлааҕа. Аны сыарҕа сыҥааҕа элэйбэтин диэн тимирдииллэрэ. |
| 274 |
Ол оннук тимир көстөрө уустук буолан аҕыйах киһиэхэ баара. Сыарҕаны куурда, ыраастыы иҥнэри ойоҕоһунан туруордахтарына ол тимир сиэркилэ курдук килэпичийэрэ. Аттаах дьоҥҥо кыһыаччык баара. Бу мас уктаах тиистээх тимир тэрилинэн аттарын көхсүн хаартан, муустан, көмүрүөттэн ыраастыыллара. |
| 275 |
Аны ат туйаҕар хаар сыстан хаамарыгар мэһэйдиирэ, атаҕын да ыарытыннарыан сөбө. Ол ону кыра сүгэнэн сыстыбыт хаарын ойо охсон ыраастыыллара. Отой кыра эрдэхпинэ ыҥыырдара барыларын киэнэ бэйэ оҥоһуута буолара. Сорох дьон киэнэ, тимир кыбытыктаах сиэдэрэй оҥоһуулаах буолара. |
| 276 |
Онтон хотуобай ыҥыырдар кэлитэлээн барбыттара. Оҕонньоттор арааһынайдаан ааттыыларыттан «хапхааскай» диэннэрин өйдөөн хаалбыппын. Ат барахсан туһата элбэҕэ. Сыыдам чэпчэки атахтаах ат кэпсэлгэ сылдьара. Мукучуга кыра оҕо сааспар ыһыахха сылдьан киэһэ ат сүүрдүүтүн көрбүтүм. |
| 277 |
Көрөөччү киһи элбэҕэ. Дьон сэлэллэн биэрбиттэригэр аттар сүүрэн иһэллэрэ көстүбүтэ. Биир икки ат хойутаан сүүрбүттэрэ, сорох туора да барааччы баара. Дьоннор ол онно аттар бастакы түһүүлэригэр сөпсөспөккө айдаарсыы бөҕө буолтара. Ордук Хомунаар диэн киһи дьорҕоотуйара. |
| 278 |
Эдэр бөдөҥ киһи барыларыттан таһыччы иһиллимтиэ куоластааҕа. Мөккүһүү бөҕө этилэр. Охсуһуох да курдуктара. Ол сүүрдүүгэ Чурапчы диэн маҥан дьүһүннээх ат бастаабыта. Хомунаар кэлин Баҕадьаларга күтүөт буолбута. Олохсуйбута. Оҕо-уруу тэниппитэ. Үлэни кыайар, ааттаах булчут киһи дииллэрэ. |
| 279 |
Булка сырыыны кыайара, тулуурдааҕа, ыыра киэҥэ, дохсуна бэрт буолан Байанайыттан хадаҕаланар курдук сөҕөн кэпсээччилэр. Аны сылгы кутуругуттан дэйбиир оҥороллоро. Биһиэхэ хас да дэйбиир баара. Дойдубут кумаара бэрт буолан дэйбиир хайаан да наадата. Онон киһи үксэ дэйбиирдээҕэ. |
| 280 |
Билиҥҥи курдук сиэдэрэй мааны буолбаттара ол дэйбиирдэр. Дьиҥнээх үлэһит дэйбиирдэр. Оҥоһуулара да боростуойа. Сорох кырдьаҕастар уһуннук мииммит аттарын өйдүү саныы сылдьар гына дэйбиир оҥостоллоро, эбэтэр анаан оҥоттороллоро. Онон сылгы барахсан туһата элбэҕэ. |
| 281 |
Сылгы далын утарыта, улахан аартык нөҥүө өттүгэр куруҥ саҕаланара. Дьэ, манна элбэхтик оонньуурбут. Куруҥу ортотунан ыллык ааһара. Онон Арыылаах диэки барыахха сөбө. Дьэ, бу ыллык куруук кыраныыссабыт буолара. Хамаанданан арахсан оонньуурга бэртээхэй бэлиэ этэ. |
| 282 |
Куруҥ тыа ырааһа, кытыана балачча хойуутук үүнэрэ. Саһарга олус табыгастааҕа. Эдэр титириктэр үүнэн тураллара. Сыта-сымара, халыҥ көтөҕө, чыычаах ырыата, ыраас салгын, күрэх күүрээнэ дууһабытыгар истиҥ иэйиини, эрчими, күүһү-уоҕу, тобуллаҕас өйү-санааны, доҕордоһуу сыһыанын толору биэрэрэ. |
| 283 |
Олус сөбүлээн ити сиргэ оонньуурбут. Оонньуу арааһын айарбыт. Куруҥ хоту өттүгэр Солооһун саҕаланара. Солооһун бөһүөлэкпит, билиҥҥинэн, «плантация» этэ. Урут түрүнүөпүһү, хортуосканы олордоору бу икки солооһуну оҥорбуттара. Ол хаалбыта... |
| 284 |
Дьэ, ол кэнниттэн моонньоҕон уга сылын аайы элбээн, ситэн өлгөмнүк үүнэр буолбута. Бастаан күрдьүллүбүт булгунньахха үүнэрэ. Ол сиэмэтэ быраҕыллыбыт бааһынаҕа сөбүлээн үүнэн итинник тэнийдэҕэ. Моонньоҕоннуу лааппыбыт атыыһыта Сергеев билсиилээхтэрэ Сангаартан сөмүлүөтүнэн кэлэллэрэ. |
| 285 |
Онон туһанан Сергеев кэпсэтэн, билсэн лааппыбыт балачча баайа. Мукучулар, мастаахтар биһиэхэ ымсыыраллара. Оннооҕор бөртүлүөт чаастатык кэлэн түһээччи. Нууччалар балаакка туруоран хоно сытан үргүүллэрэ. Чугастааҕы сирдэртэн да кэлэллэрэ сонун буолбата. |
| 286 |
Солооһун туһунан өйдөбүл хас биирдиибитигэр баар. Ыраах сиргэ барарбытыгар кинини тумнубакка барбаккын. Акка мэҥэстэн, тыраахтар мас сыарҕатыгар, кэлин «Беларусь» тэлиэгэтигэр олорон иһэн тэйэн истэхпитинэ Баҕадьабыт дьиэлэрин кырыыһалара улам ыраатан бараллара. |
| 287 |
Солооһун бүтэн эргиир тыа суолугар киирдэхпитинэ, ол барыта сүтэрэ. Хараастан ыларбыт. Онтон хантан эмэ кэлэн Солооһуҥҥа киирдэхпитинэ дьиэлэр кырыыһалара көстөллөрө, хайа да бэйэлээх куорат таҥаратын дьиэтин куупалларын көрөртөн итэҕэһэ суох үөрдэрэ. Ол баара. |
| 288 |
Оҕо саас өйдөбүлэ. Солооһун кэнниттэн Буччаан өтөҕө кэлэрэ. Манна күөх луук син балачча хойуутук үүнэрэ. Ол саҕана бары күөллэр эргиччи күрүөлээх буолаллара. Билигин ол оннук дьаһаныы ханна барытыгар суох буолан иһэр. Өтөххө Уйбаан Барыыһап-Моохоон төрөөбүт сирин кэриэстээн сэргэ туруорбута. |
| 289 |
Сэргэни Баҕадьа талааннаах уус киһитэ Уйбаан Саабынап оҥорбута. Сэргэ оройугар ат бүтүннүү нөрүйэн турарын олус үчүгэйдик оҥорбута. Итинник оҥоруу уустук. Уйбаан сатаабыт. Итинник төбөлөөх сэргэни баччааҥҥа дылы ханна да көрө иликпин. Мин ити кэмҥэ дойдубар дьиэ кэргэмминэн күүлэйдии кэлэ сылдьарбыт. |
| 290 |
Убай Уйбаан этиитинэн ол сэргэ туруоруутугар көмөлөспүтүм, хаартыскаҕа түһэрбитим. Солооһунтан өссө биир суол тахсан барар. Ол хоту баһыттан уҥа өттүнэн оһон эрэр тыраахтар суола тахсар. Тыраахтар суола солооһуну тыанан эргийэ барар. Онтон били суол ыллык буолан хоту барар. |
| 291 |
Бу манан элбэхтик сылдьыбыт сирим. Ойуун Күөлүгэр барар суол. Соччо ырааҕа суох, икки биэрэстэ эбитэ дуу. Күөлэ улахана суох. Соҕуруу өттүнэн уолбата кэтитэ. Эмиэ да көрдүгэннээх курдуга. Кустар сөбүлээн олохсуйан төрөөн-ууһаан сайылааччылар. Илин өттүттэн Хатыҥнаахха тахсар аартык. |
| 292 |
Бу манан оттонор ходуһалаах. Анньыыстаах оттууллара. Аҕам арҕаа өттүгэр оттуура. Манан ходуһата балачча кэҥэһэ. Бу күөл сүрүн оттонор ходуһата. Тыа саҕатыгар улахан, былыргы дьон олоро сылдьыбыт, балаҕана баара. Син сэнэх этэ. Балаҕан биир өттө хотонноро. |
| 293 |
Дьиҥнээх былыргылыы тутуу. Ол бэйэтэ сүөһү-сылгы хорҕойор сиринэн буолбута. Балаҕан хотонун муннугар хаптаҕас уга хойуутук үүнэн тахсыбыт этэ. Хаптаҕас ситиитэ моҕотой куруук баар буолааччы. Киһиттэн үргүбүтэ буолан сиэрдийэ устун кутуруга хоройо-хоройо сүүрээччи. |
| 294 |
Аҕабыт оттуур кэмигэр бэс ыйыгар күөл тула күрүөтүн сөргүтэн биэрэрэ, абырахтыыра. Биһиги балаҕан үөс өттүгэр отууланарбыт. Ойуун Күөлэ. Төһө да аата соччото суоҕун иһин мин ону оҕо сааспар баардылаабат этим. Төттөрүтүн киһи кута-сүрэ тохтуур чуумпу, ыраас, бүччүм сирэ этэ. |
| 295 |
Биирдэ кэлин, саҥа ыал буолаат, аҕабар көмөлөһө ол күөлгэ оттоһо сылдьыбытым. Аҕам түөртүүр саҕана дьиэлээбитэ. Онтон биһиги кэргэмминиин от охсо хаалбыппыт. Илин былыттар көстөллөр этэ. Сотору былыттарбыт хойдон харааран барбыттара. Күүстээх тыал түспүтэ. |
| 296 |
Этиҥ эппитэ, чаҕылҕан чаҕылыйбыта. Бэрт сотору кылгастык, эмиэ да тохтуу-тохтуу, ардах ибиирдээн барбыта. Халлаан өссө хараҥарбыта. Мин кэргэмминиин ол балаҕаҥҥа баран саһыахпытын сөбө. Этиҥ этэриттэн кэргэним куттаныы бөҕө. Тоҕо эбитэ буолла, баҕар ырааҕырҕатан дуу, ол балаҕаҥҥа барбатахпыт. |
| 297 |
Күөл кытыытыгар тыы сытара. Мин тыыны үрдүк сиргэ соһон таһаарбытым. Ол анныгар кэргэмминиин киирэн сыппыппыт. Этиҥ, чаҕылҕан, күүстээх тыал, дохсун ардах, дьэ, саҕаламмыта ээ. Санаабар этиҥ лүһүгүрүү-лүһүгүрүү биһиги үрдүбүтүгэр түһэрэ. Доҕорум, саҥа аллайа-аллайа, куттанан миэхэ сыстара. |
| 298 |
Ардаҕа сэллиэх курдуга, онтон өссө күүскэ түһэрэ. Этиҥ сыыйа сыһарыйан арҕаалаабыта. Ардах түһэрэ намыраан тохтообута. Биһиги тахсыбыппыт. Син биир инчэйбит этибит. Кэрэ бэйэлээх күөлбүтүн тулалыыр маһа-ото күүстээх ардахтан суунан соҥуорбут курдуга. Дьоммутугар, дьиэбитигэр сатыы түһүнэн кэбиспиппит. |
| 299 |
Ыллыкпыт кытыытынааҕы от-мас дэлби илийэн хаалбыттар. Кыратык да таарыйдаххына эйигин тута уунан ыспыттыы илитэллэрэ. Суолбут оҥхойдоро барыта уунан туолан хаалбыттара. Дэлби илийэн дьиэбитигэр кэлбиппит. Дьоммут үөрэ-көтө көрсүбүттэрэ. Ордук ийэм аһынан айманара. |
| 300 |
Кэргэммин, Варяны, кууһан имэрийэн ылбыта. Хоспоҕор ыҥырбыта. Оһох оттуллан сылааһынан илгийэн сылааһа, үчүгэйэ. Оһох билиитэтигэр бэлэм буолбут мииннээх көстөрүүлэтэ, соркуойа, улаханнаах кыра чаанньык оргуйан бэлэм тураллара. Аны соҕуруу өтөххө киириим. |
| 301 |
Үрэхтэн тахсыыга хаҥас Хара Саахтаах олорбуттара. Хас да хаһаайыстыба, аймахтыылар буолан, биир дьиэлээхтэрэ. Аҕалара Бүөтүр орто уҥуохтаах, сүрдээх үлэһит киһи. Хайдах эрэ соһуйбут курдук төлө биэрэн, улаханнык саҥарара. Кини байанайдаах булчут. Ордук балыксыт бэрдэ. |
| 302 |
Булт тэрилин барытын оҥороро. Бука элбэх илими баайбыт буолуохтаах. Муҥханы да оҥордоҕо. Илими кыһаннаҕына хараҕын симэн да баран оҥоруон сөптөөх, толору баһылаабыт идэтэ. Биһиэхэ биирдэ эмэтэ сырыттаҕына наар аҕабыныын булт туһунан кэпсэтээччилэр. |
| 303 |
«Ылбытыым», — диэн хайдах эрэ чэпчэкитик саҥа аллайара, хайа эрэ күөлтэн саһыл хапхааннаан ылбытын ол оннук этэрэ. Дьиҥэр, элбэх сыра баранан бултууллара саһылы. Ханна саһыл кэлбитин, суолун көрбүттэрин кэпсэтэн билиилэрин эбинэллэрэ. Кини ордук Куба Сиэбит диэки бултуура. |
| 304 |
Ол онно үөскээбит киһи. Кэргэнэ Маайа быраата Чоччуонай салайар үлэҕэ, кииҥҥэ сылдьара. Сотору-сотору кэлэн барара. Олус ыраас, мааны киһи этэ. Орто уҥуохтаах маҥан сирэйдээх, баттаҕын куруук өрө тараана сылдьара. Хайдах эрэ ыгылла-ыгылла дакылааттаан эрэр курдук саҥарара. |
| 305 |
Дойдум дьоно Каратаевтар, Борисовтар, Степановтар, Николаевтар, Яковлевтар дьээбэлэрэ, оонньуулара элбэх буоллаҕа. Ол онно эппиэттэһэн иһэн ыгыллара, маҥан сирэйэ кытарара, харса суох мөккүһэрэ. Күннээҕи түбүктэн кылгас түгэҥҥэ аралдьыйаллара. Мин Афонялыын — Бүлтэстиин алтыһарым. |
| 306 |
Кини миигиттэн кыра аҕата. Быраата Кээккэ үчүгэй баҕайы көрүҥнээх уол баара. Кыратык кэлэҕэйдээн ылара. Биир күһүн Муҥдуҥда диэки куобахха туһахтаабыппыт. Кураанах кэлбэт этибит. Саҥардыы оскуоланы бүтэрбит сайыным күһүнүгэр Афоня, мин, Бүөтчээн буолан Сэлэҥдэҕэ илиинэн оттообуппут. |
| 307 |
Сэлэҥдэ соҕуруу өттүгэр тиэхиньикэ сылдьыбат сиригэр от охтор гына үүммүт этэ. Бүөтчээн биһигини куруук дэбдэтэ сатыыра. Ол аайы биһиги үлэлээ да үлэлээ. Хата, мунньарбытыгар, атынан охсуллубут оту субуулуура. Мас атырдьаҕынан сүгэн кэбиһэрбит. Бугула наһаа хойуу буолан күҥҥэ хас да оту туруорарбыт. |
| 308 |
Кинилэр аттыларыгар ыһыахтыыр сирбит, балачча кэҥэс хонуу сир. Отой кыра оҕо эрдэхпитинэ итиннэ бөртүлүөт кэлэн түһэрэ. Улаханнык ыалдьыбыт киһини Сангаарга илдьэ барара. Бу хонууга сөбүлээн оонньуурбут. Бэс ыйыгар волейбол оонньуута хас киэһэ аайы буолара. Ыһыах кэмигэр бу сир киэркэйэрэ. |
| 309 |
Чэчир анньыллара, кыһыл таҥаска суруллубут былакааттар ыйаналлара. Уулусса өттүгэр өрөспүүбүлүкэлэр былаахтара иҥиннэриллибит уһун ураҕастара күрүөҕэ өйөннөрүллэн туруоруллаллара. Хонуу ортотугар түөрт атахтаах эргэ кубарыйбыт тырыбыына баара. Ол онтон тыл этэллэрэ. Сэргэлэр бааллара. |
| 310 |
Ол быыһыгар Саппырыан сэргэлэрэ. Оннооҕор мин кэлин оҥорсубут сэргэм билигин турар. Ыһыах күн үлэм иһин нэһилиэк баһылыга Николай Андреев мүһэ биэрбитэ. Ыһыах биир үөрүүтэ кэлбит дьон бары түмсэн, хонууга олорон аһааһын буолара. Салгыы Бүөтчээннээх олороллоро. Элбэх оҕолоохторо. |
| 311 |
Кэргэнэ Маайа сырдык сирэйдээҕэ. Үчүгэйдик ыллыыра, кэнсиэргэ кыттара. Ыарытыйар буолан олохтон эрдэ бараахтаабыта. Волейболга Бүөтчээн үчүгэйдик, көхтөөхтүк оонньуура. Бүөтчээн, кыра уҥуохтаах да буоллар, хайа да бэйэлээх бухатыыр киһи саллар үлэтин холкутук толороро. |
| 312 |
Үлэҕэ барытыгар сыстаҕаһа. Ордук сылгыга сыстан үлэлээбитэ. Бэйэтэ айааһыыра. Сыыдам сырыылаах, түргэн хаамыылаах, сэргэх ат киниэнэ буолара. Ыһыахпыт сүрүн киэргэлэ аппытын, кини симээн түһүлгэҕэ киллэрэрэ. Оһуохай да тылын эттэҕинэ көҥүлэ. Булчут бастыҥа. Барыта табыллара. |
| 313 |
Биир сайыҥҥы киэһэ хотонун таһыгар кини курулаан турар биир ото умайбыта. Бөһүөлэк дьоно бары саба түһэн оту умуорааһын буолбута. Ол онно Бааппа тугу эрэ саҥара-саҥара биэдэрэлээх үүтүнэн уоту ыспыта. Аны маннык буолбатын диэн алҕаатаҕа буолуо... |
| 314 |
Кинилэртэн салгыы кулууппут кэлэр. Кулууппут хаста да салҕаммыт тутуу этэ. Биир сайын дэриэбинэбит кырдьаҕастара мустан намыһах кулууппут истиэнэтигэр хас да эргиири эбэн үрдэппиттэрэ. Аҕам онно үлэлэспитэ. Онон куруук сылдьарым. Онно көрдөхпүнэ Тыыкаа, Бааппа, Сымык, Быралгы уо. д. а.бааллара. |
| 315 |
Киинэ көрдөрөөччү туспа ааннаах кыра сыһыары тутуулааҕа. Ол онно сүрүннээн киинэ көрдөрөр аппараат турара. Киинэ бүлүөҥкэтинэн иитиллибит аппараат үлэлээн бардаҕына, истиэнэ дьөлөҕөһүнэн киэҥ саалаҕа маҥан экраҥҥа тыктаран киинэ көрдөрүүтэ саҕаланара. Онтон иккис аанынан библиотекаҕа киирэриҥ. |
| 316 |
Манна уһуннук Яковлев Бүөтүр Алексеевич үлэлээбитэ. Кулуубунан ааһар суол сөмүлүөт түһэр буордугар тиэрдэрэ. Урут ити суолунан Арыылаахха барар биир аартыкпыт этэ. Биир сайын бөһүөлэк дьоно порпутун кэҥэппиттэрэ. Онон биир аартык сабыллан аны хоту өтөҕүнэн сылдьар буолбуттара. |
| 317 |
Ол онно олохтоохтор бары кыттыбыттара. Сөмүлүөт түһэр-түспэт кэмнээҕэ. Биир сүрүн биричиинэтэ порт кыра диэн. Онон ким да аккаастаммакка бары саба түһэн үлэлээбиттэрэ. Биһиэхэ оҕолорго да үлэ элбэҕэ. Биир да мутугу-силиһи хаалларбат гына ыраастаабыппыт. |
| 318 |
Оҥоһуу сир буолан улахан ардахха сорох сиринэн бадарааннанара. Кэлбит сөмүлүөт бадарааҥҥа сороҕор буксуйара. Оччоҕо эмиэ порпут сабыллара. Ол да буоллар улахан кураан буоллаҕына сотору кэлэн түһэрэ. Солооһуммут моонньоҕоно ымсыырдар да буолуон сөп. |
| 319 |
Ол оннук баар буола сылдьыбыт кэмнээҕэ. Илин диэки дырылыыр тыас иһилиннэҕинэ, ол аата сөмүлүөт көтөн иһэр диэн буолара. Бары онно сырсарбыт. Түспүт сөмүлүөт сүүрэн кэлээт тохтуура уонна күүскэ бааҕынаат, эргийэн ойоҕоһунан турунан кэбиһэрэ. Аана аһыллара, лүөччүк түһэрэ. |
| 320 |
Кини кэнниттэн кэлбит дьоннор түһэллэрэ. Таһаҕас сүөкүүллэрэ. Сөмүлүөт кэлиитэ улахан солун буолара. Порпут нөҥүө өттүгэр күрүөнү кыйа кырдал саҕаланан барара. Оҕолор биирдэ эмэтэ оонньуур этибит. Кырдал ыраас, сэҥдэҥэ араас мас үүммүт тыалаах этэ. Тыынарга чэпчэки ураты салгыннааҕа. |
| 321 |
Уҥуохтаах отон үүнэрэ. Киис отоно да үүнэрэ. Сасыһа оонньуу сырыттахпына биирдэ хайдах эрэ дьикти түгэн буолбута. Ким эрэ дьээбэлээбитэ. Ол арыый атын дьээбэ быһыылааҕа диэн санаабыт түгэннээҕим. Ол оннук хаалбыта. Баҕар ол миэстэ наһаа айдаарбыппытын сөбүлээбэтэҕэ дуу? Билбэтим. |
| 322 |
Кулууп утарыта чугас буоста дьиэтэ турбута. Ионов Быыбар сибээскэ үлэтин онтон саҕалаабыта. Убайа сибээс тойоно этэ. Онтон Саабынап Боруонньа уһуннук үлэлээбитэ. Өссө аттыгар үчүгэй олорор дьиэ туттубута. Онтон салгыы Барыыһаптар олорбуттара. Ыстапаан, улахан уоллара, туспа дьиэ туттубута. |
| 323 |
Дьэ, эмиэ биир туруу үлэһит этэ. Үлэни хайаан да бүтэрэр мөккүөрдээҕэ. Кылгас кэмҥэ хотоҥҥо бииргэ үлэлээбиппит. Миигин олуһун сөбүлүүрэ. Аҕабар сылдьан булт туһунан кэпсэтэллэрэ. Булка да байанайдааҕа. Барыыһаптар талаан бөҕөтө дьоннор. Ордук ырыаҕа, үҥкүүгэ. Арай Ыстапаан ол өттүнэн мөлтөҕө. |
| 324 |
Кини ыллыы турарын истибэтэҕим. Киниэхэ да баара эбитэ буолуо, ол талаан. Кыра уол, Сэргэй, миигиттэн кыра аҕата. Кыра оҕо эрдэҕиттэн үчүгэйдик ыллыыра, үҥкүүлүүрэ. Ахсыс кылааһы тэҥҥэ, кини атын кылааска бүтэрбиппит. Оскуола кэнниттэн кини Дьокуускай куоракка барбыта. |
| 325 |
Үөрэммитэ, култуураҕа сыһыаннаах идэ ылбыта. Кэргэннэммит этэ. Бастаан Аммаҕа үлэлээбиттэр этэ. Икки оҕоломмуттар. Мин кини ыллыырын 1977 сыл сааһыары СГУ аактабай саалатыгар истибитим. Эдэр ыччат дьонунан аһара туолбут, сылаас, салгын тиийбэт саалаҕа ырыа күрэҕэ буола турара. |
| 326 |
Биллэрээччи ыллыы тахсааччы ситиһиитин этээт, Борисов Сэргэй диэбитигэр, баҕар биһиги Сэргэйбит буолаарай диэн тута сэргэхсийэ түспүтүм. Сэрэйбитим сөп буолбута. Кини тахсыбыта. Сэргэй ол онно наһаа үчүгэйдик ыллаабыта. Аттынааҕы доҕор дьоммор ити кини, мин биир дойдулааҕым буолар диэн киэн тутта эппитим. |
| 327 |
Кини ол кэмҥэ Ленскэй оройуонугар олохсуйан култуура отделыгар методиһынан үлэлиирэ. Хомойуох иһин, ол дьыл сайынын бүтэһик күнүгэр, гастролтан төннөн иһэн Өлүөнэ өрүскэ хараҥаҕа итирик хапытаан катерын баарсалар холбонор торуостарын көрбөккө кэтилиннэрэн ыар быһылааны оҥорбута. |
| 328 |
Торуостан хатыллан эргийэн тимирбит катерга уон үс эдэр ыччат өлбүтэ. Училищеҕа бииргэ үөрэнэр кыыһым кылааһынньыга кыыс ол онно баар эбит этэ. Сэргэй этэҥҥэ сылдьыбыта буоллар киэҥ сиргэ биллиэхтээҕэ хааллаҕа. Кэлин убайа Өлөкчүкээн ол онно бара сылдьыбытын дьоммор уйадыйан кэпсээбитэ. |
| 329 |
Өлөкчүкээн утуйары умнубут үлэһит бастыҥа этэ. Кини үлэлээбит звенота өрөспүүбүлүкэҕэ аатырбыта. Наһаа үчүгэйдик ыллыыра. Тас көрүҥ да мааныта. Уйбаан Борисов, хос аата Моохоон, өрөспүүбүлэкэҕэ төрөөбүт өтөҕүн, Баҕадьатын, Кэбээйи улууһун аатын элбэхтэ ааттаппыт биир бастыҥ киһибит. |
| 330 |
Ханна баҕарар үлэлиэн сөбө да дойдутугар үлэлиириттэн аккаастамматаҕа. Оҕо эрдэххэ Моохоон кэлбит диэн үөрүүлээх сонун өтөҕү биир гына толороро. Таһынааҕы ыалбыт Киргиэлэй Ыстапаанабыстаахтыын быысаһар үс мастаах күрүөбүтүн таарыйбакка ойон, быһалыы киирэн аҕабыныын ону-маны элбэҕи кэпсэтэллэрэ. |
| 331 |
Уйбаан куруук ыраас, чэбэр, бэйэтин лаппа кыанар көрүҥнээҕэ. Аҕабын, саастаах киһини, үтэн-анньан эҕэлээх ыйытыктары биэрэрэ. Биирдэрэ да сөпкө хоруйдаһан иһэрэ. Ол аайы эдэр киһи омуннура-төлүннэрэ охсоро. Киҥинэйэн ыллаан да ылара. Саҥарар саҥатын ырааһа, ол ону өйдөнүмтүө гына быһаарара. |
| 332 |
Устунан кыралаан куолулаан да ыллаҕына көҥүлэ. Уйбаан өрөспүүбүлүкэҕэ биир тарбахха баттанар, оһуохайы Дархан этээччинэн биллэр. Уйбаан дөрүн-дөрүн төлөпүөннүүрэ. «Быраат...» - диэн кэпсэтиини саҕалыыра. 2011 сыллаахха бэртээхэй кинигэ таһаартарбыта. Миэхэ суруктаан бэлэхтээбитэ. |
| 333 |
Баар. Уола аҕатын батан тустуук. Успуорт маастара. Хаандыгаҕа 2002 сыллаахха улахан күрэхтэһиигэ кэлэ сылдьан миэхэ хоммута. Киниэхэ Александр Ким-Кимэн Сахаада-спорт иҥэрэр Өрөспүүбүлүкэ бастыҥ хапсаҕайдьыта бэлиэтин үөрүүлээх түгэҥҥэ туттарбыта. Балтылара Мария имигэс үҥкүүһүт этэ. |
| 334 |
Кэргэнэ башкир. Биир сайын окко үлэлиирин көрбүтүм. Тэллэйдиирин сөбүлүүрэ. Ол онтун астаан биһигини барыбытын күндүлүүрэ. Улахан дьиэ-кэргэн аҕалара эрдэ өлбүтэ. Ийэлэрэ Мочуона ыраас, чэбэр дьиэ хаһаайкатынан биллэрэ. Онтон салгыы Бааппалаах олорбуттара. Элбэх бөҕө тутуу баара. |
| 335 |
Барыта дьоһун аналлаах этэ. Оҕонньор туруу үлэһитинэн биллэрэ. Бааппа туппут күрүөтэ. Ол аата уһуннук туруохтааҕа. Мин сарсыарда эрдэ үлэбэр Бэс Көлүйэҕэ баран истэхпинэ, кини үлэтэ ырааппыт буолара. Сарсыардааҥы дьыбарга сүгэтэ маска түһэр тыаһа ыраахтан иһиллэрэ. Үлэҕэ наадалаах тэрили эҥкилэ суох үчүгэйдик оҥороро. |
| 336 |
Улахан уоллара Харатаайабынан биллэрэ. Барахсан, эмиэ талаан толору баар киһитэ этэ. Кулуупка сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Кулууппут үлэтэ олус сэргэҕэ. Харатаайап ханна баар да, онно сэргэхсийии, сытыы тыл, оонньуу, дьээбэ, үтүө күүрээн куруук баара. Кыргыттара Зоя, Тамара, Маша миигиттэн аҕалара. |
| 337 |
Таанньа миигин кытта саастыыта. Бүөккэ балыс этэ. Оҕо эрдэҕиттэн сытыыта, чобуота. Учуулуссаҕа үөрэнэ сырыттахпына кини үөрэнэ киирбитэ. Бүөккэ салгыы үрдүк үөрэҕи бүтэрэн быраас буолбута. Ситиһиилээхтик үлэлээн боростуой быраастан саҕалаан, доруобуйа харыстабылын министиэристэбитигэр үрдүкү дуоһунастарга үлэлээбитэ. |
| 338 |
Аны билигин аан дойдуга билиниллэн эрэр сахалыы мас тардыһыытын, оччолорго умнулла буолан эрэрин сөргүтэн иккистээн тыыннаабыт эдэр дьонтон биирдэстэрэ буолар. Өссө биһиги бары киэн туттуубут кини Саха сиригэр мас тардыһыытыгар бастакы успуорт маастара. |
| 339 |
Өрөспүүбүлүкэ абсолютнай чемпиона. Миэхэ убайбар диэн суруктаан бэйэтэ таһаартарбыт кинигэтин бэлэхтээбитэ. Саамай кыралара Марыына. Буоста утарыта Даамайдаах олорбуттара. Элбэх оҕолоохторо. Сотору Мукучуга көспүттэрэ. Аҕалара, эһэлэрэ Саппырыан кэпсээннээх кырдьаҕас этэ. |
| 340 |
Мин өйдүүрбүнэн, бу буолуохтаах ыһыахха хас да сэргэни оҥорбута. Саппырыан уһана сырыттаҕына тайаҕын булан, ылан биэрэрим. Кэпсээнин да истибит буолуохтаахпын. Кинини утумнаан буолуо, сиэннэриттэн сахалыы тылы толору баһылаабыт, ол ону күн бүгүнүгэр дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕата сылдьааччылар элбэхтэр. |
| 341 |
Сиэнэ Ваня Ионовы кытта ватсап нөҥүө билсэрбит. «Булчут кэпсээнньиттэр» диэн грууппаҕа баар этибит. Баанньа дойдутугар баран эмискэ олохтон баран соһуппута. Куруук сэргэх суруйуулардаах этэ. Үйэтэ уһаабыта буоллар, элбэх кинигэ таһаарар толору кыахтаах киһи этэ. |
| 342 |
Ол туһунан миэхэ быктаран ылара. Оннооҕор Уус Алдан улууһун Түүлээҕэр олохсуйан ол дойду төрүттэниитин туһунан элбэх үлэлээх, нэһилиэк биир бастыҥ кырдьаҕаһа буолан иһэн олохтон туораабыта олуһун хомолтолоох. Аҕам сааһыгар тиийэн бука элбэҕи сонуну суруйуохтааҕа хааллаҕа. |
| 343 |
Буоста таһынан волейбол оонньууллара. Сэмэн Ионов, Эриэбэ Николаев бэйэлэрин кыанар, уһун курбуу уҥуохтаах буоланнар оонньуулара ордук табыллара. Кинилэр тастарынан салгыы Саахтыйа дьиэ туттубута. Ийэтэ Сыччыгынай сотору өлбүтэ. Уола Дьөгүөрэлээн миигиттэн кыра аҕата. |
| 344 |
Тиэхиньикэҕэ сыстаҕас, бастыҥ суоппар буолбута. Бүлүү куоратыгар олохсуйбута. Бочуоттаах суолу тутааччы, «Гражданскай килбиэн» бэлиэлээх. Эдьиийим Аана Абрамова кэргэнэ Сүөдэр оҕонньор сиэнэ Тонялыын олохторун бииргэ холбообуттара. Билигин элбэх оҕо, сиэн, хос сиэн -кинилэр үөрүүлэрэ. |
| 345 |
Оскуолаҕа киириэм иннинэ Дьөгүөрэлээннин, Бүөккэлиин бииргэ Алаас өтөҕөр, кини сылаас күөнүгэр бороохтуйа улаапыппыт. Баһылай эдьиийэ Даарыйа-Хамыһаар Бүлүү өрүс Хатырык Хомотугар олорбута. Улахан уҥуохтаах дьахтар сүөһүлэрин аҕалбыта... |
| 346 |
Ол ыраах дойдуттан көһөн кэлэригэр уола Бүөккэ совхоз БМК-тын кэпсэтэн (хапытаан Капитонов Ылдьаа) сүөһүлэри тиэйэн Бакыр бириистэнигэгэр тиксибиттэр. Бакыртан Бүөккэ сүөһүлэри соҕотоҕун үүртэлээн аҕалбыт. Ити кырата биэс-алта көстөөх сири, бэйэтин лаппа кыанар буолан, Бүөккэ аҕаллаҕа. |
| 347 |
Быстах хоту өтөххө Доропууйдаах эргэ дьиэлэригэр олорон баран Саахтыйа дьиэтигэр көспүттэрэ. Уола Бүөккэ аармыйа кэнниттэн тырахтарыыс идэтин баһылаабыта. Аймахтарым буолан куруук сылдьарым. Бүөккэ оҕо эрдэҕиттэн этин-сиинин сайыннара сатыыра... |
| 348 |
Ол үтүө түмүктээх буолбута. Биир сүүсчэ киилэ ыйааһыннаах саха уолана буола сириэдийэн тахсыбыта. Аармыйаҕа сылдьан улахан бууска ыарахан сэнэрээтин түргэнник иитиигэ сөҕүмэр рекорд олохтообут этэ. Ол туһунан байыаннай уокурук хаһыатыгар тахсыбытын аахпытым. |
| 349 |
Мас сыарҕалаах тимир систиэринэҕэ «Бөлөрүүһүнэн» пиэрмэҕэ уу баһара. Бытархан тымныыга систиэринэ иһэ улам-улам халыҥ мууһунан бүрүллэрэ. Кэмиттэн кэмигэр онтукатын иһирдьэ киирэн ыраастыыра. Улахан, ыарахан муус лөһүгүрэстэрэ сыарҕатын таһыгар сытар буолаллара. |
| 350 |
Саахтыйалыын 1971 сыл күһүнүгэр Бэс Көлүйэ хотонугар бииргэ үлэлээбиппит. Эмиэ, туруу үлэһит бастыҥа этэ. Бу олох соторутааҕыта тэлэбииһэргэ «Сэһэн сирэ» биэриигэ ырыаһыт Сахаайа аҕатын кэпсээнин истибитим. Кыра оҕо сылдьан Мэҥэ Хаҥаласка Саахтыйа диэн кыстыктаах этибит диир. |
| 351 |
Аны онтон көһөн кэлэн бөһүөлэккэ кэлбиттэригэр быраата баҕаналар икки ардыларыгар тардыллыбыт боруобаты сап диир эбит. Убайа дьиэ иһигэр үөһэ ыйанан турар лаампаны умуруор диэтэҕинэ үрэн умулуннараары олоппостору үрүт үрдүлэригэр туруортаан салҕанаары дэлби күллэртээбит. |
| 352 |
Ол кэпсээнэ биһиги Тиитэбит (улахан убайым уола, миигиттэн аҕа), Баҕадьаҕа үөрэнэ кэлээт, аан маҥнай көрбүт уот лаампатын умулуннараары итинник гыммытын санатта. Салгыы Оҕонньорхоонноох уһаайбалара кэлэр. Аҕа баһылыктара Тыыкаа саастаах оҕонньор этэ. |
| 353 |
Тараҕай дуу, эбэтэр куруук күлтүччү кыргыылаах төбөтүн имэринэ-имэринэ тугу эрэ толкуйдуу сылдьара. Уһанар талаан толору баар киһитэ. Оҕо сылдьан, кылабыыһа аттынан аҕам атыгар мэҥэстэн иһэн, сиэдэрэй оҥоһуулаах киһи уҥуохтарын бу ким оҥорбутай диэн ыйыттахпына аҕам: «Тыыкаа оҥордо ини», — диирэ. |
| 354 |
Уола Бүөтүр бөһүөлэк биир биллэр киһитэ. Толуу-мааны көрүҥэр сөп түбэһэр өй-санаа толору баар киһитэ. Тиэхиньикэҕэ сыстаҕас, ол мындыр үлэни толору баһылаабыта. Аҕата Тыыкаа талаана бэрилиннэҕэ. Тыыкаа туох да үөрэҕэ суоҕа, былыргы киһи буоллаҕа... |
| 355 |
Ол да буоллар мындыр мас ууһа, оһохчут, унтуу улларааччы, сөҕөрүм — оннооҕор чаһыны кытта өрөмүөннүүрэ. Миниистир ымсыырыах куоластааҕа, ол онно сөп түбэһэр эргитиилээх этиинэн саҥарара. Барахсан, тараҕай хороҕор төбөтүн имэриннэҕинэ уустук дьыала быһаарыллара. |
| 356 |
Бука мээнэҕэ Оҕонньорхоон диэн ааттамматаҕа буолуохтаах. Тустан, мас тардыһан элбэх ыһыах мүһэтигэр наҕараада курдук куруук тиксэрэ. Биирдэ Мукучу ыһыаҕар ыарахан ыйааһыҥҥа саастаах дьон хапсаҕайдарыгар Мастаах бухатыырын охторон муҥутуур кыайыылаах буолбутун көрбүтүм. Элбэх оҕолоохторо. |
| 357 |
Ордук Бүөккэ чорбойоро. Куударатыҥы баттахтаах сыгынньах аҥардаах уол олус сымсата. Бүөтүр бэртээхэй кэпсээнньит, үчүгэй ырыаһыт. Кыра оҕо эрдэххэ истибит «...гитарам...» ырыата билигин да иһиллэр курдук. Кыра үөрэхтээх да буоллар, үрдүк үөрэхтээх өйдөөбөт, эргиппэт дьыалатын, арааһа, холкутук быһаарар сахалыы өйдөөх киһи. |
| 358 |
Куоракка олохсуйбута. Бүөтүр астык толуу көрүҥүнэн Дьокуускай куораппыт биир тарбахха баттанар киһитэ этэ. Аны, муннун аннынааҕы бытыга нуучча бухатыырдарын курдук уһун, эриллэн хоройо сылдьара эмиэ астыга. Салгыы уопсай дьиэ турбута. Биир эҥээригэр Сергеевтэр олорбуттара. |
| 359 |
Сэмэн кэргэнэ Мавралыын лааппыга үлэлииллэрэ. Наташа диэн кэрэ бэйэлээх кыыһы ииппиттэрэ. Сэмэн Уйбаанабыс Сэргиэйэп хара үлэҕэ сыстыбатах, сааһыран эрэр интэлигиэн киһи. Куруук ыраас, чэбэр, лоп бааччы таҥна сылдьара. Эргиэн ымпыгын-чымпыгын толору баһылаабыта. |
| 360 |
Кэлин Сангаар лүөччүктэрин, ыскылаат үлэһиттэрин хойуутук үүнэр моонньоҕонунан ымсыырдан, күндүлээн чугас сыһыаны олохтообута. Порпут мөлтөх туруктаах да буоллар, сөмүлүөт сорох күн хаста да кэлэн барара. Сангаар олохтоохторо ОРС-таах буолан баайдык олороллоро. |
| 361 |
Онон маҕаһыынын табаарынан хааччыллыытын тупсарара. Сөпкө да дьаһанар эбит. Чугастааҕы бөһүөлэктэр биһиги лааппыбытыгар ымсыыраллара. Лааппы утарыта кыра балыыһабыт дьиэтэ турбута. Балыыһаҕа киирдэххэ куруук ураты сыттааҕа. Эмчит биэлсэрдэр кэмиттэн кэмигэр уларыйаллара. |
| 362 |
50-60 сылларга нэһилиэк дьоно учаастактарынан бытанан олорбуттара. Оччолорго хас биирдии өтөххө кимнээх эрэ олорбут кэмнэрэ буолуохтаах. Онтон биһиэхэ өтөх элбэҕин билэрим. Ол өтөххө баар балаҕаҥҥа, дьиэҕэ сылдьан сөрүүкээн, сынньанан чэйдээн ааспыт түгэннэрим «быдан дьыллар тумулларын кэтэҕэр» түһэтэлээн хаалбыттар. |
| 363 |
Хайыахпытый, олох сайдыыта оннук. Балыыһа таһыгар хайа эрэ учаастак ата бааллан турар буоллаҕына, ол аата биэлсэр ол диэки бараары хомуна сылдьара сэрэйиллэрэ. Ким эрэ ыарыйдаҕа. Аныгы үйэ буолуо дуо? Оччолорго дьон олоҕо ыарахана, дьиэлэрэ-уоттара санытаарынай ирдэбилгэ ырааҕынан эппиэттээбэтэ. |
| 364 |
Ыарыы да элбэҕэ. Оҕо, дьахтар өлүүтэ элбэҕэ. Аҕам бастакы кэргэнэ оҕолоноору өлбүтүн истэрим. Онтон ийэм бастакы икки оҕото истэринэн ыалдьан, дьыссаакка сылдьан, аҕыйах хоноот өлбүттэр этэ. Ийэм ол ону биирдэ эмэтэ харааста ахтан ылара. Ийэ барахсан аһыытын тыыннааҕын тухары умнубат. |
| 365 |
Ыал аайы итинник оҕолоро, кэргэннэрэ араас ыарыттан эрдэ өлүүлэрэ элбэҕэ. Оччолорго бүрүүкээн дьону эрэйдээбит ыарыылары билигин сорохторун сурах курдук истэбит. Ол сыстыганнаах ыарыылар сүттүлэр. Онон эмп үлэһиттэригэр үлэлэрэ ыарахана сэрэйиллэр. Отой кыра эрдэхпинэ, Алааска олордохпутуна, биэлсэр Куруунньа кэлэн барара. |
| 366 |
Туттуллан бүппүт пенициллин бытыылкатынан оонньуурбутун өйдүүбүн. Кини хаалларбыт хабархай амтаннаах араҕас кыра төкүнүк битэмиинин ыһа-тоҕо сиир этибит. Сорох эмтэрбит чараас маҥан кумааҕыга сууламмыт бороһуок буолаллара. Куһаҕан амтаннаах балык сыата иһэрдэллэрэ. |
| 367 |
Биэлсэр кэллэҕинэ дьиэбит сэргэхсийэ түһэрэ. Хордуон хаалаах «Мойдодыры» түҥэтэн хааллараллара. Оҕолор таһын ойуутун муодарҕаан көрөрбүт. Онно ойууламмыт ыраас оҕо биһигиттэн олох атына. Үчүгэй сыттаах мыыла баара. Тиис суунар бороһуок, суокка, ыраас соттор.... |
| 368 |
Мин кинини кыра оҕо сылдьан көрбүт эм үлэһиттэрбиттэн биир бастакыларынан буолар. Кини сиһэ суоҕа. Сырдык ыраас сирэйдээҕэ, киэҥ арылхай харахтааҕа. Барыыһаптар бары да бэйэлэригэр майгыннаһар этилэр. Кинилэри ситимниир дьүһүн сурааһыннара барыларыгар биирдик баара. |
| 369 |
Аана трахоманы суох гынарга үчүгэйдик үлэлэспитэ. Ол туоһута кинини Өрөспүүбүлүкэ Доруобуйа харыстабылын миниистирэ кыһыл көмүс чаһыынан наҕараадалаабыта буолар. Трахома курдук сыстыганнаах ыарыы 1962 сыллаахха Саха сиригэр кыайыллар. Ол түмүгүнэн элбэх үлэһит наҕараада ылаллар. |
| 370 |
19 сыаналаах наҕарааданы ылбыттар истэригэр биһиги Аанабыт баара. Ити туһунан киниттэн түөрт сыл балыс быраата Моохоон кэпсээбитэ. Ахтыбычча, түгэн көстүбүччэ, Иванова Тамара Дмитриевна ыыппыт матырыйаалыгар олоҕуран урут үлэлээн ааспыт дьону ахтан ааһыым:. |
| 371 |
Мантан салгыы биэлсэр Куруунньа уонна кимнээх үлэлээбиттэрин суруйбутум. Балыыһабыт биир эҥэригэр Асчыт Киристиэнэ кэлин Чыҥыр Балбаара — санитаркалар олорбуттара. Киристиэнэ кэргэнэ Чомолук мин оскуолаҕа маҥнайгы кылааска үөрэнэ сырыттахпына эмискэ ыалдьан өлбүтэ. |
| 372 |
Чомолук сайын Алааска кимиэхэ эрэ кэлэн барбыта. Наадыйар киһитэ суоҕа. Мин ыскылааттар аттыларыгар оонньуу сылдьарым. Кини ат үрдүгэр олорон, киммин ыйыппыта уонна ол суох киһиэхэ туохха наадыйбытын миэхэ этэн тиэрдээр диэбитин хатылаан этиттэрбитэ. |
| 373 |
Мин кини тугу эппитин үүт үкчү этиим бүтэһигэр: «Чомолук эттэ», — диэбиппэр, кини хайдах эрэ соһуйбуттуу көрбүтэ. Барбыта. Кыра оҕо сылдьан тугу истибиппин, көрбүппүн, алын кылаастарга үөрэҕим кинигэлэрин ис хоһооннорун өйбөр умнубаттыы холкутук тутарым. |
| 374 |
Киристиэнэлээх оҕолоро: Маша, Володя, Афоня. Мукучуга бэһис кылааска үөрэнэрбэр интэринээккэ олорбутум. Хоско элбэх буолан олорбуппут. Володя онно баара. Мин өйдүүрбүнэн, кини чымадаана бэйэ оҥоһуута быыстардааҕа. Малын үчүгэйдик чөкөтөн, наардаан уурара. |
| 375 |
Бэрээдэк бөҕө. Медучилищеҕа үөрэнэ сырыттахпына саас кинини оптуобус тохтуур сиригэр көрсүбүтүм. Кини үрдүк үөрэххэ үөрэнэрэ. Володя миэхэ үөрбүт-көппүт көрүҥнээх кэлэн дорооболоһоот сиэбиттэн үөрэҕин бүтэрбит туоһута кыһыл дьупулуомун ылан көрдөрбүтэ. |
| 376 |
Бука, маннык үөрэн диэн санааттан көрдөрбүт буолуохтаах. Болуодьа үрдүк үөрэҕи туйгуннук бүтэрбитэ. Орто Халыма оройуонугар зоотехниктан саҕалаан совхоз дириэктэринэн, райком бастакы сэкирэтээринэн, улуус баһылыгынан үлэлээбитэ. Салгыы Ил Дархан кинини айылҕа харыстыбылын миниистэринэн анаабыта. |
| 377 |
Чыҥыр уола Баскый миигиттэн кыра балыһа. Сүрдээх билиилээх, чобуо, библитиэкэбит кинигэтин үксүн аахпыта дииллэрэ. Бөдөҥ, этиргэн көрүҥнээҕэ. Киристиэнэлээх, Балбаара иннилэринэ Мочуона санитаарканан үлэлээбитэ. Бары ыраас чэбэр туттунуулаах дьахталлар. |
| 378 |
Мин оҕо сааспар ыалдьан уонна быһыы ыла хаста да балыыһаҕа сылдьыбытым. Лиистикпитин эмтээри хоҥор өҥнөөх төкүнүк кэмпиэттиҥи буолан баран, соччото суох амтаннаах эми биэрэллэрэ. Балыыһабыт сылааһа, ырааһа, сырдыга. Туох барыта ыраас, өтүүктээх, маҥан таҥаһынан бүрүөһүннээҕэ. |
| 379 |
Балыыһабыт таһыгар дьыссаат турбута. Бу улахан эргэ тутуу этэ. Хас да оһохтооҕо. Кыһын субутунньуктаан тула өттүн истиэнэтин илийбит хаарынан сыбыыллара. Тымныы кыһын элбэх дьиэ муус сыбахтаах буолаллара. Мин дьыссаакка сылдьыбатаҕым. Балтыларым сылдьыбыттара. |
| 380 |
Биир сайын аҕам Сахаардыын дьыссаат кырыыһатын оҥорбуттара. Чугастааҕы тыаҕа сиэрдийэ кэрдибиттэрэ. Ол онон кырыыһа дьардьаматын оҥорбуттара. Ол кэнниттэн саҥардыы үөдүйэн эрэр туолунан бүрүйбүттэрэ. Мин онно көмөлөһөн үлэлэспитим. Лааппы уонна балыыһа икки ардынан Алаастыыр суол саҕаланар. |
| 381 |
Тыраахтар суола сииктээх, уулаах буолара. Бэс Көлүйэ диэкиттэн кыра сээн курдук кэлэн ааһара. Суол хаҥас өттүгэр маҕаһыыммыт ыскылаата ойуур иһигэр саһан турара. Салгыы бардахха, кирпииччэ үктүүр сир, бадыбаал, онтон гараас кэлэллэрэ. Кирпииччэ үктээһинэ сайын саҕаланыыта буолара. |
| 382 |
Бука, ол үлэҕэ элбэх көлүөнэ оҕочоос уолаттар кыттыбыт буолуохтаахтар. Оһохчут Хоноһо ол үлэни сатабыллаахтык салайара. Ыаллар бары, тэрилтэ дьиэлэрэ хастыы эмэ оһохтоохторо. Аны хоспохторун оһоҕо. Оһохтор бары манна оҥоһуллубут кирпииччэнэн оҥоһуллалара. |
| 383 |
Сүрүн оһохчут Хоноһо этэ. Барыны сатыыр Тыыкаа да оһоҕу үчүгэйдик оҥороро. Биирдэ биһиэхэ оһох оҥорбута. Онно аҕабар эппитэ: «Сороҕор кыһанан-мүһэнэн оҥоруу табыллааччыта суох. Онтон арыый түргэн, улаханнык кыһаммакка оҥоруу, дьэ, хата кимнээҕэр табыллааччы. Дьэ, итинник буолааччы», — диэбитэ. |
| 384 |
Ити муударай этиини мин сааһыран истэҕим аайы толору өйдөөн иһэбин. Арыылаахтан аҥаар мас атахтаах, сэрии бэтэрээнэ Муйуккаа үчүгэй оһохчутунан биллэрэ. Гараас таһынааҕы дьиэҕэ Алаастан көһөн кэлбит саамай кырдьаҕаспыт, сүүһүн ааспыт саастаах Дыадаан оҕонньор кыыһыныын олорбуттара. |
| 385 |
Оҕонньору Алааска олорбут кэммэр бүдүк-бадык курдук өйдүүбүн. Уҥуоҕунан кыра, отой дьиҥнээх саха оҕонньоро курдуга, наар тугу эрэ түбүгүрэ сылдьара. Сарсыарда эрдэ Кэнэлигэ киирэн туутун, илимин көрөрө. Ыаллары кэрийэн Күөх Боллох бэрсибититтэн өлүүлээн түҥэтэрэ. |
| 386 |
Кини мас үтэһэҕэ үөлэн уокка сырайан буһарбыт соботун сиэбиппин өйдүүбүн. «Туота наата» диэн диэн сөбүлээн туттар тыллааҕа. Илиитин тарбахтара араастаан токуруйан хаалбыттар этэ. Эбэм эмиэ токуччу хатан хаалбыт тарбахтааҕа. Кини олоҕор элбэх ыарахаттары көрсүбүтүн аҕам кэпсиирэ. |
| 387 |
Ол курдук сиппит оҕолоро, кэргэнэ уоспа ыарыыттан өлбүттэрэ үһү. Салгыы Алаастыыр суолунан бардахха кылабыыһа баар. Үгүс олохтоох, бу олохтон букатын барбыт ол онно сыталлар. Алааска барарбытыгар киһи уҥуохтарын суолбут икки өттүгэр көрөрбүт. Сорох уҥуохтар сиэдэрэй оҥоһуулаах мас тутуулар буолаллара. |
| 388 |
Олору сирийэн көрөр этибит. Биир киһи өрдөөҕү соҕус уҥуоҕар өстүөкүлэ таастаах сурук ыйаммыт этэ. Ону аахпыппыт Яковлев Прокопий Николаевичтаах ийэлэрин уҥуоҕа эбитин билбиппит. Мотрена Николаевна, Прокопий Николаевич эдэр эрдэхтэриттэн дойдуларыттан тэйэн, үрдүк үөрэҕи баһылыы киин сиргэ барбыттара. |
| 389 |
Иккиэн РФ уонна Саха АССР үтүөлээх быраастара буолбуттара. Прокопий Николаевич биэс сыл СӨ Доруобуйа харыстыбалын миниистиринэн үлэлээбитэ. Ийэлэрин умнубаттарын туоһута, ол курдук ийэлэрин уҥуоҕар бэлиэ сурук хаалларбыттара буолар... |
| 390 |
Урукку киһи уҥуохтара бөһүөлэк иһигэр кытта бааллара. Ол курдук балачча элбэх киһи уҥуоҕа хоту өтөххө Валера Яковлевтаах аттыларыгар баара. Сорохторугар суруктаах таас баар буолара. Оҕолор ол оннуктары куттаммакка кэрийэн көрөр этибит. Сорох тааска икки кириэстээх буолара. |
| 391 |
Биһиги өйдөбүлбүтүнэн биир ииҥҥэ икки киһи сыттаҕа. Сүүс сааһын ааһан баран өлбүт эбэм уҥуоҕар, кэлин дойдубар бара сылдьан, дьэбиннирбэт тимиргэ аатын оҥо быһан суруйан ыйаабытым. Киһи араҥас уҥуохтара. Иккини өйдүүбүн. Биирэ суруйбутум курдук Арыылаахтыыр аартыкка баара, иккиһэ күөлбүт арҕаа өттүгэр тыаҕа баара. |
| 392 |
Оҕолор, хаһан да буоларыныы, моҕотойдуу сылдьан буларбыт эбитэ буолуо. Баҕадьа бөһүөлэгэ Мукучуттан арыый тэйиччитэ. Алта уонус сыллар угут дьылларыгар, айылҕа чөл туруктаах кэмигэр сырыы үксүн ат көлөнөн оҥоһуллара. Дьөккөҥҥө, Бүлүү диэки биһигинэн Алааһынан атынан бараллара-кэлэллэрэ. |
| 393 |
Күүстээх техника саҥардыы биллэн барбыта. Оннооҕор мин, ол иннинээҕи көлүөнэ, саҥардыы ынах тириитэ этэрбэстэн саҥардыы тэйэн эрэр кэммит этэ. Бастакы тыраахтар ДТ-14 этэ. Ону Өкөөбүт, бастакы тырахтарыыспыт, баһылаан Алааска тиийэ барара... |
| 394 |
Балтым Уля кэпсээнэ: «Дмитриева Маша быраата Бүөккэ аҕалара Баһылай ийэбит чугас аймаҕа. Ийэбитигэр куруук сылдьара. Ийэбит наар аһатара. Үөрэ көрсөллөрүн өйдүүбүн. Баһылай барахсан аҥардас буолан аһа да кэмчи буолуо. Ийэбит бултан наар бэрсэрин өйдүүбүн». |
| 395 |
Ол кэнниттэн ДТ-54 тыраахтар кэлбитэ. Тимир көлө барыта Мукучуга олохтооҕо. Онон тыраахтар кэлиитэ улахан сонун буолара. Сайын тыраахтар кэлэрэ сэдэх этэ. Суол диэн саҥардыы оҥоһуллан эрэрэ. Суол. Тыраахтар бадарааҥҥа, дьүөдьэҕэ, кутаҕа түспэтэр диэн арыый кытаанах, кураанах сиринэн суол таһаараллара. |
| 396 |
Онтулара эрийэ-буруйа, эргимтэ да буоллаҕына көҥүлэ. Дойдум сирэ намыһах буолан чэҥи хаххалаан турбут маһа суох буоллаҕына ирэн бадарааҥҥа кубулуйара. Оччоҕо ону эмиэ тумна суол таһаараллара. Икки-үс көстөөх сири сороҕор күнү быһа айанныыр этилэр... |
| 397 |
Аара тыраахтар бадараантан кыайан тахсыбакка хоноро, сороҕор хастыы да хонукка. Маннык ыарахан айаҥҥа тиэхиньикэ кэмин иннинэ алдьаныыта ханна барыай. Ол оннук баара. Ол кэмҥэ үлэлээбит тырахтарыыстар үлэҕэ чахчы хорсун быһыыны көрдөрөллөрө... |
| 398 |
Сылайан-элэйэн, тоҥон-хатан, тиритэн-хорутан, аһыыр-аһаабат, утуйар-утуйбат буолуулара эттэригэр-сииннэригэр үтүөнэн аҕаабата сэрэйиллэр эрэ. Кэлин курааннаан суол арыый курдук буолбута да, син биир куһаҕана. Ардах түстэ да суол мөлтүүр, быстар... |
| 399 |
Тыраахтар иһэр тыаһын ыраахтан ким урут истибитигэр мөккүһэн да ыларбыт. Оҕо чуор кулгааҕар атын, сонун тыас ким хайа иннинэ иһиллэрэ. Били иһиллэр тыас сүппүт. Төрүт да иһиллибэт. Суох, балачча буолан баран тыаһа иһиллэрэ чуолкай буолла. Улахан тыастаах ДТ-54 айана олус бытаана... |
| 400 |
Сирэйэ-хараҕа, таҥаһа-саба киртийбит тырахтарыыс кабинатыттан ойон түстэ. Хаһан да хамаандата көҕүрээбэт, өссө элбиир курдук кумаартан илиитинэн сапсына, сирэйин ньуххана-ньуххана тыраахтарын ойоҕоһугар кэлбитэ, мотуор итиинэн илгийдэ. Кураанах сири булан олорор дьонугар тиийэн, отон уга саба үүммүт дүбдүрүгэр олордо. |
| 401 |
Сылайыы да буолбут. Табахтааччылар табахтаатылар. Күн арҕаалаан киэһэрбит. Кумаар өссө сүрдэннэ. Тырахтарыыс ойон туран тыраахтарыгар тиийэн пускаһын собуоттаары быатын эрийэ-эрийэ тардыалаата. Собуоттаммата. Чүмэчитин өһүлэн эргим-ургум көрдө. Ыраастаата, үрдэ, төттөрү эрийдэ. |
| 402 |
Быатын эрийэн тардыалаата, собуоттаммата. Чүмэчитин уһулла, ыраастаата, туох эрэ убаҕаһы бэрт кыраны кутаат төттөрү олорто. Быатын эрийэн тарта. Күөх буруонан тунуйан тыас тоҕо барда, кыл түгэнэ хара буруонан уһуураат, кэмниэ-кэнэҕэс тыраахтара собуоттанна.... |
| 403 |
Кэтэһиилээх тыраахтар мас сыарҕа соһуулаах бөһүөлэккэ киирэрэ. Биһиги оҕолор үмүөрүһүү бөҕө буоларбыт. Көрүү-истии, сөҕүү-соһуйуу быыһыгар тыраахтар бадараан буолбут гусеницатын ыраастыы сатыырбыт. ...Бэс ыйын ортото. Сылаас күннэр. Бадыбаал аартыгынан киирдэххэ утары хордоҕой анныгар кыра көрдүгэн баара. |
| 404 |
Ол онно сөтүөлүүрбүт. Көрдүгэммит уута чычааһыран барбыта. Онон аны тэйиччи, Баҕадьабыт күөлүн соҕуруу өттүгэр баар биир улахан көрдүгэҥҥэ сөтүөлүүр буолбуппут. Сотору көрдүгэммитин сөбүлээн Чайка диэн ааттаабыппыт. Күөлбүт уолбатын туораатыбыт да, үрдук хордоҕой устун атах сыгынньах сүүрэрбит. |
| 405 |
Үксүгэр таҥаспытын быыс күрүөҕэ хаалларарбыт. Онон Чайкаҕа кимнээх бааллара эрдэттэн биллэрэ. Үчүгэй да кэмнэр этэ. Киһи атаҕын сии сыһар сылаас туорпа устун сүүрүү. Сөрүүн ууттан тахсан ол онно сытан сылыйарбыт. Көрдүгэн түгэҕин хара былыыгынан эппитин сотторбут. |
| 406 |
Эбэтэр сылаас туорпаҕа буккуллан хараараат, ууга ыстанарбыт. Харбыы үөрэнэрбит. Умсууга күрэхтэһэрбит. Хордоҕойго күтэр — «мыыска» наһаа элбэх буола үөскээбитэ. Кини хороонун сүргэйэн таһааран өлөрөрбүт. Наар хапкаан иитэн ким төһө элбэҕи, ким бастакынан хапкааҥҥа хаптарарынан күрэхтэһэрбит. |
| 407 |
Туорпаҕа буккуллан, ол онно сыта-олоро күн чаҕылыччы тыгарыттан үрүҥ көмүстүү күлүмүрдүүр Баҕадьабыт күөлүн киэҥ туонатын одуулуурбут. Хайаахтыыр элбэҕэ. Төттөрү таары саҥара-саҥара арааһынайдаан мэниктиирдии көтөллөрө. Күөлгэ кус арааһа баһаама... |
| 408 |
Сорох чугастааҕы кустар тумус отун быыһыгар киирэн сүтэллэрэ. Биирдэ аармыйаттан уоппускатыгар кэлбит, аҕа саастаах билэр эдэр киһибит күөлү эргийэн кустаан иһэрэ. Биһигини кытта сөтүөлээн баран бары дьиэлээбиппит. Кини тула илин-кэлин хаамсан истэхпитинэ, эмискэ саа эстэн сатараабыта. |
| 409 |
Хайа эрэ уол кини аттынан хааман иһэн сомуогун тарпыта эстибитэ. Бука, ол сөрөһөн сырыыга, хайа эрэ уол саа сомуогун алҕас туруоран кэбистэҕэ. Хата, дьолго эстибит саа буулдьата кими да дэҥнээбэккэ күрүҥ буору бурҕаппыта. Кимиэхэ да эппэттии биир тылынан сүбэлэспиппит. |
| 410 |
Ол оннук этэҥҥэ ааспыта. Биир сүрүн дьарыкпыт моҕотойдооһун буолара. Моҕотой тахсыбыт маһын тула туран үөһэ маһынан кыыратарбыт. Моҕотой аллара түһэн истэҕинэ, ураҕастаах уол таба охсо сатыыра. Сыыстаҕына моҕотой төттөрү үөһэ сүүрэрэ. Оччоҕо маһынан быраҕаттааһын хаттаан саҕаланара. |
| 411 |
Кэлин арагаайканан ытар буолан дөбөҥнүк өлөрөрбүт. Ол интэриэһинэйэ суоҕа. Арагаайка оҥостуута биир түбүк буолара. Эрэһиинэ көстүбэккэ эрэйдэнэрбит. Чыычаах эрэйдээх үөрэнэн уол оҕоттон тэйиччи тутта сатыыра. Ордук сылгы чыычааҕа наһаа тэһииккэтэ... |
| 412 |
Доруобунньук булуута арыый уустуга, ол да буоллар көстөрө. Туойу илитэн, имитэн кыра төкүнүк гына хатарарбыт. Ол бэртээхэй буулдьа этэ. Кус оҕотун да өлөрөрбүт. Аны хаптаһынтан бэстилиэт, мас саа оҥосторбут. Ити барыта үлэттэн тахсара. Быһаҕынан, эрбиинэн, сүгэнэн тутта үөрэнэрбит итинтэн саҕаланнаҕа. |
| 413 |
Үгүспүт ыстаана тобукпут үрдүнэн быһах сытыы биититтэн алдьанара. Бууппутун, тарбахпытын элбэхтэ хаанныырбыт. Миэхэ хаҥас бууппар ол оннук бэлиэ чэрдээхпин. Кытыаны быһан токурутан ох саа оҥосторбут. Оноҕоһу оҥостуу уустуга. Ким хайдах сатыырынан. |
| 414 |
Ким оноҕоһо төһө ыраах тиийэн түһэринэн күрэхтэһэрбит. Сыал ытыыта да буолара. Оҕо буоламмыт таһырдьаттан киирбэт этибит. Аһыыр да умнуллара. Оонньуу да арааһа элбэҕэ. Уулуссаҕа тахсан кэрэккэлиир этибит. Кэчигирээн турар саллааты анал маһынан быраҕарбыт. |
| 415 |
Быраҕыллыбыт мас тиийэн биир эмэ саллааты күрүөтүттэн таһаардаҕына сир аҥара чугаһыырыҥ. Мөлтөх буоллаххына, табыахтааҕар маскын маҕыйа быраҕан төрүт да тиэрдибэтиҥ. Оннук эмиэ баара. Сотору үөрэнэн быраҕар дьоҕуруҥ сайдара, күүһүҥ эбиллэрэ. Кэрэккибитин, быраҕар маспытын барытын бэйэбит оҥосторбут. |
| 416 |
Быраабылата да уларыйыан сөбө. Хайдах сөбүлэһэн оонньуургуттан тутулуктааҕа. Үчүгэйдик быраҕар уолаттар бааллара. Оонньуу үөрүйэхпит күн-түүн тупсан иһэрэ... Барыбытыгар кэриэтэ сиэпкэ уктар бүлгүрүйэр быһахтаах буоларбыт. Биһиэнэ боростуойа. Булар уустуга. Кэлин лааппыга атыыга тахсара элбээбитэ. |
| 417 |
Көрүҥэ да тупсубута. Кэнсиэрбэ бааҥкатын аһардаах, бытыылка бүөтүн ылардаах, кыптыыйдаах. Ол оннук уустук быһах сыаната да ыарахана. Лааппыга баарын ымсыыра көрөрбүт. Быһаҕынан буор сиргэ төгүрүк оҥорорбут. Ол аата сир былдьаһарбыт. Оонньуу быраабылата эмиэ араастааҕа. |
| 418 |
Сириҥ бүтэн хоттороруҥ. Быһах сиргэ хайдах түспүтэ, хайдах сурааһын тардыллыыта куруук мөккүөрдээх буолара. Оонньуу буоллаҕа...Кылаас былдьаһыыта диэн оонньуу баара. Кытаанах буордаах сиргэ кылааспытын уруһуйдуурбут. Өстүөкүлэ тооромоһо хас биирдиибитигэр баар буолара. |
| 419 |
Ону таба орочуоттаан кыраҕытык быраҕыллара. Өҥнөөх, ураты буоллаҕына өссө үчүгэйэ, мөккүһүү аччыыра. Ордук кыргыттар сөбүлээн, күнү быһа оонньууллара... Току-току ньээм-ньээм, току-току ньээм-ньээм, току-току ньээм-ньээм — алтан сибэкки эриллэн тахсара. Кэтит кылыс от кэрчигин маска кыбытан үһүүрэн ыларбыт. |
| 420 |
Үһүүрүү арааһыгар бэйэ-бэйэбититтэн үөрэнэрбит. Чэ, бүтүүм, оонньуубут арааһа итинэн эрэ бүппэтэҕэ буолуо... ...Сарсын ыһыах буолуохтаах. Киэһэрэн эрэр. Ыһыахтыыр сирбит тупсубут. Хатыҥ чэчири элбэҕи аспыттар. Лааппы аттыгар элбэх киһи үөмэхтэһэр. |
| 421 |
Өлөрүллүбүт сүөһүлэрин, сылгыны астыы сылдьаллар. Биһиги уолаттар сүөһүнү ыарахан сүгэнэн хаста охсон охтороллорун көрөөрү, ол ону кэтиир этибит. Өлүөхтээх сүөһүлэри Иванов Дьөгүөр-Сынтаа уола Ноонолуун аҕалбыттара. Нооно-Өлүөскэ миигиттэн кыра аҕата. Оскуолаҕа ситэ үөрэммэтэҕэ. |
| 422 |
Аҕатыгар холоотоххо уҥуоҕунан кырата. Ол гынан баран толору эттээҕэ-сииннээҕэ. Иһэр да буоллар, сытыары сымнаҕас майгылааҕа. Аҕата улахан уҥуохтааҕа, сааһырбыт, салгын сиэн хараарбыт сирэйдээҕэ. Нооно эрэйдээх эрдэ бу олохтон барбыта... ...Киин уулуссанан аттаах дьон иһэрэ көһүннэ. |
| 423 |
Аттар бары бэрэмэдэйдэрэ толору ындыылаахтар. Сылайбыт, тириппит аттарын ыскылаат аттыгар тохтоттулар. Ыарахан бэрэмэйдэри түһэртээтилэр. Оҕуруот, эт кэнсиэрбэтэ, арыгы, атын табаар аҕалбыттар. Дьахталлар аймалаһан өлөрүллүбүт сүөһү иһин ыраастаатылар. |
| 424 |
Бүөтчээн, аҕам, Сымык эти куҥун, уҥуохтааҕын наардаан ыраастык кыра куһуоктар гына эттээтилэр. Харатаайап, Байбал, Сахаар суруктаах кумааҕыларын Сэргиэйэптиин ырыттылар. Күлүккэ олорор биир киһи: «Биһигини, Куба Сиэбиттэри, Дээрилэри, Муҥдуҥдалары бастакынан аһарыҥ», — диэн тыл кыбытта. |
| 425 |
«Ыраахтан кэлбит дьоҥҥо бастакынан атыылааҥ, сөбүлэһэбит», — диэн саҥалар онтон-мантан иһилиннилэр. Ыскылаат иннигэр Маабыра испииһэгинэн аҕалыллыбыт ас атыытын саҕалаата. Сүөһү иһэ, этэ ыскылаат ойоҕоһунааҕы лаабыска наарданан ууруллубутуттан, атыыһыт Сэмэн Сэргиэйэп атыылаабытынан барда. |
| 426 |
Сүөһү быарын сибиэһэйдии сиирим. Ол курдук кус, куобах быара тута сиикэйдии сиэниллэрэ. Аны санаатахпына, ити сибиэһэй битэмиин буоллаҕа. Ол кэмҥэ билиҥҥи курдук оҕуруот аһын олордооһун суоҕа. Хортуоппуйу олордоллоро. Ол да кыра сиргэ буолара. Ити кэмнэргэ сайын ортото да хаһыҥныыр кэмнээҕэ. |
| 427 |
Сорох ыһыахха наһаа тымныы буоллаҕына халыҥ таҥастаах, тэлэгэриэйкэ кэппит да дьон баар буолааччылар. Сүөһүнү, биирдии-иккилии-үстүү төбөнү, сайын устата хаста да өлөрөллөрө. Сөпкө да дьаһаналлар эбит диэн билигин хайҕыыбын. Оччолорго билиҥҥи курдук холодильник, морозильник суохтара. |
| 428 |
Сайын элэктриичэстибэ уота төрүт да суоҕа. Оччоҕо айылҕа чөл туруктааҕа. Отой киэһэрдэ. Кумаар сүрдэннэ. Үөрэ-көтө, хаадьылаһа, кэпсэтэ-ипсэтэ, оонньоһо турбут дьон ахсаана улам-улам аччаан барда. Бары дьиэлээтилэр. Хоспохтор бары буруолууллар... |
| 429 |
Дьахталлар, эмээхситтэр үөрэ-көтө сибиэһэй идэһэттэн ас астааһыннара саҕаланара... Сотору чуумпурда. Арай ыһыахтыыр сиргэ эдэр дьон, оҕолор саҥалара өссө да иһиллэрэ. Кинилэргэ эрдэ. Отой эрдэ. Өссө эрдэ. Олохторо иннилэригэр... Биһигини, оҕолору үлэҕэ эрдэттэн сыһыараллара. |
| 430 |
Ити курдук кирпииччэ оҥоһуутун таһынан атын араас үлэҕэ барытыгар кытыннараллара. Биригэдьиир Сахаар сарсыарда эрдэ ыаллары кэрийэн бу маннык үлэҕэ бараҕыт диирэ. Ол курдук оттонор ходуһаны ыраастыырбыт. Хас да күн Дэбэҥдэ оттонор ходуһатын мастан ыраастаабыппыт. |
| 431 |
Хаста да сайылыктарга ньирэйдэри, атын да сүөһүлэри сайылыктан атын сайылыкка үүрэн көһөрөргө көмөлөһөрбүт. Муҥдуҥдаҕа, Куба Сиэбиккэ, Дээригэ, Алааска хаста да сылдьыбыппыт. Биирдэ Танара үрэҕин быһыттаабыттарыгар, ийэҕэ хааттара сылдьар тэҥэлилэри тутан кытылга быраҕарга үлэлэспиппит. |
| 432 |
Үрэҕи ыһыах иннинэ быһан балыктыыллара. Аны санаатахха, өксөйбүт балык төннүүтүн билэн ол оннук дьаһанан эрдэхтэрэ. Үрэх кытыытынан устан аһаҕаска киирэр кыра балык үөрэ киирээтин кытта, быаны тардан ийэҕэ хаайаллара. Биһиги, оҕолор, ууга киирэн хаайтара сылдьар балыктары тутан кытылга быраҕаттыырбыт. |
| 433 |
Тэҥэли уу анныгар көстөрө кыра курдуга, дьиҥэр улахан балык. Дойдубуттан ыраах тэйэ сылдьар киһи саныырбынан, биһиги тэҥэлибит ордук эбит. Биһиэнэ ыйааһыннаах, эмис. Үрэххэ Дэбэҥдэнэн аттарынан элбэх буолан барарбыт. Дэбэҥдэни ааһаат, бэс чагдаҕа кэлбиппит. |
| 434 |
Маҥнай маннык сири көрөн сөҕүү бөҕө буолбутум. Маҥан ыраас кумахтаах сирдэр сотору-сотору кэлэллэрэ. Сотору үрэххэ кэлбиппит. Маннык сиргэ аттыгар олорон сөтүөлүү-сөтүөлүү ууга чомполоммут киһи төһө эрэ үчүгэй буолуо этэй. Ол баҕа эрэ санаа этэ. Бу сир биһиги Баҕадьабытыттан ырааҕа, чиэскитэ. |
| 435 |
Бэс ыйын иккис аҥаарыгар бөһүөлэкпит иһэ балык ыһаарыламмыт сытынан тунуйара. Тэҥэлини ойоҕоһун быһаҕынан чычаас гына бысталаан туустаан күн тыгар сиригэр хатара ыйыыллара. Ол ону дьуухалааһын диэн ааттыыллара. Итинник балыктааһыны сайын устата биирдэ эрэ буолара. |
| 436 |
Дьоммут бэс ыйа бүтэн от үлэтин, өтөрүнэн бүппэт, күүстээх үлэтигэр киирэллэрэ. Онон оннук туһалаах аралдьыйыы тохтуура. Биир кэмҥэ таһынааҕы ойууру мутуктан, охтубут сытыган мастан таайым, ойуур үлэһитэ Байбал салайыытынан ыраастаабыппыт. Итинник атын да үлэлэргэ көхтөөхтүк кыттарбыт. |
| 437 |
Орто оскуоланы 1971 сыллаахха Мукучуга бүтэрбитим. Баҕадьа бөһүөлэгиттэн соҕотох этим. От үлэтэ бүппүтэ. Күһүҥҥэттэн Бэс Көлүйэ пиэрмэтигэр үлэлээбитим. Саахтыйалыын эдэр субаны көрбүппүт. Сүрүн сыалбыт көрөр сүөһүбүт ыйааһынын түргэнник улаатыннарыы. |
| 438 |
Ол иһин сүөһүлэрбитин үчүгэйдик тото аһатарбыт. Уулатарбыт. Хотонноро сылаас буоллун диэн күн аайы сыбыырбыт. Миигин бу үлэҕэ Саахтыйа үөрэппитэ. Пиэрмэҕэ үс улахан хотон баара. Икки улахан хотоҥҥо ыанар ынахтары туталлара. Биһиги хотоммут эргэтэ, соҕуруулуу арҕаа тыа саҕатыгар турара. |
| 439 |
Саамай саҥа, улахан хотон үөскэ турбута. Алаастан көһөрөн аҕалбыт дьиэлэрэ порт уонна пиэрмэ икки ардыгар суол кытыылата баара. Манна кыһыл муннук диэн баара. Бу дьиэ, Алааска эрдэҕинэ кыра оҕо сааспар дьонум, атын элбэх ыал быстахтык олорбуттара... |
| 440 |
Бу маннык үлэлии сырыттахпына сааһыары Арыылаахха үлэлэтэ ыыппыттара. Ээбиристэптиин подсоска үлэлээбиппит. Сайын саҕаланыыта улаханнык ыалдьыбытым. Балыыһаттан кэлбитим кэннэ биригэдьиирим Күөбүлэп миигин ньирэй көрүүтүгэр анаабыта. Сүрүннээн үһүө буолан үлэлээбиппит. |
| 441 |
Оскуола улахан оҕолоро Андреев Коля, Павлов Гена уонна мин. Колялаах Гена түөрт кыбартыыралаах дьиэ биир эҥэригэр олороллоро. Онтон мин убайым аахха, кинилэр утары чугас олорорум. Гена аҕалаах, Коля ийэлээх эрэ этилэр. Гена аҕата Дыраай хотоҥҥо куруук үлэлиирэ. |
| 442 |
Ыанньыксыттыыра. Кыра уҥуохтаах бэйэтигэр сөп эттээх сииннээх сырдык сэбэрэлээх киһи этэ. Эргэрэн эрэр хара көстүүм сонноох, саппыкылаах атаҕын киэҥ киэҥник быраҕаттаан эрчимнээхтик хаамара. Биирдэ оҕо сылдьан иһиттэхпинэ сөҕөн кэпсэппиттэрин өйдүүбүн. |
| 443 |
Сэмэн Баҕадьаттан кууллаах бурдугу Алааска сүгэһэргэ сүгэн илпитин туһунан. Онон иҥиир баар киһитэ эбит. Үлэбитигэр Коля ийэтэ көмөлөһөрө, сүбэлиирэ-амалыыра. Арыылаахтан аҕыйах биэрэстэ Хомустаахха ньирэйдэрбитин тутарбыт. Балачча кэҥэс мэччийэр сирдээхтэрэ. Күөлбүт арҕаа өттүгэр титиик баара. |
| 444 |
Ол онно ньирэйдэрбитин сэппэрээтэрдэммит үүккэ комбикорм кутан, ол булкааһыгынан аһатарбыт. Кыра ньирэйдэри суосканан эмтэрэрбит. Улаханнарга хоруудаҕа кутарбыт. Үүппүтүн Арыылаахтан оҕус сыарҕатыгар, тимир буочукаҕа кутан, аҕаларбыт. Улахан оҕус аргыый хаамара. |
| 445 |
Биирбит оҕуһу сиэтэрэ. Ким эрэ кэнниттэн кыра мастаах үүрэрэ. Оҕус өйдөөх, син биир толорор үлэм диэн хаамара кэлин түргэтээбитэ. Сороҕор олгуобуйатын быата быстан уһуннук мучумааннанарбыт. Уолаттарым Коля, Гена үлэттэн толлон турбаттара. Барытыгар тэҥҥэ үлэлэһэн иһэрбит. |
| 446 |
Ньирэйдэрбит биһиэхэ үөрэнэн, бэйэбит кинилэргэ сыстыһан үлэбит кэлин сыыдамсыйбыта. Ньирэйдэрбит өҥнөрө-түүлэрэ тупсан, истэрэ көппөйөн улаатан сүүрэллэрэ эрчимирэн барбыта. Ыйга биирдэ Күөбүлэп кэлэн хас биирдии ньирэйи ыйааһыннаан барара. Ыйааһыннарын эбиллиитэ хамнаспытыгар сүрүн эбиликпит буолара. |
| 447 |
Күөбүлэп уҥуоҕунан улахан киһи этэ, онно холоонноох астык улахан саҥалааҕа. Ол онно холооно суох сымнаҕас майгылааҕа. Наар үлэбитин хайҕаан, дэбдэтэн биэрэрэ. Кэлэ-бара сылдьара, тохтоон ааһара. Маҥан атыгар улахан киһи олорон иһэрэ ыраахтан көстөрө. |
| 448 |
Кучан диэки бардаҕына, ол эҥэр отчуттарга эбэтэр онон салгыы Баҕадьаҕа барара. Манна даҕатан эттэххэ, биригэдьиир диэн ураты талааннаах киһи үлэлиир үлэтэ этэ. Үлэҕэ дьону таба талан туруоруу, аккаастанар дьону тылларыгар киллэрэн, сөбүлэһиннэрэн үлэлэтии, үлэһиттэригэр сөптөөх кыһамньы. |
| 449 |
Сахаар, Күөбүлэп, Михаил Саабыс, Ньукулай Лиэпчикэп ол оннук ураты талааннаах дьон этилэр. Михаил Саабыс быстах Мукучуттан кэлэн солбук үлэлээн барара. Оттон Ньукулай Лиэпчикэп тохсус кылаас кэнниттэн барбыт быраактыкабытыгар биһигини, уолаттары, уонча күн үлэлэппитэ. |
| 450 |
Барахсан, сахаҕа астык көрүҥнээх киһи этэ. Орто, ортону үрдүнэн уҥуохтааҕа, бэйэтигэр сөп эттээҕэ-сииннээҕэ. Сырдык төгүрүктүҥү ыраас сирэйигэр арылхай киэҥ харахтааҕа, хойуу көпсөркөй баттаҕын өрө тараанара. Онто үлэ кэмигэр ыһылыннар да кэрэ мөссүөнүн буортулаабата. Хата хорсун-хоодуот көрүҥнүүрэ. |
| 451 |
Көтөх Бэрэ титиигин өрөмүөннээн бүтэрээт, Өкүчү диэки сайылыкка ол оннук үлэҕэ сылдьыбыппыт. Бииргэ үөрэнэр уолаттарым бары үлэҕэ сыстаҕастара. Ньукулай ыйыытынан үлэни үмүрүтэн иһэрбит. Кини салайааччы да буоллар хара үлэни толороро, сатыыра түргэнэ-тарҕана, барыбытын ол оннук тэтиминэн үлэлииргэ угуйара. |
| 452 |
Бары үлэни киһилээбэтэхпит. Хайҕаммыппыт. Үлэбит быыһыгар Коля ийэтэ Кэтириинэҕэ окко көмөлөһөрбүт. Кини Хомустаахха Кучан аартыгар быыс нөҥүө оттуур сирдээҕэ. Аттыбытыгар Мүлүк кыыһа Аанчык соҕотоҕун оттуура. Оскуола оҕото дайааркалыыра. Ыарахан үлэтин быыһыгар аны оттуура. |
| 453 |
Үлэни кыайа-хото тутара оччолортон биллэрэ. Кэлин эргиэн бастыҥ үлэһитэ буолбутун истибитим. Мин саастыылааҕым Никифоров Ваняҕа кэргэн тахсыбыт этэ. Ваня уус Боруонньа Дьыыкыбылап уола. Бэрт мындыр, сатабыллаах мас ууһа буолбут этэ. Мукучуга бэртээхэй дьиэ туттубуттара. |
| 454 |
Ваня оҕо эрдэҕиттэн ыарыһах этэ. Онон үйэтэ уһаабатаҕа. Аанчык чэгиэн көрүҥнээҕэ да буоллар, кэргэнин кэнниттэн уһуннук олорботоҕо. Оҕо-уруу ыччат элбэх дьоно этилэр. Үлэбитин бүтэрэн баран күһүөрү, киэһэ аайы кус оҕото ситиитэ кустуур этибит... |
| 455 |
Биирдэ үрэххэ вышка көрө бара сылдьыбыппыт. Күөх төлөнү көрдүүр вышканы элбэх сиргэ туруораллара. Ол кэмҥэ экэспэдииссийэ көрдүүр, чинчийэр үлэтэ муҥутаан, күүһүрэн турар кэмэ. Хомустаахпыт хоту өттүнэн араас бөртүлүөттэр төттөрү-таары сайыны быһа көтөллөрө. |
| 456 |
Мастаах диэки. Билигин ол Мастаах сирин аннынааҕы күөх төлөнүнэн Сахабыт сирин киин куората, бөһүөлэктэрэ туһана олороллор. Ордук кынаттаах улахан бөртүлүөт көтөрө умсугутара. Өрөҕөтүн анныгар туох эрэ хараны кытаахтаан ааһара. Сайын биһиэхэ суол суох. |
| 457 |
Онон наадалаах турбаларын, техника арааһын, атыны да буолуо быыстала суох таһара. Күүстээх ыарахан тыраахтардары киһилээбэккэ таһарыттан сөҕөрбүт. Ан-2 сөмүлүөт ол диэкинэн көттөҕүнэ, ол аата ити Мукучуга барда диэн саныырбыт. Онтон соҕуруунан аастаҕына Баҕадьаҕа барда диэн буолара. |
| 458 |
Арыылаахха сөмүлүөт түспэтэ. Үрдүк улахан тимир вышкаларын сороҕун соһон сыҕарытан атын сиргэ көһөрөллөрө дииллэрэ. Дойдубут сирин наһаа алдьаппыттара. Вышка үрдүгэ, мин тахсан иһэн төттөрү түспүтүм, мэйиим эргийэрэ. Ол сылдьан саппыкы булбутум. Наһаа ыарахана дьиктитэ. |
| 459 |
Аны санаатахха просвинцовай саппыкы эбитэ буолуон сөп. Ол аата үлэһиттэр радиациаттан харыстанар биир таҥастарын көрүҥэ. Сайын үлэ үгэнигэр түргэнник ааспыта. Оҕо сааһым бүтэһик сайына. Атырдьах ыйыгар уон аҕыспын туолбутум. Күһүн миэхэ аармыйаҕа ыҥырар бэбиэскэ кэлбитэ Онон оҕо сааһым бүппүтэ. |
| 460 |
Ийэ дойдубар иэспин төлүү аармыйаҕа сулууспалыы барбытым. Сэтинньи 4 күнүгэр 1972 сыллаахха Сангаартан куоракка көппүтүм. Сборнай пууҥҥа Алексеев Сеняны көрсүбүтүм. Аармыйаҕа барар уолаттары мунньар сирдэрин сөбүлээбэт этибит. Тымныыта... |
| 461 |
Тыаттан кэлбит оҕо киһи кута-сүрэ тохтообото. Икки хоноот Сенялыын көҥүллэтэн куоракка барбыппыт. Мин эдьиийбэр, Бороскуобуйаҕа, хоммуппут. Сарсыныгар Улуу Өктөөп парадын көрбүппүт. Үөрбүт-көппүт элбэх дьон халҕаһата бөлөх-бөлөҕүнэн ааһаллара, хаһан да бүтүө суоҕун курдуга. |
| 462 |
Арай биһиги уку-сакы, тоҥо-тоҥо ол ааһар дьон халҕаһатын көрө турбуппут. Дьэ, кэмниэ кэнэҕэс бүтээттэрин кытта били сирбитигэр бэҕэһээҥҥи кэлбит сирбитинэн сатыы түһүнэн кэбиспиппит. Кини, сыыйыллан, хаалбыта. Аармыйаҕа барбатаҕа... |
| 463 |
Мин өйүүҥҥүтүгэр Хабаровскайга көппүтүм, бэйэм курдук эдэр оҕо дьоннуун. Саллааттыы... Уон аҕыс сыл усталаах оҕо сааһым аанын, аны хаһан да төннүбэттии ыга сабан, улахан дьон эйгэтигэр дьылҕам ыйыытынан ол оннук киирэн бара турбутум. Олоҕум биир кэрчик кэрдиис кэмэ бүппүтэ. Саҥа кэрдиискэ үктэммитим. |
| 464 |
Кырдьар саас. Саха киһитэ буолан кыратык куолулаан көрүүм... Мин көлүөнэм иннинээҕи олох уонна билиҥҥи олох, олох атын атыннар. Уон тоҕус үйэ ол иннинээҕи кэмнэргэ сайдыы олус бытааннык баран испитин сэрэйэбин. Үөрэхтээх аҕыйаҕа. Мин дьонум үөрэхтэрэ суоҕа. |
| 465 |
Оччотооҕу дьон алаастарынан бытанан олорбуттара. Кинилэр күннээҕи олохторо маарыннаһар курдук сылынан, уонунан сыл, хас эмэ уонунан сыл соччо уларыйыыта суох барара буолуохтаах. ... Дьахтар күһүөрү балаҕанын сааҕынан сыбыы сылдьан, сылайан халлаан диэки көрөрө. |
| 466 |
Эмиэ тымныы кэлэн эрэр дии санаат, дьагдьайбыт этин-сиинин ириэрээри үлэлээн хамсаммытынан барара... ... Эр киһи сарсыарда эрдэ чугастааҕы тыатын кэрийэн ииппит аҕыйах туһахтарыттан куобах, улар ылан, ырааппата, төнүннэ. Бу да сөп буолуо... Аны атын кэм. Сайдыылаах олоххо олоробут. |
| 467 |
Онтубут тохтообот чинчилээх. Өссө кимиэллээхтик иннин диэки барар. Саастаах өттүбүт аныгы олох араас өрүттэрин билбэппит элбээн иһэр. Баҕар мин эрэ буолуо. Биһиги иитиибит атын буолан эбитэ дуу? Сиэннэрбит олох атын олоҕунан олороллор. Кинилэр бу олоҕу дөбөҥнүк өйдүүллэр. |
| 468 |
Хаһан эрэ биһиги төрүттэрбит күннээҕи олохторун, ааспыт кэмнэрин, хас сүөһүлээҕин, хас туһахтааҕын ханна иитэрин-ииппитин, сир ааттарын, аймахтарын уонна да атыны барытын төбөтүгэр тутара, өйдүүрэ, умнубата. Онтон билигин сиэҥҥиттэн үс хонуктааҕыны ыйыттаххына, сонно тута эппиэттиэ суоҕа. «Зачем» да диэн турдаҕына көҥүлэ. |
| 469 |
Аныгы ыччат атыннык толкуйдуур. Ол кинилэр буруйдара буолбатах. Ол олоҕо, кэмэ, бириэмэтэ оннук... ...Хаһан эрэ, оҕо эрдэххэ, оҕонньоттор кэлин маннык кэлиэ үһү дииллэрэ: «Дьон кууллаах хаччыны сүгэ сылдьан былыр үйэ өлбүт дьон уҥуохтарын тоҥсуйа-тоҥсуйа, «эһиги киһилии хараллан сытаҕыт, онтон биһиги...». |
| 470 |
Сыыспыттар эбит ол кэпсээнньиттэр, аны хаччы сүтэн эрэр. «Хаарты» биир маатыскатыгар майгынныыр кытаанах кумааҕыга харчыбыт барыта сылдьар. Онтубут аһыллар сыыппаратын умнан, ол соро. Урукку дьоннор олох умнуохтара суох этэ... Биир оҕо сылдьан истибит биир кэпсээним түмүгэ куһаҕан этэ. |
| 471 |
Биир оҕо сылдьан истибит биир кэпсээним түмүгэ куһаҕан этэ. Ол курдук хаһан эрэ олох муҥутаан сайдан турдаҕына, кыахтаах дойдулар ыраахтааҕылара улахан мунньахха мустуохтара. Тыл-тылга киирсибэккэлэр аан дойду эстэр туруктаныа диэн оҕонньоттор кэпсэтиилэрэ төбөбөр хаалбыт. |
| 472 |
Билигин сайдыылаах олоххо аан дойдубут улахан күүстээх судаарыстыбаларын тойотторо мустан мунньахтыыллара, олох ирдэбилин курдук буолла. Иэдээҥҥэ эрэ тиэрдибэтин ол мустан кэпсэтиилэрэ. Ыарахан өйдөһүспэт түгэннэри, олох балысханнык сайдан турар кэмигэр, эйэлээх суолу куруук тобула турдуннар диэҕи баҕырыллар.... |
| 473 |
Өрөспүүбүлүкэ төһө бэлэмнээҕий? Арассыыйа Федерациятын Конституциятыгар киирбит тиһэх уларыйыылар кэннилэриттэн олохтоох норуоттар, чуолаан нуучча тылыгар, атын да тыллар дьылҕаларыгар өр сылларга сабыдыаллаах буоларга туһаайыллар дьаһаллар бэлэмнэнэллэр, сорохторо хайыы үйэ ылыныллан, үлэлээн эрэллэр. |
| 474 |
Билигин Госдумаҕа Арассыыйа судаарыстыбаннай тылын туһунан, үөрэх туһунан, онтон да атын туһааннаах сокуоннарга уларытыылар оҥоһуллаллар, үөрэх тэрилтэлэригэр, оскуолаҕа биир кэлимнэммит (халыыптаммыт) учебниктар, бырагыраамалар бэлэмнэнэллэр... |
| 475 |
Олорго барыларыгар олохтоох тыллар дьылҕалара, төрөөбүт тыл баар буолуутун, тэҥ быраабын, төрөөбүт тылы үөрэтии, төрөөбүт тылынан үөрэнии, төрөөбүт тыл эйгэтин харыстааһын уонна итилэри судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн, мэктиэлээһин тула дьүүллэһии, мөккүөр сытыырхайан иһэр. |
| 476 |
Сорудах быһыытынан саҥа сокуон барыла адьас кылгас кэм иһигэр оҥоһуллан, бу дьыл ыам ыйыттан хойутаабакка, Судаарыстыбаннай Дума көрүүтүгэр киириэхтээх диэн буолла. Санатан эттэххэ, үүт-үкчү маннык ааттаах сокуону 1991 с. күһүнүгэр Арассыыйа оччотооҕу Үрдүкү Сэбиэтэ ылынан турар. |
| 477 |
Саҥа сокуон ылыныллар түгэнигэр, «эргэ» сокуон үлэлээн бүтүөхтээх. Онон саҥа сокуон ылынылыннаҕына, кэлэр өттүгэр Дойдуга олохтоох омуктар тылларын дьылҕатын быһаарар сүрүн докумуон суолтатын ылыахтаах. Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Александр Жирков этэринэн, оччотугар саҥа оҥоһуллар сокуоҥҥа сокуоннай ыйытыы үөскүүр:. |
| 478 |
Саҥа оҥоһуллар тыл туһунан сокуон барыла, урукку 1991 с. сокуоҥҥа тэҥнээтэххэ, саҥаны тугу эбэрий? Саҥа оҥоһуллар сокуон барыла Арассыыйа олохтоох омуктарын тылларын сокуон өттүнэн харыстаһыыны, ол иһигэр бары тыллар тэҥ бырааптаах буолууларын мэктиэлээһини күүһүрдэр дуу, мөлтөтөр дуу?. |
| 479 |
Урукку, 1991 с. ылыныллыбыт сокуоҥҥа эбии биһиги саҥа сокуоҥҥа тугу туруорсуохтаахпытый? Биллэн турар, омукка маннык тыын суолталаах кыһалҕаны толуйсарга анаммыт федеральнай сокуон барыла бары өттүттэн сиһилии, дьоһуннаах дьүүллэһиини эрэйэр. Ол эрээри, сокуон барылын оҥорооччулар этиилэринэн, дьүүллэһиигэ бириэмэ суох. |
| 480 |
Быйылгы дьыл ыам ыйыгар сокуон барыла оҥоһуллан бүтэн, Судаарыстыбаннай Дума көрүүтүгэр киириэхтээх. Өрөспүүбүлүкэҕэ, атын да субъектарга саҥа сокуон барыла сыччах бу олунньу 28 күнүгэр, бээтинсэҕэ эрэ тириэрдилиннэ. Эбиитин хайыы үйэ кулун тутар 6 күнүттэн хойутаабакка этиилэргитин түмэн ыытыҥ диэн сорудахтаах. |
| 481 |
Кини көҕүлээһининэн Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбата, наука, уопсастыбаннай эйгэ бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах дьүүллэһии тэриллэн, сокуон барылыгар өрөспүүбүлүкэ өттүттэн бастакы этиилэр оҥоһуллан, болдьоммут кэмҥэ Москваҕа ыытылыннылар... |
| 482 |
Мунньахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин аатыттан Александр Жирков тыл эттэ. Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ саҥа сокуон барыла билигин үлэлии турар сокуоҥҥа туох да эбиини киллэрбэтэҕин, төттөрүтүн, олохтоох норуоттар тылларын харыстааһыны, мэктиэлээһини мөлтөтөр гына оҥоһуллубутун бэлиэтээтэ. |
| 483 |
«Ситэ толкуйдамматах, ситэтэ суох, Арассыыйа норуоттарын тыллара тэҥ бырааптаах буолууларын уонна көҥүл сайдыыларын хайдах мэктиэлиирэ ыйыллыбатах сокуон барыла биһигини улаханнык дьиксиннэрэр, – диэтэ Александр Жирков. – Өскөтүн уларытыллыбакка ылыныллар түгэнигэр, саҥа сокуон кэлэр сылларга Арассыыйаҕа олохтоох омуктар тылларын тэҥ бырааптарын уонна көҥүл сайдалларын сатаан мэктиэлиир уонна онуоха олоҕуран элбэх омуктаах Арассыыйа норуоттарын икки ардыгар тэҥ сыһыаны олохсутарга ананар соругун кыайан толоруо суоҕа. Билиҥҥи барылга ити көстүбэт». |
| 484 |
Салгыы Александр Николаевич федеральнай сокуон барылын дьүүллэһиигэ болдьоммут кэми уһатарга, сокуон барылын сиһилии ырытан, көстөн турар итэҕэстэри туоратан баран хат көрөргө этии киллэрдэ. Дьүүллэһии түмүгүнэн ити этии өйөммүт курдук буолла да, түмүк быһаарыы хайдах буолара биллибэт. |
| 485 |
Сокуон барылын оҥорооччулар «Арассыыйа норуоттарын тылларын туһунан» сокуон барылын хайы-үйэҕэ 50-тан тахса субъект, ону таһынан Арассыыйа сорох министиэристибэлэрэ өйөөтүлэр диэн иһитиннэрдилэр. Ол гынан баран кулун тутар 11 күнүгэр буолбут дьүүллэһиигэ хас да сенатор,. |
| 486 |
Судаарыстыбаннай Дума дьокутааттара (Саха сириттэн биир да дьокутааппыт кыттыбата), Арассыыйа хас да министиэристибэтин салайааччылара, Арассыыйа Наукаларын академиятын салалтата, субъектартан Татарстан уонна Саха сирэ сокуон билиҥҥи барылыгар үгүс уларытыылары туруорустулар. |
| 487 |
Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох норуоттарга, омугуттан тутулуга суох, бу сокуон улахан дьайыылаах буолара туох да саарбаҕа суох. Онон, өрөспүүбүлүкэ салалтата туруорсуутун үгүс научнай, уопсастыбаннай тэрилтэлэр, тыл эйгэтин үлэһиттэрэ, төрөөбүт тылы туруорсааччылар бөлөхтөрө өйүүллэрин биллэрдилэр. |
| 488 |
Суруйуубут түмүгэр итинник этиилэртэн сорохторун кылгатан бэчээттиибит. Хаһыат «Арассыыйа норуоттарын тылларын туһунан» сокуону дьүүллэһии, ылыныы хайдах барарын ааҕааччыларыгар тириэрдэн иһиэҕэ. Иван Шамаев, «Саха Конгреһа» уопсастыбаннай түмсүү салайааччыта:. |
| 489 |
«Билигин үлэлии турар 1991 с. ылыныллыбыт сокуон туох да улахан дьиэгэ суох. Онон, Александр Жирков этэрин курдук, саҥа сокуон барыла Арассыыйа норуоттарын тылларын тэҥҥэ сайыннарарга туох да саҥаны киллэрбэтин быһыытынан, маннык баарынан ылынылыннаҕына даҕаны туһатынааҕар хоромньута ордук буолуоҕа». |
Комментарии