| 1 |
Амилаҭтә литературеи аҳәынҭқарратә библиографиа асектори рыҟәша афонд аҿы еизгоуп, иҳаҩсыз ашәышықәса алагамҭа инаркны иахьанӡа Аԥсни уи анҭыҵи иҭыҵхьоу атәыла иазкны ашәҟәқәа. Ари аҟәша аҟазаара - атәыла акультуратә ԥсҭазаараҿы ицхыраагӡа дууп, аԥсуа жәлар рдоуҳа ахьчареи аҿиареи рзы ихадоу факторуп. |
| 2 |
Аинформациатә хыҵхырҭақәа: Аҟәша иамоуп асисематикатә каталоги, аҭыԥантәи акьыԥхьи рыхнаралогиатә каталоги, архив библиографиатә еилыркаагеи. Амилаҭтә литературеи аҳәынҭқарратә библиографиа асектори рыҟәшаҿы еиқәыршәоуп иахьатәи аамҭа иақәшәо иҿыцу техналогиала. |
| 3 |
2006 шықәса раахыс, аҟәшаҿы еиҿкаауп аелектронтә каталог. Аҟәша аусзуҩцәа, апрограмма ИРБИС аелектронтә абаза иҭаргалоит Аԥсны иааҭыҵуа агазеҭқәеи ажурналқәеи рыстатиақәа ахҳәаа азуны. Амилаҭтә литературеи аҳәынҭқарратә библиографиа асектори рыҟәшаҿы аусура - аҭакԥхықәра ҳарак ацуп. |
| 4 |
Дара афонд зегьы ҿырҳәала ирдыруазароуп, афонд ацқьара иацклаԥшроуп, аԥхьаҩ игәаҳәара хымԥада инарыгӡароуп. Урҭ русура иузаҟәымҭхо иадҳәалоуп атематикатә цәыргақәҵақәа, ашәҟәыҩҩцәеи апоетцәеи реиԥылара аиҿкаара, аиубилеиқәа рымҩаԥгара, ашәҟәқәа рӡыргара, уҳәа убас егьырҭ аусҩаԥгатәқәагьы. |
| 5 |
Дара рзоуп изеиҿкаазгьы атәым бызшәақәа рыла алитература аҟәша. Аҟәша иамоуп асахьаркыратә литература, арҵагатә литература, ажәарқәа, аилыркаагақәа, аенциклопедиақәа 40 бызшәа рҟынӡа ашәҟәқәа. Иамоуп иара ахатәы инвернтартә шәҟәы, ихадоу ашәҟәытә каталог, алфавитттә, асастиматикатә каталог, ахатәы картотека. |
| 6 |
Имҩахыҵуеит арахь аԥхьаҩцәа: аҭҵраадырра аусзуҩцәа, анаука ҭҵааҩцәа, астудентцәа, ашкол хәыҷқәа уҳәа уб. егь. Иамоуп аԥхьарҭатә зал, иара убас аԥхьаҩ ииҭаху ашәҟәы ҭаҩны аҩныҟа игартә аҭагылазаашьа аԥҵоуп. Иаԥҵоуп аелекторнтә база, имҩаԥыргоит ашәҟәытә електронтә каталог. |
| 7 |
Ара аԥхьаҩцәа абиблиотекахь иҭарыҩуеит, ирырҭоит аԥхьаҩ ибилеҭ, ианаамҭоу имҩаԥыргоит аиҭаҭаҩра. Аҟәша аусзуҩцәа рус хадақәа рахь иԥхьаӡатәуп абиблиотека ахархәаразы абжьгаратә цхыраара рыҭара, урҭ аԥхьаҩцәа ирарҳәароуп изышьҭоу алитература иарбан ҟәшоу иахьыҟоу. Иаԥҵоуп аԥхьаҩцәа рҭаҩратә билеҭ аелектронтә база. |
| 8 |
Ари аҟәша аԥхьаҩцәа рацәаҩны изҭаауа ҟәшоуп. Аԥхьаҩ ииҭаху алитература аҩныҟа игар алшоит хә-екземплиарк рҟынӡа жәа-мш, аԥхьаҩ иигаз алитература иҵегь аамҭа ацҵара иҭахызар, уи азыҳәан дааироуп абиблиотекахь, мамзаргьы аҭел дасны иҳәоит, урҭ ашәҟәқәа макьана аус адиуларц шиҭаху. |
| 9 |
Аҟәшаҟны идырмазеиуеит ашәҟәқәа релектронтә каталог. Аҟәша аусзуҩцәа иҟарҵоит алитературатә цәыргақәҵақәа, ҿыц ироуз алитература ахҳәаа азуны, имҩаԥыргоит еиуеиԥшым амассатә усмҩаԥгатәқәа. И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә билилотекаҿы аԥхьарҭатә зал зегь реиҳа аԥхьаҩцәеи, аҩызцәеи, асацәеи зҭаауа ҟәшоуп. |
| 10 |
Ара иуԥылоит аҵаҩцәа, астудентцәа, арҵаҩцәа, аҵарауаа, еиуеиԥшым ахырхарҭақәа рызҟазацәа, хыԥхьаӡара рацәала аԥснытәи ашәҟәыбзиабаҩцәа, араҟа ирымоуп алшара аԥхьаҩ ииҭаху аҭыжьымҭа, алитература ԥшааны идгалара. Иазыхиоуп гәыкала аԥхьаҩ имаҵ аура, аха аҭыԥ аҟны ихы иаирхәароуп, аҩныҟа агара азин рымаӡам. |
| 11 |
Аԥхьарҭатә зал аҟны иаԥҵоуп аҭагылазаашьа бзиа, аԥхьаҩ дтәаны аус иуртә, даԥхьартә еиԥш. Аԥхьаҩ дарбанзаалак, ихыҵуазаалак ԥкыра амам, уи имаҵи игәаҳәареи нарыгӡоит. Аинформациатә ресурс беиоуп, иара убас аинтернет ухы иаурхәартә аҭагылазаашьа ыҟоуп. Афонд ахьчара иацклаԥшуеит аҟәша аусзуҩцәа. |
| 12 |
АУСЗУҨЦӘА. Ҷолариа Борис Шьаликәа-иԥа. И. Г. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека аиҳабы. Барис Шьаликәа-иԥа Ҷолариа диит 1948 шықәса сентиабр 20 рзы Очамчыра араион Тамшь ақыҭан. Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Тамшьтәи абжьаратә школ далгеит 1966 ш. 1966 шықәсазы дҭалоит Аҟәатәи аиндустриалтә техникум дагьалгоит 1977ш. |
| 13 |
Арратә маҵзура ихигеит Хабаровск. Аԥсныҟа дгьежьуеит 1969 шықәсазы. 1970 ш. инаркны аус иуан Аҟәатәи агазеҭтә типографиаҿы, иара убри ашықәсан дҭалоит Аҟәатәи аҳәынҭқарратә педадогикатә институт агеографиатә факультет, далгоит 1975 ш. 1977 шықәса рзы аусура далагоит агеографиа рҵаҩыс №10 Аҟәатәи абжьаратә школ аҿы. |
| 14 |
Иаарласны диаган аҵара аминистрра аметодикатә ҟәшахьы. 1979ш. диаргеит Ареспубликатә хәыҷтәы екскурсиатә станциа аусмҩаԥгатәқәа реиҿкааҩ аҟәша еиҳабыс. Уи еиҿикаауеит ԥыҭк асоиузтә зегьеидгылатәи атуристтә еизарақәа. Убырҭ зегьы инапы шалакызгьы Борис Ҷолариа атипографиаҿ иусура иациҵон. |
| 15 |
Ашәҟәытә палата, ишьҭыхын аҳәынҭқарраҿ абиблиотека аус, еиқәиршәеит абиблиотекатә ус ихымԥадатәиу аекземлиар иазку азакәан, ишьақәыргылан Аԥсны аҳәынҭқарратә библиографиа. Имҩаԥсуеит иара ибзоурала зымҽхак ҭбаау апроектқәа. Ишьақәиргылеит агәыҳалалратә усеицурақәа жәларбжьаратәии иҳәынҭқарратәыми аиҿкаарақәа рыбжьара. |
| 16 |
Борис Ҷолариа абиблиотекахь имоу агәыбылреи ахамеигӡареи ихатә ԥышәеи ирыбзоураны иҽазҵәылхны ихықәкы наигӡоит, есымшааира Амилаҭтә библиотека иадиԥхьалоит иахәаша ауаа, ацхыраара азҭаша аспонсорцәа... 2002 шықәсазы уи имч ала еиҿкаахеит аелектронтә каталог атехнологиа ҿыцқәа рыҟәша. |
| 17 |
Аиԥыларақәеи аиҿцәажәарақәеи ирыбзоураны илшеит урыстәылатәи абиблиотека хадақәа рыбжьара акыр еиқәшаҳаҭрақәа рыбжьаҵареи, аусеицзуреи. Борис Ҷолариа иидеиа ала Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет аҿы иаартын «Архҭҵаареи абиблиотекатә-информациатә усуреи» рыҟәша. |
| 18 |
2010 шықәса рзы, ари азанааҭ ала иоужьын актәи аушьҭымҭацәа. 2017 шықәсазы , Б. Шь. Ҷолариа ианашьан «Аԥсны акультура аусзуҩы» ҳәа аҳаҭыртә хьӡы. 1987 шықәсазы ихҵан «Қырҭтәыла ССР зҽаԥсазтәыз арҵаҩы» ҳәеи «Ҳаҭыр зқәу аполиграфист» ҳәеи ахьыӡқәа... |
| 19 |
Иван Гьаргь-иԥа Папасқьыр. Аԥсуа ажәа сахьарк азҟаза ду, Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы-ароманист Иван Гьаргь-иԥа Папасқьыр иахьа уажәлаанӡагь даанхоит длашаны аԥсуа епикатә проза арҿиараҿы. Раԥхьатәи аԥсуа роман - алитература хатәран иҟазҵо - аԥызҵаз, уи ашьақәырӷәӷәараҿы илагала дууп. |
| 20 |
И. Гь. Папсқьыр илитературатә рҿиараҟны ацхыраара ду инаҭеит аԥсуа шәҟәыҩҩы хьӡырҳәагақәа ԥымкрада дахьрыҿцаауаз. Аԥсуа культура арҿиара ус ишымариамызгьы, аполитикатә ҭагылазаашьа шыцәгьазгьы, ақырҭцәа аԥсуа бызшәа ишаҿагылазгьы, иара ихықәкы дацәхьаҵуамызт, дазықәԥон аԥсуа литература аҿиара. |
| 21 |
ЗХАҾРА МЫӠУА, АҬОУРЫХ ДУ ЗМОУ. Март 29, 2021 шықәсазы Аԥсны акультуратә хәышҭаара хадақәа ируаку И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека иахыҵуеит 100 шықәса. Ари аамҭа иалагӡаны атәыла абиблиотекатә ус имариамыз аҭоурыхтә мҩа ианысит. Уи рхаануп «аамҭа еиқәаҵәақәеи», иара убасгьы ҩ-еибашьрак. |
| 22 |
1941-1945 шықәсқәа рзтәи Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуи 1992-1993 шықәсқәа рзтәи Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатә еибашьреи. Ари аиубилеитә рыцхә ҳтәылаҿы ишахәҭоу еиԥш аԥыларазы Амилаҭтә библиотека анапхгареи аколлективи уажәнатә дҵаны рҿаԥхьа иқәдыргылоит еиуеиԥшым ауснагӡатәқәа реиҿкаара. |
| 23 |
Аԥсны абиблиотекатә ус аҭоурых ҳаназааҭгыло, ҳхьанарԥшуеит иҳаҩсыз ашәышықәса алагамҭахь. Убасҟан, март 17, 1901 шықәсазы гәыԥҩык аинтеллигенциа ақалақь анапхгара рахь иҟарҵаз аҳәарала еиҿкаан Абиблиотекатә комитет, уи иагьеиқәнаршәоит «Аҟәатәи ақалақьтә библиотека - аԥхьарҭа Аԥҟаԥҵа апроект»,. |
| 24 |
Иагьышьақәырӷәӷәан ноиабр 18, 1902 шықәсазы. Уи инақәыршәаны иазԥхьагәаҭан Аҟәа анапхгара ахьыҩназ ахыбраҿы ҭыԥк азылхзарц. Акомиссиа агәаанагарала, раԥхьатәи аамҭазы уадаки идуум адкыларҭеи азхон. Аха, изыхҟьазаалакгьы, абиблиотека аартразы азин ҟарымҵеит. |
| 25 |
Аамҭа цон, ауаажәларратә ҭагылазаашьа аҽаԥсахуан. Ноиабр 7, 1911 шықәсазы Аҟәатәи ақалақьтә библиотека анапхгаҩы Ӡука Лолуа Абиблиотекатә комиссиаҿы иҟаиҵаз ажәахә ишаҳәоз ала, Аҟәа Ауаажәларратә библиотекахь раԥхьаӡа акәны аԥхьаҩцәа мҩахыҵит 1905 шықәсазы. |
| 26 |
Ауаажәларратә библиотека раԥхьаӡатәи анапхгаҩы Ӡука Лолуа Аԥсны абиблиотекатә ус аиҿкаара еснагь гәыҵха дус ишимаз. Иаагап уи зырҵабыргуа цитатак хыхь зыӡбахә ҳҳәаз ажәахә аҟынтә: «...Имаҷуп аурыс классикатә литература. Иаҳҳәап, ирлас-ырласны изызҵаауа Достоевски иҩымҭақәа зегьы ыҟам, ҩбаҟа ҭыжьымҭа роуп иҟоу... |
| 27 |
Иара убас ауада хада даара ацәаакыра амоуп. Сара схаҭа сычмазаҩхеит, иԥхасҭахоит ашәҟәқәа. Анапхгаҩы иуалафахәы лаҟәуп, аԥсҭазаара Аҟәа есымшааира иуадаҩхоит». Абиблиотекатә ус аиҿкаара иазкны Ӡука Лолуа Абиблиотекатә комиссиа аҿаԥхьа изныкымкәа азҵаарақәа ықәиргылахьан егьырҭ ашықәсқәа рзгьы. |
| 28 |
Ха урҭ ирлыҵшәахаз ҳәа еилкааны уаҩы акгьы издыруам, иҟам архивтә документқәагьы. Март 4, 1921 шықәсазы Аԥсны Асовет мчра анышьақәгыла мышқәак рнаҩс, Аревком Жәлар рҵара аҟәша ирыланаҳәеит Аҟәа ақалақь аҟны Ацентртә библиотека аартра. Самсон Ҷанба инапы зҵаҩыз ари адокумент иаиуеит алҵшәа. |
| 29 |
Абасала, март 29, 1921 шықәсазы Аҟәа иаатуеит Ацентртә жәлартә библиотека. Ари арыцхә инаркны ауп атәылаҿы маҷ-маҷ абиблиотекатә ус аҿиара ианалага, есааира иаатуан егьырҭ абиблиотекақәагьы. Иазгәаҭатәуп, Ацентртә жәлартә библиотека анаҩстәи ашықәсқәа рзы изныкымкәа ахьӡ шырыԥсаххьаз. |
| 30 |
Ха уи абиблиоткатә ԥсҭазаара излаԥырхагаз ҳәа уамак акгьы ыҟамызт. Афонд акәзар, еиҳа-еиҳа ихаҭәаауан, араионтә центрқәа рҿы акәзар, иаадыртуан араионтә библиотекақәа. Ишнеи-шнеиуаз, 1933 шықәсазы Аҟәа иаадыртуеит ахәыҷтәы библиотекагьы. Август 28, 1938 шықәсазы Аԥснытәи АССР Жәлар ркомиссариат ақәҵарала. |
| 31 |
Ацентртә ақалақьтә библиотека ахьӡ ԥсахын «Аԥснытәи АССР Ареспубликатә библиотека» ҳәа. Ихацыркын абиблиотекатә кадрқәа разыҟаҵареи рзанааҭ аизырҳареи ирызкыз аусқәа. Ареспубликатә библиотека аҵак ҷыда шьҭнахуеит 1941-1945 шықәсқәа рзтәи Аџьынџьтәылатә еибашьра ашықәсқәа рзы. |
| 32 |
Ирацәан уи инанагӡоз афункциақәа. Уахь иаҵанакуеит, иаҳҳәап, аилыркаагақәа, абжьагарақәа реиқәыршәара, аибашьратә, ауаажәларра-политикатә зҵаарақәа ирызкны алитературатә сиа аҟаҵара уҳәа убас иҵегьы. Еиҿыркаауан Ар Ҟаԥшь ирызкыз ашәҟәтәы-иллиустрациатә цәыргақәҵақәа. |
| 33 |
Аха усҟан абиблиотека иамамызт ахатә хыбра, иара ахьыҟаз Аԥсуа ҭҵаарадырратә институт ахыбраҟны акәын. 1960 шықәса инаркны абиблиотека ҿыцқәа раартра иалагоит Гагра, Гәдоуҭа, Очамчыра, Гал араионқәа рҟны, иара убас ашахтиортә қалақь Тҟәарчал. Азҿлымҳара арҭо иалагоит атәылаҿацәҭҵааратә литература. |
| 34 |
Ицон ашықәсқәа, ажәашықәсқәа. Абиблиотекатә ус есааира иҿион, аха убри аамҭазы ицәырҵуа иалагеит абиблиотека ахатә хыбра амамзаара иадҳәалаз апроблемақәа. Абри азҵаара аӡбара аганахьала акыр аџьабаа збаз дреиуоуп зхытәы инициатива аарԥшны 1965 шықәсазы, Аԥсны усҟантәи акультура аминистр В.Д. Кәарҷелиа. |
| 35 |
Уи Борис Николаи-иԥа агәра илыргоит Аԥсны ареспубликатә библиотеказы итиптәу ахыбра ҷыда аргылара аус хымԥадатәны ишыҟаз азы. Анаҩс, аргыларақәа акырӡа ирыгханы акәзаргьы, 1981 шықәсазыахыбра ҿыц ахь аиасра алыршан. Иара убри ашықәс азы абиблиотека ихьӡ ахҵан Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы Иван Гьаргь-иԥа Папасқьыр. |
| 36 |
Иагьахьӡырҵоит И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Ареспубликатә ауниверсалтә наукатә библиотека ҳәа. Атәыла анапхгара ракәзар, еиҳа азҿлымҳара арҭо иалагоит. Убас, 1985 шықәсазы, абиблиотека аус аҟны рлагала азы, гәыԥҩык абиблиотека аусзуҩцәа ирыхҵан «Аԥснытәи АССР зҽаԥсазтәыз абиблиотека аусзуҩы» ҳәа ахьӡ. |
| 37 |
Аибашьра ашьҭахь абиблиотека аусзуҩцәа русурахь ианыхынҳә, ирбаз уаӷеимшхаран: ахыбра ауадақәа зегьы хыла-гәыла еилажьын, иблыз блын, аԥенџьырқәа зегьы ҟәыбаса иқәҵан, ахыбра акәзар ақәа кылыҩрны ицон, уи иахҟьаны аибашьра иацәаанхаз алитературагьы еилабааӡа еилажьын. |
| 38 |
Усҟан иалшон ауаҩы игәы каҳар, абиблиотека аус игәы ацәцар, аха ззанааҭ бзиа избоз аколлектив, шамахамзар, икажьны џьаргьы имцеит, дасу изларылшоз ала рус напы адыркит. Аха даҭахын абиблиотека аус ҩаԥхьа аиҭашьақәыргылара, аиҭарҿиара зылшашаз, хшыҩлагьы, ҵаралагьы, гәамчлагьы иақәнагаз, доуҳала иӷәӷәаз анапхгаҩ ҿыц. |
| 39 |
Уи атәыла анапхгара агәрагара зырҭаз - Борис Шьаликәа-иԥа Ҷолариа иакәхеит. Ари ауаҩ абиблиотека иаанханы иҟаз амазара еидкыланы, иацҵаны, аамҭа кьаҿкла аиҭашьақәыргылара аџьабаа ӷәӷәа, ишырҳәо еиԥш, иҟәаҟәа иқәихит. Имахәҿа еилҳәаны аколлектив драԥхьагылеит. |
| 40 |
Абасала, Борис Шьаликәа-иԥа Ҷолариеи икәша-мыкәша игылаз аколлективи ирыбзоураны, Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатә еибашьра ашьҭахь ҩаԥхьа ҿыц абиблиотека ашәқәа аартын Октиабр 18, 1995 шықәсазы. Жәаҳәарада, ари аус аҟны аҳәынҭқарра анапхгара ррольгьы акраҵанакуан, аха, изеицәааӡарызеи, аҳәынҭқарра алшарақәагьы рацәамыз. |
| 41 |
27.11.1998 шықәсазы Аԥсны Аиҳабыра Реилазаара ақәҵарала Ареспубликатә библиотека иаиуит амилаҭтә библиотека астатус, ахьӡгьы ԥсахын И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Аԥсны амилаҭтә библиотека ҳәа. Еиқәхеит, аамҭа аӡеибафара иаламӡит шәышықәса ирхаану, зхаҿра мыӡуа, аҭоурых ду змоу ҳкультуратә хәышҭаара ду - Аԥсны амилаҭтә библиотека. |
| 42 |
Алықьса Џьениа диижьҭеи 90 ш. ҵит. Март 12 рзы И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Аԥсны амилаҭтә библиотекаҿы имҩаԥысит иналукааша аԥсуа шәҟәыҩҩы, апублицист Алықьса Камыгә-иԥа Џьениа диижьҭеи 90 шықәса аҵра иазкыз аиубилеитә хәылԥазы. Ахәылԥаз еиҿнакааит Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа реидгыла, иагьымҩаԥигон уи ахантәаҩы, апоет Вахтанг Аԥҳазоу. |
| 43 |
Ахәылԥаз рхы аладырхәит Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа реиҿкаарақәа рхаҭарнакцәа, ашәҟәыҩҩы иус ицызуаз иҩызцәа, иколлегацәа, изааигәаз ауаа, ауаажәларра рхаҭарнакцәа, аҿар, иара убасгьы Алықьса Камыгә-иԥа имаҭацәа. Ахәылԥаз ааиртит абиблиотека аиҳабы Борис Ҷолариа. |
| 44 |
Уи иазгәеиҭеит, Алықьса Џьениа ирҿиара, ишәҟәқәа аҿар бзиа ибаны ишаԥхьо, абиблиотека амилаҭтә литература афонд ишахыԥхьаӡалоу, насагьы иҳәеит абиблиотекаҿы асеиԥш иҟоу аусмҩаԥгатәқәа ахьымҩаԥысуа даара аҵак ду шамоу. Абиблиотека аиҳабы иара убасгьы иазгәеиҭеит,. |
| 45 |
Есышықәса еиқәыршәаны ишыҭрыжьуа акрызҵазкуа арыцхәқәа рамзар, уаҟа ишарбоу Аԥсны иалкаау ауаа риубилеитә рыцхәқәагьы. Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа реидгыла аиҳабы Вахтанг Аԥҳазоу иқәгылараҿы инарҭбааны дазааҭгылеит Алықьса Џьениа иԥсҭазаареи инысымҩеи, иазгәеиҭеит уи ирҿиара ароль аԥсуа шәҟәыҩҩра аҭоурых аҿы. |
| 46 |
Ахәылԥаз аҟны иқәгылеит иара убасгьы Алықьса Џьениа иҩызцәа, ашәҟәыҩҩцәа аӡәырҩы. Урҭ иазгәарҭеит Алықьса Камыгә-иԥа ирҿиара иахьа уажәраанӡагьы инҭырҳәыцааны ишыҭҵаам, изыхәҭоу ахәшьарагьы шамоуц. Избан акәзар Алықьса Џьениа ибызшәа убриаҟара ибеиоуп, иԥшӡоуп, аԥсуа ԥхьаҩы дыхнахыртә еиԥш. |
| 47 |
Абар Амилаҭтә библиотекаҿ стол цыԥхьаӡа акомпиутерқәа ықәгылоуп, ҳара аусзуҩцәа ирӷәӷәаны аус адаҳулоит аелектронтә библиотекатә база аҟаҵара. Ҳаԥхьаҩцәа рымаҵ аура ҳарласырц, иҳарманшәаларц. Иара ҳузуҩцәа, џьара рзанааҭ аҿы аӡәы иҵахо иҟам, рыпрофессионалистра наӡоит урыстәыла акәымкәан иара европагьы. |
| 48 |
2017 шықәса ииун 1 азы Аԥсны Амилаҭтә библиотекаҿы имҩаԥган анаука-практикатә конференциа «Амилаҭтә библиотека: аҿыцрақәеи ԥхьаҟатәи аҿиареи» захьӡыз аҿы ирыдгалан апроект «Еизаку амилаҭтә автоматизациатә абиблиотекатә система Аԥсны жәлар рымаҵ ауразы», урыстәылатәи абиблиотекақәа рԥышәа ашьаҭала. |
| 49 |
Ари апроект аԥҵара азкуп аԥсуа жәлар рҭоурыхтә мал аҵәахра, насгьы ирыхьчарц реинтеграциатә ҳәаақәа, иара убас ирыхьӡарц шьаҿа ӷәӷәала адунеизегьтәи атехналогиатә ҿыцрақәа. Хықәкы хадас иқәгылоуп аелектронтә база ашьақәыргылара. Аԥсны абиблиотекақәа зегьы еицхырааны еизаку аинфомациатә базааҟаҵара. |
| 50 |
Аԥсны аҩнуҵҟа мацара акәымкәан атәым ҳәынҭқаррақәа рахьгьы еимырдаларц аелектронтә метод ала. Аелектронтә ресурс ашьақәыргылараҟны еидгылароуп анаукатә абиблиотекақәа, Аԥсны аҵара ахьымҩаԥысуа аусбарҭатә библиотекақәа, акьыԥхьырҭатә ҭыԥқәа, амассатә информациатә хархәагақәа, архивқәа, амузеиқәа зегьы. |
| 51 |
Иахьа Аԥсны абиблиотекақәа ауааԥсыра ирыдыргалартә иҟоуп иҿыцу аиформациа-сервистә цхыраара, аинтернеттә режим сисемала. Аелектронтә каталогтә база аԥҵароуп апроект хықәкы хадас иамоу. Уи аус аиҿкааразы акыр аԥхӡы каҭәатәуп. «Абиблиотекатә концепциала Аԥсны ауаажәларра рымаҵ аура 2025 шықәсанӡа» аҿы,. |
| 52 |
Аҳәынҭқарра ахаҭарнакцәеи, абиблиотекар специалистцәеи, апрограммистцәеи рзы, иҟазароуп рхықәкы анагӡаразы адокументқәа етапла иҩны. Иаҳҳәап: афинанстә цхыраара ҟазцоуи, апроцесс аиҿкаара знапы иануи, иара убас атехнологиа ҿыц азы аҭакԥхықәра здуи. Абри аус зегь анагӡаразы ихымԥадатәиуп аспециалистцәа, Аԥсны иааны идзырҵаша... |
| 53 |
Иарбан проблемақәоу ицәырҵуа, насгьы уи апроблема аӡбаразы иқәгылоу азҵаарақәа. Ашкол анапхгаҩы Т. В. Кузнецова лҿаԥхьа иқәлыргылеит ахықәкы: апрограмма ИРБИС аҿы ирызцәырҵуаз азҵаарақәа рыӡбара, урҭ иагу-иабзоу еилкааны абиблиотека аусзуҩцәа зегьы апрограммала аус руа аҟаҵара. |
| 54 |
Абиблиотекақәа рҿы еизаку аелектронтә системакны иҟаҵазар, уи аԥхьаҩ имаҵ аураҿы иманшәалахоит, насгьы аԥхьаҩ игәазыҳәара ирласны инагӡахоит. Насгьы иалкаатәуп, иаҳҳәап уажәы аԥхьаҩ игәаиҭарц илшоит ииҭаху ашәҟәы иарбан библиотекоу иахьыҟоу. Насгьы иҟалоит иара дааиаанӡа ашәҟәы аӡәгьы ирымҭарц аҳәара аиҵаргьы. |
| 55 |
Аԥсны Аҳәынҭқарра Раԥхьатәи Ахада В. Г. Арӡынба 70-шықәса ихыҵра иазку аусмҩаԥгатәқәа рцикл апроект «Иара далнахит аамҭа». Аԥсны «В. Г. Арӡынба ишықәс» ҳәа иахьрылаҳәо инақәыршәаны, И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека аԥшьгарала еиҿкаахоит Аԥсны араионқәеи. |
| 56 |
Аҟәа ақалақьи ршколқәа а-7-11-тәи аклассқәа рҵаҩцәа рзы еиуеиԥшым ардырреи ааӡареи рҟазшьа змоу аусмҩаԥгатәқәа. Апроект ақәкы В. Г. Арӡынба иԥсҭазаареи иусуреи аҿырԥшрала аҿар апатриотизми ацәаҩа бзиеи рылааӡара апроцесс ацхраара, аҭоурых ардырра арҭбаара, «Аԥсуара» иаҵанакуа аԥҟарақәа рылааӡара. |
| 57 |
Апроект еиҿыркаауеит, иагьымҩаԥыргоит И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека анапхгареи аусзуҩцәеи. Апроект амҩаԥгара иалахәуп Аԥсны Аҳәынҭқарра Акультуреи, аҭоурых-культуратә ҭынха ахьчареи Рминистрра, Аҟәа ақалақьи, араионқәеи Рхадарақәа, В. Г. Арӡынба ихьӡ зху Ахьӡ-Аԥша амузеи. |
| 58 |
Аԥсуа ҳәынҭқарратә музеи. Иара убас аамҭақәак рзы рхы аладырхәуеит Аԥсуаҭҵааратә институт аусзуҩцәа, Атәылахьчара Аминистрра, Ешыра ақыҭа «Аибашьцәа рмузеи», иҭаацәа, иҩызцәа иқәлацәа, АГТРК, «Абаза ТВ», уҳәа егьырҭ аинформациатә хархәагақәеи русзуҩцәа... |
| 59 |
Аԥсны абжьаратәи ашколқәа рҵаҩцәа (хыԥхьаӡарала 70-100-ҩык рҟынӡа) автобусқәа рыла иаагахоит Аҟәаҟа, Ахьӡ- Аԥша амузеи ахыбрахь, ара ирԥылоит Амилаҭтә библиотека аусзуҩцәа, урҭ имҩаԥыргоит Ешыра ақыҭа В. Г. Арӡынба ихьӡ зху амемориалтә комплекс аҟынӡа. |
| 60 |
Апроект алахәыҩцәа ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵоит В. Г. Арӡынба иҳаҭгәын аҿы. Ара амемориалтә комплекс аусзуҩцәа имҩаԥыргоит аиҿцәажәара. Анаҩс иаҭаауеит В. Г. Арӡынба имузеи, Ешыратәи абжьаратә школ. Агәыԥ гьежьуеит Аҟәаҟа, Ахьӡ- Аԥша апарк аҿы ишьҭарҵоит ашәҭқәа, ирыхәаԥшуеит В. Г. Арӡынба. |
| 61 |
Ихьӡ зху Ахьӡ- Аԥша амузеи аекспозициақәа. (Иазгәаҭоуп аҵаҩцәеи урҭ ирыцуи рзы акрыфара, акофе-бреик). Анаҩсан, аилатәарҭатә зал аҿы иацҵахоит В. Г. Арӡынба изку атематикатә хәылԥазы. Ара рхы аладырхәуеит аҳәынҭқарратәи ауаажәларратәи усзуҩцәа, аҵарауаа, -аҭоурыхҭҵааҩцәа Аԥсны Аџьынџьтәылатәи. |
| 62 |
Аԥсуа радио астудиа ҿыц аадыртит Аԥснытәи аҳәынҭқарратә телерадиоеилахәыраҿы. Амилаҭтә радио аира 93 шықәса ахыҵра иақәыршәаны имҩаԥгаз аусмҩаԥгатә далахәын атәыла аԥыза-министр Владимир Делба. Иара иазгәеиҭеит арадио ахаангьы акырзҵазкуа информациатә хыҵхырҭаны ишыҟоу. |
| 63 |
"Ҳара аамҭа кьаҿк иалагӡаны ФМ дырраҭара адагьы онлаин-дырраҭарақәа рахь ҳцәырҵит. Аԥсуа радио асаит аашәыртыр, адунеи зегьы аҿы шәаҳзыӡырҩыр шәылшоит. Иара убасгьы аплатформақәа аԥаҳҵеит, астримқәа мҩаԥаҳгоит, "Телеграм-канал" аҿы ишиашоу ицо адырраҭара азыӡырҩразы алшара ыҟоуп",. |
| 64 |
- иҳәеит Аԥсуа радио аиҳабы Адгәыр Гәынба. Аԥсуа телерадиоеилахәыра анапхгаҩы Ирина Агрԥҳа инаҵшьны иазгәалҭеит, арадиодырраҭарақәа актуалра рыҭара - рус хадақәа ишыруаку. «Уажәы Аԥсуа радиоҿы имҩаԥысуа ауснагӡатәқәа зегьы - иахьатәи аамҭа ашьашәалара иазку шьаҿақәоуп ҳәа ахысҳәаауеит",, - лҳәеит Агрԥҳа. |
| 65 |
Апоет, апрозаик Қьаазым Агәмаа диижьҭеи 110 шықәса ҵуеит иахьа. Збаҩхатәреи здырреи еицназгоз аҵеи, зҩымҭақәа ухамшҭуа автор. Акьыԥхь аҿы дцәырҵит дышқәыԥшыз, 1930-тәи ашықәсқәа рзы еиҵагылоз апоетцәа ҿарацәа даарылукаауа. Аҵара иҵон Аҟәа, Москва (ажурналистикатә институт), Калининград (арҵаҩратә институт аҭоурыхтә факультет). |
| 66 |
Аҵара иҵон Аҟәа. Аус иуан Тҟәарчал ашкол арҵаҩыс, агазеҭ "Аԥсны ҟаԥшь" аредакциаҿы. Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аламҭалаз аррахь иԥхьеит, аибашьра амцашыра далагылан. Зны дсолдаҭын, нас дпартизанын. Игәабзиара ҵызшәааз ахәра цәгьа иоуит. 1944 шықәсазы Аԥсныҟа дааит... |
| 67 |
Аусура дазыгьежьит, икалам шикыц икын. Аха иашәеи иԥсҭазаареи заа иҿахҵәарц иҟан, ихәрақәа рымшала дықәрахьымӡаны дымҩасит. 35 шықәса роуп иниҵыз аԥсуа литература аҿиараҿы злагала дуу, зышьҭа ԥшӡоу Қьаазым Агәмаа. Дахьӡеит ихадоу алитературатә жанрқәа зегьы рҟны иажәа аҳәара!. |
| 68 |
Абиԥарала аԥхьаҩцәа ирдыруеит, бзиагьы ирбоит аԥсҭазааратә ҵабырг иагәылиааз ирҿиара: ажәеинраалақәа "Асолдаҭ иҳаҭгәын", "Асалам Аҟәаҟа", абаллада "Аҿырпын", аповест "Абаандаҩы", ажәабжьқәа "Ан лыбзиабара", "Икамшәаз алаӷырӡ", апиеса "Адгьыл ду" уҳәа егьырҭгьы. |
| 69 |
Аԥсшәахь еиҭеигон аклассикцәа ражәеинраалақәа, аерман фырхаҵаратә епос "Давид Сасунтәи" ацыԥҵәахақәа. Иҩит акымкәа-ҩбамкәа амилаҭтә литературеи аҟазареи ирызку астатиақәеи арецензиақәеи. Қьаазым Агәмаа (1915 - 1950) иԥсҭазаареи ирҿиаратә мҩеи ирызкуп Руслан Қапба раԥхьаӡатәи имонографиа. |
| 70 |
Ааԥынтәи ажәахырҿиаара. Араԥса, арасаԥса, алԥса. Ҩ-шьаҭак реилаларала ишьақәгылаз ажәақәоуп: аҵла ахьӡ + ԥса. Ажәахырҿиааратә елемент -ԥса араҟа ахатә семантика амаӡам, аха иаанарԥшуеит арацәареи аԥшӡакреи, еиҳа инҭкааны иуҳәозар, "акы иарганы аҩычара". Иара ус ҳажәаҳәаҿы суффиксны иаҳԥылоит, иаҳҳәап:. |
| 71 |
Имаҟа ҟәынаԥсараха, ихҭарԥа чыхәԥсараха, лыҵкы џьоуҳарԥсараха, лнацәақәа мацәазԥсараха. Араԥса, араԥса-қәа - арацәа хыԥхьаӡара шьҭнахуеит, аизгаратә ҵакы амаӡам, иаҳҳәап "ашьаҟьар" еиԥш. Аха раԥсакгьы абыбыц зырҳауа ашәҭ ссақәа рацәаӡаны иаҿоуп, аԥшлапҟьа абларҭақәа реиԥш еиваӷӷа иҟоуп. |
| 72 |
Ашәҟәҩыра адунеи амаа амазар, иара икын ҩ-напык рыла. Аԥсуа литература узалацәажәаӡом ихьӡ мҳәакәа. Аԥсшәа амҽхак уздырӡом иҩымҭакәа урмыԥхьацкәа. Дымԥсӡеит, идунеи иԥсахит Жәлар рышәҟәыҩҩы Алықьса Гогәуа. Игәылыршәаны иаазырԥшыз ҳмилаҭ хаҿра, ҳмилаҭ ҟазшьа. Иаззырҳаз ҳахдырра. |
| 73 |
Блаҵарыла, гәеицҳарыла, зеиԥш ыҟам баҩхатәра ссирла, имеицакуа. Ирҿиара нацәақәкра амамкәа, инысымҩа быбыцк хыршәламкәа. Дцоит, ҩымҭацыԥхьаӡа Ҩаӡамакьаҭ аҳаԥшьа иҭигазшәа, нҵәара зқәым адоуҳатә мал ҳазныжьны. Ҳара ҳанхон Гогәуа ихаан, иара даанхоит ахаан. Ҳабызшәа агәы зыреисхьоу адуӡӡақәа рыбжьара иалкаау ихатә ҭыԥ иманы. |
| 74 |
Ақалақь-фырхаҵа Гәдоуҭа агәҭа игылоу Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аҿы иҭахаз рбаҟа амонументалтә ҟазара иреиӷьӡоу аҿырԥштәқәа иреиуоуп. Аскульптор нага Марина Ешԥҳаи, архитектор Ҭамара Лакрԥҳаи иаԥырҵаз ари абаҟа аиԥш зеиԥшу даҽак ыҟамызт адунеи аҿы. Аԥхьаӡа инаргыланы, акомпозициатә еиҿкаашьала. |
| 75 |
Иара иаанарԥшуеит ҳажәлар ари Аиааира ишахҭнырҵаз ирымоу иреиӷьыз - иреиӷьыз рҵеицәа зықьҩыла. Хадара зуа Ан-аԥсадгьыл лхаҿсахьа арыӷьарахьала иаҳбоит Аҽықәыргылара асиужет - ԥсыуала аџьабара, ԥсыуала афырхаҵа имҩаԥгара. Иҳәатәуп, Ешԥҳа абаҟа аидеиа даназхәыцуаз аамҭақәа рзы аԥсуаа хаз милаҭны ҳшыҟоу. |
| 76 |
Ҳхатә ҵас-қьабзқәа шҳамоу атәы иаахтны аҳәара ус иагьшымариамыз. Аха лыгәҭакы налыгӡеит, аԥсуа цәа зху абаҟа лчаԥеит. Уавсцыԥхьаӡа улаԥш адхало, ицырцыруа игылоуп иахьагьы. Иҿымцәаауа амца аҭыԥ аханатә иазгәаҭаны. Абаҟа аартын 1980-тәи ашықәсқәа ралагамҭазы. |
| 77 |
Ауаа иргәаԥхеит даара, лхаа уи аҩызак дара рқыҭангьы иҟаларц аҳәара ҟарҵеит, аԥара еизыргеит. (Лыхнытәи абаҟагьы авторс дамоуп Марина Ешԥҳа). Аԥсы дандәылыргалак иҽы ықәдыргылон ашәы ахьыссы - абӷақәыршә еиқәаҵәа ахаршәны, убригьы аҭарчеи ҳәа иашьҭан, иара ахаҭа аҽықәгыла ахьӡын. |
| 78 |
Иниҵыз маҷуп, аха дзыхьӡаз рацәоуп Рауль Лашәриа - апоет-алирик, аиҭагаҩ, ажурналист, апублицист (1945-2014). Иԥсы ҭаны дҳалагылазҭгьы, иахьа 80 шықәса ихыҵуан. 1960-тәи ашықәсқәа анаанҵәоз аԥсуа литература ацәқәырԥеисырҭаҿы ихьӡ цәырҵит, Таиф Аџьбеи Рушьбеи Смыри рабиԥара датәуп. |
| 79 |
"Иара ахаҵкы ажәа" ззырҳәо Асахьаркыратә Ажәа аӡымшын иалалоз, иагьзырбзиоз аӡыцқьа иаҩызоуп ирҿиара. Кәтол иалҵыз апоетцәа аӡәы дааиҵамхо ажәа иҿан, ибызшәа даара ибеиан. Иҩнуҵҟатә дунеи ҷыда, ижәлари иԥсадгьыли рызхәыцра, агәҭахәыцрақәа, ауаҩра азышәаҳәара - абарҭқәа рыла иҩычоуп илирика. |
| 80 |
Ателехәаԥшра ашьақәгылараҿы илагалазы Ахьӡ-Аԥша аорден "3" аҩаӡара ианашьоуп. Аибашьраан Мрагыларатәи афронт аҿы дыҟан, Аԥсны ахақәиҭра иазкыз аполитика-агитациатә усура далахәын. Аҿыц аамҭазы аус иуан ажурналқәа "Алашареи" "Амцабзи" рҟны аҭакзыԥхықәу маӡаныҟәгаҩс,... |
| 81 |
Ажурнал "Аҟәа-Сухум", агазеҭ "Еҵәаџьаа" аредакциақәа рыҟәша аиҳабыс, Аԥсуаҭҵааратә аинститут алитература аҟәша аҭҵаарадырратә усзуҩс. Рауль Лашәриа даара дуаҩ иашан, дахьгылаз амц, аԥаршеи узҳәаӡомызт ҳәа дигәалаиршәоит илшамҭақәеи иуаҩышьеи ирыхцәажәаз ашәҟәыҩҩы Анатоли Лагәлаа. |
| 82 |
Ԥсырӡха аԥшьаҭыԥқәа рҿы уанынеиааиуа доуҳарак, ҭынчрак уоуеит, ацәанырра лаша уҭаауеит. Еиҳарак уажәааны, аиаҵәара еиныланы ианыҟоу, аккареи аӡыхьи рышьҭыбжьқәа цқьаӡа, ахәхәа-хәхәаҳәа рбызшәала иануацәажәо. Ажәытәӡа ажәытә абра дынхон аԥсуаа агәырӷьаҿҳәаша рзаазгаз. |
| 83 |
Анцәа иажәа рылазырҵәоз Қьырса ицҳаражәҳәаҩ - Ацқьа Симон Кананит. Иара аброуп ааӡаб ихганы аурым легионерцәа рнапаҟынтә агәаҟраԥсра ахьихьӡазгьы. Ашәышықәсақәа иргәылсны иаауеит ари ажәабжь, адунеи аҿы ақьырсианра ажәла раԥхьаӡа иахькашәаз дгьылны Аԥсны ахьӡ шьҭыхуа. |
| 84 |
Аԥсуа сахьаркыратә литератураҿы Дырмит Гәлиа дшыҟоу еиԥш, аԥсуа классикатә музыка ашьаҭаркҩыс ихьӡ рҳәоит, ус дагьыҟоуп Алықьса Чычба. Раԥхьаӡатәи апрофессионалтә композитор, Аԥсны зҽаԥсазтәыз акультура аусзуҩ, амузыкатә кадрқәа реиҵааӡараҿы зылша дуӡӡоу. |
| 85 |
Диижьҭеи шәышықәса аҵра инамаданы ибаҟа аадыртит ихьӡ зху Аҟәатәи аҳәынҭқарратә музыкатә ҵараируҭаҿы. Алықьса Чычба данҩаҵхахоз ауадаҩра цәгьақәа иԥылеит: 1937 шықәсазы иҭаркит иаби иашьеиҳаби; Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аҿы хабарда дыбжьаӡит егьи иашьа. Иара длаԥшықәҵаны дрыман. |
| 86 |
Ақырҭуатәра аполитика иаԥырхагахар зылшо, "зықәгәыӷра иаԥсам" рсиа данын. Сталини Бериеи рыԥсра дыҿнахит ззанааҭ аҿы раԥхьатәи ашьаҿақәа ҟазҵоз, иуаҩ духараны иҟалашаз арԥыс. Алықьса Чычба - иналукааша акомпозитор, зқьышықәсала иҿиоз аԥсуаа рмузыкатә культура хыхь-хыхьла акәымкәа адац-ԥашә аҟынӡа днеины,. |
| 87 |
Иҭҵааны, иреиӷьӡоу цәырганы, аԥсуа гьама зху аԥҵамҭақәа нижьит. Убасҵәҟьа ԥсыцқьарыла музыка амаҵ азызуша, иус ԥхьаҟа изгашаз аҿар рышьҭыҵра дацхрааит. Еидикылт Аҳәынҭқарратә симфониатә оркестр, иаԥиҵеит ахортә капелла, жәлар рашәаҳәареи рыкәашареи ансамбльқәа; ибзоурала еиҿкаан Аԥсны Акомпозиторцәа реидгыла. |
| 88 |
Ешыра аӡхагалагатә станциа аиҭашьақәыргылара иалагеит. Шәҭаацәарак ӡыла еиқәзыршәо аӡхагалагатә станциа ԥшьыџьара иԥжәеит. АҞӘА, цәыббра 17 - "Спутник". Ешыра аӡхагалагатә станциа аиҭашьақәыргылара иалагеит ҳәа аанацҳауеит атәыла ахада ипресс-маҵзура... |
| 89 |
Иара Аишьцәа Папбақәеи Кьахьбеи рымҩадуқәа рҿы инхо, шәҩык рҟынӡа аҭаацәарақәа ӡыла еиқәнаршәоит. Ҭаацәарак аҟны аӡы акы ахьыр зегь рыҟны аӡы ааныркылон. Анардадкыларатә усбарҭа ахаҭарнак Иракли Кәыҵниа иажәақәа рыла, уаанӡа амҩаду аҿыҵәҟьа иҟаз аӡхагалагақәа,. |
| 90 |
Аӡымҩангагатә цәаҳәақәеи дареи ахыбра ҿыцахь ииаргеит. Иажәхьоу ахәҭақәа зегьы ԥсахуп, хара имгакәа ахыркәшаратә усурақәа ирылагоит. Урҭ мызкы иалагӡаны ихыркәшахоит ҳәа агәаанагара ыҟоуп. Арҽеиратә усурақәа рзы аеспубликатә биуџьет аҟынтәи 900 нызқь мааҭ азоужьуп. |
| 91 |
Километраки бжаки абетон ықәҵоуп Аҩада Ешыра, Р. Кәыркьԥҳа лыхьӡ зху ақыҭамҩаҿы ҳәа аанацҳауеит Аҟәа араион ахадара. Ари амҩа ареспубликатә мҩаду хадахь икылсуеит. Аусурақәа рҳәаа иҭагӡаны аӡцарҭақәа рсистема еиҭашьақәыргылан, ирҽеин Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьраан иҭахаз рбаҟа аҵакыреи ақыҭа школ ахь инагоу амҩадуи. |
| 92 |
Аԥсуа милаҭтә хәмаррақәа рфедерациа алахәцәа рконференциа мҩаԥысит Аҟәа.Аԥсны Аҿари аспорти русқәа рзы аҳәынҭқарратә еилакы ахыбраҿы имҩаԥысит аԥсуа милаҭтә хәмаррақәа рзы Афедерациа аҩбатәи аизара. Аиԥылара иалахәын Аҳәынҭеилакы ахантәаҩы Ҭарашь Ҳагба, Афедерациа ахада Адгәыр Гәынба. |
| 93 |
АААК Аҟәатәи аофис анапхгаҩы Ҭемыр Рекәаа, аҿар рыҿиареи абаҩрҵәыреи рзы АААК аҟәша анапхгаҩы Валери Берзениа, Аԥсны Аҵара аминисттра афизикатә ааӡареи, аспорти, арранӡатәи азыҟаҵареи рыҟәша аиҳабы Аслан Ҭаркьыл, иара убасгьы азыҟаҵаҩцәеи аимҵакьачаразы агәыԥқәа рхаҭарнакцәеи. |
| 94 |
Аконференциа амшхәаԥштә хаданы иқәгылан Афедерациа амаҵурақәа реилазаашьа аиқәыршәара. Алацәажәареи иаарту абжьыҭиреи рыла Афедерациа ахада ихаҭыԥуаҩцәас иалырхит Валери Берзениеи Ҷлоутәи агәыԥ азыҟаҵаҩ хада Ансоу Ануеи. Хара имгакәа еиқәдыршәараны иҟоуп Афедерациа Ахеилаки ахылаԥшратә хеилаки. |
| 95 |
Адгәыр Гәынба иқәгылараҿы иазгеиҭеит Афедерациа иалахәу агәыԥқәа рхы шаладырхәуа Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аҿы Аиааира Амш иазку аусмҩаԥгатә. Ахәмаррақәа мҩаԥысуеит лаҵарамза 6, Аԥсны аҳҭнықалақь аҟны, Ахақәиҭра ашҭаҿы. Иара убасгьы, Афедерациа иӡырнагараны иҟоуп ахатәы логотип. |
| 96 |
Асоциалтә проектҟаҵара ашьаҭақәа рзы атренинг имҩаԥысит Аацы ақыҭа. АААКи Иавтономтәу икоммерциатәым аиҿкаара «Асоциалтә аԥшьгарақәа рзы ауаажәларратә центри» иацырҵоит еицырзеиԥшу апроект анагӡара. Ус, асоциалтә проектҟаҵара ашьаҭақәа ирызкыз атренинг мҩаԥыргеит Аацытәи абжьаратә школ аҵаҩцәа рзы. |
| 97 |
Иазгәаҭатәуп, уи аԥхьаҟа 2025 шықәса иалагӡаны даҽа ҭыҵракгьы шеиҿыркаахьоу. Еснагь еиԥш, атренинг мҩаԥысуан ҩымш, атеориатә хәҭеи апрактикатә хәҭеи рыла ишьақәгылан. Раԥхьатәи амш азы Мате Цквитариеи Наида Абидовеи ахәыҷқәа ирымардеит хадара злоу адыррақәа, ирыцхрааит ауадаҩрақәа ралкаараҿы. |
| 98 |
Аҩбатәи амш азы ашколхәыҷқәа ирҵон абиуџьет аиқәыршәашьа, анаҩс гәыԥла рыҽшаны ицәырыргеит рхала еиқәдыршәаз апроектқәа. Аацытәи абжьаратә школ аҿы хкыла ирацәаны апроектқәа ӡырыргеит. Аҵаҩцәа злацәажәоз ауадаҩрақәа еиуеиԥшымызт. Уахь иаҵанакуеит амедицинатә пункт аиҿкаара, ашколтә библиотека аиӷьтәра,. |
| 99 |
Ашәҟәытә клуб аԥҵара уҳәа. Аха еиҿкааз абжьыҭираҿы аиааира агеит аспорт маҭәахәқәа рыла ашкол аиқәыршәара иазкыз апроект, уи азы рыбжьы рҭиит аҵаҩцәа реиҳараҩык. Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресс асоциалтә проектҟаҵара ашьаҭақәа ирызку апроектқәа Аԥсны ақыҭақәа рыҟны имҩаԥнагоит 2024 шықәса инаркны. |
| 100 |
2025 шықәса инаркны апроект анагӡара алыршахоит Ростовтәи атәылаҿацә Каменск-Шахтинскии ақалақь аҟнытә Иавтономтәу икоммерциатәым аиҿкаара «Асоциалтә аԥшьгарақәа рзы ауаажәларратә центр» ацхыраарала. Уи хықәкыс иамоуп ашколхәыҷқәа апроекттә усура ралагалара, рхәыцшьеи арҿиаратә процесси рырҿиара. |
| 101 |
АААК имҩаԥнагеит апроект «Ирӡтәым». Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресси Инна Џьугьелиаԥҳаи еицымҩаԥырго апроект «Ирӡтәым» аусура иацнаҵеит. Уажәазы уи мҩаԥысит аекскурсиа аформала. Ҷлоутәи абжьаратә школ аҵаҩцәа мҩахыҵит Омар Беигәаа ихьӡ зху амузеи Аԥсны Абанк амузеи рахь. |
| 102 |
Аҭоурыхҭҵааҩы-кавказҭҵааҩы, абызшәадырҩы, апублицист, апоет, Ҭырқәтәыла иҟоу аԥсуа диаспора инарылукааша ахаҭарнак иаҳасаб ала Омар Беигәаа ихаҭара дахцәажәеит аҩны-амузеи аиҳабы Дмитри Габелиа. Ашколхәыҷқәа ирзеиҭарҳәеит аԥсуа диаспора егьырҭ ахаҭарнакцәагьы рыӡбахә. |
| 103 |
Уахь иаҵанакуеит аҵарауаа, аполитикатә усзуҩцәа, асахьаҭыхыҩцәа, ашәҟәыҩҩцәа, аспортсменцәа. Анаҩс асасцәа қәыԥшцәа Аԥсны Абанк амузеи иаҭааит. Уаҟа дара ирзеиҭарҳәеит еиуеиԥшым аԥарахкқәа рыӡбахә. Анаҩс, асасцәа ирыҭан алшара ауасҭага ҷыдаҿы рхала аԥараҿырпы аԥҟаразы. |
| 104 |
«Абызшәатә ҭынха аиқәырхара: ауадаҩрақәеи урҭ рыӡбашьеи» захьӡыз астол гьежь еиҿнакааит АААК Санкт-Петербург. Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресси арҿиара знапы алаку аҿар Рхеидкыла «Аԥсны» алахәцәеи еиҿыркааит «Абызшәатә ҭынха аиқәырхара: ауадаҩрақәеи урҭ рыӡбашьеи» зыхьӡыз астол гьежь. |
| 105 |
Аиԥылара мҩаԥысит аҿиара акомплекс «Гранд Канион» аҵакыраҿы. Аиԥылара модераторс даман АААК аппарат аиҳабы, Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада инапаҵаҟа иҟоу аҵарауаа ҿарацәа Рхеилак алахәҩы Абзагә Ҵәыџьба. Адискуссиа рхы аладырхәит аԥсуа-абаза диаспора ахаҭарнакцәа, урҭ рыбжьара иҟан аҵарауаа, астудентцәа, активистцәа. |
| 106 |
Астол гьежь иалахәыз еицҿакны иазгәарҭеит абызшәа аиқәырхара аҳәынҭқарра адҵа хадақәа ишыруаку. Иара убасгьы ишьҭырхит абызшәа акультуреи амилаҭтә хдырреи рҿы ианнакыло аҭыԥ иадҳәалаз азҵаарақәа, иалацәажәеит абызшәа аҭҵаареи аиқәырхареи ирԥынгылоу ауадаҩрақәа. |
| 107 |
Ҷыдала игәцаракны иазхьаԥшит ақәӡаара иаҿу абызшәақәа рҭагылазаашьа, уи иднарбеит абызшәа аиқәырхара иазынархоу астратегиақәеи апрограммақәеи раларҵәара шаҭаху. Адискуссиа алахәцәа агәыӷра аадырԥшит абызшәа аиқәырхареи аларҵәареи рызҵаара анаҩсгьы аҿиара аиуп ҳәа. |
| 108 |
Адискуссиа аҳәаақәа ирҭагӡаны, алахәцәа аԥшьгара ҟарҵеит абызшәатә клуб аԥҵаразы. Ари аҩыза аклуб ауаа ирылнаршоит ахатәы бызшәа ахархәареи аԥышәа егьырҭ ауаа рымадареи. Адыррақәеи акультуратә ҵасқәеи ахьеимырдало ари аклуб абзоурала абызшәатә ҭынха еиқәырхахоит, акультуратә хдырра рӷәӷәахоит. |
| 109 |
Ахәаԥшцәа қәыԥшқәа афильм анынҵәа ашьҭахь уи ирнаҭаз агәалаҟара сахьала иаадырԥшит: иҭырхуан ашәақәа ирылаз афырхацәа, урҭ зыниоз ахҭысқәа. Ахәыҷқәа русумҭақәа цәыргахоит Очамчыра лаҵарамза 26 рзы. Абри аидеиа аԥсҭазаара аларҵәаразы Очамчыратәи ашкол-интернат иҭоу рзы алекциагьы иаԥхьан,. |
| 110 |
Аԥсуа жәлар рашәакәа рҭоурых еиҳа инарҭбааны игәныркыларц азы. Ари акциа иацҵауа афильм дырбахоит Пицунда иҟоу аҿыханцатә студиа еиднакыло ахәыҷқәагьы, уаҟагьы анаҩс асахьақәа рцәыргақәҵа еиҿкаахоит лаҵарамза 27 рзы. Акциа хыркәшахоит иреиӷьу аусумҭақәа Аҟәа рцәыргарала, уи азԥхьагәаҭоуп рашәарамза 1 азы. |
| 111 |
Ауаҩытәыҩса изинқәа Зегьеицырзеиԥшу Адекларациа. Алагалажәа. Дызусҭзаалак, ауаатәыҩсатә ҭаацәара иалахәу иҳаҭыри, иара иузиҟәымҭхо имоу изинқәеи, ахақәиҭреи, аиашареи, адунеижәларбжьаратәи аҭынчреи шьаҭас ишрымоу хшыҩзышьҭра азуа, иара убас ауаҩы изинқәа ратәамбареи хырҩаа рымҭареи,. |
| 112 |
Ламыс змоу дарбанзаалак изымычҳаша агыгшәыгратә хымҩаԥгашьа аҟынӡа ауаҩы дышнанагахьо еилкааны, насгьы ауаҩы иажәеи идунеихәаԥшышьеи дрықәиҭны, ашәареи амамзаареи дыдмыргәаҟуа - адунеи иахьабалак абри аҩыза аԥсҭазаара аԥҵара ауаҩы зегь иреиҳау игәыӷрақәа ишыруакыу хшыҩзышьҭра азуа... |
| 113 |
Ауаҩы аџьамыӷәеи ахәуреи иаартны дырҿамгылар ада царҭа имамкәа аҟынӡа инамгараз, ауаҩы изинқәа азакуан амчра иамыхьчар ада ԥсыхәа шыҟам хшыҩзышьҭра азуа, иара убас ажәларқәа реиҩызара аизҳазыӷьара ацхыраара шаҭахыу хшыҩзышьҭра азуа, иара убас Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара иалахәу ажәларқәа ауаҩ ихадароу изинқәеи. |
| 114 |
Ипатуи, ауаҩ ихаҭара аҳаракыреи, хаҵеи ԥҳәыси зинла реиҟарареи - абарҭ зегь рахь ирымоу агәрагара рыԥҟаԥҵа аҟны ишьақәрӷәӷәаны ауаажәларратә ҿиареи ауаҩ еиҳа ахақәиҭра иманы иԥсҭазаара аиӷьтәреи иацхраарц шырыӡбаз хшыҩзышьҭра азуа, иара убас еилахәу аҳәынҭқаррақәеи Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаареи рус еицурала. |
| 115 |
Зегь еицырзеиԥшу аҳаҭыреиқәҵареи ауаҩытәыҩса изинқәеи ихадароу ихақәиҭрақәеи рымҩаԥгара иацхраарц ахьырыӡбаз хшыҩзышьҭра азуа, иара убас арҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи еицеиԥшны зегь рзы аилкаареи, рхы иадырҵаз абри аус анагӡареи аҵак ду шрымоу хшыҩзышьҭра азуа... |
| 116 |
Ирыланаҳәоит ауаҩытәыҩса изинқәа Зегьеицырзеиԥшу Адекларациа, ажәларқәеи аҳәынҭқаррақәеи зегьы зынагӡара рҽазыршәо хықәкык аҳасабала иахәаԥшны, дарбанзаалак ауаҩи, аилазаара иарбан хуҭазаалакгьы абри Адекларациа рхы иархәаны, аҵарадырра аларҵәара амҩала абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи. |
| 117 |
Ҳаҭыр рықәҵара иацхраауа, еиуеиԥшым амилаҭтәи, жәларбжьаратәи апрогрессивтә усхкқәа рынагӡарала, иахьабалк, Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара иалахәу аҳәынҭқаррақәа рыҟнеиԥш, урҭ рнапаҵаҟа иҟоу атәылақәа ирықәнхо ажәларқәагьы еицырзеиԥшны ирыдыркыларц, иагьынарыгӡаларц азы... |
| 118 |
Ауаҩы абри Адекларациа ирыланаҳәо азинқәеи ахақәиҭрақәеи зегь имазароуп, милаҭлеи, хаҵалеи ԥҳәыслеи, бызшәалеи, хылҵшьҭралеи, динлеи, маллеи, маҵуралеи, нхарҭа ҭыԥлеи дунеихәаԥшышьалеи, цәаԥшшәахәылеи дызҵазкуазаалак. Иара убас дахьықәнхо атәыла аполитикатә, азинтә, ма Адунеижәларбжьаратәи астатус зеиԥшразаалак. |
| 119 |
Ахәҭаҷ 11. Дарбанзаалак, ацәгьара ҟаиҵеит ҳәа ахара здырҵаз ауаҩы, азин имоуп аара змам ҳәа дыԥхьаӡазарц, иду аара азакәанмҩа инақәыршәаны, иаарту усӡбарала еилырганы ишьақәыргылахаанӡа. Аара здырҵо изаԥҵахароуп закәанла ихы ихьчартә еиԥш аҭагылазаашьақәа... |
| 120 |
Иҟаиҵахьаз ирахәым уск ма иуалԥшьа ахьынеимыгӡаз азы аус даҭаны иқәӡбара ҟалом, аара зхаидырҵо аус инапы аналакыз амилаҭтә закәан ма адунеижәларбжьаратәи азин ас еиԥш иҟоу аус цәгьоураны иамԥхьаӡозҭгьы. Насгьы еиҳа еицәоу хьырхура дузақәыршәом, ацәгьара аниуаз аамҭаз хьырхушьас иҟаз аамҷыдрахаз. |
| 121 |
Ахәҭаҷ 12. Дарбанзаалак ауаҩы ихатәи иҭаацәаратә ԥсҭазаареи хаҳәатәыла, азакәан иаҵанамкуа аԥырхагахара аӡәгьы азин имам, иара убасгьы инхарҭа ҭыԥи, шәҟәыла-быӷьшәыла имоу аимадарақәа рымаӡеи, ихьӡ-иԥшеи иаҳаҭыри кьыс рықәым. Дызусҭзаалак абас еиԥш ианиԥырхагаха ма ианилакьыс аамҭаз азакәан дахьчароуп. |
| 122 |
Ахәҭаҷ 14. Дарбанзаалак ауаҩы иара итәылаҿ дыкҿацалан дрымазар, азин имоуп даҽа тәым тәылак аҿы ахыҵәахырҭа аԥшаара. Ари азин хархәара амоуроуп, аполитикатә ҵакы змоу ацәгьоура акәымкәа ус даҽа цәгьоурак иуызар, мамзаргьы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкара ахықәкәеи апринципқәеи ирҿагыло уск иадҳәалазар. |
| 123 |
Зықәра наӡоу арԥарацәеи аҳәса хәҷқәеи цәаԥшшәахәыла, милаҭла ма динхаҵарала ҳәа ԥкра ҟамҵакуа аҭаацәара алалара азин рымоуп. Урҭ аҭаацәара ианалало аамҭазгьы, ҭаацәаракны ианеицынхогьы, мамзаргьы еилыҵуазар аӡәи аӡәи зинла еиҟароуп. Аҭаацәара алаларазы ашәҟәҭагалара ҟалоит аҭаацәара иалало рҩыџьагьы ирҭахны, еиқәшаҳаҭны. |
| 124 |
Ахәҭаҷ 19. Дарбанзаалак ауаҩы иара идунеихәаԥшышьа дақәиҭуп, насгьы ишиҭахыу уи аарԥшра азин имоуп; ари азин иаҵанакуа-досу иара идунеихәаԥшышьа ԥымкрыда дықәныҟәалар илшоит, иара убасгьы дарбанзаалак аҳәынҭқарратә ҳәаақәа днырымкыло, ишааиҭаххалак, еиуеиԥшым адыррақәеи аидеақәеи рыԥшаареи, риуреи,. |
| 125 |
Иҳәынҭқарра напхгара аҭара ихы алаирхәыр илшоит хаҭала, мамзаргьы зхы иақәиҭу алхрала иалхыу ахаҭарнакцәа рыла. Дарбанзаалак ауаҩы егьырҭ зегь реиԥш азин имоуп иҳәынҭқарраҿ амаҵураҭыԥ аанкылара. Ажәлар ргәаҳәара акәхароуп аиҳабыра рымчра шьаҭас иаиуа урҭ ргәаҳәара зныԥшуа аамҭа-аамҭала, насгьы еилагарада имҩаԥгоу алхрақәа роуп. |
| 126 |
Ауаажәларратә еилазаара иалахәу ауаҩы ауаажәларратә маншәалара имазарц азы, иара убас иаҳаҭыр аламырҟәреи, ихаҭара ҿиара аиуларци рзы ихы иаирхәарц илшоит аекономикеи ауаажәларреи акульутреи рганахь ала имоу азинқәа, амилаҭтә ҽазышәарақәеи адунеижәларбжьаратәи аицхыраарақәеи рыбзоурала иарбан ҳәынҭқарразаалак ашьақәгылашьеи. |
| 127 |
Аус зуа ауаҩы иара ихәҭоу, насгьы изхаша, ихи иҭаацәареи қәнагала изланыҟәигаша иџьабааԥса аиура азин имоуп, зны-зынлагь ԥсыхәа анимам аамҭазы асоциалтә цхыраара иоулароуп. Дарбанзаалак ауаҩы азаанаҭтә еидгылақәа раԥҵареи, иара интересқәа рыхьчараз азаанаҭтә еидгылақәа ралахәхареи азин имоуп. |
| 128 |
Ахәҭаҷ 25. Дарбанзаалак ауаҩы, ифатә-ижәтә, ишәҵатәы, иҩны-игәара, амедицинатә хылаԥшреи асоциалтә маншәалареи уҳәа зда ԥсыхәа имам зегьы рганахь ала убри еиԥш аԥсҭазаара азин имазароуп иара ихгьы иҭаацәарагь ргәабзиареи рыбзазареи ирыгмыжькуа иныҟәигаларц азы, иара убасгьы усурада данаанха. |
| 129 |
Ма данычмазҩха, ма ааха ӷәӷәа аниоу, данеибаха ма данажә аамҭазы, мамзаргьы иара ихарамкуа ихы изныҟәымго даныҟала имазароуп ахныҟәгараз ацхыраара азин. Анацәеи ахәыҷқәеи иҷыдоу ахылаԥшреи ацхыраареи рзин рымоуп. Дарбан хәыҷызаалакгьы, аҭаацәараҿы диизаргьы, днашԥазаргьы социалла дыхьчазароуп. |
| 130 |
Иқәманшәалахо зеиԥшроу еиԥш изҭаххалак зегьы аиура азин рымазароуп. Аҵара ауаҩы ихаҭара инаӡаны аҿиара иацхраауазароуп, иара убасгьы ауаҩы изинқәеи ихадароу ихақәиҭрақәеи рышҟа иҟоу аҳаҭырқәҵара шьҭнахуазароуп. Аҵара адунеи ажәларқәа зегь рыбжьареи, цәаԥшшәахәылеи. |
| 131 |
Хылҵшьҭралеи динхаҵаралеи еихшоу ауаа ргәԥқәа рыбжьареи аилибакаареи, анеибачҳареи, аиҩызареи ирыцхраауазароуп, насгьы Еидҵоу Амилаҭқәа Реиҿкаара аҭынчра арӷәӷәаразы имҩаԥнаго аусура иацхраауазароуп. Аҭаацәа рхәыҷқәа рықәра маҷнаҵ азин рымоуп рхәыҷқәа рзы еиӷьуп ҳәа ҵара хкыс ирыԥхьаӡо алхра. |
| 132 |
Ахәҭаҷ 29. Дарбанзаалак ауаҩы аилазаара аҿаԥхьа идуп еиуеиԥшым ауалқәа. Убри аилазаара аҩныҵҟоуп иара ихаҭарагьы инагӡаны ԥымкрыда иахьҿиауа. Абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи рынагӡараан ауаҩы дԥызкуа ҳәа акгьы ыҟамзароуп, егьырҭ ауаа рзинқәеи рхақәиҭрақәеи иахәҭоу аҳаҭырқәҵара роурц азы,. |
| 133 |
Насгьы ауаҩышәара дҵак аҳасабала хра зланы иқәнаргыло азҵаатәқәа рынагаразы, адемократиатә еилазаараҿ ауаажәларратә еиҿкаара ашьақәыргылареи азеиԥш мышхәабзазареи рзы азакәан ишьақәнаргыло ԥкрақәак рыда. Абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи рынагӡара Еидҵоу Амилаҭқәа Реиҿкаара ахықәкқәеи апринципқәеи ирҿамгылозароуп. |
| 134 |
Ацгуы иақутәаз аҭакуажә. Ари ажәабжь ҭаарыхыуп, аргама иҟалаз акы ауп иара. Ауаа зегьы еицырдыро хҭысыуп. Сан рыцҳа, иахааныз сара срыхьӡеит лҳәон, урҭ рҿынтә ауп ларгьы излаҳаз. Иҟалеит Арыҩҭа ақыҭан. Иҟан ҩыџьа аишьҵәа. Аха иалабхи, рыҩны ԥҳәыс дыҩнамызт. Дара шьханыҟуара рыгмызт. |
| 135 |
Аха арахь еиԥыл рымамызт. Ркуац ахақуа ирықуҵаны идырҩон, ахш-хырҵәы усгьы ирыгмызт. Ԥыла рымамызт арахь акумзар. Изыхҟьозгьы, ркуац ааныӡааны ицон, рышә акузар гуырӡ, шашәарӡ иыӡон. Уама иақушәаны абас иҟан. Ас иахьа, ас уаҵәы. Аԥхасҭа ӷуӷуаны ирауан. Аҵыхуа ԥымҵәеит... |
| 136 |
Ргуы аныԥҵәаӡа иааицәажәеит «уара ари уамаганы иаҳзыҟалеит. Џьара аӡәы даҳхыччоит, аха дабанӡа ҳхыччоаабап», рҳәан илеицәажәан абас ҟарҵеит. Шәандыҟура дыуӡӡак рыман иаарган уадак аҿы иладыргылт. Ахҩа аадыртыит. Ашә рҩеи акуац рҩеи лҭарҵан, дара ршәақьқуа ааиҵаҵаны аӡәы ацәырдӷуы аҵҟа дыхухуаӡа дыҵаеит. |
| 137 |
Егьи ааҵра дтәеит. Ус иштәаз хулеит, арахь џьара ӷбакгьы рбом. Уаҳа нагарҭа амамкуа ргуы ҿыӷьӡаны ишыҟаз мкуа аҟыԥҳәа цгуажә дыуӡак ыԥан аԥенџьыр иаақуԥалеит. Ифҩыс-фҩысо уа иааҩналт, ани ахырга абом. Адыхҳа ацәырдӷуы инықуԥалт. Ашәындаҟурагьы абеит. Ацәырдӷуы аҵҟа иҵаиаз зегьы ибоит усгьы,. |
| 138 |
Ашәындыҟуара иынҭаԥлар ахҩа ахызҩап ҳа игуы иҭоп. Ус иаргьы ашәындыҟуара инҭаԥалт. Иаргьы уи акуымзи дыззыԥшыз аӷьеҩҳа ашәындыҟуара ахҩа лаиркыит. «Уааи, уааи, абаа анцәа иҳаиҭит» ҳа иашьа иышҟа дыҳәҳәеит. Уигьы дыҩны дааит. Ршәақьқуагьы мазеины иыркыуп. Иаргьы ахҩагьы хьынҭын, иьҩахан ныҩдәылыргет. |
| 139 |
Агуарԥ агуаны илаганы ныладаргылт. Лабаӡа дыук ааныикылт рыуаӡәы, исшьыр ацкьыс нысхуахуап иҳәыит. Длахагылт. «Ашьшьаҳа ахы ҵраа», иҳәыит ани адәахьы иыҟаз. Ахы ывҵрааны иааҟарҵт. Ус адыхҳа иыҩҭыԥеит ани ацгуажә алақуа цыр-цыро. Аҟуақҳәа ахы даасын азлак ааҭихыит... |
| 140 |
Иыҩныҳәҳәан арҵәаа ахга ицеит, аха иахца ҳа акррдыро. Ус маҷӡак ааҵхьаны ауаҩы дааит дкылххы. «Абаа аҩны шәыҟоу. Шьакуа (ргуыла аҭакуажә лоуп) арҵәаа дыҳәҳәо цәгьала дыҟоуп, даҳзеиқуком», нҳәит. Иалаԥхи, еибарыҩны ицеит. Ианне, ргуыла аҭакуажә лызлак ҭыҵит лыӡӷы иақужьуп, дшьаӡабааха. |
| 141 |
«Ибыхьзеи, нан-дыу» рҳәан иналхагылт. «Сыԥсот, абаа, сыԥсот», лҳәыит. Аишьцәа иыҟалаз ауырзымдырх-уаз, аха иыуҳәои. Ус дсыҟаз дыԥсо далагт, дааикуыркт. Уи нахыс аишьцәа рышәгьы ыҟан, ркуацгьы аҭыԥаҿы иыҟан. Абас аргама иҟалеит. Дара аишьцәа Ҭаӷса лԥацәа ракун. Лара аҭакуажә дзыусҭаз ԥхашьароуп лҳәан сан исалымҳәеит. |
| 142 |
Ҳарҭ, Аԥсныжәлар, ҳхатәҳәаақәҵаратә зин аԥсҭазаара иаларҵәо, жәлары зегьы рзы насыԥла аԥсҭазаареи аҩнуҵҟатә гәҭынчреи ҳарзықәԥо, ауаҩытәыҩса изинқәеи, ихақәиҭрақәеи, ауаажәларратә ҳәоуеиқәшәареи шьақәырӷәӷәо, гәеизҳарала ирылаҳҳәоит, егьышьақәҳаргылоит Аԥсны Аҳәынҭқарра Аконституциа. |
| 143 |
"Ахҭарԥамҵарсра", "ахҭарԥагәыдыршәлара": аԥсуа хаҵатәы ахҭарԥа иадҳәалоу ҵасқәак. Ахҭарԥа аԥсуаа рҿы еснагь пату ақәын, аԥсуареи ахаҵареи ирдыргоуп. Аԥсуа хаҵатәы ахҭарԥа иадҳәалоу ҵасқәак аныԥшуеит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа еидылкылаз аматериал аҿы. |
| 144 |
Аԥсуаа рхаҵатәқәа реилазаараҿ инарҭбааны ахархәара аман, иахьагьы актуалра аҵоуп ахҭарԥа. Ахҭарԥа аԥсуаа рҿы еснагь пату ақәын, аԥсуареи ахаҵареи ирдыргоуп. "Ахҭарԥа - ахаҵа изы ишоу хаҵатәуп, аԥсуамаҭәа иатәуп. Афункциа хадагьы изхоу ахаҵа ихы аҳауа бааԥс ацәыхьчароуп... |
| 145 |
Убри инаваргыланы, ахҭарԥа ҳәынҷагоуп, хәраҿаҳәагоуп. Иаҭаххар, иагьжьҭаагоуп - аҭагылазаашьа зеиԥшроу еиԥш". "Ахьҭа аныҟалоз ахҭарԥа рыхәда иакәыршан рыжәҩахыр ашҟа ихьадыршәтуан. Ашоурақәа раан, ирхамҵаӡакәан рыжәҩахыр иқәдыршәуан, хара ианныҟәоз, ашьха ианцоз, рыбӷаӡара иакәыршаны иҿарҳәон. |
| 146 |
Ахҭарԥа шырхаз аҵла ианықәлалак, ашәыр ҭаԥсаны илбааргон, ашәыра ацынхәрас рхы иадырхәон". Ахҭарԥагәыдыршәлара. Аҭыԥҳацәеи арԥарцәеи ахьеидҽырбало ачара-гәырӷьараҿы ажәытәӡа убас ианыҟазгьы ыҟан: "Арԥыс аԥҳәызба дигәаԥхазар, ихҭарԥа ааихыхны иналгәыдиршәлон, лара дылгәамԥхазар ихҭарԥа лыргьежьуан". |
| 147 |
Ахҭарԥамҵарсра. Ԥыхьа амаҳә ачараҿы ахҭарԥа ихан. Амаҳә ихаҵара, иеилҟьара ԥыршәаразы ихҭырԥа иеиҩаӡон. Уи аҵас "ахҭырԥамҵарсра" ахьӡын. Аҵас нҭырҳәцааны иаҳԥылоит абас ала: "Ачараҿы зегь реиҳа исас дахьыз аҭаца ҩызара илыцымҩахыҵыз арԥызба иакәын. Уи аишәа агәҭаны ддыртәон, лымкаала ҳаҭыр иқәырҵон. |
| 148 |
Хазы иныҳәаҿа ааныркылон. Ахаҵаҩыза дыҟан ачара еилгаанӡа. Ахаҵаҩыза аҩныҟа данцоз амаҳә днаскьеигар акәын. Амаҳә иҩызцәеи иареи асас рқыҭа далганы днаскьаргон. Ианеиԥырҵуаз, ахаҵаҩыза амаҳә дихасны, ихҭарԥа ихԥааны, иҽы даасны ддәықәлон. Ари аҵас "ахҭарԥамҵарсра" мамзаргьы "ахылԥахас" ҳәа иашьҭан. |
| 149 |
Амаҳә иҩызцәеи иареи ихьӡаны ахҭарԥа имырхыр акәын. Ахыркәшамҭаз амаҳәи ахаҵаҩызеи рыхҭарԥақәа еимданы, аԥсшәа еибыҳәаны еиԥырҵуан. Уи нахысгьы еишьцәак реиԥш еибабон". "Ахҭарԥамҵарсра", "ахылԥахас", ма "ахылԥамҵарсра" аҵас анубаалоит аԥсуа шәҟәыҩҩы Шьалодиа Аџьынџьал иажәабжь "Имыӡуа ашәахсҭа". |
| 150 |
Ажәабжь афырхацәа арԥыс гәеилыхха Хьзани аҭыԥҳа ԥшӡа Ренеи рынасыԥеилаҵара амш аҽны, рчара аилгамҭаз аҽыбӷа иақәтәаз асас ҷкәынцәа руаӡәк амаҳә даидыххылан, ихылԥа мҵарсны "ес, уцаларгьы уцала". Ахылԥа мҵарсра - ари ҳаԥсуа қьабз аҿы ахәмаррақәа иреиуоу акы ауп. Аха аҵакы амоуп. Амаҳә илоу ԥыршәоит абри ала. |
| 151 |
Шаҟаҩы рхылԥа мҵадырсхьааз. Уажәы сара иаасыдгылеит ааигәахәын, Хьзангьы "чоу" ҳәа иҽы днаҵаҟьан, ихылԥа ирхынҳәырц ддәықәлоит. Аԥштәы аганахьала. Ахҭарԥа аласатә ма абырфынтә ба иалырхуан. Еиԥшым ахҭарԥахаҵашьақәагьы, ахкқәа рацәоуп. Аус абзиара иатәызар, ахҭарԥа рхарҵон армарахь аганахь ала еилышьны. |
| 152 |
Аԥшьқәа аушьҭны, ацәгьаус аҿы - еиужьны ирхадырԥон, аԥшьқәа шиашо илашьҭны. Ахҭарԥа еиқәаҵәа рхарҵоит изхоу ихаҭа гәырҩа бааԥсык дақәшәазар, мамзаргьы аԥсрахьы дцозар. Агәырӷьара змоу, ачарахь амҩа иқәу - ахҭарԥа шкәакәа. Аныҳәаҿагьы иналарҵоит: "Уажәымҭа хҭарԥа шкәакәала имҩасааит!" ҳәа. |
| 153 |
"Аԥсны аритм" аихшьаалақәа ҟарҵеит. Актәи аҭыԥ ааннакылеит "Ачаи Амра Аԥсны". Авторцәа ргәаанагарала, згәабзиара уадаҩу ахәыҷқәа змоу 10 ҭаацәарак ачаи еизганы еилырхуеит, уи аҭаацәа рзы аусуратә ҭыԥқәа аԥнаҵоит. Аҩбатәи аҭыԥ ааннакылеит Урыстәыла аинвалидцәа рреабилитациазы ацхыраара ҟазҵо аконтакттә "Аиҩызара ацҳа". |
| 154 |
"Аџьаз" ранашьан Аҟәатәи аинвалидцәа аусурҭатә ҭыԥқәа рыла еиқәзыршәо амаҵзура. Агәыԥқәа еидҵан, апроектқәа еиқәдыршәеит еиуеиԥшым атәылақәеи ақалақьқәеи рҟынтәи ауаа. Афорум ахықәкы хада - аҳәынҭқарратә усбарҭақәеи ауааԥсыреи ишиашоу аимадарақәа рыбжьаҵара. "Хҩык ақалақь ахадацәа" апанельтә еилацәажәараҿы. |
| 155 |
Ахьыуардын. Агәыҳалалратә акциа "Ахәыҷқәа рынасыԥ амш" мҩаԥган Афонҿыцтәи аҳаԥы аҿы. АҞӘА, лаҵара 31 - "Спутник Аԥсны". Уи иалахәын 200-ҩык ахәыҷқәа - афонд "Ашана", ауаажәларратә еиҿкаара "Кьараз" хылаԥшра зырҭои, иара убас ашкол-интернатқәа хԥа ирҭо аҵаҩцәеи... |
| 156 |
Дара Афонҿыцтәи аҳаԥы иҭалеит, уа аексурсиа рзымҩаԥыргеит, аԥшырҭатә бааш иақәтәеит, аҟаза иклассқәа ирхысит. Акциа мҩаԥган Афонҿыцтәи аҳаԥы аҭааҩцәа рзы иаартуижьҭеи 50 шықәса ахыҵра аҳаҭыраз, абри атәы "Спутник" иазеиҭарҳәеит аҳаԥы апресс-маҵзураҿы. Аԥсны, Ажәабжьқәа. |
| 157 |
Аԥсны урыстәылаа аҳәаанырцә ԥсшьаразы иалыркаауа ахырхарҭақәа хԥа ирыҵанакит. АТОР заанаҵтәи адыррақәа рыла, аҳәаанырцә ԥсшьара рҭахуп 6,4 миллионҩык урыстәылауаа, арҭ арбагақәа 24,8% рыла еиҳауп ҵыԥхтәиқәа раасҭа. Аԥсны аҩбатәи аҭыԥ ааннакылеит 1,1 миллионҩык атуристцәа зҭаауа рхыԥхьаӡараҟны. |
| 158 |
Арҭ арбагақәа иҳаҩсыз ашықәс иаҿырԥшны 7% рыла еиҳауп. Иазгәаҭоуп, урҭ рыбжьара ишыҟоу - ҽнак ҳәа аекскурсиа иаауа шракәу. Актәи аҭыԥ аннакылеит Ҭырқәтәыла - 3,15 миллионҩык урыстәылаауаа рыԥсы ршьоит, ахԥатәи - Китаи. Адыррақәа ирхыԥхьаӡалоуп атранзиттә туристцәагьы... |
| 159 |
Аԥсны АШӘМ даннакылеит Ҭырқәтәыла атәылауаҩ. Аҟәа даанкылоуп Ҭырқәтәыла атәылауаҩ ҳәа аанацҳауеит Аԥсны Аҳәынҭқарратә шәарҭадаратә маҵзура апресс-маҵзура. Иҟоу адыррақәа рыла, 48 шықәса зхыҵуа Кадыр Иоздор Измир ақалақь аҿы еиҿкаау ацәгьоуратә гәыԥ напхгара аиҭоит. Ари агәыԥ 50-ҩык инареиҳаны ауаа алахәуп. |
| 160 |
Иоздор гәҭакыла ауаҩшьрақәа ҟаиҵеит ҳәа гәҩарас дыҟоуп. Уи изныкымкәа Ҭырқәтәылатәи азинхьчаратә усбарҭақәа рҟны ашьауӷа иқәырҵахьеит изакәантәымкәа абџьар аныҟәгареи аҵәахреи, иара убасгьы аԥаршеи шәҟәқәа рхархәареи рзы. 2024 шықәсазы иара Интерпол жәларбжьаратәи иԥшааразы ирыланаҳәеит. |
| 161 |
Урыстәылеи Аԥсни АҨАР-қәа Гагра араион аҿы дааныркылеит ауаҩшьразы гәҩарас иҟаз. Урыстәылеи Аԥсни Аҩнуҵҟатәи аусқәа рминистррақәа Гагра араион аҿы Москватәи амилициа аусеилыргаҩ лышьразы агәҩара ззыҟаз дааныркылеит. Абри атәы аалыцҳаит Урыстәыла Аҩнуҵҟатәи аусқәа рминистрра аофициалтә хаҭарнак. |
| 162 |
"Иҿахьы иҩеиго аҿаҵа мацараз иԥсы ҭам ауаҩы...": Алықьса Гогәуа игәаларшәара аҳаҭыразы. Алықьса Гогәуа иҩымҭақәа реиҭахысра иацҵо, аԥхьаҩ ухаҵкы, иудызгалоит ажәа азҟаза еиҳа заа ииҩхьаз арҿиамҭақәа, иахьатәи ҳаамҭа ишақәҿнаҭуа зырҵабыргуа жәабжьк. Ашәҟәыҩҩцәа дуӡӡақәа рзы ирҳәало - ҳара ҳамҩасуеит. |
| 163 |
Дара еснагь иҟазаауеит, уи хымԥада Гогәуа ирҿиара ианаалоит. Иахьа ҳдаҟьа аҭааҩцәа хшыҩзышьҭра арҭарц ирыдызгало "Амонолог" захьӡу апрозаик ихиркәшоит "Сыԥсадгьыл, сылашара..." ҳәа хазырхала. Ажәабжь иахыҵуеит шәышықәса абжа. Гогәуа ихаҭа уи аниҩуаз 42 шықәса хаирҭәаахьан. |
| 164 |
Абри зегь зхысҳәаауа, "Амонолог" аҿы дызлацәажәо ҳазҭагылоу аамҭа ицәырнаго азҵаатәқәа ирылиаазшәа иҟоуп, ақәра шамоугьы. Ашәҟәыҩҩцәа нагацәа реиԥш Гогәуагьы хымԥада хара дыԥшуан... Иаҳхаагаз Аибашьра ду ашьҭахь, ирлас-ырласны, иара уажәгьы ианцәырҵуа ыҟоуп азҵаара - дзыдгылодаз аполитикаҿы Гогәуа ҳәа. |
| 165 |
Ашәҟәыҩҩы ирҿиамҭақәа ибзианы ирхысхьоу, ма аиҭаԥхьара зҽазызкхьоу ус иҳәарымызт, аха... Жәлар рышәҟәыҩҩы дзыдгылоз ирҿиамҭақәа рҿы иаарԥшуп. "Иҿахьы иҩеиго аҿаҵа мацараз иԥсы ҭам ауаҩы" ҳәа зыҩуа ашәҟәыҩҩы, уи иахьа абырсааҭктәи аполитика аҽаԥшьра насыԥны иԥхьаӡомызт сгәахәуеит. |
| 166 |
Иџьоушьаша, ажәабжь аниҩуаз аԥсуаа рыбжьара иахьеиԥш аполитикатә еибарххарақәа ыҟамызт, аха зегь акоуп ашәҟәыҩҩы аҭоурых иаанарԥшуа ахҭысқәа алкаа рызуа, абас дрыхцәажәоит амчра зҭаху ауаа: "Акгьы еиқәдырхаӡом, зегьы амчра, хыхь аҟазаара иашьҭоуп. Ауаҩы убас дшоуп, еснагь амчра дашьҭоуп,". |
| 167 |
Ахьӡ-аԥша дазхьуеит, зегьы дырбарҭахар, иашьапкуа иҟалар, дшыԥсышагь ихашҭуеит". Аԥхьашьа ҳақәшәар, ашәҟәыҩҩы дзыдгылоз ҳажәлар ирзырхоу имонологқәа иргәылаҵәахуп. Избан иахьа изысҭаххаз акыр шықәса зхыҵуа "Амонолог" аиҭазыгьежьра, ҳаԥсҭазаара ҽаԥарак иԥазшәа ацәажәарақәа иахьеи уахеи ҳлымҳа иҭаҩуазар?. |
| 168 |
Ҽаԥарк иԥазар ауеит амал зыҳәҳәаз рзы, аха Гогәуа уаҩык иаҳасабала иҿахьы иҩеигоз аҿаҵа мацаразы иԥсы ҭамызт, ашәҟәыҩҩра салаҽырбап, хыҵакырҭас исымазааит ҳәа дагьхәыцуамызт. "Амонолог" Гогәуа егьырҭ ирҿиамҭақәа излареиԥшым ҟазшьа ҷыдарак амоуп, араҟа иҟаӡам иаабац асиужет, еицәажәо еиуеиԥшым афырхацәа алеигалозаргьы. |
| 169 |
Гогәуа и-"Монолог" гәҭахәыцроуп, ахьӡ ишҳаҵанаҳәо еиԥш, ҳҳәынҭқарра аԥеиԥш азҵаатәы изныкымкәа ишцәырҵраз идыруашәа, иҭышәынтәалаз Асовет аамҭазы гәҽанҵарак зныԥшуаз анҵамҭа ҟаиҵеит. Ари ажәабжь аазыртуа ибоит епиграфс ишышьҭихыз "Уазнеи! Уҽақәырӡ! Ипатууп. Уи еиԥш аус азын аԥсра!". |
| 170 |
Ари Миха Лакрба Дырмит Гәлиа изикыз цәаҳәоуп. Ажәабжь акыр уагәылсаанӡа гәҩарас иуоуӡом автор иепиграф маанас иаҵоу. Хыхь ишысҳәаз еиԥш, аиҿцәажәарақәагьы ахархәара рызузаргьы, автортә монологуп ари ажәабжь. "Злакыҵақәа абнара рҭиаан, иҵабабӡа иҟаз амрагыларахьтәи ахәқәа ишиаҵәара ииаҵәахахьан... |
| 171 |
..., - иҩуеит автор ажәабжь алагамҭазшәа, амҳаџьырра ашьҭахьтәи Аԥсны асахьа ҭыхуа. Гогәуа данхәыҷыз асахьаҭыхра бзиа имбози, уи иҽазикыртә еиԥш аӡәгьы дымҩақәимҵазаргьы, иҩымҭақәа рҿы ажәала иҭихуа асахьақәа ирнубаалоит исахьаҭыхратә ҟазшьа ишәҟәыҩҩраҿы еснагь ишицыз... |
| 172 |
Злакыҵақәа абнара рҭиааз ҳәа иара дызҿыз иҭацәыз икьаԥҭаз адгьылҵакырақәа роуп хымԥада. Амҳаџьырра ашьҭахь арахь ԥшахьарсра иаауаз "ржабоқәа ҟәаш-ҟәашӡа, мацқьа-шьацқьа ржилетқәа ирыҵыԥшуа, ма "адгьыл иқәгыламкәа иара дара аҵоушәа иниаслон" ҳәа дызҿу асилуетқәа, аҭоурых хҭысқәа алкаа ҳзырзымуазар. |
| 173 |
Даҽазныкгьы ацҳа ҵәры ҳақәнагалар шалшо унардырует. Иагьа ҳҳәаргьы, иара ишиҩыз еиӷьны иҳазҳәом, абар амонолог ацыԥҵәаха иҳаҵанаҳәо: "Абарҭ зегь абри адгьыл машәырны иқәнагалан, иаазгаз аӷба ӡыхгыланаҵ, шьоукы аамҭа алархыргаларц, агәҿыӷь аҟынтә инықәыԥш-ҩықәыԥшырц иааҭыҵызшәа. |
| 174 |
Џьоукых иҳахәаша, иаҳфаша, иаагаша акы аабозар ҳәа, аамҭа кьаҿ ирымоу рхы иархәаны зехьынџьара иахьӡарц еибарс иқәушәа акәын ишыҟаз". Гогәуа идыруан иԥсадгьыл "агәы ҭаԥыҽҽны ишыҟоу", уи ауп имонолог аҿы изҳаҵеиҳәо аҭоурых адырра шаҭаху, агха ҟаҳамҵарц, даҽазныкгьы ҳазхысхьаз аҭагылазаашьа ҳақәымшәарц: Сыԥсадгьыл... |
| 175 |
Сыхаара сыԥсадгьыл, уара уеиҩыршеит, удырӷӷеит, урыԥсаҟьеит..." "Амонолог" аԥхьатәи ахәҭа еиҳаракгьы изызку "аԥслымӡ еилаҵәиуа изқәу асакара шырақәа ирықәблыз" амҳаџьырра иагаз ҳауаажәлар роуп. Убри аамҭазы иара дацәхьаҵуам џьара-џьара аҳәатәеиқәымшәареи аихьыԥшреи аҭыԥ шрымазгьы уи атрагедиа аныҿиоз. |
| 176 |
Ажәабжь ахи аҵыхәеи акырынтә ицәыригоит автор "Сыԥсадгьыл сыхаара..." ҳәа Гәлиа иҿы иаҳԥыло ацәаҳәақәа: "Издыруеит, издыруеит узыргәаҟуа зегьы... Издыруеит шәышықәсала имӷьаӡо ухәрақәа... Издыруеит угәы ҭаԥыҽҽны ишыҟоу...". Арҭ агәҭахәыцрақәа сызлацәажәо ажәабжь аҿы ихадоу леитмотивны иҟоуп. |
| 177 |
Уажәшьҭа "Амонолог" аепиграф ахь ҳгьежьуазар, аҭоурых ӡыблара иалҵыз ажәлар реиқәырхаразы Гогәуа аҩыра аԥҵара, аҵара аҵара ада хәшәы шыҟамыз алкаауа, хаҭала Гәлиа персонажҵас дшалеимгалогьы, иӡбахә цәыригоит. "Иара хшыҩ змоу ҷкәыноуп, ҳара иаабахьоу абашацәажәацәа дреиуам. Гәлиа, Гәлиа Дырмит ихьӡуп". |
| 178 |
... - иҳәоит Аԥсны анҭыҵ акыр иныҟәахьаз фырхаҵак иҿала. Гогәуа имонолог аҿы ихы иаирхәоит агәҽанҵара ҵакыс измоу аԥсуа жәаԥҟа бзиа - "Амч змоу аанда уалаишшуеит". Ажәабжь аҿы еиԥыло харантә иаази зашҭаҿы ашәшьыра иҵатәоу апессимисти реиҿцәажәараҿы автор ԥыжәара риҭоит иааз ихәыцрақәа. |
| 179 |
Уи иоуп арккара, ажәлар ҵарала реибыҭара ада ԥсыхәа шыҟам иалацәажәо: "Акы ӡбатәуп, ажәлар хықәкык рыҭатәуп... Акала еидкылатәуп... Аԥсуа ҩыра ҟаҵазар, аԥсуа ҵара...", - дӷьаҵәыӷьаҵәуеит Гогәуа иперсонаж. Гогәуа имонолог ззырхоу жәлар рпоет Дырмит Гәлиа дизхәыцуа истатиак аҿы иҩуан:. |
| 180 |
"Иахьа уажәраанӡа ишыҟоу еиԥш, аринахысгьы аԥсуа дгьыл егьа ҵеицәа дуқәа ахылҵыргьы, Дырмит Гәлиа ихьӡ еснагь ҷыдала ишырҳәо, зегьы ирылкааны , зегь реиҳа иҳаракны, жәлар рнапы иқәыргыланы ишырку инхоит", - ҳәа. Ажәабжь ахыркәшамҭазы, автор иаацәыригоит "Анбан" ҳәа ақьаад иану аҩыра. |
| 181 |
Аҵара амилаҭ реиқәырхаразы ихадоу уасхырны иахәаԥшуаз Гогәуа ихәыцрақәа, иахьагьы бзанхага бџьарны ишышьҭыхтәу уеилнаркаауеит иажәабжь аиҭаԥхьара уҽыназукыр: "Дышнеиуаз хаҳәтә ҩны лаҟәык ашҭа дынҭалан, ашә аартны ашьҭахьтәи ауада хәҷы дыҩналт. Ауадаҿы ицәыҵлашьцаран,. |
| 182 |
Аха ацәашьы аркра даламгакәа, аԥарда днахан, аԥенџьыр заҵәы анааирт, уа иадгылаз астол хәыҷы аалашеит. Инапы наргӡаны, еизыркәаԥны иқәыз ақьаадқәа аашьҭыхны, раԥхьатәи абӷьыц аҿы алар еиԥш еиҟараны еивҵагылаз анбанқәа ррад илаԥш нахигеит: "Аԥсуа нбан" ҳәа аҳәон уи". |
| 183 |
Абас иааирԥшуеит Гогәуа аԥсуа жәлар рлахьынҵа ҵәатәышьаҟас иаҵагылаз арккаҩы Гәлиа ихаҭара. "Ауаҩы иаргьы иоуроуп, ибызшәагьы иоуроуп ахақәиҭра, абызшәа хақәиҭрас иамоу - аҩыра ауп", - ишьақәирӷәӷәоит Гогәуа имонолог аҿы, иажәабжь зызку ҳара ҳхақәиҭра дшасимволу ҳардыруа. |
| 184 |
Алықьса Гогәуа имонолог иаҳнарбоит дунеихәаԥшышьала адоуҳа аԥыжәара шеиҭоз, ианымҵакәа сзаҩсуам уи аазырԥшуа имонолог ацыԥҵәаха: "Ауаҩы адунеи данықәла инапқәа раҵәаны икуп, зегь игар, зегьы убарҭ инапқәа ирымпыҵеирӡыр иҭахуп, аха данԥслак, инапқәа аартны унарныԥшылар, акымзарак ркӡам. Наҟ акгьы изгаӡом. |
| 185 |
Ҳшыԥсыша еснагь иаҳгәалашәозҭгьы, ҳаԥсы ҭанаҵы ҳлашәымхартә убри ҳҟанаҵон"... Алықьса Гогәуа ихәыцрақәа злааирԥшуа ипроза, акыр исахьаркуп, иара ихәыҷра иалигаз асахьаҭыхра ҟазарыла итекстқәа ирылеигӡоит. Иахьа ҳара иаармарианы ажәеизадала иаҳҳәо, иара акыр хшыҩзышьҭра знубаало ажәеидҳәалақәеи ажәеицааирақәеи адигалоит инапҩымҭа. |
| 186 |
"Зыбла-зҿы ҭакәаҳа агаҿа ду иаваршәыз Аҟәа" - араҟа автор амҳаџьырра ашьҭахьтәи аамҭазы Аҟәа асахьа ааирԥшуан. Автор иҳәоу аҵакы иаҳнарбоит ҳажәлар зҭагылаз аамҭа. "Ахәызқәақәа илаԥш ҩарыхьшьны агаҿа иҩықәирԥшуан", - иҩуеит аҽаџьара. Иахьатәи аԥсуа иҳәашт агаҿа дықәыԥшуан. |
| 187 |
Аха ажәа азҟаза иҳәоит - иҩықәирԥшуан. "Урҭ аҩыџьагьы аӷәраҵа аҿхышә инахәлашәеит" иҳәоит Гогәуа аӷәраҵахь (подвал) иҩналаз рзы. Инахәлашәеит - иццаккуа уахь иҩналеит акәхап иаанаго, аха уамак ала исахьаркуп - аҽхышә инахәлашәеит. Ауаҩ ԥсыла исахьа ҭыхуа апрозаик абас иҳәоит - ... |
| 188 |
"Зӡыӷқәа реизыҵәара зыбла хнаҩоз". Абри алагьы даҳирбоит иҭәы, иԥха иҟоу ауаҩы. "Иԥаҵақәа ааҭрысит", - иҩуеит автор аџьшьара зхаҿы ианубаало аамсыҭак изы. Иаҳдырбозеи абарҭқәа? Иаҳдырбоит Гогәуа ажәеизадала дшымыҩуаз, дызлацәажәо аамҭеи ахаҿқәеи сахьаркыратә ажәала ишеибиҭоз... |
| 189 |
Кәарҷиаԥҳаи Базԥҳаи еиҭарҳәеит Аҟәа ашколқәранӡатәи аусбарҭақәа ргәаҭарақәа ирылҵшәахаз. Аҳҭнықалақь ашколқәранӡатәи аҵараусбарҭақәа рҟны агәаҭарақәа хыркәшоуп. Мчыбжьык еиҳа имҩаԥысуаз агәаҭарақәа рылҵшәақәеи, аҵарашықәс аихшьаалақәеи, есышықәса аҳҭнықалақь ахәыҷбаҳчақәа рахь адкыларақәеи, аҭыԥқәа рзымхареи, уҳәа азҵаарақәа. |
| 190 |
Аҩӡԥҳаи, Быҭәԥҳаи, Бжьаниаԥҳаи еиҭарҳәеит ашкол ибзиаӡаны ахыркәшара ирзацу атәы. Ахьтәы медал аиура иаԥсоуп ҳәа иалкаау хҩык аҭыԥҳацәа - Аҟәатәи 10-тәи Ашьхарыуаа рышкол аушьҭымҭацәа Анна Аҩӡԥҳаи, Алиса Быҭәԥҳаи, Наала Бжьаниаԥҳаи арадио "Спутник" иасасцәан. Дара еиҭарҳәеит рышколтә ԥсҭазаара зеиԥшраз, аԥхьаҟатәи рыгәҭакқәа ртәы. |
| 191 |
"Ԥшь-шьапык зҵоу аҩызцәа": аҩнытә ԥстәқәеи жәлар разгәаҭарақәеи. Алеи ацгәи рхымҩаԥгашьала амш зеиԥшрахо злеилыркаауаз атәы Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҟны. Ауаҩы иԥсҭазаара адац-аԥашә ахьакыз адгьыл акыр абиԥарақәа еиҵанааӡахьеит. Адгьыл заҟа уахӡыӡаауа аҟара ахы унархәоит. |
| 192 |
Зынхара-бзазара адгьыл ақәаарыхра иадызҳәалаз изы амш бзиа гәыхәтәыхьӡагоуп. Амш бзиеи амшцәгьеи ралкаара, ауаҩы икәша-мыкәша иҟоу ашьклаԥшра иахылҿиааит азгәаҭарақәа жәпакы. Иаагозар, акыр шықәсқәа раԥхьа ауаҩы инапы иаиршьцылаз, иҩнаҟны ицынхо "ԥшь-ԥшьапык зҵоу иҩызцәа" алеи ацгәи рхымҩаԥгашьала амш зеиԥшрахо аилкаара илшон. |
| 193 |
"Зегь реиҳа еиқәаҵәоу": аԥштәқәа рдунеи ҳмилаҭтә культураҿы. Аԥштәқәа ирызку аматериал азлырхиеит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа. Аиаҵәара рхыҩлоит адәқәа, Шәҭышырҭоуп, еилаԥсоуп аԥштәқәа. Ҳазну адунеи шәҭыкакаҷла ихҟьоуп, ԥштәы рацәала еилаҳәоуп. |
| 194 |
Ԥштәыда ҳаԥсабара, иааҳакәыршаны иҟоу зегьы ухаҿы иузаагом, агьама ацәыӡуеит, иԥшшәыдахоит. Иарбанзаалак шәҭума, ҳаскьынума иамоуп даҽакы иаламҩашьо ахатәы ԥштәы. Аԥштәқәа (даҽакала "аԥшшәқәа") рполитра ҭбаауп. Досу дара рҭыԥ аҿы иҟоуп, ихеибарҭәаауеит. Ҳаԥсҭазаараҿы аԥштәқәа иаҳдырбоит агәалаҟара, агәышьҭыхра. |
| 195 |
Амилаҭ рдунеихәаԥшра, рхәыцшьа уҳәа. Адунеитә ҭҵаарақәа шәпакы рҿы излазгәаҭоу ала ажәытәӡатәи ауаҩы изы ицхыраагӡаз ԥшшәхәқәан - аиқәаҵәеи ашкәакәеи. Урҭ рыбзоурала иара амши аҵхи еилирго далагеит. Убри аахижьҭеит акыр зқьышықәсақәа шҵхьоугьы, ҿыӷәӷәала иаҳҳәар алшоит, иахьагьы аԥштәқәа зегьы ишрылыркаауа аиқәаҵәеи ашкәакәеи. |
| 196 |
Ацха, ахшца, аџьмашша: аԥсуаа ахьҭалалара шырхәышәтәуаз. Жәлар рмедицинала ахьҭалалара шырхәышәтәуаз атәы Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҟны. Агәабзиара амалқәа ирмалуп. Арҭ ажәақәа еиҳагьы рыгәра уго уалагоит иара анҵшәаахалак. |
| 197 |
Агәабзиара зыҵшәаара мариоу, ԥарала иузаамхәо акәны иҟоуп. Ԥсабарала аҟәышра злаз аԥсуа жәлар еснагь агәабзиара зыԥсаз рдыруан. Ражәаҳәаҿы иуԥылон абри аҩыза ахшыҩзцарақәа: "Агәабзиара иамоуп хьӡык, ахьаа - ахьӡқәа рацәаны"; "Чымазара зымбац, гәабзиара ҳаҭыр изақәым";. |
| 198 |
"Азҩыда - ачымазаҩ дизеилкаауам"; "Ачымазарақәа раҟара гәабзиарақәа ыҟазҭгьы!" Аԥсҭазаараҿы ус иаԥуп аԥхарреи ахьшәашәареи рҽеиҭнырыԥсахлоит. Амала, ҳаԥсадгьыл иқәынхо ауаа аӡын хьшәашәа закәыҵәҟьоу рдыруеит ҳәа аҳәара уадаҩуп, аӡын мшқәа ахьшәашәара аасҭа аԥхарра анрыҵоу хыԥхьаӡарала еиҳауп. |
| 199 |
Убас, аӡын ԥхаҵәаҵәараӡа ишымҩасуа акәымкәа, иаразнак ахьҭа анааҿалалак, иҳазгәамҭакәа ахьҭа анҳалаҳҵо ҟалалоит. Уи аҩыза аҭагылазаашьақәа ҿыцра рылам. Наџьнатә аахыс жәлар рмедицинаҿы иҟан ахьҭалалараан ауаҩԥсы дызхәышәтәуа аԥсуа хәшәқәа, хадаратәла урҭ ирылаз марҭхәқәан: ацха, ахшца, аџьмашша. |
| 200 |
"Злымҳа кьацәу ашықәс": ажьа иазку гәаанагарақәак. Ҳазҭало Ашықәс ҿыц мрагыларатәи агороскоп инақәыршәаны ажьа иашықәсуп. Ажьа - ԥшӡара згым, цәгьалаҵәҟьа иҟәымшәышәу ԥстәуп. Астрологцәа разгәаҭарақәа рахьтә, ажьа ашықәс азы ииз ауаа ргәы аартуп, рҟазшьа ласуп, мҽыӷра рылаӡам. Ажьеи аԥсуааи. |
| 201 |
Ажьа даҽакала «лымҳакьацә» ма «лымҳакәацә» ҳәа азырҳәоит. Баграт Шьынқәба ироман «Ахаҳә еиҩса» аҿы иаҳԥылоит абри аҩыза ацәаҳәақәа: "Бежьан аҳаблаҿ еиланхоз ҳажәлантә зегьы дреиҳабын, иара иакәын аныҳәагатәқәагьы мҩаԥызгоз, ацәашьы икын. Ҳажәлантә аҭаацәа, аҭацацәа,... |
| 202 |
Сан раԥхьа днаргыланы, заҵа сабду ихьӡ рымҳәарыз, иахаршалаз ажәакгьы рҿадыршәуамызт, иаҳҳәап, "ажьа", "Бежьан" иахаршалоуп ҳәа "лымҳа кьацә" ҳәа иашьҭан". Ажьа ҵыхәада. Ажьа аҭеиҭыԥш аганахьала уахцәажәозар, игәоумҭарц залшом иара аҵыхәа егьырҭ аԥстәқәа раасҭа акыр ишкьаҿу. |
| 203 |
Убри инамаданы, ҳазхьаԥшып жәлар рҿаԥыцтә рҿиамҭақәа рхыԥша, рцәаҩа зхубаауа Платон Бебиа иажәабжь "Ажьа ҵыхәада". Ирҳәоит, аԥстәқәа анкьа ҵыхәа рымаӡамызт ҳәа. Аха иааит урҭ аҵыхәа анырзыршоз аамҭагьы. Цас иауазшәа, аҽны амшцәгьа бааԥс ҟалеит. Аха уи усс измадаз. Аԥстәқәа аҵыхәақәа ахьырзыршоз еибарсны ицон. |
| 204 |
Ажьа амшцәгьа ицәыло иҟазма! Цәыҵарак аԥшаан, инеины инхәыҵатәеит. "Уаала, уара, мамзар ҵыхәада унхоит!" - рҳәеит уи збаз. - "Шәара шәанаауа исзаажәга, сара ақәа сцәылар, ахьҭа сылалоит!" - инарашьапкит Ажьа. Анаатә зҿанаҳәо ҵыхәа аагара ицаз аԥстәқәа уи уссгьы ирымкит. Иахьнеиз зегьы аҵыхәақәа рзыршеит. |
| 205 |
"Аԥсы дызгәыбылҩымыз дыцәаз џьишьон" аԥсуа жәаԥҟақәак рыхҳәаа. Ажәаԥҟақәа - зшәагаа дуум, аха аҵакы ҵаула згәылаҵәаху фольклортә жанруп. Ажәаԥҟақәа ажәлар рԥышәеи рҟәыӷареи иахылҿиааит. Дара зажәа акырԥхылнадо ажәа азҟазацәа еснагь ражәаҳәа иалоуп. Зны џьара иҟалахьаз хҭыск, ҳәамҭак, жәабжьк иахылҿиааз ажәаԥҟақәа анаҳԥылогьы маҷӡам. |
| 206 |
Ажәлар урҭ иахьагьы иргәалашәоит, рхы иадырхәоит. Алада иаазгоит жәаԥҟақәак шаԥҵахаз атәы зҳәо жәлар рҳәамҭақәак. "Аԥсы дызгәыбылҩымыз дыцәаз џьишьон" - хаҵак иҩызеи иареи аиныхра ахьыҟаз ԥсрак аҿы инеит. Рҩыџьагьы артәарахьы инаргеит. Ахаҵа данԥшы, инеицәыхарамкәа ацха ҭаны ҩышә грамм зкуаз аҵәца илаԥш иҵашәеит. |
| 207 |
Шә-граммк зкуаз аҵәцала иқьаф изыҟамҵошәа аниба, ацха зҭаз аҵәца ааҭарцәны аҩы алаижәуа далагеит. Абасала, аԥшәмацәа ргәаҟреи аԥси хьаас дымкӡакәа зқьаф аҟаҵара иашьҭалаз ахаҵа ихҳәаахеит ари ажәаԥҟа: "Аԥсы дызгәыбылҩымыз дыцәаз џьишьон". "Ҭакәажәык даныԥсы кәтаӷьк кәыруа дахьцоз илышьҭан" - қыҭак аҿы дынхон ҭакәажәык. |
| 208 |
Аҭакәажә убасҟак дмыждан, аихаҵәы ршны илуркыр илымпыҵахьшәашәон. Ҽнак аҭакәажә лышҟа сасык дымҩахыҵит. Асас амла дакуазаарын. - Ди, сымҩа хароуп, амла сакын сымҩахыҵит, - иҳәеит асас. Аҭакәажә даалаганы, кәтаӷьк аажәны, асас иҿаҵаны имҩахь доулышьҭит. Даҽа уахык зны, аҭакәажә лҿы еҭарагь сасык дымҩахыҵит. |
| 209 |
Ишдыру еиԥш, Аԥсны иааиз асас изы аԥшәма ицәыригоит иреиӷьу ифатә-ижәтә. Ус акәу џьишьоит уажәы, аҭакәажә илҭааз асасгьы. Аҭакәажә ишыҟалҵац еиԥш, кәтаӷьк аажәны, асас иҿаҵаны имҩахь доулышьҭит. Абасала, зыԥсҭазаараҿы кәтаӷьк ада зысас иҿазымҵацыз аԥҳәыс илыхҳәааны иаԥырҵеит абри ажәаԥҟа:. |
| 210 |
"Ҭакәажәык даныԥсы кәтаӷьк кәыруа дахьцоз илышьҭан". "Аӷа бзиа ушыҟьантазу уишьуам" - намыс змоу, схаҵоуп ҳәа зхы зшьо иаӷагьы уаҩҵас, хаҵаҵас дизныҟәоит рҳәоит. Хыхь ицәыргоу ажәаԥҟа ахылҿиааит ҳәа ирыԥхьаӡоит абри ахҭыс: Зны аӷа дызмаз аӡәы иԥацха дыҩнатәаны аҽыкәабара даҿын. |
| 211 |
Абыржәы уаӷа дааҩналар иҟоуҵозеи ҳәа иԥҳәыс даниазҵаа: - Сара абџьар скӡамкәа исеихсуа аӷа дсымам, - иҳәеит зҽызкәабоз. Ари ииҳәаз ааҵраҿы иаватәаз иаӷа ианиаҳа, аҩны дааҩналан, уареи сареи иахьарнахыс еиӷара ҳабжьам, ухы уақәиҭуп ҳәа наиаҳәан, дындәылҵны дцоит. "Алым иалымшо аҳәынаԥ ианалшо ыҟоуп". |
| 212 |
... - ари ажәаԥҟа аҵакы аныԥшуеит ԥхьаҟа иаагахо ажәабжь: Бна дук аҿы алым аԥсы ашьон. Ҳәынаԥ хәыҷык неин алым абӷа иқәыхәмаруа иалагеит. Алым ҿыхан аҳәынаԥ акит. Ашьап ду нақәнажьын иашьуа иалагеит. Аҳәынаԥ аҽрыцҳатәны алым иаҳәо иалагеит "сумшьын, соушьҭ!" ҳәа. Алымгьы аҳәынаԥ рыцҳанашьан иоунашьҭит. |
Комментарии