| 1 |
Oşağyna oqta-tekte bır oralatyn ol bū joly ädettegıdei sonau tabaldyryq aldynan alaqanyn şart etkızıp, sosyn özıne qarai ekı ökpesın qolyna ala esı şyğa jügıretın äielı Meridı köre almady. Onyñ esesıne Longrennıñ aiadai üiındegı jaña mülık – bala besıgınıñ qasynda degbırı qaşqan körşı äiel tūr edı. |
| 2 |
Osydan üş aidai būryn jas ananyñ halı müşkıl bolypty. Longren qaldyrğan aqşanyñ teñ jartysy auyr tolğaqtan keiıngı qaljağa – em-domğa, jaña tuğan närestenıñ qam-qajetıne ketedı; kündelıktı ol-pūlğa jūmsaityn azğana tiyn-tebenın joğaltyp alyp, amaly tausylğan Meri Mennersten qaryz aqşa sūraidy. |
| 3 |
Jetıler şamasynda körşı äiel ony Lisske baratyn joldan kezdestıredı. Äbden küiınıp, qorlanyp jylağan Meri būğan qalağa baryp, neke saqinasyn amanatqa qaldyryp, aqşa alğysy keletının aitady. Ol sol arada Mennerstıñ aqşa bergısı kelgenın, bıraq sol üşın mahabbatyn sūrağanyn qosa aitady. |
| 4 |
Arada ekı apta ötkennen keiın Longrennıñ ekı kısılık kereuetı qañyrap bos qalady da, körşı äiel närestege bas-köz bolyp bağyp-qağu üşın osynda kelıp kıredı. Jalğyz basty jesır äielge sol da söz bolyp pa? «Onyñ üstıne mynau siaqty säbisız ötken kün qūrysyn» dedı äiel tağy da. |
| 5 |
Assöl bes jasqa tolğanda, aldyna otyryp alyp, ılgegı salynğan jelet syryn aşpaq bolyp, ony şūqylai bastağanda nemese matrostar änın – baryldağan jabaiy öleñdı byldyrlap aita jönelgende, äkesı jas qyzynyñ jaidary da qūbylmaly jüzıne ūzaq qarap, jany jai tauyp, meiırlene ezu tartatyn boldy. |
| 6 |
Säbi dausymen aitylyp jäne köp jerlerınde «r» dybysy estılmei qalğasyn ba, äiteuır, osy öleñ oğan moinyna kögıldır lenta bailap, qorbañdap bilei jönelgende aiu beinesın elestetetın, Tap sol kezde äkesın qara būlttai tünerıp kep basqan bır oqiğanyñ köleñkesı qyzyna da tüstı. |
| 7 |
Üş apta boiy, suyq jerdıñ apşysyn quyra azynap, terıstık jelı soqty, Jağağa şyğaryp tastalğan balyqşy qaiyqtary aq qairañda jal-jal bolyp, ūzynnan-ūzaq sozylyp jatty, olar alystan qarağanda nän jaiyndardyñ jonyna ūqsaityn edı. Mūndai künderı auğa şyğuğa eşkımnıñ de jüregı daualamaidy. |
| 8 |
Osyndai alasapyran künderdıñ bırınde Mennerstıñ on toğyz jasar ūly Hin äkesınıñ qaiyğy köpır astyndağy dıñgekke soğylyp qirağaly tūrğanyn köredı de, ony dereu jügırıp kelıp äkesıne aitady. Dauyl älgınde ğana köterılgen; Menners qaiyğyn qairañğa şyğaryp tastaudy ūmytyp ketıptı. |
| 9 |
Jel men tolqyn qaiyqty qaltyldatyp ajal aidynyna qarai aidap barady. Qiyn halge duşar bolğanyn sezgen Menners suğa qoiyp ketıp, jağağa qarai jüzbekşı bolady, bıraq ol keşıgıp qalypty, qaiyq şyrköbelek ainalyp qaiyrdan ūzai tüsken, bū jerdıñ suy tereñ, buyrqanğan tolqynnan qaita şyqpasy qaq. |
| 10 |
Longren men dauyldy teñızge qarai ağyndap bara jatqan Menners arasynda älı de qūtyluğa bolatyn on qūlaştai jer bar, öitkenı köpır üstınde, Longrennıñ tap qasynda ūşynda saldauyry bar bır şumaq arqan ılulı tūrğan. Būl arqan dauyldy künderı keme jüzıp kele qalsa, soğan köpırden laqtyru üşın qoiylğan. |
| 11 |
Menı äketıp bara jatqanyn körmei tūrsyñ ba? Laqtyr arqandy! Longren qaiyq ışınde jantalasyp jürgen Mennerske qarağan küiı jaibaraqat tūra berdı, tek trubkanyñ tütını ğana küşeie tüskendei boldy, sälden keiın ol aldyndağy oqiğany anyğyraq köru üşın trubkasyn qolyna aldy. |
| 12 |
Ananyñ ünı sonda baryp öştı, Longren baiau basyp üiıne qaitty. Assöl oianyp ketse, äkesı dırıldep sönıp bara jatqan şam aldynda qalyñ oiğa şomyp otyr eken. Qyzynyñ özın şaqyryp jatqanyn estıp, ol tösekke taiap kelıp, böbegın emırene süidı de, ysyrylğan körpesın tüzep qymtap qoidy. |
| 13 |
Mennerstıñ soñynan aiqailai aitqan bırer sözı bolmasa, Longren ünsız bedıreiıp tūrğan: ol tap bır sot siaqty so melşigen küiı läm demei qatyp qalğan, söitıp Mennersten ölerdei jiırkenetının bıldırgen – onyñ osynau ünsız tūrysynda öşpendılıkten de ötken bır tylsym küş baryn jūrttyñ bärı sezedı. |
| 14 |
Kapernada mūnymen şamalas jiyrma-otyz bala bar-dy, äke-şeşenıñ būljymas berık bedelıne arqa süiep, üi ışınıñ dökır tärbie-ösietınen auyzdanyp qalğan olar älemnıñ küllı balalary siaqty, aitqannyñ bärın qağyp alyp, titımdei Assöldı aralarynan bırjolata alastap quyp şyqqan edı. |
| 15 |
Osydan kelıp ğūmyr-tırlık jaily, adamdar jaily ğajaiyp bır qiali därıs bastalyp ketedı – būl därıste Longrennıñ būrynğy tırlık-äreketınıñ aiğağyndai bop, oqys jäitterge, tötenşe ısterge, kısını kairan qaldyratyn keremettei bır beitanys ğajaiyp oqiğalarğa aiyryqşa män berıledı. |
| 16 |
Köpırden ötıp, orman ışıne kırdı de, qyz közınıñ jauyn alğan kemeşıktı özennıñ däl jiegınde tūryp, sudyñ yğyna qarai abailap jıbere berdı: so zamat möldır su betınde jaltyldap alqyzyl säule oinady, torğyn matadan ötken kün şūğylasy qyzyl arailanyp dırıldep baryp, su tübındegı şağala tastarğa tüstı. |
| 17 |
Ol su üstınde qalqi jüzıp bara jatqan üş būryş sūlu jelkendı közınen tasa qylğysy kelmedı. Sürınıp-qabynyp qūlap qalsa da, ekı iınınen dem alyp qaita jügıredı. Assöl tap qazırgıdei nu orman ışıne alystap kırgen emes. Qaitse de oiynşyğyn quyp jetıp ūstap almaq bolğan säbi jan-jağyna qaramaidy. |
| 18 |
Qūlağan ağaştyñ mük basqan dıñgegı, oi-şūñqyrlar, biık paporotnik pen itmūryn, jasmin mei jañğaq būtalary onyñ ılgerı basqan aiağyn keiın tartady. Osylardan ötem dep jürıp ol şarşap ta qalğan siaqty, qaita-qaita toqtap dem alady nemese betıne jabysqan örmekşı toryn qağyp tastaidy. |
| 19 |
Jas qyzdyñ aldynda otyrğan būl kısı öleñ-jyr, añyz-ertegılerdı, qissalardy jinap, ūdaiy jaiau saiahat jasap jüretın, köpke belgılı Egl degen şal edı. Buryl tartqan būira şaşy saban qalpağynan qobyrap şyğyp tūr: sūr bluzasyn kök şalbarynyñ ışıne salyp, aiağyna saptama etık kigen Egl añşyğa ūqsaidy. |
| 20 |
Assöldıñ dırıldegen dausy tosyn estıldı me, qalai, äiteuır, Egl dereu basyn köterdı, ūstap otyrğan oiynşyğy jerge tüsıp kettı. Şal jai ğana jymiyp, kürektei taramys qolymen saqalyn uystap, būğan bıraz qarady. Juyla-juyla oñyp ketken sisa köilek qyzdyñ kün qaqtağan şi aiağynyñ tızesıne äreñ jetedı. |
| 21 |
Onyñ şılterlı şarşymen tarta salğan qalyñ qara şaşy jelpıuıştei jiylyp, iyğyna qūlapty. Assöldıñ keskın-kelbetı ūşqyr qarlyğaştai-aq tap-taza, jep-jeñıl bop lypyldap tūr. Mūñly bır saualğa ūdaiy jauap ızdeitın tūñğiyq qara közı qyzdyñ özınen de eresek, estiar sezıledı. |
| 22 |
Eger sen tañğajaiyp tylsymğa tıptı de juyspaityn, esti-esti qūlaqty sarsytqan jattandy esımderdıñ bırın aitsañ, men baiğūs ne ıster edım? Onyñ üstıne men senıñ kım ekenıñdı, ata-anañnyñ kımder ekenın jäne özıñnıñ qalai jürıp tūryp jatqanyñdy estıgım de, bılgım de kelmeidı. |
| 23 |
Al eger äñgıme aityp, jyr şertse, ol älgı alaiaq mūjyqtar men soldattar jaily, jūrttyñ qulyq-sūmdyğyn därıpteitın atam zamanğy äñgıme-sözder eken: būl özı kısınıñ juylmağan aiağy siaqty kır-qoñys bırdeñe, ışek-qarynnyñ şūryldağany siaqty dörekı bır auyz, ekı auyz qysqa ğana öleñsymaqtar eken. |
| 24 |
Sen ol kezde boi jetesıñ, Assöl. Bır künı erteñgılık alystan, şalqar teñız tösınen kün nūryna malynğan alqyzyl jelken körınedı. Aq kemenıñ alqyzyl jelkenderı alaulap erke tolqyndy tıle tura sağan qarai betteidı. Bū ğajaiyp keme qaru kezep, qahar tökpei, u-şusyz jäiımen jüzıp kele jatady. |
| 25 |
Teñız jağasy tañdai qağyp, tañyrqasqan halyqqa tolyp ketedı, solardyñ ışınde sen de jüresıñ. Tamyljyğan ğajaiyp bır küi oinağan keme keremettei sän-saltanatpen jiekke jaqyndap kelıp toqtaidy, sosyn odan türlı-tüstı kılemder men altyndatqan asyl jihazğa malynğan gül jasauly qaiyq bölınıp şyğady. |
| 26 |
Ana jaqta, alysta, teñız jağasynda siqyrşy otyr... Ol sözın siqyrşynyñ keremet säuegeilıgınen bastady. Qyzynyp alğan säbi bolğan oqiğany jaiymen bipazdap aityp bere almady. Būdan keiın ol siqyrşynyñ syrt beinesın, sosyn äñgımenı soñynan bastap, qaşqan iahtany qalai qualağanyna deiın sipattap berdı. |
| 27 |
Keleşekte sen älı alqyzyl jelkendı emes, las, jyrtqyş jelkenderdı köbırek körersıñ; olar alystan appaq, äp-äsem bop körınedı, jaqynnan qarasañ – jyrym-jyrym jäne qiampūrystau keledı. Köldeneñ ötken bır jolauşy qyzyma oinap aita salğan ğoi. Qaiteiın, jaqsy lebız – jarym yrys. |
| 28 |
Olardyñ syrtyn ala qoldary byrtiğan, qalyñ qabaqty boişañ äielder bırde küieulerın jeñderınen tartyp qalyp, bırde olardyñ iyğyna asylyp baryp, araq qūiylğan staqandardy alyp, olardy tabanda qağyp tastap, tük körmegendei bolyp otyrdy. Tılenşı öñez ökpesın jasyra almai, sözdı göiıttı-ai kep. |
| 29 |
Myna kısı bırdeñenı köñırsıtıp otyr. Olardyñ üiınde duahant bolğan siaqty. Ol ekeuı teñızdıñ arğy betınen bır hanzada keledı dep kütınıp jürgen körınedı, jeñgetailar-au, auyzdaryñ añqiyp sender bos qalyp jürmeñder! Jäne ol hanzada kemesıne qyzyl jelken bailap keledı deidı. |
| 30 |
Qyzyl jelken jüzıp keledı! – degen dauysty esıttı. Kışkene qyz selk ete tüstı de, közın künnen qolymen kölegeilep, erkınen tys teñız aidynyna qarady. Sosyn dauys şyqqan jaqqa būryldy. Özınen jiyrma qadamdai jerde üiırılıp bır top bala tūr eken, olar tılın şyğaryp, betın tyrjyñdatyp mūny mazaq etedı. |
| 31 |
Gazonğa qūbylmaly asyl alqalardan oiu-naqyş tartyp tastağandai-aq, rauşan gülderdıñ kümıstei kögıs, kök, qyzğylt reñdı qara tüsterı qūlpyryp köz jauyn alar edı. Baudyñ kärı ağaştary şağyrmaq künderı tıkenek būta qaulai ösken irek özek üstıne tönıp, maujyrap mülgıp tūrar edı. |
| 32 |
Balanyñ osy sergektıgı, qarşadaiynan qağynyp tuğany segız jasynan-aq sezıle bastady: şytyrman oqiğalarğa jany kūmar serınıñ, abyz ben siqyrşynyñ qasietı, iağni tırlıktegı, qisapsyz köp rölderdıñ ışınen eñ bır qaterlı de näzıgın – säuegei rolın qalap alğany jasynan-aq baiqalady. |
| 33 |
Ūzynşa üşkıl terezelerden kömeskı jaryq tögılgen osy bır tas qoimada ülkendı-kışılı kespekter tūr: eñ ülken döñgelek kespektı bır qabyrğany tūtas üñgıp, jantaita qoiğan eken. Jüz jyldyq qara emennen jasalğan kespektıñ taqtaiy äbden ysqylap syrlap tastağandai jaltyraidy. |
| 34 |
Osy arada bar ğoi, sūmdyq asyl şarap saqtauly jatyr, onyñ şağyn bır stakanyna kez kelgen maskünem qinalmai-aq tılın kesıp bere salar edı. Ärbır kespekte kısınıñ janyn jaryp, tänın qamyrşa ileitın keremet bır qūdıret bar. Onyñ tüsı qan şieden de qoşqyldau, ol şynyny töñkerseñ de tögılmeidı. |
| 35 |
Menıñ qolymda, kördıñ be? – Grei kışkene qolyn tarbityp aşyp jıberıp, jaiymen syqylyqtap küldı. Ärbır beder, äjım-syzyğyna deiın ap-anyq bop ülbıregen jūmsaq alaqan kün nūrymen qyzaryp sala berdı, so kezde bala qūşyrlana jūdyryğyn tüidı. – Ol, mıne, mynda! Bırde bar da, bırde joq. |
| 36 |
Bala qabağyn tüiıp, biık oryndyqqa myqşyñdap şyqty da, ūzyn ojaumen ystyq sorpany (retı kelgende aita ketelık, būl qoi etınıñ kespesı edı) alyp, qolynyñ qos basyna qūia saldy. Būdan alğan äserın, ärine, älsız deuge bolmas edı, bıraq küiıkten älsıregen bala tältırektep qūlap qala jazdady. |
| 37 |
Bıraq küigen qoly solqyldap janyn şyğaryp bara jatqasyn balanyñ soñynan erdı. Därıger qyzdyñ küigen jerıne därı jağyp bailap, auruyn azaitty. Betsi ketkennen keiın ol endı därıgerge öz qolyn körsettı Osy bır bolmaşy oqiğa jiyrma jasar Betsi men on jastağy Greidı tabystyryp jıberdı. |
| 38 |
Būl oqiğa asüidıñ astan-kesteñın şyğardy, aqyrynda Grei būny özı jasağanyn moiyndady. Ol aqşasyn qaityp almady jäne ondai sözdı estıgısı de, bılgısı de kelmeitının sezdırdı. Onyñ şeşesı ömırdı daiar qalypqa qūiyp şyğara beruge bolatyn närse dep bıletın äielderdıñ bırı edı. |
| 39 |
Bıraq qiampūrys balasyna degen soqyr süiıspenşılık bar jıgerınen, erkınen aiyrylyp, enjar tırlık keşken, küllı tärbie men tağdyr tandyryn keptırıp tastağan ana sezımı när alyp tynystaityn bır bastau edı. Osynau asyl tektı äiel aqqudyñ kögıldırın basyp şyğarğan tauys tärızdı edı. |
| 40 |
Ol töñıregıne köz tastady, jym-jyrt tynyştyq zamatta qialyn seiıltıp jıberdı, jan dauyly da öştı. Grei būl kartinany talai ret kelıp kördı. Kısı jany ömırmen tıldeskende asa qajettı kielı bır söz kerek, äitpese, adamnyñ özın-özı tüsınuı qiyn, onyñ kielı sözı osy suret boldy. |
| 41 |
Osynau düniede, ärine, jūrttyñ bärınen de kapitannyñ tūlğasy biık tūrady. Kapitan – kemenıñ tağdyry, jany men aqyl esı. Onyñ mınez-qūlqyna qarai komandanyñ jūmysy men tynysy belgılenedı. Komandany onyñ özı ğana tañdap, talğap alady jäne ol sonyñ yrqyna, yqylasyna sai kep jatady. |
| 42 |
Däiekşıler jan-jaqtan jügırıp kelıp, jamyrasa quanyp, abyr-sabyr boldy da qaldy, sosyn Greidı tap bır kün keşe ğana qarsy alğandai-aq qūrmet tūtyp ündemei qalysty. Oğan şeşesınıñ qaida otyrğanyn aitty; ol biık üige kırıp, esıktı säl aşyp, qara köilek aq şaşty äielge qarap ünsız tūryp qaldy. |
| 43 |
Basqa sözdı aituğa älı jetpedı. Şeşesı artyna jalt qarady. Özı jüdep ketıptı; täkappar aşañ jüzıne jastyq şağy qaita oralğandai bır nūrly şyrai kırıptı. Ol dereu balasynyñ qasyna jetıp keldı, qysqa ğana bır külıp, dausy erıksız şyğyp kettı de, közı möltıldep jasqa toldy, bar bolğany sol. |
| 44 |
Ol äkesınıñ qaitys bolğanyn esıttı, sosyn özı bastan keşırgen hikaialaryn söz ettı. Şeşesı sonyñ bärın läm demesten, balasyna ökpe artpai, kınälamai ünsız otyryp tyñdady, bıraq özınşe, ıştei ūlynyñ ömır tırlıgınıñ özegıne ainalğan önerın – balasyna ermek bolyp jürgen oiynşyqtai körıp otyrdy. |
| 45 |
Naqa bolmağasyn ol jūmyspen şūğyldandy. Bosmandy ertıp alyp Grei kemenı tügel qarap şyqty, «vanttardy tartyp, şturtrosty bosatyñdar, klüzdı tazalap, klivterdı auystyryñdar, palubany nūmdap, kompasty tazalap, trümdı aşyp, sypyryp, ışın jeldetıp alyñdar» degen jarlyq berdı. |
| 46 |
Köñılsız künnen äldenenı kütkendei eleñdep, künı ūzaq beimaza küide, mūñaiyp jürdı: bıreu özın şaqyrğandai, bıraq kım, qai jaqqa şaqyrğanyn ūmytyp qalğan tärızdı. Keşkılık ol kaiutasyn jauyp, kıtap oqydy, onyñ şetıne kereğar oilaryn jazyp, avtorğa ūdaiy qarsy dau aityp ūzaq otyrdy. |
| 47 |
Ol osylai manaurap bır sağattai otyrdy, köñılındegı būldyr tūman seiılgen kezde, Grei selt etıp oianyp, sergıp qaitpaqqa palubağa şyqty. Jetı tün, bort syrtyndağy qap-qara su üstınde jūldyzdar men machta şamdarynyñ ottary qalğyp-mülgidı. İman jüzdı kısıdei jyp-jyly auadan teñız iısı añqidy. |
| 48 |
Keide jağadağy sözdı jel qağyp alyp, saqqūlaq su üstımen osynda jetkızedı jäne özı tap bır palubada aitylğandai-aq ap-anyq estıledı de, kemenıñ arqan-jıpterınıñ, qaiys äbzelderınıñ syqyrynan öşıp qalady, balkadan syrt etıp şyrpy jandy da, äldekımnıñ qolyn, döp-döñgelek közı men mūrtyn körsettı. |
| 49 |
Qarmaqtardy ala jürsın, – dedı Grei. Ol on şaqty minuttan keiın Letika äzırlep qoiğan qaiyqqa kep tüstı, osy bır quaqy jylpos jıgıt borttan tarsyldatyp eskekterdı alyp, Greige berdı, sosyn özı tömen tüsıp, eskekterdı bılegıne qondyryp, azyq-tülık salynğan sebettı qaiyqtyñ tūmsyq jağyna tyğa saldy. |
| 50 |
Oğan qazır qalai jüzse de bärıbır. Rül bäseñ syryldaidy, eskek syqyrlap, şalpyldaidy; qalğan älem – teñız ben tamyljyğan tynyştyq. Ūzaqty kün kısı öz keudesıne qisapsyz köp oilar men äserlerdı, sözder men söilemderdı sıñırıp jinaidy, eger sonyñ bärınıñ basyn qossa, talai-talai kıtap şyğar edı. |
| 51 |
Är künnıñ erekşe keskın-keipı bolady, bıraq, Grei bügın so künnıñ bet-beinesın aiyra almai äure, onyñ kömeskı, küñgırt jüzınde myñ san sezımnıñ bıreuınıñ taby bar ekenı ras, qapelımde olardyñ atyn qaidan tabarsyñ. Olar, ädette, hoş iıs siaqty, söz ben ūğymnan aulaq jatady, sosyn oğan at qoiu da qiyn. |
| 52 |
Bū sezımde älı de alabūrtqan aq köñıldıñ serpını bar-dy. Būlar jüzıp kele jatqan jerdıñ sol jağynan qarauytyp adyrly jiek körınedı. Jaryq terezelerden, joğarydağy mūrjalardan tütınmen bırge şaşyrap ūşqyn şyğyp jatyr, būl Kaperna edı. Grei dabyrlasyp ūrysqan dauysty, ittıñ ürgenın esıttı. |
| 53 |
Sol beijai küiı töñıregın şolady, kömeskı bırdeñeler būldyrap közge tüskenı bolmasa, köñılde qalmaidy. Oiy – qalyñ nöpırdı qaq jaryp bıreudı qağyp-soğyp, bıreudı basyp, bırde qatty, bırde jai şauyp kele jatqan at siaqty; bırde erkın zulasa, bırde äbıgerge tüsıp, kıbırtıktep qalady. |
| 54 |
Mıne, osylai jaimaşuaq tynyğyp jatqan jan älsın-älsın ezu tartyp, jymiady, öitkenı tırlık-tağdyr jaily oi tolğanyp jatqanda, kenet, oilamağan jerden, kütpegen qonaq retınde qaidağy bır joq beine kep kiıp ketedı: būdan ekı jyl būryn synğan şybyq sidiyp köz aldyna keledı. |
| 55 |
Basyn süiegen şyntağynan baiağyda-aq syz ötıp, ūiyp qalypty. Jūldyzdar bozaryp äzer körınedı; tañ taiau qalğasyn qarañğylyq qoiulana tüsken. Kapitan ūiyqtap bara jatqanyn özı de sezbedı. Onyñ araq ışkısı keldı, tüsınde dorbağa qolyn sozyp, auzyn şeşe bastady. Sosyn ol tüs köruın qoidy. |
| 56 |
Qalğan ekı sağat Greige ekı-üş sekundtai ğana bolyp körındı, ol şyntağyna süiengen küiı qatty ūiyqtap ketken-dı. Osy uaqyt ışınde Letika ot basyna ekı ret kelıp, temekı tartty, ışınde ne bar eken dep ūstağan balyğynyñ auzyna üñıle qarady. Ärine, odan eşteñe köre almady. |
| 57 |
Ūiqydan oianğasyn, Grei ä degende bū jerge qalai kelgenıne tüsınbei qaldy. Ol jarqyrap atqan tañnyñ jadyrañqy qabağyna, jap-jasyl ağaş arasynan körıngen jarlauyt jiekke, alaulağan kök aidynğa tañyrqai qarady; töñıregınde de, öz aiağynyñ üstınen de jañğaq toğaiynyñ japyrağy jamyrai tönıp tūr. |
| 58 |
Tömende, jar astynda – Greige ol tu syrtynda, aiağynyñ astynda jatqandai sezıldı, teñız şymyrlap, şypyldap jatty. Japyraqtan şyq tamşysy jylt etıp aunap tüsıp, ūiqyly-oiau jatqan jıgıt betıne mūp-mūzdai bop tamşy ağyp kettı. Ol ornynan tūrdy. Dünie jarqyrap jainap tūr eken. |
| 59 |
Letika körınbeidı, ol bar dünienı ūmytqan: mañdaiy terşıp, qūmarpaz oiynşy siaqty, balyq aulau qyzyğyna tüsıp alğan. Grei toğaidan şyğyp, eñıske şaşyrai bıtken būta arasyna keldı, ösımdık bıtken bulanyp, alaulap tūr, ylğal gülder erıksız suyq sumen juylğan baladai bal-būl jainaidy. |
| 60 |
Şaşy qobyrap bır jağyna jinalypty, alqymyndağy tüimesı ağytylyp, odan appaq bolyp moinynyñ şūqyry körınedı; iubkasynyñ etegı säl türılıp, tızesın aşyp tastapty, ūzyn kırpıkterı ūiañ jüzınde, samai şaşynyñ köleñkesınde alañsyz mülgidı, basyna jastanğan oñ qolynyñ şynaşağy moinyna qarai maiysa tüsken. |
| 61 |
Bälkım, basqa bır kez, basqa bır jağdai bolsa, ol bū qyzdy tek közımen ğana körer edı, al endı ony osy arada basqaşa körıp otyr, Onyñ jany jadyrap, tülep, tūla boiy şymyrlaidy. Ärine, ol bū qyzdyñ özın de, atyn da, jağalauda nege ūiyqtap jatqanyn da bılmeidı, bıraq sonysyna qatty yrza. |
| 62 |
Ondai surettıñ äserı äldeqaida küştı bolady, sözden täuelsız tūrğan surettıñ män-mağynasynyñ şetı men şegı bolmaidy, ol jüirık oidyñ bar boljamy men joramalyna jauap berıp jatady. Japyraqtardyñ köleñkesı qysqaryp, tübıne qarai jaqyndai tüstı, Al Grei bolsa yñğaisyz jürelegen küiı älı otyr. |
| 63 |
Letika manadan berı: «Kapitan, qaida jürsız?» dep aiqailai-aiqailai jağy talyp edı, bıraq kapitan ony estımedı. Aqyrynda, ol otyrğan jerınen tūrğan kezde, özgeşe bır ğajaiyp oqiğalarğa yntyzar köñılı aşulanğan äielde ğana bolatyn öjet tapqyrlyqpen mūny jağadan ala tüstı. |
| 64 |
Albyrap jatqan qyz jüzıne tağy bır qarap, būryla bergende Grei qasyn kerıp añyryp tūrğan matrosty kördı. Letika kapitanynyñ myna ısıne auzyn aşyp, tañyrqai qarap tūr eken, bır kezde, şamasy, İona da özınıñ atşa erttep mınıp alğan jaiynynyñ auzyna tap osylai tañyrqai qarağan-aq şyğar. |
| 65 |
Kettık būl aradan. Olar būta ışıne kırıp kettı. Endı qaiyqqa qarai jüruı kerek, bıraq Grei kıdırıstep, jasyl ağaş pen aqqairañ üstınen Kaperna mūrjalarynyñ tağy tütını şüikedei sozylyp jatqan alystağy jaipauyt jağağa jautañdap qarai berdı. Tütın arasynan ol tağy da so qyzdy kördı. |
| 66 |
Tek jürektıñ tüisınuı ğoi. Olar sol üige taqau keldı; būl rasynda da Mennerstıñ traktirı eken. Aşyq terezeden üstel üstınde tūrğan şyny körınedı, onyñ qasynda bıreu küie-küie qolymen buryl mūrtyn sauyp otyr. Uaqyt älı erte bolsa da, traktirşınıñ ülken zalyna üş adam jaiğasyp alypty. |
| 67 |
Las edenge laqtyra salğan kıtap mūqabasy siaqtanyp terezeden kün säulesı tüsedı. Grei kölbei tüsken mūnarly jaryq jolağyn kep basqanda, mūnyñ aldynan qoşemettei iılıp Menners şyğa keldı. Ol Greidıñ nağyz kapitan ekenın bırden sezdı, mūndai qonaqty ol sirek köretın. Grei rom sūrady. |
| 68 |
Üstel üstıne jua-jua sarğaiyp ketken dastarqan jauyp, Menners bır şyny äkep qoidy, äuelı onyñ etiketkasyn bır jalap, japsyra saldy. Sosyn ol stoika ışıne kırdı de, bırde Greige qarasa, bırde aldyndağy tärelkenıñ tübındegı bırdeñenı tyrnap qyryp tastau üşın soğan qaraidy. |
| 69 |
Onyñ aty kım? Ol bū sözın jaltaryp-būltartpaityn ünmen nyğarlap aitty. Hin Menners ıştei şyqylyqtap, myrs etıp külıp te aldy, bıraq syrttai jıgıttıñ yñğaiyna köştı. Obaly ne kerek, jauap bermes būryn ol bıraz ündemei qaldy – sondağy qūnarsyz oiy – qyzdy nege sūrağanyn bılu. |
| 70 |
Onyñ keremettei sūlu jüzı, nūrly közı jautañ qaqqanda jan tebırentetın syrly da qarapaiym söz siaqty siqyrly körınedı eken. Matros pen Menners terezege syrtyn berıp otyrğan, osylar añdamai artyna būrylyp qarap qoiar degen oimen Grei äzer degende qyzdan közın jazyp, Hinnıñ jiren közıne tesıle qarady. |
| 71 |
Onyñ äkesı de ötırık aitatyn, şeşesı de ötırık aitatyn. Būlar tūqymymen solai. Qam jemei-aq qoiyñyz, ol qyz – sız benen bız siaqty denı sau, esı bütın bala. Men onymen talai ret äñgımelestım. Ol menıñ arbama seksen tört ret pe, älde odan azyraq pa, äiteuır, jiı-jiı otyrdy. |
| 72 |
Men onyñ aqyl-esı bütın dedım ğoi. Ol jūrttyñ bärıne de aian. Qyz myna senımen, Hin Menners, söilesıp äure bolmaidy. Bıraq myna men, jaiymen kömırımdı satyp jürsem de, ösek-aiañ degenıñnen jiırkenıp, boiymdy aulaq sap jürem. Onyñ sözı eresek kısınıñ sözı, bıraq bırtürlı qyzyq. |
| 73 |
So bır künnıñ däl aldynda, öleñ-jyr jinauşy Egl kök teñızdıñ jağasynda büldırşın qyzğa alqyzyl jelkendı keme jaily ertegı aitqannan keiın arada attai jetı jyl ötken şamada, apta saiyn oiynşyq dükenşesıne baryp qaitatyn Assöl osy joly üiıne qatty renjıp, mūñaiyp qaitty. |
| 74 |
Sol aradan dereu qaşyp keteiın dep edım ūialğannan tūrğan jerımnen qozğala almai qaldym. Sosyn ol menı bıraz qyjyrtyp aldy: «Şyrağym, endı mūnyñ mağan kök tiynğa keregı joq. Endıgı moda – şeteldıñ tauary, küllı dükender soğan kömılıp jatyr, al myna oiynşyqtardy eşkım almaidy». |
| 75 |
Longren tūnjyrai otyryp tyñdady. Ol bağaly tauarlarğa toly sörelerdıñ qasynda, däulettı kısılerdıñ arasynda abdyrap sasyp qalğan qyzyn körgendei boldy. Ūqypty, közıldırıktı bıreu būny müsırkep, eger Longrennıñ jūpyny būiymdaryn alyp sata bastasa, däuletınen jūrdai bolatynyn tüsındıredı. |
| 76 |
Degenmen älı uaqyt bar ğoi, oilanyp körelık. Ol qabağyn tüiıp ündemei qaldy. Assöl qasynda, oryndyqtyñ şetınde otyr. Ol būrylmai-aq, bır qyryn otyryp, qyzynyñ mūnyñ köñılın kötergısı kelıp, älektenıp otyrğanyn körıp, külıp jıbere jazdady. Al külse qyzyn ürkıtıp, ūialtyp tastaitynyn sezdı. |
| 77 |
Sūr şarşysyn iyğyna orai salypty. Kün-jel qağyp qoñyrqai tartqan säbi jüzı jainap, oinap tūr, jastyğyna qaramastan säl eresek körınetın tūnyq közı tereñ syrly jürektıñ habarşysyndai bop oilana, ūiañ ğana qaraidy. Onyñ sopaqşa kelgen tap-taza möldır jüzı qarağanda kısı jüregın eljıretıp jıbererdei. |
| 78 |
Ainadağy qyz Assöl siaqty jai ğana ezu tartty. Külkısı mūñly eken. Mūny körısımen ol bögde bıreudı körgendei-aq şoşyp kettı. Ol ainağa betın basyp, közın berdı. Bır jürek eljıretetın tättı oilar būldyr sağymdai oinap, jalt etıp öte şyqty, qyz boiyn jinap, quana küldı de, ıs tıguge otyrdy. |
| 79 |
Keide, bırneşe kün qatarynan ol düniege qaita tuğandai tülep, jañğyryp jüredı. Smychok tartyp qalğanda tynyştyq qalai ğaiyp bolsa, qimyl-äreketke toly tırlıgı de solai bolyp, qyzdyñ küllı körgen-bılgenı, ıstegen ısı, ainalasyndağy zattary ğajaiyp bır syrly düniege ainalyp jüre beredı. |
| 80 |
Longren uaqytynda kelmei keşıgıp jatsa da, Assöl onşa abyrji qoimaidy. Soñğy kezderı ol balyq aulau üşın nemese seruendep qaitu üşın qaiyğymen tünde talai jerge şyğandap ketıp qalady. Joqty-bardan qorqyp, onyñ berekesı qaşpaidy, äkesı bır jamandyqqa ūşyrap qalar dep oilamaidy da. |
| 81 |
Tıptı kırpık ılmegen kısıdeiın ūiqysy şaidai aşyldy. Keremet bır jañalyq keletındei jany jadyrap, tabanda bırdeñenı jasap tastaityndai qūlşynyp otyr. Jaña qonysqa köşkendei üi ışıne tañyrqai köz tastady. Tañ sıbırlep keledı – jarqyrap atpasa da, töñırek körınetındei alakeuım jaryq bar. |
| 82 |
Terezenıñ tömengı jağy qap-qara da, joğary jağy qūlaniektenıptı. Dalada, käsek şetınen jyltyrap tañ jūldyzy körınedı. Endı ūiyqtamasyn sezgen Assöl kiınıp, tereze aldyna bardy, onyñ ılgegın ağytyp, käsektı itere saldy. Dalada bır sergek, elgezek tynyştyq bar eken: ol jaña ğana ornağan siaqty. |
| 83 |
Köne, bıraq mūnyñ basynda ärdaiym eñ jaña şarşysyn tamaq astynan bır tartty da, esıktı jauyp, jalañ aiaq küiı lyp etıp, jolğa kep tüstı. Töñırek jym-jyrt, meñıreu tynyştyq, qyzğa bükıl älem jañğyryp, kümbırlep tūrğandai sezıledı. Oğan bügın ainalasynyñ bärı äsem, bärı süikımdı körınedı. |
| 84 |
Tūnjyr aspan aiasynda qarauytyp, üi şatyrlary men būlttar körınedı. Şetender men qora-jailar, itmūryn men bau-baqşalar, ağarañdap jatqan jol sılemı – bärı-bärı mülgidı. Kündızgıdei emes, bärı de özgerıp ketken – bärı de sol zattar ğoi, bıraq kündız joğalyp ketken bır qasietın tapqan tärızdı. |
| 85 |
Bärı de közın aşyp qalğyp tūrğanmen, ötıp bara jatqan qyzğa ūrlana qarap qalyp jatyr. Qystaqtan tezırek qūtylğysy kelgendei-aq, qyz ūzağan saiyn jürısın tezdettı. Kapernadan ärı qarai şalğyndy dala: odan ärı jağalaudağy mūğar töbelerdı qualai jañğaq ağaşy, terekter men kaştandar ösedı. |
| 86 |
Assöldı tanityn it qūiryğyn būlğap, qisalaqtai qyñsylap, jarysa jürdı, «senımen ekeumız tüsınısemız ğoi» degendei bülkıldep keledı. Assöl ittıñ arbasa bergen közıne qaita-qaita qarap, eger tylsym bır küş būğan ündeme dep siqyrlap qoimasa ğoi, būl it söilep keter edı-au dep oilady. |
| 87 |
Assöl özı bıletın, köz qiyğyna ılıkken şöp-būta, jan-januardyñ bärımen tıldesıp keledı. «Amansyñ ba, dımkäsım» dedı ol qūrt jep tastağan bozğylt närkeske. «Üide otyrmaisyñ ba seltimei», būny ol sürleudıñ tap ortasyna şyğyp, jūrttyñ etegı qağyp, tınjäu bolyp qalğan bır ösımdıkke aitty. |
| 88 |
Aitqanyndai, qoñyz tyrs etıp qūlap tüstı. Osylai tebırene tolqyp, qūbyla qūlpyra jürıp otyryp, bızdıñ boijetkenımız şalğyndy jazyqtan bır ülken töbenıñ jotasyndağy toğaiğa kelıp kırdı, endı ony juan dauyspen gürıldep söileitın (būl ony kämıl bıledı) qimas dostary qorşap alğan edı. |
| 89 |
Būl yrğai men jañğaq toğaiynyñ arasyna bıtken zäulım kärı ağaştar edı. Olardyñ arbiyp jaiylyp ketken qara būtaqtary toğaidy töbesınen sipaidy. Kaştandardyñ salbyrağan qalqan japyraqtary arasynan qauyz jarğan aq gülder qylqiyp-qylqiyp tūr, olardyñ jūpar iısı şyq, şaiyr iısımen aralasa añqidy. |
| 90 |
Mäñgı öşpeitın bır jıgerlı otty senım, şeksız quanyş keudesınde teñızdei tolqyp, buyrqanyp, köbık şaşyp jatty. Ol osy quanyş-senımın köñılımen, közımen sonau kökjiekke ūşyryp jıberse, ol so jaqtan zeñgır kökte şyrqai şaryqtanğanyna şattanyp, teñızdıñ tolqynymen bırge qaita oralyp kelıp jatty. |
| 91 |
Būl kezde sonau kökjiegın altyn beldıkpen bır tartqan teñız älı ūiqy qūşağynda edı, tek jar astyndağy şūqyr-şūqanaqtağy su bır köterılıp, bır basylyp jatty. Ūiqydağy mūhit suynyñ tüsı jağada bozğylt bolsa, odan ärı kökpeñbek bop, alystağan saiyn barqyndanyp qaraiyp ketedı eken. |
| 92 |
Olardan jūmaq nūry tögıldı. Tünergen älemnıñ qarauytqan jüzı ağaryp, qan jügırgendei boldy. Kenet kök buryl köbık jaltyrap, sonau altyn jiek bel ortasynan qaq jaryldy da, mūhit betımen Assöldıñ tap aiağynyñ astyna alqyzyl kılemdı jybyrlatyp äkep jaiyp tastady. Ol tızesın qūşaqtap otyra kettı. |
| 93 |
Olardyñ näzık sabaqty teñge japyraqtarynyñ arasynan tañğajaiyp bır gülder jainap köz jauyn alady. Ösımdıkterdıñ örlei ösken japyraqtary mūhit üstınde jaltyrai jymyrap tūr. Mūnyñ män-jaiyn Assöl siaqty bıletın kısı bolmasa, özge kısıler tek jaltyrap, dırıldep tūrğan bır qūbylysty ğana baiqar edı. |
| 94 |
Sol syñsyğan ösımdık toğaiy arasynan bır keme qalqyp şyğa keldı. Sosyn jüzıp baryp, şaşyrağan araidyñ däl ortasyna baryp toqtady. Alys jağadan ol aqşa būlttai aiqyn körındı. Töñıregıne şadyman-şattyq taratyp, ol şarap, rauşan gül, qan şie erın, alqyzyl barqyt mazdağan ot siaqty alaulap tūr. |
| 95 |
Tamyljyğan än-küidıñ ünı öşken, bıraq sonyñ ünı älı de qyz qūlağynda kümbırleidı. Osy bır qūdırettı qial äserı älsırep üzılıp baryp, emıs-emıs esınde qaldy, sosyn ol talmausyrap şarşağanyn sezdı. So sät şöp üstıne jata kettı de, jai ğana esınep, raqattana közın jūmyp, maujyrap ūiyqtap kettı. |
| 96 |
Aiağyn bır-ekı qozğağasyn qyz közın aşty. Basyn köterıp, şaşyn jöndedı, qolynda Greidıñ saqinasy baryn bılmeitın qyz, sausağynyñ arasyna bır şöp qystyrylyp qaldy ma dep ony tüsırıp tastamaqşy bolyp edı, anau tüse qoimady, sosyn jūlyp alyp qarap edı, oqys şapşyğan fontandai ornynan atyp tūrdy. |
| 97 |
Sonymen, oqyp jaza bıletın kısılerdıñ aitatyny siaqty, Grei men Assöl şıldenıñ tamyljyğan bır sättı künınde, tañerteñgılık tağdyr aidap bırın-bırı tauyp edı. Kemenıñ palubasyna köterılgennen keiın Grei jelkesın sipap bırer minut qimylsyz tūryp qaldy, būl onyñ ne ısterın bılmei dağdarğan şağy. |
| 98 |
Töbemnen suyq su qūiğandai boldy ğoi. Panten, komandağa ait, bügın bız zäkırdı köterıp, osy aradan on mildei jerdegı Liliana özenınıñ qūiarlyğyna baryp tūramyz. Onyñ arnasy taiaz, qaiyrlap qalamyz, qūiarlyğyna teñız jağynan ğana kıruge bolady. Kartany kelıp alarsyz. Losmandy ertpeñız. |
| 99 |
Būl balyğyn asyğyp-üsıgıp jep jatqanda, Grei kaiutasyna tüsıp, aqşa aldy da, şyğanaqty kesıp ötıp, Lissanyñ sauda kvartaldarynan kelıp şyqty. Endı ol nartäuekel dep ıske aspai-saspai bırjola kırısıp kettı. Öitkenı osy saparynyñ uaq-tüiek būrylys qaltarystaryna deiın kökıregınde sairap tūr. |
| 100 |
Şyn şeberdıñ qaşauy soñğy ret tigende bezıreigen märmär tas jaltyrap, jandanyp jüre beredı ğoi, onyñ ömır jaily ūğym-nanymy da endı osylai jarqyrap jandanğaly tūr edı. Grei qajettı matany tañdap aluğa özgeşe män berıp, üş dükenge kırıp şyqty, so matanyñ tür-tüsı, boiauy köz aldynda jainap tūr. |
| 101 |
Äuelgı ekı dükende oğan därkıldek, dañğoi kısınıñ tañdau-talğamyna laiyq jaltyraq jıbekterdı äkep körsettı, üşınşı dükennen ol jıbek matanyñ är aluan türlerın tapty. Düken iesı jatyp qalğan matalardyñ bırınen son, bırın äkelıp, bäiek boldy, bıraq Grei anatom siaqty salmaqty edı. |
| 102 |
Greidıñ etıgınde qyzyl tolqyn oinady, onyñ qolyna, bet-auzyna şağylysyp, alqyzyl şūğyla tüstı. Grei jıbek matalardy audarystyryp jatyp, olardyñ tür-tüsterın saralap, qapysyz tanyp tūr: qyzyl, aqşyl qyzyl, küreñ, qan qyzyl, jalqyn qyzyl, şymqai jiren tüster bırınen bırı ötedı. |
| 103 |
Aqyrynda bır torğyn jıbektıñ tüsı jıgıtımızdıñ qoñyltaqsyğan köñılınen şyqqandai boldy. Ol tereze aldyndağy kresloğa baryp otyrdy da, susyldağan jıbektıñ bır ūşyn sılke tartyp tızesınıñ üstıne jaiyp tastady da, sosyn trubkasyn tıstep, jaiğasyp otyryp alyp, matadan közın almai ūzaq qarady. |
| 104 |
Ol matalaryn maqtai-maqtai, äbden sıleledı-au degen kezde, Grei qojaiynmen matany kemege jetkızıp tastau jağyn kelıstı, ol mūnyñ da küllı şyğynyn öz moinyna aldy, sosyn dükenşımen esep aiyrysty da ketıp qaldy, al saudager ony tap bır qytai korolı siaqtandyryp qoşamettep, qolpaştap şyğaryp saldy. |
| 105 |
Bır tyğyryq köşenı janai ötıp, Grei muzyka dausy şyqqan üidıñ qaqpasyna kelıp kırdı. Būl kezde muzykanttar ketkelı jatyr edı. Ūzyn boily fleitaşy ülken basyn kışıreitıp, tiyn-tebender ūşyp tüsıp jatqan terezelerge qarap, qalpağyn būlğap, yrza köñıldıñ alğysyn bıldırıp jatty. |
| 106 |
Jaqsy bır orkestr jinañdar, bıraq muzykanyñ ärpın sanap tūratyn nemese än men küidı baiağyda-aq qūlqynyña qūrban qylğan, yzdiyp kiınıp, jyltyrap jürıp, muzykanyñ mänı men janynan qūr alaqan qalğan, estradalardan ulap-şulap jatatyn tırı ölıkterge jolamañdar. Joq, ondailardan aulaq jürıñder. |
| 107 |
Däiekşıler men kütuşılerdıñ qarapaiym jüregın eljıretıp, egıltetın özderıñ siaqty önerlılerdı tabyñdar. Özderıñnıñ qaiyrşy kezbelerıñdı jinañdar! Teñız ben mahabbatqa taquanyñ da, täptıştıñ de keregı joq. Men sendermen quana-quana bırge otyryp talai şarapty tauysar em, bıraq ketuım kerek. |
| 108 |
Tağy bırdeñe tastap jıberseñız... Grei tağy da aqşa berdı. Muzykanttar ketıp qaldy. Sodan keiın ol komisialyq keñsege kırıp, köp aqşa tölep, alty künde jedel oryndau kerek dep qūpia tapsyrma berdı. Grei kemesıne qaityp kelgen kezde, kontordyñ agentı parohodqa kelıp otyryp jatyr eken. |
| 109 |
Qalai ornalastyrudy keiın körermız. Atvud, sen olarğa jäne küllı komandağa men endı şirek sağattan keiın şyğady dep ait. Jinala bersın. Ärine, özıñız de, Panten de kelıp, menı tyñdaisyzdar. Atvud sol qabağyn şürıppe siaqty kerıp, esık aldynda bır qyryndap, säl aialdady da, şyğyp kettı. |
| 110 |
Bū kezde jūrt äldenenı oilap, kapitandy şydamsyzdana kütıp tūrğan. Ol şyqty da, matrostardyñ jüzıne qarap, qaidağy joq dünienı oilap tūrğanyn seze qoidy, öz basy bolyp jatqan oqiğany tabiği närse dep esepteitın bolğandyqtan da, jūrttyñ osylai sezıktene qaluy būnyñ köñılıne keldı. |
| 111 |
Būdan keiın jūrttyñ bärı bırınen soñ bırı kelıp, būğan qymsyna qarap, kübırlei qūttyqtap jatty. Jamyrasyp, aiqailap-şulağan jan bolmady – kapitannyñ kelte sözınen matrostar tötenşe bır ıstıñ bolaryn sezgendei. Panten «uh» dep bır kürsınıp, jadyrap sala berdı – arqa-basy keñıp, raqattanyp qaldy. |
| 112 |
Myna mūrtsyz ekı jas – fanfarlar, būlar oinai bastağannan-aq bılektı sybanyp şaiqasqa şyqqyñ keledı. Sosyn – kornet-a-piston men ekınşı skripka. Būlardyñ bärı primany, iağni menı demep, döñgelentıp ala jöneluge kelgende şeber-aq. Al bızdıñ köñıldı käsıbımızdıñ töbe biı – barabanşy Fris. |
| 113 |
Men sızdı ekı sağattan keiın kelıp auystyram. Ol osy bır-ekı sağattyñ qalai ötkenın de sezbei qaldy, öitkenı keudesınen bır quanyşty muzyka tögıldı de tūrdy, lypyldai soqqan qan tamyrlary siaqty, ol da bır sät tynğan joq. Ol tek bır mūratty ğana oilady, bır mūratqa ğana yntyzar, soğan ğana ūmtylady. |
| 114 |
Odan da baryp ūiyqtañyz. Sız qatelesıp tūrsyz – menıñ şynym da, syrym da osy. Men aitqan sertımnen qaitpaityn kısımın. Grei ony qaitaryp jıberdı de, kemenıñ bağyt-bağdaryn tekserıp, jaiğasyp otyra kettı. Endı bız ony osynda qaldyra tūralyq, öitkenı onyñ jeke qalğany jön. |
| 115 |
Būl tünde ol – keleşek pen kedeilık jaily, Assöl jaily köp-köp tolğandy. Qyzyn az uaqyt bolsa da qaldyryp ketkısı kelmeidı, mūnyñ üstıne söngen dertın qaita qozdyryp alam ba dep qorqady. Bälkım, ol kemege qaityp barğasyn sonau Kapernada jan berıser jary kütıp otyr dep qalar. |
| 116 |
Söitıp, üiıne qaityp kele jatqanda joqqa emeksıp, onsyz da qaraly köñılı jaraly bolmasa neğylsyn. Meri üi tabaldyryğynan endı qaiyra attamaidy. Bıraq ol, äiteuır, Assöl ışıp-jemnen taryqpasa eken deidı, sol sebeptı de Longren qamqor köñılınıñ qūly boluğa äzır. Longren kelgende qyzy üiınde joq eken. |
| 117 |
Üi ışınıñ ıstelmei jatqan şaruasy da köp edı, bıraq qyz ony ūmytyp kettı. Qarşadaiynan sanasyna äbden ūialap, etene bolyp sıñıp ketken üiıne endı ol böten bıreu siaqty tañyrqai qaraidy, osynau tuğan jerıne basqa bır ortadan, arağa talai jyldar salyp, qaityp kelıp körıp tūrğandai. |
| 118 |
Osy bır oiynşyqtarğa qarap otyrğanda, būlar oğan kenet nağyz ülken küiınde körıngendei boldy, bağana erteñgılık bastan keşken quanyşy qaitadan tolqyp kelıp, qyzdyñ tūla boiyn bilep aldy, so zamat kün tärızdı bır altyn saqina teñız üstımen syrğyp kelıp, mūnyñ aiağynyñ astyna aunap tüstı. |
| 119 |
Jolai oğan bır jaiau kısı kezdesıp, jürer jolyn sūrap aldy, qyz oğan qalai jüru kerek ekenın dūrystap aityp berdı, bıraq ony so zamat ūmytyp qaldy. Bır qūsty qolyna qondyryp, sony qyzyqtap kele jatyp, eşteñenı baiqamai qalğan kısıdeiın, ol ūzaq joldyñ qalai bıtkenın de sezbei qaldy. |
| 120 |
Älgıde ğana ot basynan tūrğan añşy özendı qualai jürıp keledı, ağaş arasynan jarqyrap özen körınedı, bıraq saq añşy oğan jaqyndamaidy, tauğa qarai ketken aiudyñ sony ızıne tüsıp alğan. Artynan bıreu quyp kele jatqandaiyn, ağaş arasynan tosyn bır dauys şyqty, būl ännıñ iesı klarnet edı. |
| 121 |
Mūnda tūman älı seiılmeptı: so tūman arasynan bır ülken kemenıñ baiau būrylyp, özennıñ qūiarlyğyna qarai ketıp bara jatqan sūlbasy körınedı. Onyñ orauly jelkenderıne jan bıtkendei dalp-dalp etıp jazylyp baryp, dıñgekterge qat-qat oralyp jatty, äldekımderdıñ söilesken dausy, jürısı estıledı. |
| 122 |
Türmenıñ bastyğy tūtqynyn öz qolymen bosatqanda ğana, milliarder hatşysyna üi-jaidy, opereta änşısı men seiftı tartu etse, al jokei bağy janbai qoiğan jabyğa bola bäige bermes jüirıktıñ basyn tejeitın bolsa – jūrt sonda ğana mūnyñ jan süisıner ıs, keremettei bır ğajaiyp ekenın tüsınedı. |
| 123 |
Jäne oğan temekı bereiın, ol temekısın kartağa ūttyryp jıberıp edı. Öz sözınıñ qolma-qol osyndai naqty nätije bergenıne tañ qalğan Grei bırdeñe aitam degenşe, Panten trapen tarsyldatyp tömen tüstı de, ärıgerek baryp bır kürsındı. Grei būrylyp joğary qarady, alqyzyl jelkender ünsız jelbırep tūr. |
| 124 |
Bırese üidıñ şatyry, endı bırese şeten alqyzyl jelkenderdı jasyryp körsetpei qoiady, sol sätte qyz būl bır eles siaqty joğalyp ketpes pe eken dep qorqyp, qaşan älgı bögetten ötkenşe janūşyra jügıredı, sosyn kemenı qaita körgen kezde jüregı ornyna tüsıp, «uh» dep dem alady. |
| 125 |
Onyñ keudesıne müläiım bır baqyt kelıp ūia basty. Assöl közın qaita aşqan kezde baiau terbelgen qaiyq, jaltyldağan tolqyn, töñkerıle tüsıp jaqyndai bergen «Qūpianyñ» biık borty, jaryq pen su – bärı-bärı üi qabyrğasyna tüsken kün säulesındei jarysa jürıp oinaq salğan bır quanyşty tüske ainalyp edı. |
| 126 |
Ol Greidıñ äluettı qoly köterıp alğanda trapen kemege qalai jetkenın de bılmei qaldy. Jaiylğan, töselgen, ılıngen kılemderden körınbeitın paluba üstı alqyzyl jelkender nūryna malynyp, jūmaqtyñ gülstan-jaiyna ūqsaidy. Assöl köp ūzamai kaiutada – älemdegı eñ äsem bölmede tūrğanyn kördı. |
| 127 |
Tırı jannyñ basyna kelmeitın, aituğa tıl jetpeitın keremet bır kielı sät kep soqqanyn sezgen Grei jany jadyrai tülep, asyğyna şeksız qairan qalyp, qarşadaiynan kökeiınde jürgen aiaulysynyñ aq jüzın iegınen abailai ūstap joğary köterdı, so sätte qyzdyñ aialy közı jäudırep aşyla berdı. |
| 128 |
Ol bū sözderın ekınşı ret qaitalap jatpady. Zäre-qūty qalmağan Kapernadan küllı jelkenderın jaiyp tastap, tez attanyp ketken «Qūpia» bar pärmenımen zaulap kele jatqanda, kespek mañynda bolğan dürbeleñ talai ūly toilarda bolatyn dürbeleñ-dürmektıñ bärınen de asyp tüsken edı. |
| 129 |
Būl özı jol auzynan syrttau, jartylai ağaş tasasynda tūrğan üi edı, tek būta arasynan baspanağa jağalai, japsarlata salğan keñ de saialy dälız ğana körınıp tūrady. Üige qarai qiyrşyqtastan töselgen jıñışke jol bar. Ol būtaqtary iu-qiu bytysqan symbatty terekter tübındegı kök şalğyndy qaq jara ötedı. |
| 130 |
Onda qaptağan at qarauşylar men olardyñ kömekşılerı küibeñdep jüretın keñ jylqy qoralary tūr, qyzmetşılerge arnalğan jabaiy jüzım saiasyndağy ırkes-tırkes üişıkter men jüielı salynğan özge de aula qūrylysy köp. Al būlardan ärırekte kökmaisa jaiylym, jüzımdıkter, jemıs-jidek, bau-baqşa köz tartady. |
| 131 |
Mūnda tereñ qūdyqtan su tartatyn qondyrğy men südänyñ ūldary är tañda, kün ystyqta tıptı tüste de şomyla beretın taspen, sementpen şegendelgen jüzu äuızı de bar. Osynau atşaptyrym ielıktıñ bärı Bektıñ qūzyrynda bolatyn. Ol osynda tuğan, öz ömırınıñ barlyq tört jylyn osynda ötkızgen. |
| 132 |
Onyñ üstıne būl üide jiyrmadan kem tüspeitın tūtas fokstererler toby bar, – olar da eden juatyn qūral-jabdyqtarymen qarulanğan äielderdıñ tasasynda tūryp tereze ışınen boi qyltitatyn Tuts pen İzabelge yzalana yryldaidy. Bıraq Bek üiküşıkter tobyna da, aula töbetterı qataryna da jatpaityn. |
| 133 |
Barlyq üi-jai öz qarauynda bolatyn. Äuızde de jüzetın, südänyñ ūldarymen añğa da şyğatyn. Qojaiynnyñ qyzdary Molli men Alisany ymyrtta nemese tañ ertesımen seruenge şyqqan kezderınde qarauyldap jüretın. Qysqy keşterde kıtaphanada alaulai janğan kamin qasynda otyratyn südänyñ aiağy astynda jatady. |
| 134 |
Bek te äkesınıñ laiyqty ızbasary bolatynyn baiqatqan. Äitkenmen ondai asa ırı emes-tın, enesı, şotlandia ovcharkasy Şep sekıldı jüz qyryq qadaq qana tartatyn. Alaida jaqsy tūrmys pen jan-jaqty qūrmet arqyly paida bolatyn täkapparlyqty qossañyz, jüz qyryq qadaq ta özıñdı asqaq ūstauğa jarap tūr. |
| 135 |
Äsırese būl qūmarpaz oiynşynyñ dauasyz älsızdıgı öz jüiesıne essız senetındıgınde edı de, tübınde orğa jyğylyp opyq jemei tynbaityny äu bastan-aq belgılı bolğan. Jüie boiynşa oinau üşın aqşa kerek, al kışı bağbannyñ jalaqysy äielı men şūbyrğan balalarynyñ qajetıne zorğa jetedı. |
| 136 |
Manuel opasyzdyq jasaityn sol qyrsyqty künı südä Miller şarap jasauşylar qoğamynyñ jinalysyna ketken de, ūldary sport klubynyñ qūrylysy jūmysymen jürgen, sondyqtan Manuel men Bektıñ baq arqyly ädettegı seruenge (Bek solai oilağan) şyğyp bara jatqanyn eşkım baiqağan joq. |
| 137 |
Bek arqandy moinyna laiyqty sabyrmen taqqyzdy. Ras, būl bırtürlı tosyn jait edı, bıraq özımnen aqyldyraq dep bıletındıkten tanys adamdarğa senetın-dı. Alaida arqannyñ ūşy böten bıreudıñ qolyna tigen sätte aibat şege yryldağan. Būl äşeiın özınıñ ör mınezın añdatyp, narazylyğyn baiqatqany-tyn. |
| 138 |
Aşuy būrq ete qalğan ol qianat jasauşyğa tap berdı, alaida anau da şapşañ qozğalğan: tamaqtan qatty qysyp, eptı qimylmen şalqasynan tüsırdı. Arqan Bektı aiamai buyndyrdy, bıraq zor keudesı basylyp-köterıle, yşqyna auyr tynystap, tılı salaqtağan būl älgı adammen jantalasa jağalasqan. |
| 139 |
Esın jiğanda eñ aldymen tılınıñ auyrğanyn tüisındı. Odan jaisyz selkıldı sezınıp, jolairyqtağy paravozdyñ aşşy qiquyn estıgende Bek özınıñ qaida jatqanyn tüsıngen. Südämen bırge saiahatqa jiı şyğatyn ol jük vagonyndağy jürıske qatysty äserdı jazbai tanydy. İt közın aşty. |
| 140 |
Mañdaiyña dar ağaşynda salbyrap tūru jazylğan! – dep qaljyñdady kabak iesı. Odan: – Käne, azdap kömektesıp jıber mağan, keiın ärı qarai jylji berersıñ, – dep qosyp qoidy. Eseñgırep, tynysy tarylyp, alqymyndağy qylbūraudan jany közıne körıngen Bek qalaida qinauşylarğa qarsylyq jasauğa tyrmysty. |
| 141 |
Bıraq mūny moiyndağan auyr jez qarğybauyn kesıp alyp tastağanşa qaita-qaita edenge aunatyp, arqanmen buyndyra berdı. Osydan soñ älgıler būğaudy da şeşıp, Bektı torğa ūqsas şabaq jäşıkke iterıp engıze saldy. Ol osy tor ışınde yza kernep, namystan qatty qorlanyp, sarğaitqan ūzaq tündı ötkızdı. |
| 142 |
Tek tañ azanda tört erkek keldı de, jäşıktı köterdı. "Tağy da jan qinağyştar ğoi" dep oilady Bek, öitkenı būlar qaidağy bır sabalaq-sabalaq, jalba-jūlba, küdıktı bıreuler eken. Sondyqtan da olarğa tor qabyrğa ışınen elıre yryldady. Bıraq analar tek yrjalañdap, mūny taiaqpen türtpektegen. |
| 143 |
Bastapqyda būl ıspen kölık keñsesınıñ qyzmetkerlerı şūğyldandy, olar mūny basqa furgonğa tiedı de, ärmen qarai äkettı. Odan qaptağan jäşıkter men sälemdemelerge qosyp parommen jönelttı. Odan soñ ülken temırjol vokzalyna jetkızgen; aqyr aiağynda qaitadan tauar vagonyna äkelıp tyqty. |
| 144 |
Aştyqqa älı de bolsa şydauğa bolar edı, bıraq şölden qatalady, osydan da esten tana aşynğan. Asa sezımtal, näzık tüisıktı būğan älgındei qorlyq kerı äserın tigızbei qoiğan joq, aqyry auyrdy da qaldy. Ystyğy köterıldı, oğan şöldıñ saldarynan ısıngen tılı men tamağynyñ kebersuı qosyldy. |
| 145 |
Al qazır odan ada, endı körsetedı būl olarğa! Būdan bylai älgıler būğau sala almaidy būğan! Būl osyğan nyq bekındı. Ekı täulık boiy när tatpağandyqtan osynau uaqyt ışınde boidy kernegen kektıñ asqynğany sondai, äldekım bırınşı bolyp soqtyqsa sazaiyn oñbai tartatyny sözsız edı. |
| 146 |
Qazır mūny südänyñ özı de tanymas edı, osy künder arasynda mülde özgerıp ketken-dı, sol sebepten de jetkızuşılerı özın Sietlge tüsırıp, äiteuır qūtylğan sätte jeñıleie kürsıngen. Tört adam öte saqtana jürıp, Bek qamalğan jäşıktı furgonnan biık dualmen qorşalğan aulağa auystyrdy. |
| 147 |
Qarsy aldydan jağasy salbyrağan qyzyl toqyma sviter kigen törtpaq denelı erkek şyğyp, jetkızuşınıñ qolyndağy kıtapqa mūny alğany turaly qol qoiğan. "Tağy bır azaptauşy" dep şeşken Bek torğa qarai aibattana atyldy. Sviterlı adam tūnjyrai myrs ettı de, üige kırıp, balta men soiyl alyp şyqty. |
| 148 |
Därmensız qyñsylai yryldağan ol jalma-jan atyp tūryp dūşpanğa qaita bas salmaqşy bolğanynda ekınşı soqqy jäne tūralatty. Endı ol bar pälenıñ soiyldan kelgenın sezıngen, bıraq yzadan saqtyqty tağy ūmytqan-dy. Onşaqty ret atyldy, – soiyl sekırgen saiyn sūlatyp sala berdı. |
| 149 |
Alaida oñ qolyndağy soiyldy sol qolyna auystyrğan anau aqyryn ğana mūnyñ astyñğy jaq süiegınen ūstai aldy da, eresen küşpen şyr ainaldyrğanda Bek aldymen auada tolyq şeñber jasap, odan jartylai jäne bır döñgelenıp baryp jerge bas pen keudesı qatar soğylyp, gürs ete qūlap tüstı. |
| 150 |
Sen öz ısıñdı bıl, men – özımdıkın. Tılalğyş it bolsañ bärı oidağydai bolady, al būzaqylyq jasasañ közıñe kök şybyn üimeletemın. Tüsındıñ be? Osyny aitqan ol eşbır seskenbesten jaña ğana toqpaqtağan bastan aialai sipady. Bek onyñ qoly tigen saiyn tıksıngenımen şydady, qarsylyq körsetken joq. |
| 151 |
Būdan soñ jaña qojaiyn ūstağan dämdı sybağa – şikı ettı kesek-kesegımen jūlyp alyp aşqaraqtana jegen. Ol jeñılgen edı (mūny özı de tüsındı), bıraq qyñğan da, synğan da joq-tyn. Soiylmen qarulanğan adamnyñ özınen myqtyraq ekenın alğaş ret jıtı tüsıngen, al alğan sabağyn ğūmyrlyq jadyna tūtty. |
| 152 |
Soiyl osylaişa közın aşqan. Ol mūny jabaiy zañdar üstemdık etetın älemge engızgen. Bek būl zañdy tez igerdı. Sol sätte ömırdıñ qatal şyndyğymen betpe-bet kelgen edı, bıraq odan seskengen joq: jan tükpırınen tabiği haiuandyq ailakerlık tüisıgı oianaiyn degen. Uaqyt öte berdı. |
| 153 |
Bırı öte tılalğyş ta juas, ekınşılerı elırıp, bastapqydağy Bek sekıldı ūli jöneledı. Haiuandardy osylaişa tärtıpke tüsıru äreketın baqylağan Bek sanasyna aqyryndap qarapaiym bır şyndyqty myqtap sıñırdı: soiyly bar adam bi, qojaiyn eken, ony süiu şart bolmasa da, bağynuğa tiıs ekensıñ. |
| 154 |
Söitıp osyndai äñgımelerden keiın iesınıñ qolyna aqşa ūstatqan älgı adamdar bır nemese bırneşe ittı özderımen bırge alyp ketıp jatady. Bek osylar qaida ketedı dep, özınşe dal bolady. Erteñgı künderden qatty seskene bastağan būl satyp aluşylardyñ közı özıne tüspegen saiyn quanatyn-dy. |
| 155 |
Aqşa senıkı emes, qazynanıkı ğoi. Perro myrs ettı de qoidy. İtke degen sūranystyñ köptıgınen bağa da şyrqap tūr edı, sondyqtan oğan Bektei keremet it üşın sūralğan soma bälendei köp körıne qoiğan joq. Kanada ükımetı būl saudadan kedeilenıp qalmaidy, al mūnyñ poştasy jyldam jetkızıluı kerek. |
| 156 |
Özı öte juas-tyn, alaida zūlym da bolatyn, bır mezgılde jağynuğa da şeber mūnyñ jauyzdyğy da joq emes-tı: ol qatar tamaqtanğan alğaşqy sätte-aq Bektıñ jemınıñ bır bölıgın jūlyp äkettı. Sazaiyn tarttyrmaq üşın tap bergen Bektıñ aldyn Fransua orağan: jylandai ysyldağan bişık ūşy ūryğa sart ettı. |
| 157 |
Bekke özıne tiıstı süiektı qaita qaqşyp aludan özge eşteñe qalğan joq. Fransuanyñ osy ädılettı äreketınen keiın Bek oğan qūrmetpen qaraityn bolğan. Eşkımge jağynudy bılmeitın, sonymen bırge eşkımge ūnai qoimaityn jäne bır it bar, özı jañadan keluşılerdıñ tamağyn tartyp jeuge qūmar da emes. |
| 158 |
Bır kün bır künnen öte ainymaidy, äitkenmen Bek aqyrynda suyq tüse bastağanyn añdağan. Sosyn, bırde qapalaqtyñ dürılı tyna qaldy da, "Narvalda" alasapyran äbıger bastaldy. Bek te basqa itter sekıldı ainaladağy qauyrt qarbalasqa qarap, äldebır özgerıs bastalğanyn tüsıngen. |
| 159 |
Fransua būlardyñ bärın de moinynan tızıp palubağa şyğardy. Suyq jerdı basqan Bek tabanynyñ appaq laidan aumaityn äldebır botqağa batyp ketkenın sezındı. Türşıge pysqyrynyp, kerı serpılgen. Däl sondai botqa joğarydan da jauyp tūr eken. Bek sılkındı, bıraq älgı üstı-üstıne sebeleuın doğarğan joq. |
| 160 |
Tañ-tamaşa bolğan būl ony iıskep kördı. Odan soñ jalady. Ottai küidırıp jıberetın bırdeme, jäne tılıñde erıp ketedı. Bek qatty tañyrqap, qaita jalady – sol älgı erıp keter bırdeme. Mañaidağylar qarq-qarq küldı, būl äldenege yñğaisyzdanyp qaldy, bıraq myna adamdardyñ nege kületının tüsıne almady. |
| 161 |
Bek alğaş ret qardy osylaişa körgen edı. Bektıñ tağylyğy kün ötken saiyn küş ala berdı de, ol jaña tırşılıktıñ qatal jağdailarynda basqalardan bırtındep basym tüse bastağan. Bıraq būl baiqala qoiğan joq. Bektıñ oianğan haiuandyq ailakerlıgı öz tüisıgın jasyryn ūstauğa järdemdestı. |
| 162 |
Onyñ üstıne tosyn tırşılık saltyna beiımdelu qajettıgı tūraqty türde saq jürudı talap etken, sondyqtan da ereuıldep talasqa tüse ketpeuımen qosa kez kelgen qaqtyğystan boi tartuyna tura kelgen. Söitıp mınez-qūlqynan bırşama ūstamdylyğy men añğarympazdyğy baiqala tüsken-dı. |
| 163 |
Asyğys, ūşqyr qimylğa barmaityn. Şpispen arada ölıspei berıspeitın öşpendılık oty örşi tüsse de, eşqaşan küigelektenıp, jauyna özı bırınşı bolyp soqtyğyp körgen emes-tı. Şpis bolsa, kerısınşe, bırden tısın aqsityp mümkındıktı qūr jıbermeidı, tärızı, Bektıñ qauıptı baqtalas ekenın boljasa kerek. |
| 164 |
Bırde keş qarsañynda şanalar Le-Barj kölınıñ jağasyndağy jel azynağan jaisyzdau bır orynğa aialdağan. Alaköleñkedegı üskırık, terını qyzdyrğan pyşaqpen sūqqylağandai etten ötken ötkır jel tynyğatyn yqtasyn qarastyruğa mäjbür etken. Būdan naşar oryndy ızdeseñ tappas edıñ. |
| 165 |
Şatyrdy artyq jük bolmasyn dep Daiäğa tastap ketken-dı. Töñırekten su tasqyny äkelgen bıraz şöp-şalam jinap alyp ot jaqqan, alaida alau tek astyndağy mūzdy erıttı de öşıp qaldy, sol sebepten qarañğyda tamaqtanuğa tura keldı. Bek özın jelden qorğaityndai tura qūz tübınen ın qazyp aldy. |
| 166 |
Būğan deiın jauymen qaqtyğysudan qaşqalaqtap jüretın Bek būl joly şydamady. Atoilap, haiuandyq mınezı oianğan. Ol Şpiske ekeuıne de tosyn dolylyqpen bas saldy, äsırese qarsylasyn küşı men salmağyna ğana sengen öte qorqaq it sanatyna jatqyzyp qoiğan Şpis mūndaidy kütpegen edı. |
| 167 |
Şpis ūrysqa ūmtyldy. Tap beretın yñğaily sättı kütıp yzalana şydamsyzdanğan ol Bektı şyr ainalyp jürıp alğan. Ekılengen Bek te saqtana qimyldauğa tyrysyp Şpispen ainala añdysyp jür. Bıraq däl osy tūsta kütpegen bır jağdai kilıgıp, basymdylyq aiqyndalatyn alapat aiqasqa böget jasady. |
| 168 |
Äldene dep boqtanğan Peronyñ dausy, jon arqadan tigen taiaqtyñ dybysy, odan auyrsyna qañqyldai şyqqan aşşy dauys osydan keiın-aq ıle-şala bastalğan alasapyran belgısındei körıngen. Aiaq astynan dür sılkıngen stan töñıregı lezde iu-qiu sapyrylysqan jündes haiuandarğa toldy da kettı. |
| 169 |
Jäşık audarylyp tüstı de, aş maqūlyqtar tögılgen nan men tös etke talasyp qyrqysa jönelgen. Soqqynyñ astynda qalğan itter şañq-şūñq etıp qyñsyl qaqqanmen qu tamaq üşın baryn salğan azyq üşın aianbai talasudy da doğarğan joq, sosyn eñ soñğy qoqymğa deiın jep bıtkenşe alañdy tastamağan da. |
| 170 |
Aşynğan kelımsekter auyzdy endı solarğa saldy. Bek mūndai itterdı būryn-soñdy körmegen edı. Qabyrğalary arsa-arsa. Kır-kır terımen qaptap qoiğan qu süiek qana dersıñ. Közderı jainap, ezulerınen köbık būrqyraidy; aştyqtan ekılengen olardyñ syqpyty asa qorqynyşty ärı tym aibarly-tyn. |
| 171 |
Bekke bırden böten töbetterdıñ üşeuı jabylyp, ä degende-aq iyğy men tūmsyğyn jaralap tastady. Mañaidağy şu qūlaq jararlyqtai edı. Billi ädetınşe janūşyra qyñsylap jür. Denelerı qanğa boialğan Deiv pen Solleks qatarlasyp alyp aiqasqa aianbai kırısıptı. Jo da qūtyryna arpalysady. |
| 172 |
Auzyna böten itterdıñ bırınıñ aldyñğy aiağy ılıgıp qalğan – ol sony qausata şainap tastady. Al ailaker Paik so boida mertıkken itke tap berıp, jelkesın üzıp jıberdı. Bek auzynan köbıgı ağyp özıne qarai tūra ūmtylğan qarsylasyn keñırdekten ala tüsken. Şapşyğan qan tūla boiyn juyp kettı. |
| 173 |
Basqa bır itke bas salğan ol sol sätte-aq äldekımnıñ aqsiğan tıstı tura özınıñ kök jelkesıne salğanyn añdady. Būl oğan opasyzdyqpen soqtyqqan Şpis bolatyn-dy. Perro men Fransua stannyñ bır bölıgın "şaqyrylmağan qonaqtardan" tazalap bolğan soñ öz itterın qūtqaruğa ūmtyldy. |
| 174 |
Olar jetkende qūtyrynğan aş haiuandar legı keiın şegındı de, Bek moinyna jarmasqan Şpistı sılkıp tastady. Alaida tynyştyq ūzaqqa sozylğan joq. Perro men Fransua qaita jügıre jönelgen – olarğa qalğan azyq-tülıktı aman saqtap qalu kerek-tın, – sol boida ündısterdıñ töbetterı jegım itterge tağy töndı. |
| 175 |
Eger Bek qūlasa soñdarynan jöñkılgen qalyñ nöpır ittıñ tabanynyñ astynda qalyp, ajal qūşatyny aidan anyq-tyn. Bıraq būl bar küşımen Şpistı qağyp tastap, köl betımen özgelerdıñ soñynan arşyndap jöneldı. Älden uaqytta jegımdegı barlyq toğyz it bas qosty da, orman ışıne sıñıp kettı. |
| 176 |
Sypyrta boqtana jürıp atqarylğan ekı sağattyq azapty jūmystan keiın kölık retke keltırıldı de, şanağa jegılgen itter janğa batqan jaraqattaryna qaramastan jantalasa tyrmysa tüsıp, sapardyñ eñ auyr bölıgın igeruge jönep berısken. Olar däl osy aralyqtağydai basqa eş jerde qinalyp körmeptı. |
| 177 |
Osynau azapty otyz mildı ötu üşın alty kün dıñkeleuge tura keldı. Är qadam saiyn itterdı de, adamdardy da ajal kütıp jatty. Joldy baiqastağan Perro mūz astyna jiyrma märte qūlağan. Ony ūzyn syryğy ğana qūtqarğan edı, – ol syryqty qūlağan saiyn jylymğa köldeneñınen tüsetındei etıp ūstağan-dy. |
| 178 |
Ol kez kelgen sätte oiylyp tüser özennıñ jūqa mūzdy jiegımen – eşbır qauıp-qaterge qaramastanqaşan da alğa qarai batyl adymdap kele jatady. Bırde Deiv pen Bek şana-manasymen suğa batyp kettı. Sonda tūnşyğyp ta qala jazdap, üsıp öluge de şaq qalğan itterdı äreñ şyğarğan. |
| 179 |
Kelesı bır joly Şpis qūlady da, özımen bırge jegımdegı Bekke deiıngı bükıl ittı özımen bırge süirei kettı. Bek barlyq küşın salyp mūz betınde tört tağandap tūra qaldy, ainalasyndağy qatqaqtyñ qaqyrai jönelgenıne de qaramastan aldyñğy ekı aiağymen jylymnyñ taiğaq jağasyna sırese tırengen. |
| 180 |
Odan soñ qaitadan jerge tüsetın yñğaily tūs ızdestırıldı. Aqyrynda, äiteuır, älgı arqannyñ kömegımen tüstı-au; būlar özen betıne tağy taban tıregenşe köz de bailanğan. Söitıp būl künı olar ne bärı şirek mildei ğana jol jürıp edı. Mūzy qalyñ Hutalinovkağa jetken mezgılde Bek äbden qaljyrağan edı. |
| 181 |
Tıptı ony tamaqqa täbetınıñ özı ornynan qozğai almady, balyq taratqan sätte Fransua onyñ ülesın özı aparyp beruge mäjbür boldy. Sol Fransua kün saiyn keşkı astan keiın jarty sağattai onyñ tabanyn uqalap, öz başmağynyñ qonyş jağyn sadaqa etıp, Bektıñ tört aiağyna bırdei başmaq tıgıp berdı. |
| 182 |
Būl qinalyp jürgen itke öte qolaily boldy. Bırde tañerteñ Fransua Bekke älgı başmaqtardy kigızudı ūmytyp ketkenı bar. Sonda Bek ony kigızbeseñder jolğa şyqpaimyn degendei şalqadan jata qalyp tört aiağyn būlğañdatqanyn körgende ömırı qabaq aşpas Peronyñ özı jadyrai külgen-tın. |
| 183 |
Bıraq bırte-bırte onyñ tabandary müiızdei qasañdanyp aldy da, būdan ärı oğan başmaqtardyñ tükke de qajetı joq bop qalğan. Endı bırde erteñgısın Pelli aialdamasynda itterdı jegıp jatqan sätte, būğan deiın eşbır oğaş mınez körsetpegen Dolli aiaq astynan elırıp şyğa kelgenı. |
| 184 |
Ol kenet qasqyrşa ūli jönelgen; jan şoşytar dausynyñ aşşylyğy sonşa, özge itterdıñ tūla boilary tıtıredı. Söittı de, ol Bekke qarai tūra ūmtyldy. Ömırınde qūtyrğan ittı alğaş körgen Bek bastapqyda odan saqtanu kerektıgın de bılmegen. Äitkenmen öz-özınen qatty üreilenıp aidalağa tūra bezdı. |
| 185 |
Artyna qarauğa mūrşasy bolmağanmen soñynan tısın şyqyrlata quyp kele jatqan Dollidıñ yzaly ünı de tura qūlaq tübınen estıledı. Osylaişa şirek mildei jügırgen soñ Fransuanyñ şaqyrğanyn añdap, keiın būrylğan. Sosyn yşqyna demıgıp, Dollidıñ aldyn orağan küiı Fransuağa qarai baryn saldy. |
| 186 |
Būl uaqytta Fransua da ony qūtqaruğa yñğailanyp tūrğan; Bek janynan zulap öte şyğysymen soñyndağy Dollidıñ basyna qarai baltasyn sıltep kep jıberıp edı. Äbden älsıregen Bek qūr sülderın süiretıp şanağa jetkenı sol, onyñ osy därmensızdıgın paidalana qoiğan Şpis ars etıp, azulai jöneldı. |
| 187 |
Onyñ üstıne öte ör edı, al anau qyzyl keudeşelı adamnyñ auyr taiağy talai namazdy üiretkenmen ony bıraq būrynğydan da qaterlı dūşpanğa ainaldyrğan-dy. Ol öte ailaker-tın, sondyqtan kösemdıkke ūmtylğanda tek añdarğa tän mınezben yñğaily sättı zor tözımmen kütuge dağdylanğan. |
| 188 |
Basymdyq üşın bır şaiqastyñ bolatyny anyq edı, Bektıñ tılegenı de sol-tyn. Oğan qūmartu sebebı – bolmysy sondai edı jäne jegımdegı itterdı soñğy demı bıtkenşe joldan şyqpauğa itermeleitın, al eger qatardan alyp tastasa qūsadan öltıretın örlık qasiet būğan da jat emes-tı. |
| 189 |
Deivtıñ de sondai asqaqtyq mınezı belgı bere bastağan, özın ortañğy orynğa jekkende ol barlyq küşın salyp Sollekstı şana süireuge mäjbür etken. Söitıp jolğa şyqqan kezderı barlyq itterge dem berıp, tauys ta tartynşaq haiuandardy dür sılkıntıp, şaldyqpaityn eñbeksüigışke ainaldyratyn. |
| 190 |
Mūndai örlık itterdı künı boiy sar jeldırıp otyratyn edı de, keşke aialdar tūsta beibereket mazasyzdyq pen qiañqylyqqa oryn ūsynatyn. Kösem Şpis sürınşektep, jetek bauğa oratylatyn nemese tañerteñ jegetın kezde tyğyla bastaityn itterdı däl osyndai känıgı örkeudelıkpen qabatyn-dy. |
| 191 |
Ras, Bek būdan bylai kösemdıkke aşyqtan-aşyq ūmtyldy. Ol Şpis jazalağysy kelıp tūratyn jalqaularğa jaqynyraq tūryp alyp, janjal şyqqan kezde ädemı ekı ortağa qystyryla ketudı şyğardy. Äldebır tünde qar japalaqtap köp jauğan, al tañerteñıne jalqau da qulau Paik şanağa kelmei qaldy. |
| 192 |
Äitkenmen, aqyrynda älgı jerden şyğaryp alğan sätte Şpis oğan sazaiyn tarttyru üşın tap bergen edı, kenet Bek te däl sondai ekpınmen tūra jügırıp, ekeuınıñ arasyna kilıkken. Būl qimyldyñ tosyn da eptı şyqqany sonşalyqty, soqqydan artqa qarai serpılgen Şpis şatqaiaqtap qūlap tüstı. |
| 193 |
Bıraq osynyñ bärı qyzyq körınse de ädıldık ornatudy közdegen Fransua Bektı bişıgımen aiamai tartyp-tartyp jıberdı. Äitse de Bek qarğa domalap jatqan dūşpanynan ajyrai qoimady, sol kezde Fransua bişıktıñ sabymen sartyldata bastağan. Bek auyr soqqydan sonadai mūrttai ūşyp tüstı. |
| 194 |
Būlar Dousonğa bet tüzegen kelesı künderı de Şpis kınälı itterdı jazalağan saiyn Bek arağa tüsumen boldy. Alaida qulyğyn asyryp, mañaida Fransua joqta ğana kilıgedı. Bektıñ būl äreketı bağynbaudyñ belgısındei edı, osydan bastap-aq jegımdegı tärtıp bırte-bırte būzylğan üstıne būzyluğa ainaldy. |
| 195 |
Dousonda adam köp eken, itter odan da köp, Bek mūndağy barlyq ittıñ jūmysqa jegılgenın añdady. Tärızı būl üirenşıktı närse bolsa kerek. Bas köşe şūbatylğan itter jegımınen bosamaidy, tıptı, qoñyrau ünı tünde de tynşyğan emes. İtter qūrylysqa börene, ağaş, ken ornyna qajettı basqa da jükterdı tasidy. |
| 196 |
Santa-Klara alqabynda attar atqaratyn jūmystyñ bärı osylarğa jüktelıptı. Būlardyñ arasynda oñtüstıkter de kezdesetın-dı, bıraq köpşılıgı qasqyr tūqymdas jergılıktı töbetter bolatyn. Olar qarañğy tüse – tura toğyzda, on ekıde, odan tüngı üşte – töbe qūiqañdy şymyrlatyp yşqyna ūluğa kırısedı. |
| 197 |
Būl jer betındegı däl öz tūqymdaryndai eñ eskı de ejelgı – häm sol däuırdegı jas dünienıñ barlyq änderınıñ zarly keletınındei – jäne eñ alğaşqy da aşşy äuenderdıñ bırı edı. Būl – boiyna qanşama buyn ūrpaqtyñ qaiğy-qasıretı sıñıp, Bektıñ ökpe-qolqasyn suyrğan mūñ bolatyn. |
| 198 |
Perro būl sapar Dousonğa jetkızgennen de görı asa şūğyl poşta äketıp bara jatqan-dy. Onyñ üstıne äbden jelıgıp alğan ol jyldamdyqtyñ jyldyq rekordyn qoiudy ūiğarğan. Būğan basqa da bırqatar jaittar qolaily jağdai tuğyzğan. Bır aptadai damyldap tynyqqan itter de küilı-quatty bolatyn. |
| 199 |
Būğan qosa polisia osynau jol boiyndağy ekı-üş jerden it pen adamdarğa arnalğan azyq-tülık qoimasyn aşyp qoiğandyqtan qaitar jolğa qinalmai şyğuğa mümkındık te mol-tyn. Alğaşqy künı būlar İukondy örlei salyp, elu mil jürse, al ekınşı künı keşke qarai salyp ūryp Pellige taiandy. |
| 200 |
Bıraq mūnşalyqty jüitkıgen jyldamdyq Fransuany äjeptäuır äurege de tüsırgen edı. Bärıne kınälı – tağy da Bek. Ol özı mūryndyq bolğan baiağy ereuıldı qaita bastap jıbergen. İtter būrynğyşa bırqalypty jügıre alğan joq. Bektıñ arağa tüsuıne dändegen ereuılşıler jiı qūtyryna bastağan. |
| 201 |
Tek Deiv pen Solleks qana ädettegı qalyptarynan ainyğan joq, bıraq bırtındep būlar da tynyşsyzdana tüsken – ainaladağy talas-tartys olardy da yğyr qylyp bıtken siaqty. Fransua tüsınıksız bır sözderdı aityp boqtanumen jüredı, şarasyzdyqpen jer tepkılep, öz şaşyn özı jūlady. |
| 202 |
Ol jegımde jaqsy jüredı, öitkenı būl ıs özıne asa ūnaityn-dy. Būğan qosa joldastaryn baiqatpastan qaqtyğystyryp qoiyp, soñynan özı ız jasyryp ketu ol üşın tıpten qyzyq-ty. Bırde Tehkina sağasyndağy aialdamada keşkı astan keiın Dab äldebır qoiandy ürkıtkenımen bas salyp ūstai almai qaldy. |
| 203 |
Būrylystan būrylysty ainala şauyp, arşyndap zymyrağan Bek alpys ittıñ eñ aldynda ketıp bara jatty, äitse de qoiandy quyp jete almady. Bauyryn soza şapqan ol qūmarğa äbden tüskendıkten qyñsyl qağyp ta qoiady. Onyñ qarañdap zaulağan alyp sūlbasy appaq ai säulesınen anyq körınedı. |
| 204 |
Boiyña ğūmyrlyq quat darytyp, tırşılıktıñ şyñyna bas-taityn äldebır jelık bolady. Bır ğajaby, ömırdıñ mänındei körınetın sol qūmarlyq bır sät özıñdı de, ainala qorşağan dünienı de ūmyttyryp jıberedı. Ondai şattyq sezımı jasampaz suretşıge şabyt buğan şaqtarda kelse kerek. |
| 205 |
Eñ qyzu qūmarlyq bilegen sätterdıñ özınde sabyr saqtap saq qimyldaityn Şpistıñ özı de şarşy toptan oqşau ketıp, özennıñ būrylys bır tūsyndağy tar şyğanaq arqyly qoianğa baryn salğan-dy. Bek mūny baiqağan joq: irek tūsynan būryla bergen onyñ közı aldynda ağarañdağan qoian sūlbasynan ajyramağan. |
| 206 |
Būl Şpis edı. Qoian kerı qarai būryla almai qaldy. Şpis zulağan betınde azudy onyñ tu jonynan salğan, al qoian auyrsynğan adamşa qatty şyñğyryp jıberdı. Bektıñ soñynan jönep kele jatqan qalyñ tobyr Tırşılık degen beişaranyñ Ajal tyrnağyna ılıkken sättegı osynau aşşy şiqylyna qūmarlana gu ete tüsken. |
| 207 |
Bek ölıspei berıspeitın şeşuşı şaiqas sätınıñ jetkenın tüisındı. Būlar qūlaqtaryn jymyryp, şabuyldyñ yñğaily tūsyn añdyp, özara yryldai jağalasyp jürgen kezde Bekke kenet osynyñ bärı baiağydan öte tanys närsedei körıngen: ainala appaq orman, aq şañqan dala, ai jaryğy men aiqas raqaty. |
| 208 |
Qolğa naşar üirengen qasqyrlardyñ ūrpaqtary qoiandy qolma-qol qauzap bolyp, endı aiqasqa tüsuşılerdı ün-tünsız şiryğa qorşasyp tūrdy. Közderı şoqtai jainap, aşylğan auyzdarynan bu būrqyraidy. Äldebır jabaiy zamandardyñ osynau suretı Bekke eşbır jaña da, tañsyq ta bolyp körınbegen. |
| 209 |
Şaiqas bırtındep şiryğa tüstı. Ainala qorşağan itter ekeuınıñ bırı qūlap, sosyn özderı jeñılgenın jep qoiatyn sättı tağatsyz kütıp, demderın ışıne tartysyp tūr. Bektıñ entıge tüskenın baiqağan Şpis qorğanystan şabuylğa köşıp, damyl taptyrmauğa ainaldy. Bek bırazdan soñ tältırektei bastağan. |
| 210 |
Alaida Bek bır-aq yrğyp tez köterıldı de, älgınde dürkırei tūrğan itter qaitadan tyna qaldy. Bekte köp maqūlyqta kezdese bermeitın ğajap bır qasiet bar-tyn: ol – sätınde adamdy da, añdy da qūdırettı etetın – oi ūşqyrlyğy edı. Arpalysta tüisıkke bağynatyn-dy, äitkenmen miy da jūmysyn toqtatqan emes. |
| 211 |
Ol ün-tünsız qorşağan itterdıñ jarqyrağan közderın, közdı, sosyn salaqtağan tılderı men demderınen auağa köterılgen kümıs budy baiqady. Syrtyndağy şeñber bırtındep taryla tüsken-dı, al būl şaiqasta jeñılıs tabuşyny qysatyn mūndai qorşaudy talai körgen. Būl jolğy tıze büguşı özı edı. |
| 212 |
Bek aiağan joq. Jūmsaqtyq körsetetın jer būl emes ekenın bılgen. Artynşa ol şeşuşı soqqyğa daiyndaldy. İtterdıñ taqala tüskenı sonşa, qos büiırıne jaqyndağan jyly demdı añdağan. Şpistıñ syrtynan közderı jainap onyñ ärbır qimylyn bağa, bas saluğa yñğailanyp jer bauyrlağandardy kördı. |
| 213 |
Bükıl it oryn-ornynda tasqa ainalğandai qatypty da qalypty. Tek Şpis qana qalşyldai şatqaiaqtap, töne tüsken ajaldy ürkıtkısı kelgendei aibarlana yryldap jür. Bıraq osy sätte oğan Bek te yrşyp ülgerdı, – söittı de kerı qarğyp tüsken. Būl jolğy iyqpen jasalğan soqqy öz degenın ıstegen edı. |
| 214 |
Şpis qūlady. İtterdıñ qara qūrym şeñberı ai jaryğyna şağylysqan qar betınde bır nüktege şoğyrlandy da, Şpis joq bolyp kettı. Al Bek sonadai jerde jeñımpaz retınde asqaq qarap tūrdy. Būl jauynyñ közın joiyp, sonysyna ıştei riza bolyp tūrğan elti raqattanğan nağyz jabaiy jyrtqyştyñ kelbetı edı. |
| 215 |
Şpis kettı, talas-tartys ta bıttı dei ber. Perro şanalarğa kerek-jaraqtyñ bärın tiep bolğanşa aidauşy itterdı jegumen jürdı. Bek ylği Şpis jegıletın kösemnıñ ornyna kelıp tūrğan. Būğan eşbır nazar audarmağan Fransua osynau asa qalauly orynğa Sollekstı äkelıp ornalastyrdy. |
| 216 |
Fransua ony özıne sıltei qalğan jağdaida taiqyp ülgeretındei aralyqty ūstap, bır jaq köz qiyğymen aidauşynyñ är qimylyn qalt jıbermei baqqan küiı ol alğa qarai ülkektedı de otyrdy. Öz ısımen jürgen aidauşy Bektı Deivtıñ aldyndağy eskı ornyna jegetın kezegı kelgende ğana dauystap şaqyrğan. |
| 217 |
Bek bırneşe qadam keiın şegındı. Fransua taiana tüskende, ol tağy qaşqalaqtağan. Būl körınıs bırneşe märte qaitalanğan soñ Fransua Bek osydan seskenıp tūr eken dep taiağyn tastai saldy. Bıraq mäsele taiaqta emes-tı – Bektıñ aşyqtan-aşyq mınez körsetıp közdegenı – kösemnıñ orny edı. |
| 218 |
Älgıler ony äke-şeşeden bastap jetpıs jetı atasyna, odan ömırge älı kelmegen keleşek ūrpaqtaryna deiın, terısındegı ärbır qylşyq pen tamyryndağy tüiır tamşy qanğa deiın tük qaldyrmai sybap şyqty. Bek bolsa būl balağatqa jauapty yrylmen qaitaryp, janyna mañailatpai qoiğan. |
| 219 |
Bek özındık mänermen, itterşe küldı, – söitse de sonadai jerden taqala qoimady. Fransua Sollekstı bosatyp alyp, ony özınıñ būrynğy ornyna jekken. Bır mezette tızbekke tūrğyzylğan bükıl jegım saqadai sai tūrdy. Bekke endı eñ aldydağy kösemnıñ ornynan özge bos oryn qalmağan. |
| 220 |
Fransua onyñ aitqanyn oryndağan sätte ğana mañğazdana basqan Bek jegımnıñ eñ basyna kelıp tūrdy. Oğan qaiys tartpalar tağylyp, bolyp, şanalar kürtın qarğa tüsken soñ jegım bırden zaulap özen betıne şyqqan. Ile-şala būlardyñ soñdarynan aiaqtaryna şañğy ılgen jarau jıgıtter ılesıp edı. |
| 221 |
Ol köp ötpei-aq jegımdegı barlyq itterdı öz degenıne jürgızdı. Deiv pen Solleks jaña kösemge eş qarsylyq körsetken joq. Olardyñ bar bıletını aianbai eñbek etıp, eñbektenıp, künı boiy tyrtyñdap şana süireu bolatyn, özderıne eşkım kedergı keltırmese olar bärıne könuge daiar edı. |
| 222 |
Jegımde Bekten keiın ornalasqan jalqau Paik būryn jetek qaiysty ortaşa küşpen ğana tartatyn-dy: äiteuır qandai jağdaida da qinalyp körgen emes. Bıraq Bek būğan jiı-jiı dem berıp tartpaqtauğa kırısken, sondyqtan Paik alğaşqy künnen bastap-aq ğūmyrynda tūñğyş ret qūlşyna aralasuğa mäjbür boldy. |
| 223 |
Al qai uaqytta da köñılsızdeu jüretın Jo bırınşı keşte-aq aialdamada jaqsylap tūryp sazaiyn tartty – mūndaidy tıptı Şpis te eşqaşan jasai almağan. Bek anau keşırım sūrap jalbarynğandai – qyñsylap, qarsylyq bıldırudı doğarğanşa oğan bar salmağymen qisaia jatyp alyp, äbden qinady. |
| 224 |
Söitıp bükıl jegımnıñ jūmysy bırden jaqsaryp sala bergen. Qozğalystyñ baiağy yrğağy qalpyna kelıp, barlyq itter jetektı bır küşke bırıkkendei jaqsy tartuğa kırıstı. Perro Rink Repids atty kenış tabaldyryğyna kıre berıste Tika jäne Kuna degen esımdı ekı kanadalyq ittı tağy aldy. |
| 225 |
Qarsylyğyñ bar ma osyğan, Perro? Perro kelısken. Ol şabarman retınde osy uaqytqa deiın jyldamdyq arttyrudyñ rekordyn jasap, ony künbe-kün üdetıp otyrudy dağdy qylğan. Qatqaq, ärı äbden taptalğan jol sondai jaqsy edı, jürıstı bögeitındei jaña jauğan borpyldaq, köbık qar joq. |
| 226 |
Perro men Fransua Skagueianyñ bas köşesınde alşañ-alşañ basyp üş kün boiy qydyrdy. Üş kün boiy olardy özderımen bırge şarap ışuge şaqyruşylar da bır tolastamady. Al sonda olardyñ jegımdegı itterıne qyzyğyp, tañdai qaqqandar qanşama! Tañdai qağyp tūryp satyp aluğa baryn salğandar da bır töbe. |
| 227 |
Būl Bektıñ Fransua men Perromen soñğy qoştasuy bolatyn edı. Söitıp olar da baiağy basqa adamdar sekıldı būnyñ ğūmyrynan bırjola joğalyp edı. Bek bastağan topty äldebır şotlandtyñ qolyna ötkızısımen būlar özge de üiır-üiır jegımdegı ittermen bırge qaitadan sonau azapty Douson jolyna şyqty. |
| 228 |
Bekke būl keruen ışınde jüru asa ūnağan joq, äitkenmen ol baiağy känıgı ör mınezben jūmysty jaqsy atqardy, sonysymen de Deiv pen Sollekstı qanattandyryp otyrdy, būğan qosa joldastary ıstı ūnatsyn, ūnatpasyn, bärıbır moiynğa alğan şaruany laiyqty oryndaularyn qadağalaumen boldy. |
| 229 |
Ömır aqqan sudai bır qalyppen ötıp jatty. Künder egızdıñ syñaryndai bır-bırıne öte ūqsas edı. Aspazdar tañerteñ belgılı bır uaqytta oryndarynan tūryp, ot jağyp, tañğy asty daiarlaidy. Odan soñ bıreuler şatyrlardy şanağa tiei bastaidy, ūzamai basqalary da söitedı, özgelerı it jeguge kırısedı. |
| 230 |
Jolğa tün tünegı serpılerden bır sağattai būryn, iağni tañ alageuımde şyğady. Keşke qarai aialdap, dem alady. Jūrt şatyr tıgıp, otyn jaryp, jerge töseu üşın şyrşa būtaqtaryn syndyryp äkeledı, aspazşylarğa su nemese mūz jetkızıp beredı. Osydan keiın itterdı tamaqtandyrady. |
| 231 |
Ol Otanyn añsağan emes. Sol bır tüstıktegı el būnyñ jürek qylyn asa tarta bermeitın būlyñğyr da alys eleske ainalğan. Onyñ sanasyn köbınese özge bır ömırdıñ, ertedegı ata-babalary ğūmyrynyñ estelıkterı bileidı. Sonyñ arqasynda būryn özı körmegen qūbylystardyñ köbı etene tanys körıner edı. |
| 232 |
Özın tūttai jalañaş deuge de keledı – tek arqa tūsynda ğana ot tiıp alba-jūlba bolğan äldebır añnyñ terısı salaqtap tūrady. Denesın tūtastai tük basqan, keudesındegı, iyğyndağy, qolynyñ syrty men sandaryndağy jün añ terısındei öte qalyñ. Tūrysy da tık emes, tızelerı bügılıñkı, keudesı eñkış. |
| 233 |
Al alau syrtyndağy tün-tünek qoinauynan jap-jasyl ot şoqtary jarqyrap tūrady, jäne ärdaiym qos-qostan, ekıden: Bek olardyñ jyrtqyş añdardyñ közderı ekenın bıledı. Sol añdar qaq jaryp ötken sättegı būtalardyñ sytyrlağanyn estidı, olardyñ jaqyndap kele jatqanyn añdatatyn barlyq dybysqa qūlaq türedı. |
| 234 |
Bek osylaişa İukonnyñ jağasynda janğan otqa samarqau ğana köz tastap qoiyp qialğa şomyp jatqan şaqta osynau dybystar men özge älem elesterınıñ bır mezet tūla boiyn tıtırkendırıp jıberetını sonşalyqty, arqa tügı tık tūryp, aqyryn qyñsylauğa nemese dausy qūmyğa üruge kırıser edı. |
| 235 |
Olar aqyr aiağynda Dousonğa jetkende äbden azyp, aianyşty halge tüsken-dı. Olarğa on kündei nemese kemınde bır aptadai damyldau qajet bolatyn. Bıraq olar arada ekı kün ötpei jatyp şananyñ şanağyn maiystyrğan qap-qap hattardy süirep Kazarmnan İukonnyñ kök mūzyna qarai öñmeñdei tüsıp kele jatty. |
| 236 |
İtter mülde qaljyrağan, aidauşylar aiqailau men boqtaudan jaq jappaidy, būğan qosa Qūdaidyñ qūtty künı qar jauady. İtterdıñ bauyryn syzğan osynau ūlpa qarda adym aşyp jüru barğan saiyn qiyndai tüsken. Obal neşık, adamdar būlardyñ jaiyn tüsınıp, bar jaqsylyqty aldymen solarğa jasauğa tyrysyp edı. |
| 237 |
Bıraq olarğa qandai jağdai jasağanmen de yñyrşaqtary şyqqan beişaralar bırden mal bola qala ma. Būl qysta olar auyr jük tielgen şanalardy süirep myñ segız jüz mil jürıp östıp ülgergen edı. Al bır myñ segız jüz mil degenımız eñ myqty, tözımdı itıñızdıñ özın şalyp jyğady. |
| 238 |
Özgelerdı de jūmys ısteuge mäjbür etıp, jegımındegı tärtıptı saqtağan Bek äzırge berıle qoiğan joq, bıraq ol da qatty dıñkelegen bolatyn. Billi tünımen tüsınde qyñsylap şyğady. Jonyñ da ūnjyrğasy mülde tüsken, al Sollekstıñ soqyr jağynan emes, köretın közı tūsynan keludıñ özı qauıpke ainalğan. |
| 239 |
Äiteuır odan maza qaşty. Yzaqor, ne närsege sırkesı su kötermei tūrady; tüneuge jaiğasqan boida bırden özıne or qazyp alady da, jyğyla ketedı – aidauşy oğan azyqty sol jerge äkelıp beredı. Söitıp Deiv erteñgı künı azap qamytyn qaita moinyna ılgenşe sūlyq tüsıp jatady da qoiady. |
| 240 |
Keide jol üstınde arakıdık toqtai qalğan şanany qaita jūlqyp tartqan sätte, beişara auyrsyna qyñsylap jıberedı. Aidauşy talai ret tekserdı, bıraq oğan ne bolğanyn tüsıne almai-aq qoiğan. Basqa aidauşylar da onyñ ärbır jerıne şūqşiyp ūzaq qarağan: bıraq "ne boldy?" - ğa eşkım naqty jauap aita almady. |
| 241 |
Şotland ony bişıkpen qaqpailauğa ärekettenıp edı, bıraq Deiv eşbır soqqyğa pysqyryp ta qarağan joq, sondyqtan aidauşy da ony ūra beruden jalyqqandai bolğan. Töbet soñyndağy sairap jatqan tegıs jolmen jüruden bas tartyp, eregıskendei, jiektegı köbık qarmen süiretıle jyljydy da otyrdy. |
| 242 |
Odan soñ Deiv eñ soñğy küş-quatyn jūmsap, keruen bır jerge toqtağanğa deiın soñdarynan bülkektep erdı de otyrdy. Deiv älgıler toqtağanda süiretılıp özınıñ būrynğy ornyna jettı de, Sollekstıñ büiır tūsyna kelıp tūryp aldy. Aidauşy temekı tūtatyp alu üşın basqa şanalarğa qarai ketken edı. |
| 243 |
Bır minutten keiın ol qaityp keldı de, jüruge belgı berdı. İtter lyp etıp, artyq küş jūmsamastan, öte jeñıl qozğalğan – kenet bärı artqy jaqqa añtaryla qarap, kılt toqtai qalysty. Aidauşy da qairan qalğan edı: şanalar ornynan jyljymapty. Ol sañq etıp būl tamaşağa joldastarynyñ da nazaryn audarğan. |
| 244 |
Aidauşy tūiyqqa tırelgen. Serıkterı jūmystary qanşalyqty auyr bolsa da itterdı jegımnen şyğaryp tastağanda qatty qorlanatynyn aituğa kırısken-dı. Qartaiyp nemese auruğa şaldyğyp, ıske jaramai qalğan kezderınde bosatyp jıberılgen itterdıñ qūsadan öletının aityp, türlı oqiğalardy eske tüsırıstı. |
| 245 |
Aqyr aiağynda Deiv ajaldan bärıbır qūtylmaidy, sondyqtan oğan şananyñ aldyndağy eskı ornynda tynyş öluge mūrsat beru kerek degen ortaq pıkırge toqtasqan. Deiv şanağa qaita jegıldı de, ol anda-sanda ıştegı äldebır dertı janyna batqanda amalsyz qyñsylap qoiyp būrynğysynşa alğa qarai adymdai jönelgen. |
| 246 |
Bıraq köp ūzamai küş-quaty äbden sarqyldy, jönei jönelgen itter qar üstınde auyr tynystap jatqan Deivtıñ özderınıñ soñynan öleusırei qarap jatqanyn kördı. Al onyñ zarly ünı būlar jağalaudağy ormandy asyp ketkenşe qūlaqtan üzılgen joq. Keruen toğai syrtyna baryp aialdady. |
| 247 |
Şotland jedel basyp şanalarğa keldı de, bişıkter sartyldap, qoñyraular syñğyr qağyp, şanalar tağy zaulady. Alaida Bek te, basqa itter de jağadağy orman syrtynda ne jağdai bolğanyn bıldı. Dousonnan şyqqannan keiın arada otyz kün ötkende Bek bastap süiregen poşta keruenı Skagueige kelıp kırgen. |
| 248 |
Bektıñ salmağy būrynğydai jüz qyryq emes, jüz on bes funtqa tüsken. Aryq-tūraq itter būdan da beter jüdedı. Aidauşylardy ömır boiy aldap kele jatqan ailaker Paik endı şyndap-aq aqsap qalypty. Solleks te bır aiağyn syltyp basady. Jauyryny şyğyp ketken Dabtyñ da jetısıp tūrğany şamaly. |
| 249 |
İä, iä, ūzaq damyldaityn bolamyz! Adamdar da mūndağy tynyğudyñ bırazğa sozylatynyna bek senımdı edı. Öitkenı būlar da bükıl sapar barysynda ekı-aq kün tynystap, şañğymen myñ ekı jüz mil öttı ğoi; sondyqtan ädılet tūrğysynan da, qisyn jağynan da äbden tynyğuğa haqylary bar-tyn. |
| 250 |
Bek pen onyñ serıkterı Skagueide damyldağan üş kün ışınde ğana özderınıñ qanşalyqty şarşap, tityqtağanyn sezıngen edı. Törtınşı künı tañerteñ ştattyq ekı amerikandyq keldı de, olardy äbzelderımen qosa su tegınge satyp äkettı. Būl adamdar bır-bırın Hel jäne Chärlz dep ataidy eken. |
| 251 |
Al salbyrağan ūzyn mūrty dürdigen erınderın jasyru üşın ädeiı qoiylğandai eken. Hel – türıne qarağanda on toğyz-jiyrmalarda. Belbeuıne qystyrğan ülken költımen añşy pyşağy bar. Oq-därı toltyrylğan osy beldık onyñ eñ qymbat būiymy. Jäne öz qojaiynynyñ älı şikı, ysylmağan bozökpe ekenın aiğaqtaidy. |
| 252 |
Özı men jegımdegı basqa itterdı jaña qojaiyndardyñ stanyna alyp kelgende Bek mūndağy lastyq pen tärtıpsızdıktı bırden baiqağan. Şatyr jartylai ğana tıgılıptı, ydys juylmağan, bärı qalai bolsa solai jatyr. Bır qyzyğy – būl jerde äiel zaty da bar eken. Erkekter ony Mersedes deidı. |
| 253 |
Älgıler ıstı qūlşyna ıstegısı keletın sekıldı, bıraq tym qolapaisyzdyqtary är närseden-aq körınıp tūr: şatyrdy umajdap-umajdap, alatyndai etıp orady. Qalaiy ydystardy jumastan sala saldy. Mersedes ylği da aralaspaityn ıske aralasyp, auyz jappai aqyl aityp ünemı böget jasaumen boldy. |
| 254 |
Olar taptalğan qardy tyrmalap, barlyq küşterın sala, şanany jer bauyrlai tartuğa tyrysqan. Äitkenmen, tabany zıldei auyr şanalar tyrp etpedı. Ekı märte äreketten keiın itter entıge toqtady. Bişık auada ersılı-qarsyly ysyl qaqty da, Mersedes qaitadan itterdı qorğauğa köştı. |
| 255 |
Aldymen sonyñ mūzyn ketırıñder. Ol üşın şanalardy ornynan qozğağanşa bar küşterıñdı salyp olai-būlai yrğañdar. Būl joly kökeige qonymdy sözge qūlaq türgen Hel mūzdy qağyp, jerge jabysyp qalğan şana tabanyn bosatty. Şamadan tys jük tielgen rabaisyz şana aqyryndap ornynan jylji berdı. |
| 256 |
Mūndai yldidan auyr jük artylğan şanany myna Hel siaqty tük körmegen baiğūs emes, tek tısqaqqan aidauşy ğana alyp jüre alatyn. Söitıp älgı şūğyl būrylysta şana audarylyp tüstı de, jıbı bos tartylğan jüktıñ teñ jartysy jolğa şaşyldy da qaldy. İtterdıñ toqtaityn türı joq. |
| 257 |
Özı sürınıp ketıp mūrttai ūşqan. Audarylğan şana mūnyñ üstınen ūşyp öttı de, itter körıp tūrğandardyñ aiyzyn qandyra, jüktıñ qalğanyn şaşa tüsıp, Skagueianyñ bas köşesımen jüitki jönelıp edı. Köşe boiyndağy äldebır jönı tüzu adamdar itterdı toqtatyp, şanadan şaşylğan zattardy jinauğa kırısken. |
| 258 |
Söite jürıp olar aqyl-keñesterın de aiap qalğan joq. Hel men Chärlzge eger būlar äitıp-büitıp Dousonğa jetkılerı kelse, jüktıñ jartysyn tastap, itterdıñ qataryn ekı ese köbeitu jönınde aityldy. Hel men onyñ apa-jezdesı aqyldy jüre tyñdady. Būlar şatyrlaryn tıgıp, mülıkterın sūryptai bastağan. |
| 259 |
Nemene, osynda Pülman vagondarymen şaiqalyp jürmekşı me edıñder? Osylaişa täjıribelı adamdardyñ nūsqauy boiynşa artyq zattyñ bärı aiausyz laqtyryldy. Mersedes, tıptı, özınıñ jol qapşyğyndağy närsenıñ bärın jerge tögıp, äjettık zattardyñ bır bölıgın tastai bastağanda jylap jıberdı. |
| 260 |
Keşkısın Chärlz ben Hel it satyp aluğa bardy da, olardyñ altauyn äkeldı – bärı de jergılıktı emes, syrttan jetkızılgen eken. Endı on tört it jegıldı – altauy Peronyñ alğaşqy jegımınen qalğan, odan soñ rekordtyq sapar aldynda satyp alynğan Tik pen Kuna jäne altauy jañadan qosylğandar. |
| 261 |
Alaida osy syrttan jaña qosylğandar būryn üiretıldı degen aty bolmasa, köbı täjıribesız, küş jağynan äljuazdau körındı. Būlardyñ arasynda tyqyr terılı üş pointer men bır nüfaundlend bar-tyn, al ekı it tūqymy belgısız düregeiler edı. Rasynda, jañadan alynğandardyñ mülde ysylmağandyğy baiqaldy. |
| 262 |
Olarğa jük tartatyn itterdıñ jūmysy ūnamağan-dy joq-ty. Pointerler men nüfaundlendter ūnjyrğalary tüsıp, jabaiy Sıbırdıñ jağdaiy men özderıne degen dörekı qylyqtardan mūqalyp-aq qalğan eken. Al būrynğy ekı aula itı tıpten jatyp alyp süiek kemıruden özgenı bılmeitın tırı ölık sekıldı. |
| 263 |
Būlar jūrttyñ Douson asuy arqyly attanğanyn, odan köp ötpei qaita oralğanyn körgen – jäne sol jolauşylardyñ bırde-bırınde mūnşama it bolyp pa edı! Al Arktikadağy jihankezderdıñ bır şanağa on tört it jekpeuınıñ qisyndy sebebı de joq emes-tı: mūnşama ittıñ azyğyn bır şanağa syiğyzu mümkın emes qoi. |
| 264 |
Bıraq Hel men Chärlz mūny bılmeitın. Olar bärın qağaz betıne qaryndaşpen eseptedı: bälenşe it, ittıñ tügenşe azyğy, joldağy osynşa kün, – barlyğy... Qaryndaş qağaz betınde oiqastap jür, al küieuınıñ iyğynyñ tūsynan qarap tūrğan Mersedes şıkıreie bas izedı – bärı de qarapaiym ärı tüsınıktı närseler. |
| 265 |
Özı de, özge itter de eşbır serek qimyl tanyta qoimady. Olar jolğa şarşap, zorğa şyqqan edı. Bek Tūzdy Su men Dousonnyñ arasyndağy joldy tört märte ötıp ülgergen, endı äbden qaljyrap, sıñırı şyqqan özın osynşa auyr saparğa tağy saluy ony qatty yzalandyrğan. Būl būğan da, basqa itterge de ūnamady. |
| 266 |
Jaña itterde zäre joq, al eskı, känıgılerı myna qojaiyndarğa mülde senbegen. Bek osy ekı erkek pen bır äielge mülde ümıt artuğa bolmaitynyn ıştei äldebır tüisık arqyly jaqsy tüsındı. Qoldarynan tük kelmeitın būlardyñ künder öte kele eşteñe üirene almaityny aiqyndalyp-aq qalğan. |
| 267 |
Keştıñ jarymy o ğyp, bū ğyp şatyr tıguge, jarty tañ jolğa jinaluğa ketedı, al şanany eşbır oisyz, qolapaisyz tieitınderı sonşa, künı boiy toqtap, jüktı qaita-qaita tuyrlauğa tura keledı. Qaisybır künderı on mil de jürıp ülgermeidı, keide tıptı ornynan da jylji almai qalatyn kezderı bolady. |
| 268 |
Ädette Soltüstıktegı jolauşylar: itterge qanşa azyq qoryn alu kerek, bır künde ortaşa qanşa jol jüru qajet degen siaqty närselerdıñ bärın eseptep aluşy edı, al būlarda būnyñ bırı de eskerılmegen-dı. Äuel bastan-aq Hel men Chärlzge jolda itterge azyqtyñ jetpeitını belgılı bolğan. |
| 269 |
Al Hel könbegen kezde itterdı oñaşada qaptan ūrlağan balyqpen özı jarylqap tastaidy. Bıraq Bek pen onyñ joldastary tamaqtan būryn demalysqa zäru edı. Jäne olardy özderı süirep kele jatqan jüktıñ auyrlyğy da qatty dıñkeletken. Būl da az eken, artynşa būğan aştyq kelıp qosyldy. |
| 270 |
Künderdıñ bır künı Hel joldyñ şiregıne jetpei it azyğynyñ teñ jartysy jelınıp qoiğanyn, al būl jaqta ony altynğa da satyp ala almaityndaryn jaiyp saldy. Söittı de itterge kündız beretın tamaq mölşerın bırden azaityp, esesıne jyldamyraq jürudı ūiğardy. Äpkesı men jezdesı oğan kelıstı. |
| 271 |
İtterge tamaqty az beru tym oñai bolğanmen olardy tez jürgızu bärıbır qoldarynan kelmedı, sebebı qojaiyndardyñ salbökselıgınen tañerteñ jolğa keş şyğady, söitıp köp uaqyt bosqa ketedı. İaki būl adamdar itterdı şirata almady, al özderı jinaqtaludy bılmeidı. Alğaşqy bolyp Dab qūlağan. |
| 272 |
Şyğyp ketken jauyryny ornyna salynbai, jağdaiy bırte-bırte müşkıldei berdı de, aqyry ony Hel ülken költımen atyp tastady. Soltüstıkke basqa jaqtan äkelıngen itterdı jergılıktı töbettermen bırdei qarap tamaqtan köbırek qağyp jıberse, aştan öletının mūndağylardyñ bärı bıledı. |
| 273 |
Şyndyq öte qatal bolyp şyqty. Mersedes itterdı aiap jylaudy qoidy – būdan bylai ol tek özın ğana müsırkep egıletın bolğan jäne barlyq uaqyty küieuımen, ınısımen ūrysuğa ketetın. Şyndyğynda, būlar bır-bırımen salğylasudan eşqaşan jalyqqan da emes: qaisysynyñ bolmasyn sırkesı su kötermei tūrady. |
| 274 |
Suyqtan sümıreigen olardyñ auyrmaityn jerı de joq: būlşyq etterı de, süiekterı de, tıptı, jürekterı de syzdaidy. Esesıne tañerteñnen keşke deiın bır-bırıne tılderın bezep, ūrsysady da jatady. Mersedestıñ közı säl taiyp ketse boldy, endı Chärlz ben Heldıñ özı özara täjıkelese ketedı. |
| 275 |
Äitkenmen, ot jağylmaidy, jatar aldyndağy tamaq daiarlanbaidy, itter aş qalady. Mersedestıñ qyrjiyp-tyrjiyp, bolmasqa dauys köterıp, doldanyp şyğa keluı köbınde onyñ taza äieldık mınezınen tuyndap jatady. Ol sūlu edı, näzık edı, oğan erkekter ärdaiym serılerşe qyzmet etetın. |
| 276 |
Būl Chärlz ben Helge ūnamaidy. Bıraq ol öz jynysynyñ basty artyqşylyğy dep sanaityn ūğymynyñ bärın qyzğyştai qorğap janyndağylardy jalyqtyryp bıtken. Ol şarşağan edı, ol özın syrqatpyn dep sezıngen edı, sondyqtan da endı itterdı aiaudy qoiyp, şanağa şoqaiyp otyryp alatyn bolğan. |
| 277 |
Mersedes söitıp künı boiy – itter qaljyrap, mūrttai ūşyp qūlağanşa şanadan tüspeidı. Chärlz ben Hel oğan: itterge säl jeñıl bolsyn, sen bıraz şañğymen jürşı dep ötınedı, jalynady, bıraq ony tyñdap jatqan Mersedes joq, aldymen ekı örnektı sabap-sabap alyp, sosyn Qūdaidy qarğauğa kırısedı. |
| 278 |
Osy mañaidağy bır malşynyñ būdan bır jyl būryn aştan ölgen atynyñ terısı äiteuır az da bolsa as ornyna talğajau etuge jaraityn bırdeñe edı. Özı qañyltyrdai qatyp qalğan. İtter zorğa degende bır kesegın jūtyp, älden uaqytta asqazandaryna bırdemenıñ qatty batyp auyrtqanyn sezıp edı. |
| 279 |
Al şamasy bıtken mezgılde qūlap tüsıp, taiaqpen nemese bişıkpen ūryp tūrğyzğanşa jata beredı. Kezınde jylt-jylt etıp, körgen közdıñ jauyn alatyn qalyñ jünı endı jalba-jūlba bop, öñı qaşyp äbden bıtken. Üstı-basy kır-qojalaq, Heldıñ taiağy oñbai tigen jon arqasynyñ är jerıne qan qatypty. |
| 280 |
Būlşyq etterı örılgen talşyq jıpke ūqsap, mülde azyp-tozğan. Bojyrap, qatparlana salbyrağan terısınıñ astynan ärbır süiegı arbiyp-arbiyp körınedı. Mūndaida kez kelgen jürek jarylyp-aq keter edı, bıraq Bektıñ jüregı baiağyda qyzyl sviterlı adam aitqandai temırden jaratylğan ğoi. |
| 281 |
Olar da qūr sülderın süiretıp jür. Özderı – Bektı qosqanda jeteu ğana. Älsıregenderı sonşalyqty, bişık pen taiaqty sezbeitın küige tüsken. Dälırek aitqanda būlar endı taiaq uytyn sonşama būlyñğyr tüisınedı jäne ainaladağynyñ bärın beinebır alystan estıp-bıletındei halde bolady. |
| 282 |
Aialdamalarda özderın ağytyp bolğanşa jol jiegıne äl-därmensız sūlyq tüsedı: sondaida soñğy demderı bıtıp, jan-täsılım etken eken dep qalasyz. Al taiaq pen bişıktıñ soqqysy jauyp ketken sätterde sol tırşılık oty az-kem ūşqyndağandai bolady da, äzer köterılıp tağy da ılbi jöneledı. |
| 283 |
Endı Heldıñ tapanşasy da joq edı, sondyqtan ol Billidı baltamen bastan bır ūryp jairata saldy da, üstındegı äbzelın şeşıp alyp, özın jol şetıne süiretıp tastady. Bek mūnyñ bärın baiqady, özge itter de kördı jäne bärı de köp ūzamai-aq būl jağdaidy özderınıñ de bastan keşetının tüsındı. |
| 284 |
Söitıp säske auğanşa közdı qaryqtyryp kün şaqyraiyp tūrady. Qystyñ mülgıgen ünsızdıgı tülegen ömırdıñ köktemgı dübırımen almasty. Dür sılkıne şattanğan bükıl dünie jainap sala berdı; ūzaq aiazdy ailarda jansyzdana sıresıp qalğan närsenıñ bärı qaita tırılıp, qozğalysqa tüsken. |
| 285 |
Ärbır töbeşıkten su jügırıp, auada közge körınbegen būlaqtardyñ äuenı qūiqyljidy. Ainala töñırek jıpsıp, köktemgı samalmen terbele şulap, tırşılıkke asyğady. İukon keudesın qysqan mūz qūrsaudy serpıp tastauğa ūmtylady. Ol toñdy tömennen būzsa, üstıden kün şuağy qyzdyryp tūr. |
| 286 |
Tornton tömen qarağan küiı sazaryp otyr. Ol bıletın edı: esalañdy esalañdyqtan saqtandyrudan paida joq. Ärı aqyr aiağynda ekı-üş aqymaq azaia tüsse dünie bülıne qalmaidy. Äitkenmen, itter aqyrğanğa da qaramastan, tūrmady. Olar taiaqtamasa oryndarynan köterılmeitın halge baiağyda jetken. |
| 287 |
Paik te qatty azaptanyp tūruğa ärekettengen. Aldyñğy aiaqtaryna tūrğan ol bır qūlap, ekı qūlap baryp, üşınşı märte degende aqyry türegeldı. Bek bolsa, tıpten, talpynğan da joq-ty. Qūlağan jerınde qybyr etpesten jatyr. Ol denesıne bişık soqqysy jauyp bergende qyñsylağan da, qarsylasqan da joq. |
| 288 |
Ornynan tūryp ketken Tornton kümıljıp, ersılı-qarsyly jüre bastady. Bek alğaş ret bağynudan bas tartqan edı, bıraq osynyñ özı-aq Heldıñ zyğyrdanyn qainatuğa jetıp jatqan. Ol bişıktı laqtyryp jıberıp, soiylğa jarmasty. Alaida aldyñğydan auyr, jaña soqqylar da Bektı tūrğyza almady. |
| 289 |
Ol taianyp kele jatqan ajaldy būldyrata boljağan. Şanany jağağa tarta bastağan mezgılde-aq paida bolğan ondai tüisık Bektıñ sanasynda älı jür edı. Ol künı boiy tabanynyñ astynan jūp-jūqa, älsız mūzdy sezınıp, qazır qojaiyny qaita quğaly tūrğan töñırekke taqala tüsken apatty tüisıngendei bolatyn. |
| 290 |
Taiaq üstı-üstıne jauğan saiyn onyñ soñğy demı de bırtındep tügesıle tüskendei-tın. Bek ölıp bara jatty. Öne boiynyñ bır türlı jansyzdanyp qalğanyn añdağan. Auyrğandy sezınuden qalğan ol özın ūryp jatqanyn būlyñğyr ğana tüisınedı, tänıne tigen soiyl soqqysyn da aulaqtan estıgendei bolady. |
| 291 |
Bıraq sol dene özınıkı emes siaqty, osynyñ bärı äldebır alysta ötıp jatqandai. Osy sätte mülde kütpegen jerden Jon Tornton äldebır haiuannyñ ünıne ūqsas şyqqan tüsınıksız aiqaimen soiyl ūstağan adamğa tap berdı. Hel kesken ağaştyñ astynda qalğandai bolyp mūrttai tüstı. |
| 292 |
Hel belbeuınen özınıñ ūzyn añşy pyşağyn jūlyp alğan. Mersedes bırese şyñğyryp, bırese jylap, bırese küledı, qysqasy, äbden ekılenıp alğan. Tornton Heldı baltanyñ sabymen qoldan qağyp jıberıp pyşağyn ūşyryp tüsırdı. Jerden pyşaqty köteruge ūmtylğan Heldıñ qolyna ekınşı märte soqqy tidı. |
| 293 |
Odan soñ Tornton eñkeiıp, pyşaqty özı aldy da, Bektıñ jetek jıbın qiyp jıberdı. Heldıñ barlyq jyny bu bolyp ūşyp kettı. Onyñ üstıne özınıñ qolyna, anyğynda, iyğyna sūlai ketken äpkesımen äure boluğa tura kelgen, jäne Bektıñ endı qajetı joq – bärıbır ölgelı jatyr, şana tarta almaidy dep ūiğarğan edı. |
| 294 |
Arttan ılbıp Chärlz ılesıptı. Bek olardyñ soñdarynan qarai qalypty, al mūnyñ janyna tızerlei otyra ketken Tornton özınıñ qaruly qoldarymen mūnyñ äldebır süiegı synğannan aman ba dep aialai sipalap, tekseruge kırısken. Ol tek ittıñ oñbai taiaq jegenın jäne sonşalyqty azğanyna köz jetkızdı. |
| 295 |
Būl kezde şanalar şirek mildei alystap ketken edı. Adam men it mūz betımen qybyrlap bara jatqan solar jaqqa köz tıkken. Kenet būlardyñ köz aldynda şananyñ artqy jağy şūñqyrğa batqandai şoñqia kettı de, Hel jarmasqan syryqtyñ basy kökke köterıldı. Mersedestıñ zar qaqqan ünı estılgen. |
| 296 |
Jeltoqsan aiynda Jon Tornton aiağyn üsıtıp alğanda joldastary ony tūraqqa jaqsylap jaiğastyryp, oñalğanşa sonda qaldyrdy da, özderı özennıñ joğary jağyna ağaş daiarlauğa ketken ony Douson arqyly ağyzdy. Tornton Bektı qūtqaryp qalğan kezınde azdap aqsap jür edı de, kün jylyna kele äbden aiyğyp kettı. |
| 297 |
Bektı tañyrqatqany, osy itter būdan qojaiyndy da eşbır qyzğanğan joq, özıne ıştarlyq ta jasağan emes. Tärızı, būlarğa Jon Torntonnyñ qaiyrymdylyğy men keñ peiıldılıgı daryğan siaqty. Olar Bek oñalğan kezde mūny keide Torntonnyñ özı de şydamai qosyla ketetın köñıldı oiyndaryna tarta tüsken. |
| 298 |
Südä Millerdıñ üiınde, kün şuaqty Santa-Klara alqabynda eşkımdı de däl osynşalyqty süiıp körmeptı. Añğa şyğyp, alys seruenderge bırge baratyn südänyñ ūldaryna joldastyqpen, onyñ kışkene nemerelerıne biık täkapparlyqpen, al südänyñ özıne asqaq örlıgın joğaltpai dostyq nietpen ğana qarağan eken. |
| 299 |
Tornton mūnyñ janyn saqtap qaldy – osynyñ özı-aq talai jaitty añğartsa kerek. Onyñ üstıne būl adam tamaşa qojaiyn edı. Özge jūrt itterın mındetı retınde jäne özderıne paidaly bolğandyqtan kütedı. Al Tornton būlarğa äkenıñ balalaryn mäpelegenındei eşbır esep-qisapsyz qaraidy – onyñ jaratylysy sondai. |
| 300 |
Ol Torntondy qūddy zerttegendei, jüzıne tıktene qarap, onyñ aiağynyñ astynda sağattap ta jata alady. Ol qojaiynynyñ jüzındegı ärbır özgerıstı, qalt etken ärbır köñıl küiı tabyn jıtı baqylaidy. Al keide onyñ qimylyn syrttau tūstan baqylap, iesınıñ bır büiırınen nemese artqy jağynan qarap jatady. |
| 301 |
Tūmsyğy men denesınde köptegen it azularynyñ ızı qalğan ol keiıngı aiqastarda da sol baiağy kärılıgınen taimai, qazır būrynğyğa qarağanda tıpten äkkılene tüsken. Skit pen Nig beibıtşılıksüigış, meiırımdı itter bolatyn, būl olarmen talasqan joq, – onyñ üstıne būlar Jon Torntonnyñ itterı ğoi. |
| 302 |
Ony qorqaqtyq dep qabyldaidy. Aiauşylyqtyñ artynda ajal tūrady. Öltır, äitpese özıñ ölesıñ, je nemese senı jalmaidy – tağy däuırdıñ qağidasy osyndai. Zamana tereñınen özıne deiın jetken osy zañdylyqqa Bek te bağyndy. Ol özı ömır sürgen mezgılden, ainalada ötıp jatqan kezeñnen eresek edı. |
| 303 |
İä, būl qaida jäne ne üşın baratynyn oilanğan da joq: älgı sarynğa qarsylasu da mümkın emes-tın. Alaida Bek jasyl orman saiasynda, jaily kökmaisada jatqan sätterınde Jon Torntonğa degen süiıspenşılıgı küşeie tüsetın edı de, mūny ärdaiym keiınge qarai, qojaiyn jaqqan alauğa qarai tartatyn da tūratyn. |
| 304 |
Mūny tejeitın tek Jon Tornton bolatyn. Qalğan adamdardyñ barlyğynyñ da Bek üşın bary men joğy bırdei edı. Keide jolşybai jolyqqan saiahatşylar mūny erkeletıp, jyly sözderın aitady, bıraq būl oğan nazar audarğan emes, al äldekım äbden yğyr qylatyndai bolsa, ornynan tūrady da ketıp qalady. |
| 305 |
Bek Tornton ne būiyrsa sonyñ bärın oryndauğa daiar edı. Bırde (ol jağdai būlardyñ suğa ağyzylğan ağaştan tüsken aqşağa azyq qoryn jasap alyp, Dousonnan Tananğa örlegen kezderınde bolğan) adamdar men itter üş jüz futtai tömende jatqan aşyq tas alañnyñ tūsynda sereiıp tūrğan qūz-jartasqa jaiğasty. |
| 306 |
Bırde elırme mınezdı, qatal Qara Barton bardyñ ışınde jergılıktı salttarmen tanysa qoimağan äldebır jañadan kelgen adammen töbeles şyğaryp, olarğa araşalamaq bolyp Tornton kilıkken-dı. Bek qaşanğysyndai tūmsyğyn aiaqtaryna süiegen küiı qojaiynynyñ är qimylyn bağyp jatqan. |
| 307 |
Būl oqiğanyñ kuägerlerı ürudı de, yryldy da emes, – joq, jabaiy gürıldı estıgen edı. Äp sätte yrşyp, äuege köterılgen Bek Bartonnyñ keñırdegıne ūmtylğan. Yryqsyzdan qolyn alğa sozğan anau sonysymen de jan saqtap qalğan edı. Bıraq Bek ony aunatyp tastap, astyna basyp aldy. |
| 308 |
Sol mezgılde bardyñ ışındegıler tügeldei kömekke ūmtylyp, ittı quyp tastady. Degenmen, därıger qanyn toqtatuğa tyrysyp Bartonmen äurege tüsıp jürgen uaqytta yzalana yryldap ainala töñırektegen Bek qaitadan Bartonmen jağalasa jönelgen, bıraq jūrttyñ qaptağan taiaqtary kes-kestep jolatpady. |
| 309 |
Sodan bastap onyñ dañqy köterıldı de, aty Aläskanyñ barlyq eldı mekenderıne tarap kettı. Keiınırek, sol jyly küzde, Bek älgıden mülde özge jağdaida Torntonnyñ ömırın saqtap qaldy. Üş joldasqa ūzyn da jıñışke qaiyqtaryn qyrqynşy mildıñ qauıptı tabaldyryğy arqyly ötkızu kerek boldy. |
| 310 |
Gans pen Pit kendır arqannyñ kömegımen qaiyqtyñ qozğalysyn tejep ağaştardyñ syrtymen jağada kele jatty da, ılgektı baqan ūstağan Tornton jağalaudağylarğa aiqailap nūsqau berıp qaiyqta otyrğan. Bek te jağada qaiyqpen qatarlasyp salyp keledı. Qojaiynynan köz aiyrmağan ol qatty abyrjyğan edı. |
| 311 |
Özenge meilınşe kırıgıp, sudan soraiyp şyğyp tūrğan jaqpar tastardyñ tūsyndağy asa qauıptı jerge barğanda Tornton qaiyqty yrğaq ılgegımen özennıñ ortasyna qarai bağyttai berdı de, Gans arqandy bosatyp, qaiyq qūzdy ainalyp ötken sätte qaita tarta qoiu üşın jağamen alğa qarai oza jügırdı. |
| 312 |
Arqandy tartqan Gans ony tejedı, bıraq öte şalt qimyldağan edı. Qaiyq qatty jūlqudan audarylyp tüsıp, jağağa qarai töñkerılgen küiınde jylji bastady da, qatty ağys Torntondy tabaldyryqtyñ kez kelgen jüzgışke yryq bermeitın eñ qauıptı tūsyna qarai ağyzyp äkettı. Bek sol mezette suğa sekırgen. |
| 313 |
Doldana tasyğan ağynmen üş jüz iardtai jüzıp baryp, Torntondy quyp jettı de, Torntonnyñ qoly özınıñ qūiryğyna jarmasqanyn añdağan mezette quatty aiaqtaryn barynşa sermep, jağağa qarai jüze jöneldı. Alaida öte baiau jyljyğan edı: būl bağytqa qarai jüzuge sūrapyl ağyn böget jasady. |
| 314 |
Ağyn Bektı tömenge qarai äketken; su arynymen bırtalai bosqa arpalysqan onyñ kerı būryluğa da şamasy kelmedı. Qojaiynnyñ ekı qaitalanğan būiryğyn estıgen ol ony soñğy ret körıp qalğysy kelgendei sudan köterılıp moinyn biık sozdy da, aitqandy tyñdap, jağağa qarai jüze jöneldı. |
| 315 |
Söitıp olar jağany boilap, özen ortasyndağy Tornton ılıgıp tūrğan jartastan äldeqaida joğary qarai janūşyra jügıre jöneldı. Jetken boida Bektı qimylyna kedergı keltırmeitındei jäne tūnşyqtyryp tastamaityndai etıp arqanmen şandyp, suğa tüsırıp jıberdı. Bek özennıñ şet jağyn ala jüze jönelgen. |
| 316 |
Ol öz qatelıgın öte keş baiqady: Torntonmen qatarlasqan kezde tabandaryn bırneşe ğana sermep qūzğa jetıp te barar edı, bıraq ağyn aidalağa süirep äkettı. Gans sol boida Bek bailanğan arqandy tartyp qalğan. Bek kütpegen jūlqudan batyp kettı de, özın jağağa alyp şyqqanşa su astynda qala berdı. |
| 317 |
Joğary kötergende şalajansar halde bolğandyqtan Gans pen Pit ony dereu aiaqtarynan tartqylap, qoldan demaldyruğa kırıstı. Bek tūrdy da, qaita qūlap kettı. Kenet Torntonyñ älsız dausy estılgen, būlar sözın anyq esti almağanmen jedel järdemdespese onyñ mert bolatyny anyq-tyn. |
| 318 |
Arqanmen qaita bailanğannan keiın tağy jüzgen, bıraq būl joly özennıñ tura ortasymen saldy. Bektıñ bır märte qatelesuı mümkın, tek ekı ret emes. Gans arqannyñ ūdaiy tartuly tūruyn qadağalap aqyryndap qana jazyp, bırde bosatyp otyr, al Pit ony tüzep qoiady. Bek Torntonmen qatarlasqanşa jüze berdı. |
| 319 |
Ol oiyn jinaqtai almai tūrğan adamşa abdyryp, janyndağy kısılerge alma-kezek tūnjyrai köz süzedı. Kenet onyñ nazary kezınde özıne joldas bolğan jergılıktı däulettılerdıñ bırı Jim O Braiennıñ jüzıne aialdai qaldy. Sol itermeledı me, Torntonnyñ basyna būryn kelmegen bır oi orala kettı. |
| 320 |
Kiımderı añ terısınen tıgılgen jüzdegen adam jartylai şeñber jasap, şanalardy anadaidan qorşap iın tıresedı. Myñ qadaq ūn tielgen Mettüsonnyñ şanalary da qaqağan aiazda ekı sağattan berı tūr (synap bağanasy nölden tömen alpys gradusty körsetedı), tabandary äbden taptalğan qarğa sıresıp qalğan. |
| 321 |
Alaida bästı özderı köterıp aluğa tılek bıldıruşıler tabyla qoimady: Bek mūndai erlık jasaidy degenge eşkım senbedı. Torntonnyñ nar täuekelge bel buğany da tüsınıktı bolğan. Onyñ özı de osynau şanalar men qarğa aunap jatqan jegımdegı on ittı körıp būl batyrlyqtyñ mümkındıgıne kümändana tüsken. |
| 322 |
Qol alysamyz ba, qalai? Torntonnyñ jüzınen janyn qinağan qauıp taby añğarylyp-aq tūrdy, alaida ony eşbır esepke qaratpaityn häm aiqas dübırınen özge eşteñenı estırtpeitın atoilağan aryn men dıttegen närsege jetkızbei tynbaityn joiqyn jelık bilegen edı. Ol Gans pen Pittı şaqyryp aldy. |
| 323 |
Äitse de sol aqşany eşbır ırkılmesten Mettüsonnyñ alty jüz dollaryna qarsy tıktı. Mettüsonnyñ on itı ağytyldy da, şanalarğa öz äbzelımen Bek äkelıp jegıldı. Töñırekte saltanat qūrğan qūmarlyq oğan da köşken, ol ıştei Jon Tornton üşın äldebır öte mañyzdy äreket atqaru kerektıgın tüisındı. |
| 324 |
Jalğa ūqsaityn moiny men iyğyndağy tük tynyş jürgen kezınde de säl qimyldan-aq asyp-tasyğan küş-qairatyn aiğaqtap tıkıreiıp şyğa keledı. Alpamsadai keudesı men tegeuırındı aldyñğy aiaqtary bükıl dene bıtımıne saima-sai, al tyğyz būlşyq etı terı astynan būlt-būlt oinaidy. |
| 325 |
Tornton ornynan köterılgen kezde Bek onyñ qolyn tıstei aldy da, iesınıñ jūdyryğyn aranyna salyp bırtalai ūstap tūryp äreñ degende aqyryndap bosatty. Būl onyñ tılsız jauaby bolatyn, ol qojaiynyna degen süiıspenşılıgın osylaişa bıldırdı. Tornton anadai jerge şegınıp baryp tūrdy. |
| 326 |
Tūla boiyn alapat küş kernep, tük astynan būdyrlana körıngen örım-örım būlşyq etı būlt-būlt oinaidy. Apai tösımen jer bauyrlap, basyn alğa sozğan, al aiaqtary äbden taptalğan qar betıne qos-qatar borazda salyp zyr qağady. Yrğalyp, qalşyl qaqqan şana ornynan jartylai jyljyp ta ülgergen. |
| 327 |
Qimyl bırtındep qalypqa kelıp, şana aqyr aiağynda ekpındı tüzep jyldamdai tüsken sätte Bek te ılıp ala jönelgen. Osydan bır minuttei būryn ğana demderı bıtıp qalğanyn añdamağan jūrt jeñıleie tynystady. Al Bektı qaqpailağan Tornton şana soñynan şattana aiqailap jügırıp barady. |
| 328 |
Aspanğa börık te, qolğap ta atyldy. Jinalğandar aldyndağy adamnyñ tanys-beitanystyğyna qaramastan bır-bırınıñ qoldaryn qysysady, söitıp quanyştyñ aiağy alasapyran u-şuğa ūlasyp kettı. Al Bektıñ qarsy aldyna tızerlep otyra qalyp mañdaiyna mañdaiyn tıregen Tornton ony sılkılep, jūlqylap qoiady. |
| 329 |
Altynnyñ soñyna tüsuşıler köp edı, tapqandar neken-saiaq, al ızdeuşılerdıñ köpşılıgı sol saparynan oralmağan. Ony alğaş bolyp kımnıñ aşqany da belgısız edı. Talai qasıretke bastap, ertegıge ainalğan topyraq töñıregınde jūmbaq köp. Tıptı, eñ ejelgı añyzdardyñ özınde ol turaly eşteñe aitylmaidy. |
| 330 |
Quañ, jabaiy oryndar ony seskendıre qoimaityn. Qaltasynda bır şymşym tūz ben iyğyna asqan myltyğy bolsa jetıp jatyr, ormandar tükpırınde qanşa jürgısı kelse, sonşa jüredı. Onyñ tırşılıgı ündısterdıkıne ūqsas, eşqaşan de eşqaida asyqqan emes häm sapar kezıne azyğyn añşylyqpen tabady. |
| 331 |
Olardyñ şyğysqa tartqan ūly saiahaty kezındegı azyqtary da añşylyqtan tüsken jas etten tūratyn edı, al şanadağy jükterı – negızınen jabdyqtar men qajettı qūral-saiman, josparlary ūzaq uaqytqa laiyqtalğan bolatyn. Añşylyq, balyq aulau, jaña, beitanys oryndarda adasu Bektı alañsyz sairandatty. |
| 332 |
Jalañaş şyñ-qūzdarda, ormandar men mäñgı qar şekarasynda suyq kün säulesıne jylyna almai talai dırdek qaqty. Şybyn-şırkeiler būlty qaptağan jyly alaptarğa tüstı, köşpe mūzdardyñ aiasynan pısken qoibüldırgen men äsemdıgı jağynan Oñtüstıktıñ gülderımen taitalasatyn gülderdı terdı. |
| 333 |
Bırde mülgıgen ormanda äldebır sürleuge tap boldy. Būl öte eskı soqpaq edı – olarğa tozğan laşyq tıptı qol sozym jerde tūrğandai körındı. Alaida osynau jalğyz aiaq joldyñ qaidan bastalyp, qaidan aiaqtalatyny belgısız edı – jäne mūny kımnıñ ne üşın taptağany da jūmbaq-tyn. |
| 334 |
Qirağan zattar ışınen kezınde osynau kürkenı salyp, körpe arasyna myltyğyn tastap ketken adamdy eske tüsıretındei basqa eşteñe tabylmady. Odan qaitadan köktem keldı, būlar ūzaq qañğyğannan keiın aqyr aiağynda añyzğa ainalğan laşyqqa emes, keñ alqaptağy altyn topyrağyna kezıkken. |
| 335 |
Kennıñ moldyğy sonşa, şaiatyn naua tübıne sary maidai ırkılıp qalatyn edı. Üş joldas kezudı doğardy. Būlar künıne myñ dollardyñ taza altyn qūmy men kesek altynyn şaimalauğa kırısken. Al jūmys künde ısteledı. Altyndy är qaltağa elu funttan bölıp, būlan terısınen jasalğan qapşyqtarğa saldy. |
| 336 |
Künder körgen tüstei zulai berdı, al qazyna qory üiılgen üstıne üiıle tüstı. İtter mülde ıssız qalğan – tek anda-sanda Tornton atqan jabaiy qūstardy alyp keledı, söitıp Bek ot janynda künı boiy oilanyp jatady da qoiady. Osynau bos sağattarda közıne äldebır qysqa aiaqty jündes adam jiı elester edı. |
| 337 |
Sonau basqa düniede, tärızı, ürei saltanat qūratyn boluy kerek. Basyn tızelerınıñ arasyna tyğyp, alau qasynda bük tüsıp ūiyqtap jatatyn jündes adamdy baqylağan Bek onyñ qatty mazasyzdanatynyn, tüsınde jiı şoşynatynyn, al oianğan sätınde tün-tünekke ürke qarap, otqa tamyzyq tastaitynyn añdar edı. |
| 338 |
Orman arasymen yñ-şyñsyz ötedı – aldyda jündes, artta Bek. Ekeuı de ärdaiym asa saq, qūlaqtary eleñdep, tanaulary jelp-jelp etedı, öitkenı adamnyñ da estu men sezu qabıletı tura Bektıkındei öte küştı. Jün basqan adam jerdegı jüirıktıgıne sai ağaşqa da tym şeber örmeleidı. |
| 339 |
Özın ağaş basynda jerde jürgendei-aq öte eptı sezınedı. Bek jündes adam qoldarymen būtaqqa qatty jarmasyp ūiyqtap tūratyn ağaş tübın qoryğan tünderın esıne jiı tüsıredı. Bekke elesteitın tüktı adammen tektes būrynğyşa qarañğy orman tükpırınen estıletın äldebır saryn paida bolğan. |
| 340 |
Keide sonau saryn estıletın ormanğa qarai jügırıp, ony közge körınetın närsedei sol jaqtan ızdeidı, söitıp köñıl küiıne qarai keide aqyryn, keide örşelene üredı. Toğaidağy suyq mükke nemese biık şöp arasyndağy ylğal topyraqqa tūmsyğyn tyğyp, solardyñ iısın tūşynyp, raqattana tüşkırınedı. |
| 341 |
Osylaişa qazır jeñımpaz tüisıktıñ qūzyryna bağynyp alğan. Keide standa jyly jerde qalğyp jatady da, kenetten basyn şalt köterıp, äldenenı tyñdağandai qūlaqtaryn türedı, odan atyp tūryp aidalağa qarai beze jöneledı, söitıp orman arasynda nemese jazyq alañqaida ersılı-qarsyly sağattap şapqylaidy. |
| 342 |
Bırde tün ışınde şoşyna atyp türegeldı de, közderın keñ aşyp, dırıldegen tūmsyğyn auağa tosty. Tük terısı tık tūryp, odan jel terbegen tolqyndai japyryldy. Ormannan älgı saryn alğaş ret ap-anyq estılgen. Būl jegımdegı itterdıñ dausyna ūqsaityn da, ūqsamaityn da küñırene ūlyğan ün bolatyn. |
| 343 |
Aqyr aiağynda aşyq alañqaiğa taqaldy da, ağaştardyñ arasynan basyn qyltityp tūmsyğyn kökke kötere ūlyp otyrğan ülken aryq qasqyrdy kördı. Bek tyrs etken dybys şyğarmağan-dy, bıraq mūny seze qalğan qasqyr ūludy kılt doğardy. Ol dūşpannyñ qaida ekenın anyqtauğa tyrysyp auany iıskelegen. |
| 344 |
Bek qūiryğyn qaiqaityp alyp būqqan küide airyqşa saqtyqpen tabandaryn sanap basyp alañğa şyqty. Onyñ ärbır qimylynda qater bar edı, sonymen bırge beibıtşıl dostyğyn ūsynu nietı de joq emes-tı. Orman jyrtqyştary däl osylaişa jolyğady. Alaida Qasqyr Bektı kördı de beze jöneldı. |
| 345 |
Bek onyñ soñynan quyp jetuge ekılene qūmartyp arşyndai ūmtylğan. Ol ony jağalai tal-şılık qopasy japqan kepken būlaqtyñ jyrasyna quyp tyqty. Qasqyr Jo men basqa da itterdıñ tyğyryqqa tırelgendegı ädetınşe artqy aiaqtaryna şoñqia ketıp, äbıgerlenıp, şyr ainaldy da qaldy. |
| 346 |
Yryldap, jalyn küjıreitıp, tısterın saqyldatty. Bek şabuyldağan joq, qaita özınıñ beibıt nietın qalaida baiqatuğa tyrysyp, kökjaldy töñırektep köp jürdı. Äitkenmen qasqyrdyñ küdıgı basym edı jäne Bek özınen üş esedei ırı, ärı bır bastai biık bolğandyqtan qatty üreilendı. |
| 347 |
Qasqyr öte aryq edı, äitpese Bekke ony quyp jetu oñaiğa tüspesı anyq-ty. Ol qaşyp bara jatyp Bektıñ basy büiır tūsyna ılıkken kezde qorğana ketu üşın ornynda tūra qalyp şyr ainalady, bıraq alğaşqy mümkındık tuğan sätte salyp ūryp jorta jöneledı. Aqyr soñynda Bektıñ tabandylyğy aqtaldy. |
| 348 |
Qasqyr Bekpen oinap bolğan soñ bar qimyl-äreketımen özınıñ eşqaida asyqpaitynyn körsetıp häm Bektı soñynan eruı kerektıgın baiqatyp ärı qarai bülkıldei tartty. Ekeuı ymyrt qarañğylyğynda özen arnasynyñ boiyn örlei, odan tünergen tau sılemı bastalğan tūstan joğary qarai qatarlasa saldy. |
| 349 |
Endı ol özınıñ ormanda ūşyrasqan ağaiynymen bırge tüsınde de, öñınde de estıgen sonau qūzyrettı sarynğa qarai bırge bettep bara jatqanyn bıldı. Sanasynda äldebır ejelgı estelıkter jedel jañğyryp, kezındegı eles ıspettes şyndyqty qabyldağanyndai osy tüisıkke de tezırek ün qatuğa qūmartqan. |
| 350 |
İä, däl qazırgı qūbylys būldyrap esıne tüskenındei, būryn özge bır düniede de basynan ötken bolatyn: būl onda da däl osylai erkın zaulap kele jatty, aiağynyñ astynda jan balasynyñ tabany timegen jer, al töbede zeñgır kök tönıp tūr edı. Būlar su ışu üşın būlaqqa aialdağan. |
| 351 |
Ol otyrdy. Qasqyr qaitadan sonau saryn estılgen jaqqa qarai sala jöneldı, bıraq Bektıñ ornynan qozğalmağanyn baiqap kerı oraldy da, mūny qalaida ılestıre ketudıñ äreketımen tūmsyğymen türtkılegen. Alaida Bek odan terıs ainalyp, baiau basyp, kelgen tūstaryna qarai qaita tartty. |
| 352 |
Jabaiy qandasy bır sağatqa taiau qatar jortyp, aqyryn ğana qyñsylaumen bolğan. Sodan soñ otyra kettı de tanauyn kökke köterıp ūluğa kırıstı. Bek osynau qamyqqan ündı äbden üzılgenşe ketıp bara jatyp ūzaq estıdı. Jon Tornton Bek stanğa qūstai ūşyp kelıp özıne bas salğan sätte tüstenıp otyr edı. |
| 353 |
Soñynan bır elı qalmai, kenışke barsa bırge baryp, tamaq ışkenıne, keşke körpe astyna kırgenıne, tañerteñ odan şyqqanyna deiın baqylaumen jürdı. Äitkenmen arada osynau ekı kün ötkende ormannan jetken saryn Bektıñ qūlağyna būrynğyğa qarağanda ötkırırek häm öktemırek estılgen. |
| 354 |
Qaitadan degbırsızdene bastağan onyñ esıl-dertın taulardyñ arğy betındegı dübırlı alqap turaly, ormandağy qandasy jönındegı, onymen bırge ūşy-qiyry joq toğai keñıstıgınde qatarlasa jortqany jaily oilar ala berdı. Söitıp qaitadan ormanğa qaşudy bastady, bıraq jabaiy bauyryn kezdestıre alğan joq. |
| 355 |
Bırde tanys su airyğy arqyly öttı de, qaitadan toğailar men özender mekenıne jettı. Mūnda jyrtqyş bauyrlasynyñ ızın ızdep äurege tüsıp bır aptadai jürgen. Jolda özı qaqqan jabaiy qūs etımen qorektendı; söitıp eş bögelmesten jeñıl jelıp alğa qarai bülkıldete saldy da otyrdy, saldy da otyrdy. |
| 356 |
Ol arğy sağasy alystağy teñızge ūlasyp jatqan ülken özennen arqan balyq aulap jürdı. Osy özende bır ırı qara aiudy jaryp tastağan. Aiu da tura Bek sekıldı osynda balyq aulap jür edı, kenet jabylyp ketken qalyñ masa tük körsetpei, doldanğan küiı jandärmen ormanğa qarai beze jöneldı. |
| 357 |
Tornton arqasynan sipağan kezde Bektıñ tügı beinebır är talynyñ tübınen jasyryn magnittık ūşqyn şaşyrağandai sytyr-sytyr etetın. Onyñ boiyndağy, denesı men miynyñ ärbır kletkasy barlyq sıñırı men bükıl jüike talşyqtary bırkelkı ğajaiyp yrğaqpen tolyqtai tepe-teñ, şiryğa tırşılık eter edı. |
| 358 |
Soltüstık tūqymdas itter tez qimyldap, şabuyldan jyldam qorğanady. Al Bek mūny olardan ekı ese jedel atqarady. Özge itter qimyldy körıp, dybysty estıp, män-jaidy ūğyp bolğanşa Bek barlyq qimyldy olardan būryn jasap ülgeredı. Bek ıstı qabyldau, şeşımge kelu, äreket etudı bır mezgılde oryndaidy. |
| 359 |
Osynau üş sät – qabyldau, ūiğarymğa kelu, qimyldaudyñ bırınen keiın bırı atqarylatyny belgılı. Alaida Bek üşın būlardyñ aralyğyndağy mezetterdıñ joqqa tän körınetını sonşa, osynyñ bärı bır mezgılde ötetındei bolatyn. Küş-quatqa toly būlşyq etterı bolat serıppe sekıldı jyldam, ärı däl qozğalady. |
| 360 |
Bıraq ormanğa enıp, adam közınen tasalağan bette onyñ boiyndağy sonau mezettegı üreilı özgerıstı baiqai almağan-dy. Toğaida ol mūnşalyqty mañğazdanbaidy, onda bırden jabaiy jyrtqyşqa ainalyp, ağaştar arasynda sybdyryn bıldırmei mysyqşa būğa basyp, ormandağy köp köleñkege astasyp ketedı. |
| 361 |
Qūrdy sonşama eptılıkpen ūiasynan suyryp ala salady, ūiyqtap jatqan qoiandy qağady, ağaşqa şyğudan bır mezet keşıkken ala tyşqandardy qalt jıbermeidı. Būdan qaptağan sudağy balyqtar da qūtyla almas edı. Tıptı özderınıñ tūraqtaryn jöndep jatqan qūndyzdardyñ asa saqtyğy da ıske aspai qalatyn. |
| 362 |
Küzge qarai ormanda būlan köbeidı – olar tömendegı jylylau alqapqa qystau qamymen baiau jylji köşısken. Bek tabynnan qalyp qoiğan būzaulardyñ bırın it sılıkpesın şyğaryp qudy. Äitse de onyñ ırırek jemtıkke tüskısı kelgen edı de, bırde tılegenıne tau bökterındegı özen sağasynda ūşyrasyp qalğan. |
| 363 |
Oñai mındet emes-tı. Yryldağan it būlannyñ aldynda eñgezerdei müiızı men bır soqqysy darysa-aq mūnyñ janyn jahannamğa jıberetın temırdei tūiağy tiıp ketpeitındei ara-qaşyqtyqta oinaq saldy. Osynau azuly perıge arqasyn berıp, taiyp otyrudyñ yñğaiyn tappağan būlan qaharyna äbden mındı. |
| 364 |
Mūndai şydamdylyqty tırı jemtıgın añdyğan jan ataulynyñ bärı körsetedı. Qazır sony bır büiırden soqtyğyp tabyndy bögep, jas būqaşyqtardy yzalandyryp, qūnajyndar men būzaulardy ürkıtıp, jaraly kösemdı qauqarsyz aşudan jarylardai etıp Bek te jasady. Būl äreket tura jarty künge sozylğan. |
| 365 |
Osy sätten bastap kündız-tünı jemtıgınıñ qyr soñynan qalmağan Bek jaraly būlanğa bır mezet te tynyştyq bermeuge ainaldy. Ol oğan jas qaiyñ men qyzyl taldyñ japyraqtary men jasyl jelegıne auyz tigızbedı, özderı ötken būlaqtardyñ suyn ışkızbedı, būlan qatty qysqan şölın basa almai qor boldy. |
| 366 |
Jiı-jiı jan sauğalap tūra qaşady. Bek ony toqtatuğa tyryspaidy, bıraq özınıñ osynau ermegıne süisınıp, artynan bır elı qalmai, aqyryn ğana bülkıldeidı de otyrady. Būlan bır ornynda tūrğan mezgılde Bek jata ketedı; anau ottauğa nemese su ışuge yñğai bıldırse bas salyp, jağalasa jöneledı. |
| 367 |
Būlannyñ müiızı taram-taram ağaş ıspettes alyp basy bırte-bırte salbyrağan üstıne salbyrap, özı süiretılgen üstıne süiretıle berdı. Endı ol tūmsyğyn jerge tırep, qūlaqtary salbyrap ūzaq meñıreiıp tūrudy ädet qylğan, al būl mezgılde şauyp baryp şöl qandyryp alğan Bek damyldauğa kırısedı. |
| 368 |
Auyr tynystap, qyzyl tılın salaqtatyp, eñgezerdei būlannan köz aiyrmai jatqan sätte mañaidağy dünie özgeşe küige tüse bastağandai körınedı. Tüisınedı: ainala töñırek qūbylyp barady. Mūnda būlandarmen bırge közge körınbeitın basqa da bır tırşılık ielerı paida bolğan siaqtanady. |
| 369 |
Aqyr aiağynda törtınşı künnıñ soñyna qarai kärı būlandy tityqtatyp bıtken. Bır kün, bır tün boiy jemtıgınıñ mañaiynan ūzamai, ışınıp, toiynyp aldy da, sonyñ qasynda ainalşaqtap jürdı de qoidy. Odan damyldap, otyğyp alğan soñ Jon Tornton esıne tüstı de, jele jortyp stanğa qarai bet tüzedı. |
| 370 |
Joq, ol jönınde qūstar sairap, aq tiınder özara küñkıldesıp, tıptı jeldıñ özı sol turaly gulegen. Bek bırneşe märte aialdady, tañğy samaldy iıskelep, odan özın jyldamyraq jüruge itermelegen habardy añdady. Älde endı ğana taianyp kele jatqan, ne bolyp ülgergen jaisyz oqiğanyñ lebı degbırın qaşyrğan. |
| 371 |
Üş mildei ötken soñ jaña ızdıñ üstınen tüsıp, jelke tügı tıkıreiıp ketken. Izder stanğa, tura Jon Torntonğa qarai bastaidy! Bek saqtyqty būrynğydan da küşeitıp jönep berdı. Bükıl tüisık sezımderı şiryqqan ol bärın bırdei jaiyp salmağanymen talai jaittan habardar etken derekterdı jıtı qabyldady. |
| 372 |
Mülgıgen orman özınıñ tynyştyğymen-aq ışıne äldebır qaterdı bügıp tūr. Qūstar da ünsız qalypty, barlyq aq tiınder de ğaiyp bolğan, Bektıñ közıne bır ğana närse tüstı: özınıñ jalt-jūlt etken sūrğylt sūlbasy kepken sūp-sūr būtaqtarmen astasyp, ağaştardyñ bölşegınşe solarmen bıte qainasyp ketıptı. |
| 373 |
Jer bauyrlai jyljyğan Bek orman jolynyñ aiağyna şyqqanda qadalğan jebelerden jairağa ūqsap etpettep jatqan Gansqa tap boldy. Däl sol sätte Bek şyrşa būtağynan jasalğan özderınıñ laşyqtary jaqqa basyn būrğanda nazaryna ılıkken körınısten qatty tıksındı. Tūla boiy yzadan jarylyp keterdei qalşyldağan. |
| 374 |
Bır sät būrq etken dolylyq aqyl-ailağa erık bermedı. Bek esten aiyrylğan edı, oğan sebep Jon Torntonğa degen ğajaiyp mahabbat bolatyn. Kürkenıñ ornyn ainala bilep jürgen ihetter kenet özderıne qarai zaulap tönıp kele jatqan būryn-soñdy kezdespegen añnyñ üreilı yrylyn estıdı. |
| 375 |
Boiyn kek qūmary bilegen Bek būlarğa örtke tigen dauyldai soqtyqqan. Ol eñ jaqyn tūrğan bıreudı bas salyp (ihetterdıñ kösemı-tın), keñırdegın suyryp alğanda qan fontanşa atqydy. Bek qūlap tüsken ündıske qaita tiıspei kelesısıne ūmtylyp ony da alqymdap tastady. Endı ony toqtatu mümkın emes-tın. |
| 376 |
Sol tūsta sūmdyq üreige boi aldyrğan ihetter jyn-şaitanğa tap boldyq dep baqyryp-şaqyryp ormanğa qarai tūra bezdı. Bek ağaş arasymen būlandardy quğanyndai ökşelep būlardyñ da ızderıne tüsken sätınde, rasynda da, diu-perıge ūqsap ketken edı. Būl ihetter üşın qarğys atqan kün boldy. |
| 377 |
Al būlardy quudan şarşağan Bek bos qalğan stanğa qaita oraldy. Ol ūiqyda jatqandyqtan älgıler körpesınıñ astynan şyğyp ülgertpei öltırıp ketken Pittı tauyp aldy. Ainala töñırekte Torntonnyñ aianbai şaiqasqanyn äigılegen belgıler sairap jatyr. Bek sol ızderdı jağalai iıskeleuge kırısken. |
| 378 |
Izdıñ şetı tereñ toğannyñ jağasyna alyp keldı. Jiektegı suğa basy men aldyñğy aiaqtaryn sūğyna, qojaiynyna adaldyq tanytyp, eñ soñğy sätke deiın ūzamağan Skit jatyr. Ken şaimalanğandyqtan lailanyp ketken baldyrly toğannyñ tübınde ne bar ekenı belgısız. Al onda Jon Tornton jatyr edı. |
| 379 |
Ol Jon Torntonnyñ ölgenın, endı qaityp kelmeitının tüsındı de, qūlazyp sala berdı. Būl aştyq sekıldı tüisık eken, bıraq azynağan osy bostyq janğa batatyn siaqty, ol quysty eşbır azyqpen toltyra da almaisyñ. Atalğan syrqattyñ aialdap ihetterdıñ ölıgıne qarağan kezde ğana basylatynyn añdady. |
| 380 |
Öitkenı būl eñ asyl añ – adam öltırdı ğoi, tüpterıne soiyl men azu zañy boiynşa jettı. Ölıp jatqandardy tamsana iıskelegen. Söitse, adam öltıru op-oñai körınedı! Äşeiın ittı öltıruden de jeñıl. Jebelerı men naizasy jäne soiyldary bolmasa olar mūnymen, myna Bekpen küş synasuğa därmensız eken. |
| 381 |
Ol ornynan tūrdy, ainalağa qūlaq türıp, auany iıskeledı. Alystan äldebır älsız, bıraq öte anyq ūlyğan ün estıldı. Odan oğan tūtas hor qosylğan. Ūlu bırtındep küşeie tüstı de, sät saiyn taqala berdı. Bek qaitadan būl dybysty özınıñ sana tükpırınde saqtalğan özge bır älemde estıgendei bolady. |
| 382 |
Jon Tornton ölgen. Soñğy däneker üzılgen. Bek üşın onyñ talaptary men qūştaryna ie bolatyndai adam endı joq. Ündısterge ūqsap tırıdei olja qaqqan qasqyrlar üiırı köşken būlandardyñ ızıne tüsıp, ormandar men özender şetımen ötıp bara jatqanda Bektıñ alqabyna tap bolğan-tyn. |
| 383 |
Ol būrynğysynşa, bırtalai uaqyt qalt etpesten tūra berdı, al onyñ syrt jağynda jantalasqan qasqyr döñbekşıp jatty. Odan soñ tağy da üş kökjal kezek-kezek şabuyldauğa tyrysqan – bıraq bärı de qanğa boialyp keñırdegı nemese iyğy jūlmalanyp kerı serpıldı. Aqyr aiağynda Bekke bükıl top jabyldy. |
| 384 |
Jemtıkke qūmartqan börıler oğan bır-bırın kimelep iın tırese ūmtylğan. Alaida Bektıñ keremet äkkılıgı men eptılıgı kömekke keldı. Azu men tyrnaqty ıske qosyp, artqy aiaqpen şyr ainalğan ol basqynşylardan qorğanyp baqty. Älgılerge syrt jağyn berıp qoimau üşın şegınuıne tura kelgen. |
| 385 |
Ol toğannan ūzap, kepken özennıñ arnasyna ılıkkenşe şegınşektei berdı. Söitıp biık jarğa tıreldı de, odan ötıp alğannan keiın qojaiyndary şaimalauğa qūm alyp jürgen orğa deiın jettı. Būl tūsta üş jağynan bırdei qorğanyp alğan bolatyn. Endı jaudy tek mañdaidan toitaru ğana qalğan-tyn. |
| 386 |
Mūny oidağydai atqarğany sonşa, qasqyrlar jarty sağattan keiın äbden abdyrap, keiın ysyryldy. Tılderı salaqtap zorğa demalady. Almas azulary ai jaryğynda jylt-jylt etedı. Bıreulerı tūmsyqtaryn köterıp, qūlaqtaryn tıkıreitken küiı jata-jata ketıstı. Ekınşılerı Bektı añdyp tūr. |
| 387 |
Bır mezgılde ırı, aryq qasqyr aqyryn basyp alğa şyqty. Qimylynan dostyq peiılı aiqyn baiqalady, – sonda ğana Bek täulık boiy orman arasynda qosa jortqan jabaiy bauyryn tanydy. Kökjal aqyryn ğana qyñsylady da, Bek te oğan däl solaişa jauap qatty; söitıp özara iıskelese bastağan. |
| 388 |
Būdan keiın Bekke talasudan tūla boiynda sau tamtyğy qalmağan tağy bır kärı qasqyr taiau keldı. Bek bastapqyda tısın saqyldatqanymen, onymen de iıskelestı. Osynau saltanattan soñ qart qasqyr şoqiyp otyrdy da, tūmsyğyn aiğa köterıp sozyltyp ūli bastady. Qalğandary da söitken. |
| 389 |
Būl da otyra qalyp ūli jöneldı. Bärı tynşyğan mezgılde qorğanğan ornynan şyqty da, mūny qorşai alğan bükıl üiırdıñ teñ jartysy dostyqpen, ekınşı bölıgı jauyqqan türde jağalai iıskeleuge kırısken. Kösemder ūludy tağy jalğastyryp, ormanğa qarai jönedı. Soñdarynan ılesken börıler de qosyla ūlyp keledı. |
| 390 |
Jabaiy tuysyna erıp Bek te jügırıp berdı. Ol da jortqan boida ūlyp qoiady. Osymen Bek turaly äñgımenı aiaqtasa da bolar edı. Arada bıraz jyldar ötkende ihetter ormandağy qasqyrlar tūqymynyñ edäuır özgergenın añdağan. Basy men tūmsyğynda qoñyr dağy, omyrauynda aq jolağy bar kökjaldar ūşyrasa bastady. |
| 391 |
Eñ keremetı, ihetterdıñ aituynşa, qasqyrlar üiırın İt Ruhy bastap bara jatatyn körınedı. Būlar osy itten qatty qaimyğatyn edı, öitkenı ol ailakerleu. Qaqağan aiazdarda qorlaryn ūrlaidy, qaqpandağy oljalaryn alyp ketedı, itterın jep qoiady jäne eñ jaujürek añşylardan da seskenbeidı. |
| 392 |
Ot basynda sol alañdy Jyn-Şaitannyñ baspana qylyp alğany turaly äñgıme bastalğanda olardyñ äielderınıñ jüzın mūñ kıreukeleidı. İhetter būl alqapqa jazda bır orman jyrtqyşynyñ soğatynyn bılmeidı. Ol – özge börılerge ūqsaityn da, ūqsamaityn da, tügı jaltyldağan alyp qasqyr. |
| 393 |
Mūnda toz-tozy şyğyp, ışınen jerge altyn qūm sorğalağan būlan terılı qaptar jatyr. Aralarynan soraiyp ösken biık şöp altyndy kün közınen kölegeilep tūrady. Tañğajaiyp qasqyr osynda bırtalai uaqyt oilanğan pışınmen otyryp, qūmyqqan ünmen ūzaq ūlyp-ūlyp, aqyrynda ketedı. Keide toppen de keledı. |
| 394 |
Sonşama köz jetıp tūrğan aqiqat qūptaudy qajet etpeitın edı. Basqa şeşım de joq-tyn. Alda ız tüspegen ekı jüz mil jol jatyr, azyq nebärı alty-aq künge jetedı, al itterge mülde eşteñe qalmağan. Ekı añşy men bır äiel otqa taiaulau otyryp, azyn-aulaq tañğy astaryn ışuge kırıstı. |
| 395 |
İä, beinebır su taulary bırese joğary, bırese tömen atqylap jatqandai jaman su, asau su. Jäne qandai köp özı, qanşama jüruge tura keledı sonyñ betımen! On ūiqy, jiyrma ūiqy, qyryq ūiqy jüresıñ, – Meison oiyn tüsınıktı jetkızu üşın künderdı sausağymen sanai bastady, – jäne öne boiy su, jaman su. |
| 396 |
Käne, jönel! Meison bişıktı eptılıkpen şart etkızdı de, itter aqyryn qyñsylap syrma qaiystaryn kere bastağanda būrma syryqty tırenıp, qatyñqyrap qalğan şanany ornynan jyljytty. Onyñ soñynan ekınşı jegımmen Rüf ılesken, al mūnyñ qozğaluyna järdemdesken Meilmüt Kid keruennıñ eñ artynda keledı. |
| 397 |
Aqyr aiağynda tözımı aqtalyp, auyrsyna qyñsylağan itter öz bauyrlastaryn quyp jetu üşın mityñdai jöneledı. Äñgıme tynşyğan. Qiyn jol ondai äuestıktı kötere bermeidı. Soltüstıktegı sapar – asa auyr da azapty eñbek. Däl osyndai, ärı taptalmağan joldyñ bır künıne ündemei tözgen adam eñ baqytty adam. |
| 398 |
Al tyñnan jol saludan ötken qiamet-qaiym da joq şyğar. Toqyma jalpaq şañğylar qadam basqan saiyn batyp ketedı de, aiaq omby qarğa tızege deiın bır-aq süñgidı. Odan siraqty abailap suyruyñ qajet – şañğynyñ betı qardan tazalanyp bıtkenşe tıp-tık küide şyğaryp ala almasañ pälege qalğanyñ. |
| 399 |
Ymyrt jabyla bastağan sät edı, Appaq Tynyştyqtyñ mysy basqan jolauşylar ün-tünsız tyñnan jol salyp kele jatty. Tabiğattyñ adamdy täubesıne tüsıretın täsılı köp: üzdıksız türde alma-kezek auysatyn sudyñ tasuy men qaşuy, tütıkken borandar, jer sılkınısınıñ sūmdyqtary, kök zeñbıregınıñ naizağailary. |
| 400 |
Söitıp adam ajal auzynda tūrğandai üreilenedı. Jaratuşynyñ, bükıl älemnıñ aldyndağy qorqynyş bileidı, mūnymen qatar därmensız materianyñ jandalbasa äreketı oianady – tırşılık ümıtı tūtanyp, mäñgılık ğūmyrdy arman-daidy, mıne, osyndaida kısı Qūdaimen betpe-bet oñaşa qalady. |
| 401 |
Aqyry tyrbana-tyrbana şana da jağağa şyqty-au. Alaida kösem it jegımdı oñğa qarai jūlqyp qaldy da, şana Meisonnyñ şañğysyna soqtyqty. Is nasyrğa şapqan: Meison sürınıp jyğyldy, jetek qaiystarğa oratylğan bır it qūlady, söitıp şana barlyğyn ala-mala tömenge qarai domalap kettı. |
| 402 |
Meison serıgı söilep bıtkenşe şydady, – būdan soñ ūzyn bişık kınälı ittı qaitadan şyqpyrtty. Karmen, – būl sol edı, – jalbaryna qyñsylap qar astyna būğa berdı, odan bır qyryna audarylyp tüstı. Būl jolauşylar üşın asa auyr da, sonşa köñılsız sätter-tın: it ölgelı jatyr, ekı dos salğylasyp tūr. |
| 403 |
Rüf ekeuıne kezek-kezek jalynyşty türmen qaraidy. Bıraq Meilmüt Kid közınde aianyş taby ūialağanymen syr aldyrmauğa tyrysyp, eñkeie berdı de syrma jıpterdı qiyp jıberdı. Eşkım tıs jarmağan. Jegımder qosarlastyryldy da, asu alyndy; şanalar qaitadan jolğa tüstı. Karmen artta zorğa süiretılıp keledı. |
| 404 |
Būlar tömendegı qalyñ tal-şılık arasymen ötıp kele jatqan. Sonadai jerdegı elu futtai aralyqta bır kärı qarağai soraiyp tūrğan-dy. Tağdyr osynda ğasyrlar boiy sereigen onyñ künın osy sätte bıtırudı, – bälkım būğan qosa Meisonğa da däl sondai jazmyşty oilastyryp qoiğan eken. |
| 405 |
Ol başmağynyñ bosap ketken bauyn bailauğa aialdağan. Şanalar toqtady, itter de dybyr etpesten qarğa jata kettı. Töñırekte qaterlı tynyştyq tūr, aq körpege oranğan orman ışınde selt etken qozğalys joq; aiaz ben ünsızdık jürektı mūzdatyp, tabiğattyñ dırıl qaqqan demın buyp tastağan. |
| 406 |
Kenet aua tynys alğandai boldy; mañaidağylar ony estıgen joq, anyğynda, osynau mülgıgen keñıstıktegı qimyldyñ jarşysy dep sezıngen siaqty. Osy sätte jyldardyñ auyrtpalyğy men qardyñ salmağynan iılgen alyp ağaş adam ömırın qasıretke bastağan özınıñ aqtyq mındetın atqardy. |
| 407 |
Ot jağylğan, otynğa baqytsyzdyqqa sebepşı älgı ağaş būtaldy. Alaudyñ üstın ala jyludy saqtap tömenge serpu üşın qarabaiyr şymyldyq tartyldy: būl fizikany tabiğattan üirengen adamdarğa äbden belgılı ädıs. Ajalmen talai märte betpe-bet kelıp körgender onyñ belgısın bırden tanidy. |
| 408 |
Meison oñbai mertıkken edı. Būl bır qarağannan-aq baiqalyp tūrğan: oñ jaq qol, san men bel omyrtqa synğan; aiaq jansyz; ış qūrylysynyñ da ısten şyğuy yqtimal. Tek beişaranyñ anda-sanda yñyrsityny ğana onyñ älı tırı jatqanyn aiğaqtaidy. Ümıt üzılgen, endı eşqandai qairan joq. |
| 409 |
Rüftı qaitadan taipasyna qaitara körme, Kid. Onda öte qiyn bolady oğan. Özıñ oila: tört jylğa taiau bızben bırge būrşaq, bekon, nan, kepken jemıs jedı, – osydan keiın qaitadan balyq pen būlan etıne qalai köşedı! Jeñıl ömırge dağdylanyp alyp qaitadan eskı tūrmysqa köşu oñai ma. |
| 410 |
Rüf qaitadan küieuıne keldı, al bas süiegı baltamen myljalanğan itterdıñ bırın müşelep jatqan Meilmüt Kid buy būrqyrağan ettı bölşektep şauyp aldy. Ol barlyq ettı senımdı jerge jasyrdy da, terı men ışek-qaryndy ölgen ittıñ öz serıkterıne tastady. Tañerteñ basqa maşaqattar bastalğan. |
| 411 |
Qyñsylap, jerge kenedei jabysyp alğan itter Karmennen jalğyz-tüiır süiek, bır uys tük qalmağan kezde ğana tūs-tūsqa tūra bezdı. Meilmüt Kid qaitadan qialymen Tennesige auysyp, tağy da özınıñ ağaiyndaryna äldebır tüsınıksız uağyzdaryn sandyraqtağan Meisonğa qūlaq türe jürıp, şaruasyna kırısken. |
| 412 |
Qarağailar jaqyn tūr edı, Meilmüt Kid ısın şapşañ atqara bastady: Rüf onyñ añşylarşa azyq qoryn qūnular men itterden qorğaityn qoima jasap jürgenın añdady. Ol qatar tūrğan ekı jas qarağaidyñ basyn tömen iıp, būğy terısınen jasalğan qaiystarmen bailap, jerge tartyp qoidy. |
| 413 |
Būdan soñ bişıktıñ kömegımen itterdı tynyştandyryp, şanalarğa jektı de, kölıkke Meison oralğan terıden basqanyñ bärın tiedı. Joldasyn qarağaidyñ basyna qaiyspen şandyp bekıttı. Endı pyşaqpen bır osyp jıberse jetıp jatyr – qarağailar tüzeledı de, denenı biıkke bır-aq köteredı. |
| 414 |
Rüf küieuınıñ aqtyq sözın tapjylmai tūryp tyñdady. Baiğūsty mūndai tärtıpke üiretudıñ qajetı joq-tyn. Ol baiağy qyz kezınen-aq taipasyndağy barlyq äieldermen bırge bükıl tırlıktı Jaratuşynyñ aldynda, jolynan kese-köldeneñ ötuge tyiym salynatyn erkekterdıñ aldynda tıze bügıp dağdylanğan. |
| 415 |
Kid qoş aitysar sätte küieuınıñ betınen süigen Rüftı jūbatyp jatpady, – onyñ halqy mūndai saltty bılmeidı, – būdan keiın äieldı aldyñğy şanağa qarai apardy da, şañğy kiıp aluyna järdemdestı. Äiel qarap ta äurelenbesten syryqty şap berdı de, itterge qarai bır sıltep, jolğa tüstı. |
| 416 |
Appaq ünsızdıktıñ mūñdy oilaryñmen oñaşa qalu oñai emes. Tünek tynyştyğynda meiırım bar, ol adam janyn jūmbaq janaşyrlyğymen jylytatyn siaqtanady, al mūz qūrsanğan aspan astyndağy möldıregen taza da, aiaz qaryğan Appaq Tynyştyq aiamaidy. Bır sağat öttı, ekı sağat – Meisondy ajal almady. |
| 417 |
Taltüste jiekten körınbei ketken kün kök jüzın qyzğylt nūrğa malşyndyrdy da, ūzamai ol da sūrğylt tartty. Ornynan tūrğan Kid öz-özın zorlağandai Meisonnyñ qasyna keldı de, jan-jağyna alaq-jūlaq qarady. Appaq Tynyştyq ony beine bır tälkek qylyp tūrğandai edı. Boiyn ürei bilegen. |
| 418 |
Ekeumızdıñ qaisymyz daiyndaimyz punşty: sen be, men be? – Būrqyrağan bu arasynan Meilmüt Kidtıñ jaidarlana külgenı körınedı. – Menımen bırge osy elde tūryp kör, ūlym, söit te kün saiyn tek qaqtalğan būlan etın je, sonda ğana rojdestvonyñ jylyna bır-aq ret keletının jaqsy tüsınetın bolasyñ. |
| 419 |
Tuabıttı äñgımeşı Meilmüt Kid osy bır soltüstık Lohinvardyñ şynaiy tarihyn maiyn tamyza baiandauğa kırısken. Jäne oğan qūlaq türgen ärbır şyrğalañqūmar jihankez äñgımeşı jüregın mūndağy aiaz ben ajalmen paidasyz küresten görı Oñtüstıktıñ küngei öñırıne degen būldyr sağynyş syzdatatynyn sezıner edı. |
| 420 |
Olardyñ azyqtary mol bolsyn, tamaqtaryn it jep qoimasyn, şaqpaqtary ylğal tartpasyn! Kenet qūlaqqa tanys ün – bişıktıñ sartyly, jegılgen itterdıñ qyñsyly, jūpyny baspanalarynyñ qasyna syqyrlai toqtağan şananyñ dybysy jetken. Äñgıme kılt tyiyldy, bärı jürgınşınıñ kıruın küttı. |
| 421 |
Aqyr aiağynda esık qağyldy – şalt, ärı nyq. Jolauşy kırdı. Közı jaryqqa şağylysqan ol bır sät tabaldyryqta tosylyp tūryp qaldy da, onyñ kelbetı ıştegılerge anyq baiqaldy. Özınıñ polärlyq añ terılı kiımımen öte sūlu körıngen: alty futtai boiy bar, keñ iyqty apaitös adam eken. |
| 422 |
Qasqyr terısınen tıgılgen küläparasyn serpıp tastağan ol tün tünegınen paida bola ketken qar patşasyna ūqsap ketken. Syrt kiımın buynğan marjan tasty beldıgıne ekı ülken költ pen añşy pyşağy qystyrylypty, al qolynda ädettegı bişıkpen bırge jaña ülgıdegı ırı kalibrlı myltyq jür. |
| 423 |
Tañyrqauşylardyñ kübırı tolqyp öttı: qatqan özen arqyly on ekı sağat ışınde jetpıs bes mil ötu oñai ma! Ūzamai äñgıme ortaq auanğa auysty, köpşılık balalyq şaqtaryn eske tüsıruge ainaldy. Jas adam özınıñ az ğana keşkı asyn ışe bastağanda Meilmüt Kid onyñ bet pışının mūqiat zertteuge kırısken. |
| 424 |
Sağat müiızdengen bır qoldan ekınşı qolğa öttı. Qaqpaqtyñ ışkı jağyna bala kötergen äieldıñ suretı japsyrylğan edı – mynandai erkekterge ūnaityn montiğan, bırtoğa äiel. Osynau keremettı köruge älı kezek jete qoimağandar tyqyrşi tağatsyzdanyp, al körıp ülgergender tereñ oiğa şomğan. |
| 425 |
Suret tuğyzğan äser basyldy. Alañsyz duman köp ūzamai-aq beinettı jyldardyñ mūñ-mūqtajyn esten şyğarğan. Tek Meilmüt Kid qana köpşılıktıñ oiyn-sauyğyna aralasa qoimai, abyrjyp, sağatyna qarağyştai berdı; aqyrynda qūndyz malaqaiy men qolğabyn kiıp üiden şyqty da, şoşalanyñ ışın aqtara bastady. |
| 426 |
Odan soñ aiağyñyzdy kebu ūstañyz, – dep keñes berdı Meilmüt qoştasarda. – Aiaz elu jetı gradustan aspasa toqtamañyz. Al synap bağanasy būdan tömendei bastasa ot jağyp, şūlyğyñyzdy auystyryñyz. Arada on bes minut te ötken joq, qoñyrau syldyry jaña meimandardyñ kelıp qalğanynan habardar ettı. |
| 427 |
Esık aşyldy da, koröldık soltüstık-batys atty polisiasynyñ ofiserı kırdı. Qasyna ertken it aidauşy ekı metisı bar. Üşeuı de Ueistondeil sekıldı bastan-aiaq qarulanyp alğan jäne būlar da qaljyrağan siaqty. Jergılıktı metister auyr joldy bırşama jeñıl ötkergendei, al jas polismen äbden dıñkelegen. |
| 428 |
Bärı Meilmüt Kidtıñ ülgısımen syr bermeuge tyrysqan. Jas ofiser ainala otyrğandardyñ türınen eşteñe oqi almady. Ol Prinske būrylyp älgı sūrağyn qaitalady. Anau öz otandasynyñ jarqyn da baisaldy jüzıne qarap tūryp ötırık aituğa qysylsa da jol jağdaiyna qatysty tüsınıksız bırdeñenı mıñgırlei salğan. |
| 429 |
Polismen qaju men aşudan esten tanuğa şaq qalyp teñselıp kettı de, Dousonmen ekı aralyqty on sağatta ötıp itterdıñ äbden dıñkelegenı turaly äldenenı aityp myñğyrlady. Meilmüt Kid oğan bır saptyaiaq punşty qysap ışkızdı. Būdan soñ polismen esıkke qarai bettedı de, aidauşylarğa soñynan erudı būiyrdy. |
| 430 |
Kid mysqyldai jymiyp, mol qaru-jaraqtaryna qarai selqos köz tastağan. Ağylşyn özınıñ därmensızdıgın moiyndap, qaitadan esık jaqqa būryldy. Aidauşylar älı de özara daulasyp tūrğan, būl endı qatynsyñdar, qorqaqsyñdar dep solarğa dürse qoia berdı. Jasy ülken metistıñ qoñyrqai jüzı aşudan qyzaryp ketken. |
| 431 |
Alaida özı qatty qinalğanyn jasyra almağan edı. Qar betınde jartylai qatyp, bürısıp jatqan itterdı tūrğyzu mümkın bolmady. Baiğūs maqūlyqtar bişık astynda qalyp qyñsyl qaqty. Tek jegımnıñ kösemı Babettanyñ qaiys syrmalaryn kesıp tastağan soñ ğana şanalardy qozğap, jolğa şyğudyñ sätı tüstı. |
| 432 |
Ueistondeil Serklde qalyp, dıñgenemen auyryp qalğan serıgıne qarailap jürgen kezde älgı aqşanyñ bärın Mak-Farlende qartağa salğan. Kelesı künı ony qar üstınde ölıp jatqan jerınen tauyp alady. Söitıp baiğūs Jektıñ qysta äielı men özı älı körmegen balasyna barsam degen armany jelge ūşty. |
| 433 |
Ekı kışkene ūl qūrsaqtarynyñ bostyğyn ūiqy kezınde ūmyta tūrar degen ümıtpen körşı bölmege erterek jatuğa jaiğastyrylğan edı. Äielı asqa jolağan joq, küieuıne sonadaidan mūñdana qarap, ün-tünsız otyr. Ajary taia qoimağanmen aryq, jüdeu-jadaulau būl äiel – jūmysşynyñ qyzy. |
| 434 |
Tereze tübınde qirağaly zorğa tūrğan oryndyqqa auyr salmağymen syqyrlata otyrğan Tom King ezuıne üirenşıktı dağdysymen trubkasyn qystyryp, jan qaltasyna qol saldy. Odan temekınıñ joqtyğy esıne tüskende öz-özın ūmytşaqtyğy üşın bır sybap alyp, tütıkşesın bylai ysyryp qoidy. |
| 435 |
Qimyly sylbyr, tıptı ebedeisız edı – syrt qarağanda buyltyq-buyltyq būlşyq etınıñ salmağynan qorlyq körıp jürgen kısıge de ūqsap ketedı. Būl özı öte sūsty, asa aibarly adam bolatyn; tür-tūlğasyn tym tartymdy deuge kele qoimaidy. Üstındegı eskı kiımı ıle salğan qapşa salbyrap tūrady. |
| 436 |
Tom Kingtıñ käsıbın onyñ türınen-aq jazbai tanuğa bolady – keskını nağyz känıgı boksşynıkı. Şarşy alañdağy ūzaq jylğy jūmysy boiyna äldebır aiqasqa äzır tūratyn jyrtqyştyñ saqtyğyn darytqan. Osynau tünerıñkı adamnyñ jaqtary barlyq syqpyty meilınşe aiqyn körınsın degendei mūqiat qyrylğan. |
| 437 |
Dombyqqan qabaq pen jündes qastyñ astyndağy közderınıñ de tym baiau qozğalatyny sondai, tıptı, tırşılık belgısı joq pa dep qalasyz. İä, Kingtıñ syrt kelbetınen äldebır jyrtqyştyqtyñ belgısın, äsırese, ūiqyly-oiau közınen şaiqasqa tüskelı tūrğan arystannyñ mınezın anyq añdar edıñız. |
| 438 |
Degenmen, ol eşbır qylmysker emes-tın, jäne eşqaşan būzaqylyqqa baryp ta körmegen. Keide äldekımdermen sözge kelıp qalatyn kezde kezdesedı – būl onyñ ortasynda üirenşıktı närse, al jalpy özınıñ jan balasyna ziany tigen emes. Mūnyñ ūrys-kerıs şyğarğan sätın eşkım körmeptı. |
| 439 |
Tom King käsıpqoi boksşy bolatyn, sondyqtan barlyq jauyngerlık kärın käsıbi saiystar üşın saqtaidy. Ringten tysqary jerlerde ol mülde sylbyr, juas adam, jas şağynda aqşany köpırtıp ūstağan kezderınde ony öz jağdaiyna qarailamastan myrza qolymen özgelerge taratatyn ädetı bar-tyn. |
| 440 |
Şarşy alañdağy ūrystar – būl üşın künkörıs közı. Ringte soqqylaryn qarsylasyn qausatyp, jaradar etıp, qatardan şyğaru üşın jasaidy, bıraq sonysynyñ özınde öşpendılık degen bolmaidy. Būl onyñ ädettegı şaruasy. Körermender qarsylastardyñ bır-bırın qalai qūlatatynyn köruge keledı. |
| 441 |
Bılegınıñ ışkı jağynda juan qan tamyrlary adyraiyp tūr, al sausaqtarynyñ japyraiğan ūsqynsyz buyndary özderınıñ atqaryp jürgen qyzmetterınen syr añdatqandai. Tom King adam ğūmyry onyñ küre tamyrynyñ tırşılıgı degendı estıgen emes, bıraq oğan osynau ısıngen, juan tamyrlardyñ mänı jaqsy tanys bolatyn. |
| 442 |
Onyñ üstıne būl aldağy şaiqasqa oidağydai daiyndala almai jürgenın bıletın-dı. Biylğy jyl Avstraliada quañ boldy da, jūrttyñ bärınıñ jağdaiy müşkıldep, kezdeisoq jūmys tabudyñ özı mūñ bolyp kettı. Tomnyñ bırge jattyğatyn ärıptesı joq edı, ärı naşar auqattanatyn. Toiyp tamaq ışken sätı sirek. |
| 443 |
King bas kiımın alyp esıkke qarai bettedı. Ol äielınıñ betınen öpken joq, – qoştasarda eşqaşan süimeitın edı, – bıraq būl joly özı süiudı ūiğarğan zaiyby ony qos qoldap moinynan qysyp basyn eñkeittı; äiel alyp denelı küieuınıñ janynda tıptı şüikedei ğana bolyp körıngen edı. |
| 444 |
Men ony eñseremın, bar joğy sol ğana. Ol jorta jaidarylana küldı. Al äielı mūny älgısınen de qattyraq qūşaqtai tüsken. Boiy soraiğan būl jūbaiynyñ iyğynan asyryp jūpyny bölmege köz tastady. Özınıñ düniedegı barlyq jiğan-tergenınıñ bärı osy-aq: köpten berı aqysy tölenbegen bölme, äielı men balalary. |
| 445 |
Būl jan serıgı men büldırşınderın asyrau üşın osylardy tastap, tün qatyp jolğa şyğar edı, bıraq tabysty stanogyna bettep, bıryñğai jankeştı eñbegımen tabatyn jaña zamanğy jūmysşydai emes, ejelgı alğaşqy qauymdyq qūrylys däuırındegıdei jyrtqyştyq jolmen – aiqaspen keltırer edı. |
| 446 |
Olardy jeñu sebebı de tüsınıktı siaqty: qan tamyrlary adyraiğan, buyndary mylja-mylja, qisapsyz şaiqastardan äbden älsıregen adamdar bolatyn. Raş-Katters Beide ol segızınşı raundta kärı Stouşer Billdı soqqyğa jyğyp, tıze büktırgenı esıne tüstı, sonda ol şeşınetın ornynda balaşa jylap edı. |
| 447 |
Mūny jasamystarğa qarsy şyğaratyn edı de, būl olardy, mäselen, şeşınetın orynda Stouşer Billdıñ jylağanyndai külkı etıp, bırınen keiın bırın şaq keltırmei jaipap şyğatyn. Mıne, būl da qartaidy, endı jastar mūnyñ özın küşterın synaityn nysanğa ainaldyrğan. Mysaly, anau Sendl saiypqyrandy alaiyq. |
| 448 |
King bolsa üi iesı men läpkeşılermen esep aiyrysatyn otyz funttan artyq eşteñe ūta almaidy. Osyny oilağan sätte onyñ mülgıgen miynda özı sap-sau, ökpe-qolqasy şarşap-şaldyğu degendı bılmeitın, terısı jıbektei qūlpyryp, būlşyq etterı būlt-būlt oinap gül jainağan Jastyqtyñ beinesı paida boldy. |
| 449 |
Ol osynau qimyl-äreketı arqyly öz-özın joia bastaitynyn oilanbastan qarttardy oisyrata opyryp jıberedı. Alaida bırtındep küre tamyrlary bıleulenıp, sausağynyñ buyndary japyryla tüsıp Jastyqtyñ özı jeñıledı. Äitkenmen, Jastyq ärdaiym balğyn. Tek kezektesken ūrpaqtar qatary ğana qartaiady. |
| 450 |
Şeşınetın orynnan özınıñ sekundanttaryna erıp oryndyqtar arasymen zal ortasyndağy arqanmen qorşalğan şarşy alañğa bettep kele jatqanynda asyğa kütıp otyrğan köpşılık dür etıp, du qol şapalaqtap qarsy aldy. Oñyna da, solyna da iıle bas igen Tom King özıne tanys adamdardyñ az ekenın añdağan. |
| 451 |
Eger būl Sendlmen şaiqasta erejeden tys äldebır qimyl jasap qalsa Boll ony körmegen bola qalady. Auyr salmaqty jas boksşylar bırınen keiın bırı alañğa köterılıp jatty, al olardy köpşılıkke tanystyrğan töreşı sol boida-aq saiysqa tüsuşılerdıñ bäske tıkken qarajat kölemın jarialağan. |
| 452 |
Tom King qarsylasyna tesıle qarady. Endı bırneşe minutten keiın ekeuı bır-bırın esten tandyryp sūlatyp tüsırgenşe jandaryn salatyn şaiqasqa tüsedı. Alaida būl Sendldıñ tūlğasyn anyqtap köre almady, sebebı ol da özı sekıldı sportyq kostümnıñ syrtynan ūzyn şalbar men sviter kiıp alypty. |
| 453 |
Osydan bırneşe jyl būryn eşkımdı bet qaratpai jeñıp, dañqtyñ şyñyna köterılgen Tom Kingke ūrys aldynda ötkızıletın saltanatty şaralar ış pystyratyn külkılı närse bolyp körınuşı edı. Al qazır dualanyp qalğan adamşa sıleiıp, osynau Jastyq şeruınen köz aiyra almaityn halge tüsken bolatyn. |
| 454 |
Jäne özderı sportqa leg-legımen kelıp jatady. Jastyq degenıñ özı de osy – olar jeñıske toiymsyz. Alaida joldarynan kärılerdı ysyryp tastai salatyn olar kele-kele özderı de qartaiyp, solardyñ köşıne qosylady, osylaişa türlı ūrpaq buyndary alma-kezek oryn almastyryp otyrady. |
| 455 |
Zal ekılene dürlıktı. Alaida būl körınıster Kingtı asa tañdandyra qoiğan joq. Ol osyndai jas boksşylardyñ talaiyn körıp, neşe qily şaiqastardy bastan ötkerıp ülgergendıkten mūnşalyqty şamadan tys jyldam, şekten asqan eptı soqqylardyñ asa qauıp tuğyza qoimaitynyn jaqsy bıletın. |
| 456 |
Tärızı, Sendl ūrysty bırden bastyrmalata damytuğa ūmtylatyn siaqty. Būl zañdy da edı. Jan alyp, jan berıserdei qian-keskı aiqastarda özınıñ teñdessız artyqşylyğy men ğajap körkın tögıp-şaşqan Jastyq qarsylasyn asyp-tasqan küş-quat, jeñısqūmarlyq arqyly jedel tūqyrtyp tastauğa tyrysady. |
| 457 |
Ol öz ısın bıletın edı, jäne qazırgıdei jasamys tartqan şağynda Jastyq degennıñ ne ekenın tereñ tüsıne tüsken. Endı tek qarsylasynyñ entıgıp, aryny basylatyn sätın kütu ğana qaldy. Osyndai ūiğarymğa keldı de, ıştei masairap töbesın qasaqana auyr soqqynyñ astyna tosa qoidy. |
| 458 |
Ärkım öz buyndarynyñ jaiyn özı oilauy kerek, al bäsekelesıñ senıñ töbeñdı oiuğa ūmtylsa öz obaly özıne. Kingtıñ tömenırek būğyp qalyp soqqydan taiqyp ketuıne mümkındık bar-tyn, bıraq onyñ esıne alğaşqy ūrystary men bırınşı ret sausağynyñ buynyn Valli Qūbyjyğynyñ basyna soğyp myljalap alğany oraldy. |
| 459 |
Qazır sonyñ esesın qaitaratyn sät kelgendei. Būl ailasy Sendldıñ qolyn özınıñ basynan ūrğyzyp jaralatudy dıttegen. Meilı, qyzynyp alğan Sendl mūny añdamai-aq ta qoisyn, – ol saiystyñ soñyna deiın eşteñege qarailamastan osyndai auyr soqqylardy üstı-üstıne jasai beretın bolady. |
| 460 |
Bırınşı raund boiy tek Sendl şabuyldaumen jürdı, al onyñ jasyn otyndai jarqyldağan soqqylaryna täntı bolğan körermender zaly gu-gu etedı. Ol Kingtı jūdyryqtyñ astyna aldy, al King jauap qatqan joq. Bırde-bır soqqy jasamağan būl tek būğyp, tosqauyl qoiyp, eñkeie jaltaryp, şabuyldan qorğanumen jürdı. |
| 461 |
Söite tūra bappen qozğalyp, anda-sanda jorta ūrys salğan tür körsetıp, auyr soqqyğa ūrynğan sätınde bas şaiqap qoiady, alaida ne aldyğa, ne artqa qarai sekırmegendıkten, bır mysqal da artyq küş şyğyndağan joq. Saq Qarttyñ esesın qaitarğanşa Sendldıñ Jastyq jelıgı äbden basylsyn. |
| 462 |
Äitkenmen, onyñ nazary eşteñenı qalt jıbermegen – būl şarşy alañdağy jiyrma jyldan asa uaqyt ışınde selt etken qimyldyñ bärın qadağalauğa dağdylanğan. Közderı soqqy tigen kezdıñ özınde qysylğan joq, üreilenu degendı de bılmei, araqaşyqtyqty ölşep, alğa qarai syzdana qadalumen bolğan. |
| 463 |
Raund aiaqtalğan soñ bır minuttık üzılıs kezınde Tom King öz būryşynda damyldap otyrdy. Aiaqtaryn sozyp, qos qolyn kerılgen arqanğa jaia tastap, kömekşılerı özın oramalmen jelpıp jatqan sätte barlyq keudesımen, bükıl ökpe-qolqasymen tereñ tynystaidy. Közın jūmğan küide jūrtşylyqtyñ ünıne qūlaq türedı. |
| 464 |
Mūnyñ salmağy Sendldıkındei ekeu şyğady! Gong qağyldy da qarsylastar būryştarynan şyqty. Sendl ekeuınıñ ortasyn bölıp tūrğan araqaşyqtyqtyñ üşten ekısın öttı – ol aiqasty tez bastauğa asyğady, al King öz ülesınıñ azdyğyna quandy. Būl onyñ küş ünemdeu ailasyna sai keletın edı. |
| 465 |
Qimylynyñ sylbyr bolatyny da sodan. Bır mezet te aqyldan aljaspağan ol Sendldıñ jauyngerlık arynynyñ bosañsityn sätın añdumen bolğan. Köpşılık körermender King tym älsız, baiağy şeberlıkten aiyrylğan dep eseptep te qoiğandyqtan bästıñ köp bölıgın Sendl üşın tıgıp, öz pıkırlerın dauryğa aita bastağan. |
| 466 |
Kingtıñ janary jarq ettı de, älgı mezette onyñ oñ qoly joğary qarai sermeldı. Būl onyñ qolğa serpın bere tüsu üşın şyntağyn jartylai bügıp bar salmağymen şyr ainaldyra jūmsağan eñ alğaşqy soqqysy – huk bolatyn. Jorta ūiqyly-oiau jürgen arystan osylaişa qaterlı şeñgelın ıske qosty. |
| 467 |
Sendldıñ şyqşytyna büiırlei tigen soqqy ony edenge qasapqanadağy ögızşe şoñqaita qūlatqan. Jūrtşylyq gu ete tüstı de, zalda mūnyñ qimylyna rizalyq bıldırgen kübır tolqyny terbelıp öttı. Söitse, myna şaldyñ būlşyq etterın ikemsız deu beker eken, mūnyñ oñ qoly ūstanyñ şoñ balğasyndai tietın körınedı. |
| 468 |
Tom King toğyzynşy sekundta ūrys qaitadan saqadai-sai tūrğan būğan qarap soqqysynyñ bır düim tömendeu – tura iektıñ astynan timegenıne opyndy. Onda anau nokautqa tüsıp, būl otyz funtty qaltasyna salyp alyp, üiıne, äiel, bala-şağasyna taiar edı. Raund tiıstı üş minut ötkenşe tağy jalğasty. |
| 469 |
Kömekşılerınıñ arqan arasynan kıre saluğa äzırlenıp ring şetınde jürelep otyrğanyn körgen King saiys kezeñınıñ aiaqtaluğa taiağanyn añdap, ūrysty öz būryşyna qarai auystyrdy. Gong soğylğan boida oryndyğyna tıze büktı, al Sendlge öz būryşyna jetu üşın bükıl alañdy şarlap ötuıne tura keledı. |
| 470 |
Sol arqyly qarsylasyna bırşama jerdı artyq jürgızedı. Al ūrystyñ soñyna taman bırden oryndyğyna jaiğasa ketu üşın saiys ornyn mümkındıgınşe öz būryşyna qarai jyljytady. Kelesı ekı raundta da King äl-quatyn ünemdeuge tyryssa, Sendl būrynğyşa ūrysty jan sala jalğastyrğan. |
| 471 |
Tom King jasamys tartqan adam, bıraq mūndai şalmen bırde-bır ret küş synasudyñ yñğaiy kelmeptı; ol säl bosañsyğan sätıñdı qūr jıbermeidı, ğajap qorğana bıledı, al soqqylarynyñ soiylmen ūrğandai auyr tietını sonşa, är jūdyryğynda bır-bır nokaut jasyrynyp jatqany añğarylady. |
| 472 |
Ol qūşaq aiqastyra ketuge bolatyn bırde-bır mümkındıktı qalt jıbermegen jäne ärdaiym iyğymen qarsylasynyñ qabyrğasyna soqtyğa ketuge ūmtylady. Ring filosofiasy iyq pen jūdyryqtyñ ekeuı de zaqym keltıruge qolaily qūraldar dep üiretedı, al küş ünemdeude alğaşqysynyñ artyqşylyğy basym. |
| 473 |
Sendl zyr qaqqan qoldary men būlt-būlt oinağan būlşyq etterın ıske qosuğa asyğady. King iyğymen Sendldıñ qabyrğasyna qarai küşpen ene tüsıp, basyn sonyñ sol jaq qolynyñ astyna tyğyp alğan sätte anau oñ qolymen özınıñ qoltyğynyñ astynan şyğyp tūrğan mūnyñ basyn aiamai soqqylaidy. |
| 474 |
Būl jūrtşylyqty dürlıktıretın eptı ädıs edı, bıraq qauıptı emes, tek küşıñdı bos saryqqannan özge paidasy şamaly. Sondyqtan soqqylardy qabyldağan King ıştei myrs-myrs külıp tūrady. Sendl oñ qolymen Kingtı keudeden aiamai soqty. Syrttan qarağanda, būl joly King oñbai taiaq jegen siaqtanğan. |
| 475 |
Toğyzynşy raundta Kingtıñ şyntaqtan bügılgen oñ qoly bır minut ışınde Sendldıñ şyqşytynan üş märte tidı, Sendl üşeuınde de barlyq salmağymen edenge gürs-gürs qūlady. Bıraq ol tiıstı toğyz sekundty qaita-qaita paidalanyp ornynan eseñgırei köterılgen. Äiteuır äzırşe älsırei de qoimağan-dy. |
| 476 |
Al Kingtıñ negızgı kapitaly – täjıribe edı. Küşı qaityp, jauyngerlık ruhy älsıregen tūstan bastap King ony köp jyldarğy şaiqastar arqyly kelgen danalyqpen, ailakerlıkpen almastyryp, küş-jıgerdı ünemdep paidalanuğa köşken. Basy artyq qimyl jasamauymen qatar qarsylasyn dıñkeletuge de dağdylanğan. |
| 477 |
Qarttyqtyñ strategiasy osyndai edı. King onynşy raundtyñ basynda Sendldıñ şabuyldaryn sol jaq qolymen betke ūrğan tıke soqqylary arqyly toitaruğa kırıstı, al saqtyqqa auysqan Sendl de sol qolymen qorğanyp, odan oñ jaq qolymen bastan büiırlete bergen ūzyn soqqylarymen jauap qaitarğan. |
| 478 |
Mūndai soqqy biıkten jasalğandyqtan bälendei ürei tudyra qoiğan joq, bıraq nysanasyna alğaş daryğan mezette King baiağydan tanys bır sezımdı bastan keşken, – miyn äldebır qara perde bürkep qalğandai küige tüstı. Bır sätke, anyğynda, qas-qağym mezetke King joq bolyp ketkendei hal keştı. |
| 479 |
Bäsekelesınıñ nazaryn özınıñ sol jaq jūdyryğyna audaryp, jarty qadam artqa şegındı de, sol bette barlyq küşımen oñ qolymen apperkot berdı. Soqqysynyñ däl eseptelgenı sonşa, jūdyryq Sendl eñkeigen mezgılde jağynan tidı de, ol köterılıp baryp edenge basy men iyğymen bırdei soğylyp gürs etıp qūlady. |
| 480 |
Alaida Sendldıñ küşı de, tözımı de ğajap eken, bärıne şydap baqty. Bärıbır nokaut jaqyndai tüskendei körıngen soñ jağdai qiyndap keter dep oilağan polisia qyzmetkerı ūrysty dereu toqtatuğa niettenıp, alañnyñ şetıne jaqyndap kelıp tūrdy. Osy kezde raundtyñ aiaqtalğanyn jarialap gong ta soğyldy. |
| 481 |
Sendl polismenge öz jağdaiynyñ bırqalypty ekenın baiqatyp, şatqaiaqtap öz būryşyna baryp jettı. Halınıñ oidağydai ekenın körsetu üşın ekı märte sekırıp, oiqastap ta qoiğan soñ anau da tynşydy. King qatty şalqaiyp, auyr tynystağan küiı öz būryşynda otyrğan. Ol qabyrjyñqy bolatyn. |
| 482 |
Onymen jarty sağat boiy arpalysty, öitkenı şal ğoi. Eger Sendl sekıldı aiqassa on bes minut te şydatpas edı. Mäselenıñ bärı sonda, būl jedel oñala almaidy. Mynau adyraiğan qan tamyrlary men älsıregen jüregı raundtar arasyndağy üzılısterde küş jinai qoiuğa mümkındık bermeidı. |
| 483 |
Ärı bır kesek siyr etı degen nemene? Bırneşe penige bağalanatyn maida-şüide. Al sol jalğyz tılım et otyz funt sterliñke ainala alar edı. On bırınşı raundtyñ bastalğanyn äigılep dabyl qağylğan bette Sendl boiynda mülde qalmağan tyñdyğyn körsetkısı kelıp şabuylğa qūtyryna ūmtyldy. |
| 484 |
Bastapqyda qarsylasynan qorğanu üşın qūrsauğa kırdı, odan soñ bosap, Sendlge şabuylğa qaitadan yñğailanyp aluğa mümkındık berdı. Odan sol qolymen aldarqata jasqap, bäsekelesın bügejektetıp süñgi qorğanuğa mäjbür ettı de, özıne tömennen joğary qarai sıltengen janama soqqyny qabyldady. |
| 485 |
Saiystyñ soñy qyzu bıtetını baiqalğan jäne köpşılık sol üşın de aqşa töledı ğoi. Söitıp jarty sağat boiy küşın ünemdegen Tom King endı özıne belgılı mölşerdegı barlyq quatty myqty bır bağytqa jūmyldyryp aiamai jūmsauğa kırıstı. Būl onyñ jalğyz ğana mümkındıgı bolatyn – qazır nemese eşqaşan da. |
| 486 |
Sendl şyr ainala teñselıp jür, Tom Kingtıñ de aiaqtarynyñ sıñırı tartyla berdı, al sausaqtarynyñ buyndary ikemnen äbden qaldy. Ol bärıbır är ūrğan saiyn ısten şyqqan qoldary syrqyrai auyryp, jany közıne körınse de öz-özın aiausyz soqqylar jasauğa mäjbür etuden tanğan joq. |
| 487 |
Bıraq endı qazır özıne soqqynyñ sirek daryğanyna qaramastan būl da bäsekelesı sekıldı tez älsırei bastady. Mūnyñ soqqylary nysanağa döp tiıp jatty, bıraq olary öte älsız edı jäne ärqaisysyn jūmsau zor küşke tüstı. Qorğasyn bailap qoiğandai zıl tartqan aiaqtaryn äreñ qozğap jür. |
| 488 |
Ol Sendlge bırınen keiın bırın: sol qolmen ökpe tūstan säl joğaryraq, oñ qolymen şyqşyttan ekı soqqy jūmsady. Soqqylar auyr emes-tın, bıraq älsırep, dıñkelegen Sendldı mūrttai tüsırdı. Ol tūla boiy dırıl qağyp jerde jatty. Töreşı töbeden töne qatty dauystap tağdyrdy şeşetın sekundtardy sanap tūr. |
| 489 |
Sendl onğa deiın tūra almasa jeñıledı. Jūrtşylyq demın ışke tartty. King teñselıp zorğa jür; äbden tityqtağan onyñ basy ainaldy: qarauytqan köz aldynda qalyñ köpşılık nöpırı şaiqalyp bara jatqandai sezılgen, al sekundtardy sanağan töreşınıñ dausy alystan talyp estılgendei bolady. |
| 490 |
Kelesı mezette Sendl qarsylasyna qapsyra jarmasyp alyp, töreşılerdıñ ajyratqanyna jantalasa qarsylasqan. King qūrsaudan bosauğa tyrmysady. Ol Jastyqtyñ qalaişa tez tynyğatynyn, sondyqtan Sendldı küş aldyrmau arqyly ğana küiretetının bıletın-dı. Jaqsy bır soqqy ıstı tyndyrdy. |
| 491 |
Jaqsylap bır ūryp toñqalañ asyrsa – saudasy bıtedı! Tom King ışı udai aşyp tağy da bır kesek et turaly oilap, mynau soñğy, şeşuşı şaiqas aldynda özek jalğap aludyñ sätı tüspegenıne ökındı. Boiyn jinaqtap, älgı oilağan soqqysyn da jasady, bıraq onysy asa myqty da, sonşa şalt ta şyğa qoimady. |
| 492 |
Qaltaqtağan King bäsekelesıne bas salyp qolynyñ janyna bata qatty auyrğanyna qaramastan tağy bır soqqy jasady. Alaida küşı jetpegen edı. Boiynda tityqtağannan mūnartyp, öşıp bara jatqandyqtan atoi salğysy kelgen därmensız sanadan özge eşteñe qalmağan-tyn. Şyqşytqa bağyttağan soqqysy iyqqa tidı. |
| 493 |
Äitkenmen, būl joly mülde mült ketıp, äbden älsırep, jer qappau üşın Sendldı qūşaqtai qūlağan. King endı ajyratuğa tyrysqan joq. Būğan deiın qolynan kelgennıñ bärın ıstedı, endı bärı bıtken bolatyn. Jastyq degenın ıstedı. Sendlmen qūşaq aiqastyryp tūryp onyñ küş jinai bastağanyn añdağan. |
| 494 |
Tom King tūman ışınde jürgendei özınıñ şyqşytyna bağyttalğan qolğapty jūdyryqty baiqady da, qorğanyp, qolyn tosa qoiğysy keldı. Töngen qauıptı añdady da, äreket qyluğa qamdandy, bıraq qoly zıldei auyr tartty. Bır tonna qorğasyn qūiyp qoiğandai qozğalmady, King qolyn köteru üşın baryn saldy. |
| 495 |
Odan soñ Sendl ortağa şyqty da, ol jas Prontonyñ şaqyruyn qabyldaitynyn jäne bästı jüz futqa deiın köterudı ūsynatynyn aitqanda alapat şu bır sät sıltıdei tyna qaldy. King onyñ kömekşılerınıñ su-su denesın sürtıp, betıne oramal tosyp, ringten ketuge daiyndap jürgenın selqos qarap otyrdy. |
| 496 |
Saiysta jeñıluge sebep bolğan da sol! Bärı de osy bır kesek ettıñ älegınen! Järdemşılerı arqan arasynan şyğyp ketuıne kömektesıp süiemeldei berdı. Bıraq būl olardy serpıp tastap, eñkeiıp, kerme arasynan eşkımnıñ kömegınsız-aq öte şyqty da, tömenge gürs etıp sekırıp tüstı. |
| 497 |
Būryştağy syrahananyñ esıgı aiqara aşyldy da, būl ottar men külımdegen daiaşy qyzdardy kördı, manağy saiysty talqylağan dauystar men üldırıkke soğylğan tiynnyñ syñğyryn estıdı. Äldekım dauystap ışuge şaqyrdy. Būl bıraz abdyrap tūrda da, ūsynystan bas tartyp öz jönıne tartty. |
| 498 |
Qaltasynda baqyr tiyn da joq-tyn, būğan üige deiıngı ekı mildık jol sonşama ūzaq körıngen. İä, qartaiyp keledı eken! Domen bağyn qiyp öte berıp kenetten ūrys nätijesın bılu üşın ūiyqtamai kütıp otyrğan äielı esıne tüskende eñsesı ezılıp, kezdesken oryndyqqa otyra kettı. |
| 499 |
Būl kez kelgen nokauttan da auyr edı jäne onymen jüzbe-jüz ūşyrasuğa betı şydamaityndai körındı. Keremet qaljyrağanyn sezdı, al tamtyğy qalmai auyrğan buyndary äldebır jūmys kezıkse, kemınde bır aptadai kürek-qaila ūstai almaitynyn eske tüsırdı. Tañdaiynyñ astyndağy dırıl qūsqysyn keltırgen. |
| 500 |
Özderı qaljyrap bıtken, jüzderınen ūzaq mūqtajdyq ızı men küizelıstı könbıstık qana añğarylady. İyqtaryndağy qaiys taspalarmen şandylğan zıldei teñder eñselerın odan ärmen eze tüsken. Ekeuınıñ de arqasynda myltyq. Ekeuı de bastaryn tömen salbyratyp, közderın jerden almastan bükjeñdei tüsedı. |
| 501 |
Älgınıñ soñynan joldasy da suğa aiaq basty. Ağyn su süiekten ötken mūzdai bolğanmen – suyqtyğy sonşalyq, baltyrlary men başpailary müldem jansyzdanyp sala bersın, – olar aiaq kiımderın şeşken de joq. Kei tūsta su tızelerınen asyp, tıregın joğaltqan älgıler teñselıp-teñselıp ketedı. |
| 502 |
Ekınşısı onyñ soñynan köz almai qarap tūr, jüzındegı enjarlyq seiılmese de janarynan jaraly būğydai auyr küizelıs jyltyrap añğaryldy. Bill bolsa endıgı qarsy jağalauğa ötıp, odan ärı süiretılep ūzap bara jatqan. Jylğanyñ ortasynda tızeden su keşıp tūrğan baiğūs onyñ ızınen köz taidyrar emes. |
| 503 |
Būl – pälege ūrynğan adamnyñ janūşyrğan aiqaiy bolatyn, amal qanşa, Bill moinyn būrğan da joq. Joldasy älgınıñ aqsañdağan küiı sürınşektei basyp, jatağan töbenıñ ūşpasy tolqyndy kökjiek bolyp kerılgen jaiuat betkeimen ebedeisız qalypta süiretıle örmelep bara jatqanyna köz almai ūzaq qaraumen boldy. |
| 504 |
Sodan keiın ğana terıs ainalyp, Bill özın japa-jalğyz qaldyryp ketken mañaidağy ölı keñıstıkke asyqpai ärı enjar köz jügırtken. Kün kökjiekten säl biıgırek, qoiu tūman men kölkıldegen mūnar arasynan ölmeusırei syğyraiady; köz şalynar şekara men būdyr joq, qalyñ mūnar bolyp syrğyğan tūman ğana. |
| 505 |
Ainala ūnjyrğa ezgen süreñsız, jadau ölke. Jatağan töbeler bır-bırınen aumaityn tolqyndy beldeu bolyp kökjiekpen astasyp jatyr. Ağaş nemese tyrbyq būtalar, şöp ekeş şöp közge ılınbeitın ūşy-qiyrsyz ärı sondai qorqynyşty ölı keñıstık qana kerılıp jatyr – janarynda ürei taby jalt ettı. |
| 506 |
Lailanyp aqqan jylğanyñ ortasyna jürelei otyra ketsın: ūşy-qiyrsyz keñıstık boi bermes küş-quatymen eñsesın basqandai, qorqynyşty tılsızdıgımen zäre-qūtyn qaşyrğan siaqty. Bezgek tigendei dırıldep-qalşyldap sala berdı de, myltyğy şolp etıp suğa tüsıp kettı. Kılt boiyn tüzep aldy. |
| 507 |
Jany auyra qabağyn tyrjitady. Toqtausyz süiretılıp kele jatyr. Auruyn eleñ qylmai, qaitpas ölermendıkpen ūşarlyğynyñ arğy jağynan Bill körınbei ketken töbege örmeledı, – özı üşın qimyldary aqsañdai basyp, äreñ süiretılgen Billden de ärmen külkılı ärı ebedeisız körıngen. |
| 508 |
Qadam basqan saiyn taban astynan su būrqaqtai atylyp, dymqyl mükten ūltany suyrylardai qorqyldaidy. Billdıñ ızımen jüruge ūmtylğan ol titımdei kölşıkten kölşıkterge jetu üşın ylği mük arasynan araldai bolyp körıngen şoşaq tastardy basuğa küş saluda. Japa-jalğyz qalğanymen bağytynan jañylar emes. |
| 509 |
Jüru qanşa auyr bolğanmen, Bill mūny orta jolğa tastap ketken joq, äsırese, Bill mūny qūpia orynda tosady dep özın-özı sendıru odan da qiyn. Bıraq, būl osylai oilauğa tiıs, äitpese būdan arğy jantalastyñ eş mänı joq, – odan da jerge sūlai ketıp, ölımge bırjola moiynsūnu ğana qajet. |
| 510 |
Ekı täulıkten berı när syzğan joq, toiyp tamaq jemegenıne odan da ūzaq boldy-au. Ara-tūra aqyryn eñkeiıp, mi batpaqtyñ bozğylt jidekterın jūlady da, auyzğa salyp şainap, qinala äreñ jūtady. Qūr su tatyğan jidekter tañdaiynda tez erıp-aq ketedı, – ūrtynda tek tastai qatty süiegı ğana qalady. |
| 511 |
Älı tün qarañğysy tüse qoimağan kez, ıle alageuımnıñ säulesımen tastar arasyn sipalanyp, qūrğaq mükterdı jūlmalap jia bastasyn. Qūşaq tolar bolğanda ğana ot jaqty – tütındegen, äreñ mazdağan alauğa baqyrşaq toly su qoidy. Jügınıñ bauyn ağytyp, äuelı qanşa şiı qalğanyn sanamalady. |
| 512 |
Şylqyldağan aiaq kiımın alauğa qaqtap keptırdı. Mokasinnıñ jūlma-jūlmasy şyğypty, jün jamylğydan ıldebailap tıkken şūlyğy şūrq tesık, aiağy da qany şyğa oiylyp ketken. Tobyğy jan şydatpai syzdağan soñ bajailap qarap şyqty: küp bolyp ıskenı sonşa, tızesımen bırdei bop kölkıldep tūr. |
| 513 |
Jamylğynyñ şetınen ūzyn taspa etıp jyrtyp, tobyğyn tastai qyp bailady da, tağy da bıraz jyrtyp, şūlyğy men mokasinnıñ ornyna aiağyn osymen orap tastağan. Sodan keiın ğana qainağan sudy jūtyp sap, sağatynyñ tılın būrady da, jün jamylğyny tas bürkenıp bük tüstı. Ölgen adamdai beimaral ūiyqtapty. |
| 514 |
Audarylyp, şyntaqtai köterıle berıp, qatty pysqyrğan dybysty estıdı de, özıne qauıptene ärı tañdana qarap tūrğan däu būğyny közı şalğan. Özınen bar bolğany elu qadamdai jer, odan tük qaşyq emes, sol sät tabada şyjyldai quyrylğan būğy etınıñ dämı auzyna kelıp, iısı mūrnyn jarğany. |
| 515 |
Erkınen tys oqtausyz myltyğyna jarmasyp, közdep tūryp şürıppenı basyp qaldy. Osqyrynğan būğy tastarğa tūiağy tarsyldap tiıp, zyta jöneldı. Yzalana boqtap sap, myltyğyn laqtyryp jıberdı de, yñqyldağan küide aiağynan tūruğa ūmtyldy. Bar küşın jūmsap, älden uaqyttan soñ ğana oiyndağysy oryndalğan. |
| 516 |
Adam siaqty aiağynan tık tūryp, eñsesın jazuğa talai uaqytyn zaia ettı. Jatağan töbenıñ basyna şyğyp, ainalağa köz salğan. Ağaş ta, būta da körınbeidı – tūtasyp jatqan sūrğylt mükten basqa dym joq, ara-tūra sūp-sūr qoitastar ğana döñkiıp, sūr kölşıkter men sūr būlaqtar būldyraidy. |
| 517 |
Söitse de būğy terısınen tıgılgen, auzy şymşi buylğan jalpaq qaltağa közı tüsıp, äudem uaqyt oilanyp qaldy. Qalta onşa ülken de emes, qos alaqanğa syiarlyqtai-aq, bıraq, salmağy baqandai on bes funt – qalğan bar jükterınıñ salmağymen para-par, – osy jait qana alañdatyp tūr. |
| 518 |
Aiaqtary ağaştai bolyp sıresıp qalğan-aq, būrynğydan ärmen şoinañdap keledı, bıraq mūnyñ özı asqazannyñ küidıre şūryldauynyñ qasynda dym emes. Aştyqta jan şydatpai qinap-aq keledı. Auru janyn jegenı sonşalyq, Titımdei taiaqşalar elıne jetu üşın qai bağytqa jüru kerektıgınen jañylyp, abdyrap qalğany. |
| 519 |
Şalbary üşkır tastarğa dal-dūly şyğyp, tızesınen sudai aqqan qan ızımen şūbatylyp jatyr, bıraq, denesınıñ auyrğanyn da sezgen joq, – aştyq eşteñe oilatar emes. Dymqyl mükpen jer bauyrlap keledı, suyqtan denesı dır-dır qağady, bıraq aştyqtyñ janğa batqany sonşa, toñğanyn da tük sezer türı joq. |
| 520 |
Äuelı tastar arasyndağy ūiasynan tura mūnyñ betın janai ūşyp şyqqanşa ony baiqamağan bolatyn. Qūs qanşa jyldam ūşqanmen, būl da şapşañ qimylmen şap bersın – uysynda üş tal qūiryq qauyrsyny qaldy. Ūzap ūşyp bara jatqan qūstyñ soñynan özıne eñ sūmdyq jamandyq jasağandai sonşalyq jekköre qarap tūr. |
| 521 |
Tüske taman qūstar būrynğydan da mol batpaqqa jettı. Jiyrma şaqty būğy üiırı mūny mazaq etkendei janap öttı, –jaqyn mañnan ötkenı sonşa, myltyqtan jalp etkızuge bola-tyndai. Bas salyp soñdarynan quğysy kelgen, doly sezımnıñ boiyn buğany sonşa, älgı üiırdı quyp jetetınıne senımdı-aq. |
| 522 |
Tura qarsy mañdaidan auzyna qūr tıstegen qara-qoñyr tülkı şyğa kelsın. Bar dausymen aiqailap jıberdı. Aiqaiy tym qorqynyşty estıldı, bıraq zäresı ūşsa da älgı tülkı jemtıgın auzynan tastağan joq. Keşqūrym erneuıne sirek qamys ösken, äkten lailanyp aqqan jylğanyñ jağasymen ılbıp kele jatty. |
| 523 |
Titteilıgı sonşalyq, myq şegedei ğana. Piazşyq jūp-jūmsaq eken, tıs arasynda qarşyldatyp şainady-ai. Tek taramdalğan talşyqtary qap-qatty ärı jidek siaqty tym suly körınedı, talğajau bolar türı joq. İyğyndağy jügın laqtyryp tastai salyp, qamys arasynda tört tağandap jüre bastasyn. |
| 524 |
Alys Soltüstıkte jauyn qūrtynyñ da, qūrbaqanyñ da bolmaitynyn jaqsy bılgenmen, kölşıkterden qūrbaqa, topyraqty būrqyrata qazyp jauyn qūrtyn ızdedı. Ärbır şalşyqqa köz tastap-aq keledı, aqyry qas qaraia osyndai şalşyqtardyñ bırınen teñge balyq – titımdei jalğyz şabaq közıne ılındı. |
| 525 |
Tolqyğany sonşama, aiağy taiğanaqtap, sūlap ta tüsıp, beluaryna deiın suğa malşyndy. Sudy da lailağany sonşa, älgı şabaqty baiqaudyñ özı bır mūñ, aqyry lai tūnğanşa tosuğa tura keldı. Ol tağy da şabaqty aulauğa jan sala kırısıp, kölşık qaitadan lailanğanşa qualaumen boldy. |
| 526 |
Qalaiy baqyrşağyn şeşıp ap, sudy syrtqa töge bastağan. Äuelı qasarysa, düleilenıp tökken-dı, üstı-basy suğa malşynyp, şalşyqqa jaqyn mañğa tökkenı sonşa, su qaitadan kölşıkke ağyp qūiylumen boldy. Endı jüregı üstın-üstıne dürsıldei soğyp, qoldary dırıldegenıne qaramastan abailap tögude. |
| 527 |
Költabanda ılıp alar eşteñe qalğan joq. Ökınıştısı sol, älgı şabaq ta zym-zia. Ol tastar arasyndağy kışkentai, eleusız jaryqty endı añğardy, balyq sol arqyly kelesı kölşıkke jyp ete qalğan eken. Al ondağy sudyñ köl-kösırlıgı sonşalyq, mūndağy sudy künı boiy qotarsañ da tauysa almas edıñ. |
| 528 |
Äuelı aqyryn jylağan, odan keiın özın qorşağan meiırımsız ölı aimaqty marğaulyqtan oiatyp, qatty ökırıp jylady: osydan soñ da iyğy selkıldep, janarynan jas tambai ūzaq öksıdı. Ot jağyp, qainağan qūr sudy üstemelei jūtyp jylynğannan keiın ötken tündegıdei biıkteu tastaq jerge tösegın jaidy. |
| 529 |
Jamylğysy su-su eken, qoly tigende mūp-mūzdai bolyp sezılgen. Aiağy jan şydatpai auyryp, denesı otqa oranyp jatyr. Degenmen, ol tek aştyqty ğana sezınude, tünde de qonaqtar jinalğan tüskı as, asta-tök tamaq üiılgen üstel, şalqyğan duman tüsıne kırıptı. Dırıldei ärı del-sal bolyp oiandy. |
| 530 |
Kün közı körıner emes. Jer men köktıñ sūrğylt boiauy qalyñdana qarauytyp, tüpsızdenıp añğarylady. Ökpek jel ūitqi soğyp, alğaşqy qar mañaidağy töbelerdı aqqa orağan. Ot jağyp, su qainap ülgergenşe aua kılegei tartyp, ağairañdandy. Būl – japalaqtap dymqyl qar jaua bastağany. |
| 531 |
Aştyqtan basy şyr ainaldy. Endı oğan qaida jürse de bärıbır edı, tek jazyq jermen ılbi berse bolğany. Dymqyl qar astynan qarmalap suğa börtken jidekter ızdedı, qamys tübırlerın tamyrymen suyrdy. Būlardyñ bärı tük tatusyz edı, onyñ üstıne talğajau bolar türı de körınbeidı. |
| 532 |
Qar mūzdai jauynğa ainalğan. Betıne jañbyrdyñ qaita-qaita tiuınen şoşyp oianumen boldy. Tağy bır kün – jaryğy joq sūrqai kün bastaldy. Jauyn toqtapty. Endı jürgınşınıñ aştyğy basylğan siaqty bop körıngen. Tek asqazanynda üzbei syzdağan auru bar, bıraq būl özın onşa qinamaityn da siaqty. |
| 533 |
Bır jamylğynyñ qaldyğyn ūzynşa taspa etıp jyrtyp, qany şyğa oiylğan aiağyn orady da, auyrğan tobyğyn qaita tañyp, kündızgı jürıske daiyndaldy. Jükterın jinastyrğan sätınde būğy terısınen tıgılgen qaltağa köz almai ūzaq üñılsın, degenmen aqyr soñynda ony da jolğa ala ketken. |
| 534 |
Jañbyr qardy erıtıp, tek töbelerdıñ ūşy ğana ağaryp jatyr. Kün şyqty – endı özınıñ bağyttan adasqanyn bılse de, jürgınşı ainalany bağdarlauğa mümkındık aldy. Sırä, soñğy künderı jañylysyp jürıp, terıstıkke tym būrylyp ketken bolar. Endı ol dūrys jolğa tüsu üşın oñtüstıkke qarai būryla jürdı. |
| 535 |
Aştyqtyñ azaby azaia tüsken, bıraq özınıñ de äl-därmenı qalmağanyn sezedı. Jiı kıdırıp, batpaq jidekterı men qamystyñ tübırın jinai jürıp demaluğa tura kelude. Tılı ısınıp kettı, tılım-tılımı şyğa oiylyp ketken siaqtanyp, qūp-qūrğaq bolyp qalypty, tek ūrty ğana zapyran dämge toly. |
| 536 |
Tüske taman ülken bır şalşyqtan ekı teñge balyqty baiqağan. Sudy syrtqa tögu mänsız edı, degenmen ol endı neğūrlym sabyrly bolatyn, sodan ba, qalaiy baqyraşpen süzıp aludyñ iını tüstı. Olardyñ ülkendıgı sausaqtai ğana, odan ülken emes, bıraq mūnyñ būrynğydai tamaq jegısı joq. |
| 537 |
Balyqtardy şikılei jep, asyqpai şainaumen boldy ärı mūnyñ özı eñ dūrys şeşım bolatyn. Tamaq jegısı kelmeidı, dese de aman qaluy üşın osylai etu qajet-aq. Keşqūrym tağy da üş şabaq ūstady, ekeuın jep aldy da, üşınşısın azanğy asqa qaldyrdy. Äredık jolyqqan tomarlardy kün keptırıp ülgerıptı. |
| 538 |
Su qainatyp, boiyn jylytqan. Būl künı ol on millden artyq jüre alğan joq, al ertesıne jüregı mümkındık bergen sätterde ğana süiretılıp, bes milldı ğana artqa qaldyrdy. Eñ bastysy, asqazany müldem qalğyp ketkendei tük te auyrar emes. Būl mañai müldem beitanys, būğylar da jiı ūşyrasa bastady. |
| 539 |
Altyndy ekıge bölıp, bırın alystan andağailap körınetın jartastyñ şoqysyna jasyrdy da, qalğanyn qaitadan qaltağa salğan. Soñğy jamylğysyn da aiağyn orauğa jūmsady. Äitse de, myltyğyn älı tastar emes, öitkenı, Diz özenınıñ jağasyndağy qūpia orynda oq-därıler asa mol. Kün tūmandy boldy. |
| 540 |
Ūiada jaña jūmyrtqa jarğan, közderın aşqandaryna bır kün ğana bolğan tört balapan bar; titımdeilıkterı sondai, ärbıreuı bır-bır jūtuğa ğana jaraidy; aşqaraqtana jegenı sonşa, olardy auzyna tırıdei tyqpalady; älgı beişaralar tısınıñ arasynda jūmyrtqa qabyğyndai qytyrlaidy. |
| 541 |
Ebedeisız sekırıp, auyrğan aiağyna salmağyn sala şoinañdağan küiı qūsqa tas laqtyryp, qyryldai aiqailaidy, bırese qūlağan ornynan tünerıp ärı tıstene şydamdylyqpen köterılıp, ün-tünsız türegeledı de, bas ainaluyn serpıp, esten tanbas üşın közın qolymen uqalap-uqalap qoiady. |
| 542 |
Qūrdyñ ızımen salpaqtağany ony batpaqty jazyqqa alyp keldı, osy jerde su-su müktıñ betındegı adamnyñ ızın baiqady. Izderı mūnykı emes – būny jaqsy bıledı. Endeşe Billdıñ ızı bolğany ğoi. Bıraq, būl kıdıre alğan joq, sebebı appaq qūr odan ärı jandalbasalap qaşyp bara jatyr. |
| 543 |
Älgı qūr demın qinala alyp, bır büiırlep būqpan-tailauda, būl da odan onşaqty qadam jerde entıge dem alyp, jaqynyraq eñbektep baruğa şamasy jetpei jatyr. Bıraz entıgın basyp, küş jinady da, aşközdene qol sozğany sol-aq, qūs qanatyn qalbañdata tağy da qaşa jöneldı. Quğyn qaita bastaldy. |
| 544 |
Bıraq qarañğylyq qymtap alyp, qūs boi jasyryp ülgergenı. Qaljyrağannan sürınıp, arqasyndağy jügın ağytpastan etpetınen qūlap tüsıp, betın oñdyrmai jaralap alsyn. Ol köpke deiın qybyrlamai sūlap jatty, sosyn ğana büiırıne aunap tüsıp, sağatyn būrap qoidy da, osylai tañğa deiın qimylsyz qaldy. |
| 545 |
Bill de adasyp ketse şe? Tüske taman äl-därmennen müldem aiyryldy. Tağy da qalğan altynyn bölgen, būl joly jartysyn jerge laq etkızıp töge salğan. Keşqūrym özınde qalğan jartysyn da laqtyryp tastai saldy, özımen bırge jyrtyq jamylğynyñ jartysyn, qalaiy baqyrşaq pen myltyqty ğana qaldyrdy. |
| 546 |
Qaidağy joq oilar qaumalap alsyn. Nege ekenın kım bılgen, myltyğynda bır oqtyñ qalğanyna äbden senımdı, – iä, myltyğy oqtauly, tek būl ony añğarmağany kämıl. Sonymen bırge myltyğynda oq joq ekenın de äbden jaqsy bıledı. Tosyn oidyñ şyrmap alğany sonşalyq, qyr soñynan qalar emes. |
| 547 |
Sağattar boiy aldamşy ümıtın jeñe almai arpalysty, tıptı, bolmağan soñ közın bırjola jetkızu üşın myltyğynyñ ūñğysyn qaita aşyp qarağan. Myltyq ūñğysynan şynymen-aq oq tabyla ma dep sengendei-aq qatty tüñılgenı. Tağy da jarty sağattai öttı, jabysqaq oi qaitadan şyrmap alsyn. |
| 548 |
Boi bermei qasarysa, öz-özıne dem bere myltyğyn tağy da aşyp qarady. Ara-tūra aqyl-esı tūmantyp, odan ärı sanasyz qalypta süiretılıp kele jatyr: tosyn oilar men adam senbes qialdar miyn qūrtşa keulep barady. Degenmen, jyldam esın jiyp aluda, – aştyq azaby naqty ömırge üzdıksız qaityp quyp äkelude. |
| 549 |
Endı bırde tıptı oqystan esınen tandyryp tüsıre jazdağan oğaş körınıs sanasyndağy tūmannan aiyqtyrdy. Ol teñselıp ketıp, mas adamdai tältırek qaqty, bıraq aiağynan tık tūryp qalu üşın bar küşın jūmsap bağuda. Qarsy aldynda jylqy tūr. Käduılgı at! Öz közıne özı sene alar emes. |
| 550 |
Jyrtqyş añ būğan sūstana ärı qyzyqtap qaraidy. Myltyğyn kezene kötermek boldy da, tez qaita aqylğa keldı. Qaruyn jerge tüsırıp, monşaq terıp tıgılgen qynynan añşy pyşağyn suyryp alsyn. Qarsy aldynda et tūr, al et – ömır! Bas barmağymen pyşağynyñ jüzın basyp-basyp körgen. |
| 551 |
Jüzı qylpyp-aq tūr, ūşy da ötkır. Qazır būl aiuğa bas salyp, ony öltıredı. Bıraq jüregı aldyn ala saqtandyrğandai düsırlep qoia berdı: tük, tük, tük – sodan soñ yrşyp tüsıp, tamağyna tırele dırıldep sala bergenı; temır qūrsau qysqandai şekesı de synyp barady – közderı qarauytyp ketsın. |
| 552 |
Boiynda tük küş-quat joq – al būğan aiu dürse qoia berse qaitpek? Boiyn barynşa tıktep, neğūrlym zor bolyp körınuge küş saldy-ai, pyşağyn qysa ūstağan küiı aiudyñ közınen janaryn taidyrar emes. Qorbañdağan jyrtqyş alğa qadam jasap, ekı aiağynan tık tūrdy da, yryldai aqyryp jıbergen. |
| 553 |
Ainalada qasqyrlar örıp-aq jür. Meñıreu ölkenıñ är qiyrynan olardyñ ūlyğany qūlaqqa jetude, ainala auanyñ özı de osynau qauıp-qaterge tūnyp tūrğany sonşalyqty, jel şaiqağan şatyrdyñ kenebındei teñselıp, torlağan älgı qauıp-qaterden saqtanğandai bolyp erıksızden qoldaryn köterdı. |
| 554 |
Qasqyrlar ara-tūra ekeu-üşeuden jolyn kes-kestep ötude. Degenmen, olar äzırge jaqyndai qoiğan joq. Olar sonşalyqty köp te emes: onyñ üstıne, börıler özderıne qarsylaspaityn būğylardy aulap ädettengen, al myna bır jūmbaq maqūlūq qos aiaqtap jüredı, iaki, tyrnalap ärı tısteuı de yqtimal. |
| 555 |
Ūzamai-aq jürelei otyra ketıp, tırşılık närı – qyzğyltym boiauy älı tarqai qoimağan süiekterdı köldeneñ tıstep, üstı-üstıne sorğylap qoiyp qarşyldatyp şainasyn. Qyzyl ettıñ bılıner-bılınbes qana äreñ sezıletın, bıraq esten ketpeitın tättı dämı jyndandyryp jıbere jazdaidy. |
| 556 |
Keide süiek synady, keide tısı opyrylyp tüsude. Tıptı bolmağan soñ süiekterdı taspen uatyp, ūntaqtap jıberdı de, öşı ketkendei qomağailana jūta bastady. Jan dalbasalağanda sausaqtaryn da ūryp aluda, asyğystyğyna qaramastan jazataiym soqqylardan soñ da nelıkten aurudy sezınbeitınıne añ-tañ qalğan. |
| 557 |
Jañbyr men qardyñ qorqynyşty mausymy bastaldy. Ol endı qai uaqytta tünemelıkke toqtap, qai uaqytta tağy da jolğa attanğanyn ūmyta bastady. Uaqytty aiyrmai, künı-tünı ılbi berdı: qūlağan jerınde demalyp, üzılıp bara jatqan ömır oty qaitadan jalt etıp, jarqyrai janğanda alğa süiretılıp kele jatyr. |
| 558 |
Būdan bylai ol ömır üşın küresken adam siaqty da emes edı. Ony tek boiyndağy beimezgıl öşkısı joq ömırge qūştarlyğy ğana alğa qarai qualauda. Tıptı, ol endı qinaludy da qoiğan. Jüikesı bırjola semıp qalğandai tük sezınuden de qalyp, miyn oğaş qialdar qaumalap, jiı-jiı ğajaiyp tüster köredı. |
| 559 |
Eñ soñğy bölıgıne deiın qaldyrmai jinap alğan süiekterdıñ ūntağyn qomağailana şainap, sorumen boldy. Būdan bylai ol töbelerge şyğudy, su airyqtaryn keşıp ötudı doğaryp, tek keñ jazyq tösımen ağyp jatqan ülken özennnıñ jaiuat jağalauymen süiretılıp keledı. Köz aldyn türlı elester torlap alğan. |
| 560 |
Jañbyr jauğanyn, jel soğyp qar ūiytqyğanyn emıs-emıs bıledı, bıraq özın jauyn-şaşyn qanşa äbıgerlegenın, onyñ ekı kün nemese ekı aptağa sozylğanyn döp bıle alar emes. Ūzaq uaqyt boiy eş qybyrsyz jatty: jomart kün mūnyñ älsıregen denesıne jylu qūiyp, şuaqty säulelerın betıne tögude. |
| 561 |
Özen būğan müldem beitanys bolatyn. Özı osyğan deiın körgen qyrattardan äldeqaida alasa, tūnjyr ärı jadağai, tünerıñkı töbelerdıñ arasymen ireleñdei aqqan özennıñ ağysyna enjar köz tastap jatyp, kökjiekke deiın köz jügırttı de, özennıñ jarqyrağan aşyq teñızge qūiatynyn kördı. |
| 562 |
Äi, tañdanatyn tük joq-au. Öitkenı, oqtausyz myltyğynda oq-därınıñ joq ekenı qalai kämıl bolsa, osynau meñıreu, taqyr jerdıñ qaq jüregınde teñızdıñ de, kemelerdıñ de bolmaitynyna äbden senımdı. Tu syrtynan äldekımnıñ entıge tynys alğanyn estıdı, – ne kürsıngenı, ne jötelgenı belgısız. |
| 563 |
Boiyn sırestıre buğan älsızdıktı äreñ jeñıp, bır büiırıne qarai aunap tüsken. Jaqyn mañnan közıne eşteñe ılıne qoiğan joq, sosyn asyqpai tosuğa köştı. Özınen jiyrma qadamdai jerde ekı üşkır tastyñ arasynan sūr qasqyrdyñ basy qyltiyp, tağy da entıge dem alu men bulyğa jötelu estıldı. |
| 564 |
Söitkenmen, alysta älı de teñız jarqyrap jatyr, keme de anyq körınedı. Bälkım, osynyñ bärı şyndyq şyğar? Ol közın jūmyp, oiğa şomdy – män-jaidyñ nede ekenın aqyry ūqty-au. Ol ylği soltüstık-şyğysqa jürıp, Diz özenınen alystai bergen, söitıp Koppermain özenınıñ jağalauyna jetken. |
| 565 |
Gudzon şyğanağy Kompaniasynyñ bır kezde özı körgen kartasyn esıne tüsırdı de, bärı aiqyn ärı tüp-tüsınıktı bola kettı. Boiyn tıktep otyryp, eñ qajettı, tyğyz ısterdı oi sarabynan ötkıze bastady. Jamylğydan ıldebailağan aiaq orağyştary müldem ıske alğysyz bolyp, aiaqtary qyzyl etıne deiın qajalypty. |
| 566 |
Myltyq pen pyşağyn da äldeqaida tüsırıp alğan. Malaqaiy da, onyñ astaryna tyğylğan şilerı de zym-zia, esesıne, terıge oralyp, temekı qaltağa salyp, qoinyna tyqqan şilerı dın aman ärı qūp-qūrğaq. Ol sağatyna köz tastady. Sırä, mūny būrap qoiudy jadynan şyğarmai jürgenge ūqsaidy. |
| 567 |
Endı neğūrlym sabyrly ärı aqyl-esı aiqyn bolatyn. Sonşalyq älsızdıgıne qaramastan, eş jerınıñ auruy sezıler emes. Tamaq jegısı de kelıp tūrğan joq. Tıptı, tamaq turaly oilaudyñ özın qoiğan, nemen ainalyssa da ısterınıñ bärın sanaly küide atqaruda. Şalbaryn tızeden jyrtyp, aiağynyñ basyn orap tastady. |
| 568 |
Bıraq baqyraşyn tastar emes: kemege qarai saparyn bastardan būryn qainağan su ışıp aluy kerek, – būl jol auyr qiamet bolaryn aldyn ala bılıp-aq tūr. Bar qimyly öte baiau edı. Boiyn sırespe buğandai dırıldep-qalşyldaidy kep. Qūrğaq müktı köptep jinağysy kelgen, bıraq aiağynan tūra almady. |
| 569 |
Jyrtqyş lajsyzdan qaşqaqtap, tılın küşene qozğap, tūmsyğyn jiı jalaumen tūr. Qasqyrdyñ tılı sau, qyp-qyzyl emes, qaita sarğyş qoñyr, kebu sılekei jylbysqylana japqanyn añğardy. Qainağan su ışıp, ornynan tūra alatynyn, tıptı, quaty qaşyp, äbden älsıregenıne qaramastan jüre alatynyn da sezdı. |
| 570 |
Oğan är minut saiyn demaluğa tura kelsın. Älsıregen, qalt-qūlt etken qadamdarmen ılbıp keledı, onyñ soñynan qasqyr da osyndai älsız, qaltyldağan küide süiretılıp kele jatyr. Būl tünı, jarqyrağan aidyn közden tasa bolğanda jürgınşı teñızge tört millden artyq jaqyndamağanyn tüsındı. |
| 571 |
Tünı boiy auru qasqyrdyñ jötelgenın, ara-tūra būğy būzaularynyñ möñıreuın estıp şyqty. Ainala ömır qainap jatyr, bıraq sol tırşılık pärmendı quat pen saulyqqa toly, al öz basy auru qasqyrdyñ auru adamnyñ soñynan süiretılıp kele jatqanyn jäne myna adam bırınşı bop ölse dep tıleitının jaqsy-aq bıledı. |
| 572 |
Tañerteñ közın aşqan bette ol qasqyrdyñ özıne jabyrqau ärı aşqaraqtana qarap tūrğanyn baiqady. Taiaq jegen, ılmigen tünerıñkı itke ūqsaityn añ qūiryğyn būtyna qysyp, basyn tömen salbyratyp alypty. Azynağan jelmen qaltyrap, adam özıne qyryldauyq sybyrmen tıl qatqanda tünere tısın aqsitty. |
| 573 |
Soltüstık endıkterde bolatyn qysqa ğana qoñyr küzdıñ bastalğan belgısı edı būl. Şuaqty künder bır aptağa sozyluy da mümkın, tıptı, erteñ, ne bolmasa arğy künı-aq aua raiy būzyluy yqtimal. Tüsten keiın şūbatylğan ızge jolyqty. Özı jürıp ötken emes, törttağandap süiretılgen adamnyñ ızı bolatyn. |
| 574 |
Söite tūra boiyndağy älı oty öşpegen ömırge qūştarlyq alğa süireleidı. Äbden qaljyrady, bıraq boiyndağy ömır oty öşkısı joq: sol ömır otynyñ öşkısı kelmegendıgınen adam batpaq jidekterın terıp, teñge balyqtardy qomağailana jep keledı, qainağan sudy ışıp, auru qasqyrdan köz almai baqylap äure. |
| 575 |
Tıptı, būğy terısınen tıgılıp, şymşi buylğan tompiğan qaltany da baiqady, – būl qalta da tūp-tura özınıkındei edı – ötkır tıster endı dal-dūlyn şyğarypty. Älsız sausaqtary mūndai salmaqty kötere almasa da, älgı qaltany jerden ılıp alğan. Bill eñ soñğy sätke deiın qaltany tastamapty. |
| 576 |
Eger özınıñ ornynda bolsa ol mūnyñ süiegın soryp, altynyn alğan bolar edı dep oilady ary qarai süiretılıp bara jatyp. Ol kışkentai kölşıkke kelıp jettı. Maida şabaqtardy ızdestırıp, suğa qarady da, äldene şağyp alğandai şoşyna teñselıp ketsın. Özınıñ suğa şağylysqan syqpytyn körgen-dı. |
| 577 |
Şağylysqan beinenıñ qūbyjyqtyğy sonşa, meñıreulengen jan düniesın şoşynta astan-kesten ettı. Kölşıkte üş teñge balyq jüzıp jür, bıraq, şalşyqtyñ ülkendıgı sondai, tögıp tauysu mümkın emes: balyqtardy baqyraşpen aulauğa da tyrysqan, alaida tüptıñ-tübınde būdan da bas tartuğa tura keldı. |
| 578 |
Şarşağannan qūlap tüsıp, suğa tūnşyğyp ölemın dep qoryqty. Sondyqtan da qūm qairañdarda börenelerdıñ pyrdai şaşylyp jatqanyna qaramastan, börenemen özen boilai jüzuge de seskengen. Būl künı ol kememen ekı aradağy qaşyqtyqty nebary üş millge qysqartty, al erteñıne ekı-aq millge jaqyndady. |
| 579 |
Eger qasqyrdyñ denı sau bolğanda, adam mūnşa qarsylaspas edı, bıraq oğan mynau sılımtık, jerkenıştı jyrtqyştyñ jūmyryna tüsemın-au degen jirenıştı oi maza berer emes. Qandai jirenıştı! Tağy da eseñgırei bastady, türlı elester sanasyn tūmşalap, arakıdık aiyqqan sätterı tym qysqara ärı sireksi bergen. |
| 580 |
Äldeqalai ol däp qūlağynyñ tübınen äldekım auyr dem alğanyn estıp esın jiyp aldy. Qasqyr kerı yrşyp tüsıp, sürınıp kettı de, dıñkelegennen qūlap qaldy. Būl külkılı-aq edı, bıraq adam ezu tartqan joq. Tıptı, üreilenbedı de. Qorqynyş endı mūny qarmauyna ılıktıre almaityn. |
| 581 |
Alaida bır päske sanasy aiyğyp, oişa jospar qūryp jatty. Endı kemege bar bolğany tört milldei jer ğana qaldy, odan eş qaşyq emes. Tūmantqan janaryn sürtpektep, kemenı aiqyn körude, tıptı, jarqyrağan teñızde jüzgen aq jelkendı qaiyqty da aiqyn añğaruda. Bıraq, būl tört milldı jürıp ötu mümkın emes. |
| 582 |
Mūny jaqsy bıledı ärı būğan nemqūraidy qarağan. Tıptı, jarty milldı de eñbektep öte almaitynyn sezedı. Degenmen, onyñ ömır sürgısı keldı. Özı bastan keşkennıñ bärınen soñ öle salu essızdık bolar edı. Tağdyr būdan köp närsenı talap ettı. Endı ol ajal auzynda tūryp ta ölımge moiynsūnbas edı. |
| 583 |
Ara-tūra essızdıktıñ qūşağyna şym batyp, talyqsyp ketedı de, qaitadan esın jinauğa jantalasa küş jūmsaidy, erık-jıgerınıñ qaldyğy qaitadan tırşılıkke qalai alyp keletının sözben tüsındıru mümkın emes. Şalqasynan qimylsyz jatyp, qasqyrdyñ qyrylğa toly demı özıne taiap qalğanyn sezude. |
| 584 |
Mıne, älgı dem däp qūlağynyñ tübınen estılgen. Qatty, qūp-qūrğaq tıl mūnyñ betın qyrğyştai qyrnap tüssın. Qoldary kılt joğary köterıldı de, – basqa basqa, özı osylai jyldam kötergısı kelgen-aq, – sausaqtary qūstyñ ötkır tyrnağyndai bürıldı, amal ne, auany ğana qarmap jatyr. |
| 585 |
Asqazanyna qainağan qorğasyn qūiğandai-aq jan tözgısız, bıraq bar erık-jıgerın jinap, şydap baqty. Osydan soñ adam şalqasynan audarylyp tüstı de, tereñ ūiqyğa kettı. "Bedford" kit aulaityn kemesınde ğylymi ekspedisianyñ bırneşe adamy bar-dy. Palubada tūrğan olar jağalauda jyljyğan äldenenı añğardy. |
| 586 |
Älgı närse qūm betımen äreñ süiretılıp, teñızge qarai jyljyp keledı. Ğalymdar onyñ ne närse ekenın tüsıne alğan joq, sondyqtan jaraty-lystanuşylardyñ ädetımen qyzyğa qaiyqqa otyryp, jağalauğa qarai jüze jöneldı. Olar tırı adamdy kördı, bıraq ony adam dep aitudyñ özı mümkın emes. |
| 587 |
Onyñ alğa jyljityn da türı joq, bıraq alğan betten qaitar emes, büktetıle ireleñdep, sağatyna jiyrma qadamdai ğana alğa jyljuda. Üş aptadan soñ älgı adam kit aulaityn "Bedford" kemesınıñ kereuetınde jatyp, közınen jas parlai özınıñ kım ekenın jäne basynan ne ötkergenın aityp jatty. |
| 588 |
Tamaq jetpei qalady-au degen ürei oğan maza berer emes. Ol qanşa tamaqtyñ bary turaly aspaz ben iungadan, tıptı, kapitannyñ özınen de sūrastyrumen boldy. Olardyñ bärı mūny tynyştandyryp älek, bıraq jan balasyna senbegen būl bärıne közın jetkızu üşın qūpialap as qoimasyna tüsumen jür. |
| 589 |
Ainaladağylar onyñ tez oñala bastağanyn añğardy. Kün sanap semırıp keledı. Ğalymdar bas şaiqap, türlı joramal jasasqan. Tamaq berudı şektep te kördı, degenmen ol köldeneñınen, äsırese, belı tym qampaiyp bara jatyr. Matrostar külısıp qoiady. Olar būğan ne sebep ekenın jaqsy bıletın. |
| 590 |
Tañğy astan soñ ol bakqa şyğyp, matrostardyñ bırıne qaiyrşydai qol jaiady. Matros mysqyldai jymiyp, teñızdıñ kepken nanynyñ bır tılımın ūsyna qoiady. Sarañ adamnyñ altynğa qarağanyndai tılım nandy aşközdene alyp, qoinyna süñgıtedı būl. Basqa matrostar da mysqylmen jymiyp, osyndai sadaqany berıp jür. |
| 591 |
Bır qyzyğy, östıp ölgenderdıñ mäiıtın mūzdai körge salğanda, osyndai bülınbegen, būzylmağan qalpynda Qiamet künıne jetsın degen ūğymmen olardyñ betın mükpen ğana jauyp kete barady. Al mūndai Ūly Künge senbeitınderge, ärine, eñ keremetı – Klondaikke baryp ölu dep köpıre almaisyñ. |
| 592 |
Şatyr ışınde däl syrttağydai suyq bolmağanymen onyñ da jetısıp tūrğany şamaly. Sondyqtan ışte otyrğandardyñ bärı ortadağy jalğyz peşke itınıp jabysa tüsedı. Aiaq astyndağy jerdıñ bır bölıgıne qalyñdau etılıp samyrsyn bürı töselgen. Onyñ astynda – qar da, üstınde – tüktı körpe. |
| 593 |
Mūnda alğaş kelgen jyly jol azabyn men de talai tartqam. Sonda deimın-au, şöldep kele jatyp mūzdy suatqa bas qoiğannan keiın on minut boiy es jia almai şaiqalaqtap tūratyn kezım älı esımde. Odan keşkısın bükıl buyndarym syrqyrap, süiek-süiegım qaqsap, janymdy qoiarğa jer tappağan künderım qanşama. |
| 594 |
Būl – fakt. Būğan eşqandai kümändanuğa bolmaidy. Alyptar alyp-ūruğa ğana myqty, al tözımdılıkke kelgende – borkemık. Sondyqtan olarğa senu qiyn. Al özıñdei aryq, sıñırlı adamdardyñ qai uaqytta, qandai jağdaida da jany sırı bolady. Ondai adamdar jäne tyrnağy ılıkken jerden bırdeme almai şyqpaidy da. |
| 595 |
Londy sender de bıletın şyğarsyñdar? Anau älgı ylği da ekı ezuı ekı qūlağynda jüretın jiren-sary irlandyq şe? Jä, söitıp sol ekeuı jolğa tüsıp jüre beredı, jüre beredı, – tün jüredı, kün jüredı. Aqyry älgı ögızdei jıgıttıñ şamasy bıtıp, dymy qūryp, jol jiegındegı qarğa jata ketedı. |
| 596 |
Ungu degen? Jüzıktıñ tesıgınen ötkendei jıñışke, ap-aryq äiel şe anau? Tal boiynda qyryp alarğa qyzyly joq sol äieldıñ tözımdılıgı men qajyr-qairatyna men älı künge deiın tañğalamyn. Eñ keremetı sol – qūdaidyñ osy bergen ğajap syiyn ol tüp-tügel bır-aq närsege jūmsaityn. |
| 597 |
Al endı osyğan ūqsas bır äñgımenı men de senderge aityp bereiın. – Ol sözdı neden bastasam eken degendei şamaly oilanyp otyrdy da, sosyn jailap söilei bastağan. – Erterekte, myna ölkenıñ böten-baspaqtardan taza, qyz müsındı jas kezınde, bır erlı-zaiypty ekı adammen jaqsy tanys bolğanym bar-dy. |
| 598 |
İä, keiın de men qanşama adammen joldas bola jürıp, däl sol äieldıñ märttıgındei märttıktı bır erkektıñ boiynan körmedım desem, senesıñder me! Sonymen, bız Tūzdy Sudy betke alyp, kündız-tünı jürıp kele jatqanbyz. Jol tym auyr edı. Qar qalyñ, qaqağan aiaz, özektı taldyrğan aştyq. |
| 599 |
Men sonau bala kezımnıñ özınde bır sūmdyq aqiqatty bıluıme tura kelgen. Sonda ne bıldı deisızder? Bükıl jer betınıñ qojasy sender ekensıñder, al sendermen küresuge sivaştardyñ därmenı joq eken; sondyqtan it pen qūs qar üstınde qalai ölse, bız de solai öluge tiıs ekenbız. |
| 600 |
İä, söitıp men, mıne, senderdıñ, aralaryña, jyly jerge, oşaqtaryñnyñ basyna kelıp otyrmyn. Eşqandai bötendıgım joq. Būl ömırde adamnyñ basynan ne ötpeidı. Men de myna şaqşadai basymnan nebır jaidy ötkızgen janmyn. Soqpaqty da, sonardy da kördım. Talailarmen tağdyrymdy da tabystyrdym. |
| 601 |
Men Pasukty olardan adal türde satyp alğam. Jasyrary joq, men ony şyn süidım dep aita almaimyn, oğan köz toqtatyp qaraudyñ özı men üşın jağymsyz edı, al onyñ özı ylği da közın tömen salyp jüretın. Būnysy – jasqanşaqtyğy şyğar nemese tym ūiañdyğy bolar, dep oilaitynmyn men. |
| 602 |
Hattardyñ syrty myqtap jelımdelgen ärı su ötkızbeitın materialmen oralğan, – men olardy ūly Makkenzige taiau jerde, mūzda qystyrylyp qalğan, kit aulaityn kemege jetkızuım kerek-tı. Eger özen ataulynyñ anasy – bızdıñ İukondy eseptemegende, jer jüzınde Makkenziden ülken özen joq şyğar. |
| 603 |
Būl bır jandy jegen auyr jol boldy, tek künge qarap qana bağytymyzdy aiyryp otyrdyq. Älgınde aityp ötkenımdei, ol uaqytta būl ölke egın-tegın jatqan bos jer edı, bız sonau it arqasy qiandağy Qyrqynşy Milge jetkenşe bırde eskektı, bırde ūzyn taiaqty paidalanyp, ağysqa qarsy tyrbañdap jüze bergenbız. |
| 604 |
Sonan soñ künderdıñ künınde aiağymyz qara jerge tiıp, ol jerdegı özderıñ siaqty aq adamdarmen qauyşyp, bır jasap qaldyq qoi, äiteuır. Alaida ondai raqat künderımız ūzaqqa sozylğan joq, köp ötpei-aq qylyşyn süiretıp qys keldı. Būryn-soñdy bolmağan qatal qys! Köz aştyrmas aq boran. |
| 605 |
Odan qalsa qyzylşūnaq aiaz. Būl da az eken, artynşa būğan aştyq kelıp qosylğan. Kompania Agentı är adamğa bükıl qysqa bar-joğy qyryq funt ūn men jiyrma funt şoşqanyñ sürlengen etın bergen. Basqadai tamaq joq. İtter ūlidy da tūrady, adamdar aşqūrsaqtan äbden qajyp bıtken – betterı aiğyz-aiğyz äjım. |
| 606 |
Küştıler älsıregen, älsızder ölıp tynğan. Onyñ üstıne poselkany tūtastai qyrqūlaq jailağan. Östıp jürgende bır künı keşkısın bärımız poselka ortasyndağy dükenge jinala qalğanbyz. Ondağy jylan jalağandai bos sörelerdı körgende, janymyz qūlazyp, ışegımız şūryldap qoia bergen. |
| 607 |
Oşaqtağy byqsi janğan ottyñ alaköleñke jaryğynda sybyr-kübır äñgımelesıp tūrdyq. Şyraq jağuğa aiaimyz, ol erteñgı künderı mäiıt basyna da kerek. Sonymen äñgımelese kele bız mynadai şeşımge keldık: būl jerde qandai jağdaiğa tap bolğanymyzdy tezırek Tūzdy Suğa jetkızuımız kerek. |
| 608 |
Otyrğandar kelıstı. Osy tūsta "Ūzyntūra Jeff" dep atalyp ketken eñgezerdei ianki jıgıtı ornynan atyp tūrğan. Men buivoldyñ sütın ışıp ösken adammyn, sondyqtan jolğa menen ötken myqty, tözımdı jandy şam alyp ızdeseñder tappaisyñdar, onyñ üstıne şañğymen de öte jaqsy jüremın, deidı. |
| 609 |
Osaldyqtyñ bırınşı belgısı – köpırme söz ekenın, al şyn myqtylar ülken ıstı ünsız tyndyratynyn, ras, ol uaqytta men qaidan bıleiın. Sonymen bız eñ tañdauly itterdı, eñ jaqsy degen azyq-tülıktı alyp, üşeuımız – Pasuk, Ūzyntūra Jeff jäne men – täuekelmen ūzaq jolğa şyqtyq ta kettık. |
| 610 |
Osy otyrğan senderdıñ barlyqtaryñ ūlpa qardy şañğymen talai taptap, tyñnan jol salyp körgensıñder, sondai-aq suyqtan sıresıp qalğan şanalardy sät saiyn kütır-kütır qozğap otyru da eşqaisyña tañsyq emes, endeşe jol azabynyñ bärın tağy da senderge ejıktei beru artyq şyğar. |
| 611 |
Eñ jaqsy dep tañdap alğan tamağymyz da asa jaqsy bola qoiğan joq, onyñ üstıne alğaşqy künnen bastap ony öte ünemdep paidalanuğa tura kelgen. Sonymen qatar myqty itterdıñ özı de bırtındep qaji bastağan, keşkılık tältırektep qalğan beişaralardy tek taiaqtyñ yrqymen, zorlyqtyñ küşımen ğana jürgızemız. |
| 612 |
Östıp jürıp Aq Özenge jetkende jegımdegı üş toptyñ ekeuı ğana qalğan, – al jürıp ötken jolymyz – nebärı ekı-aq jüz mil! Ras, asa joğaltqan da eştememız joq: ölgen itter tırılerge jem bolğan. Pellige jetkenşe jolai qybyrlağan ne bır qarany, ne bır syzdyqtai şyqqan tütındı köre almadyq. |
| 613 |
Sol jerde tağy bıraz ündısterdı de körıp qaldyq, bıraq olardyñ arasynan bırde-bır kärı adam men jas balany körmedık. Tırı deitın mynalardyñ da köktemge aman-esen jetetınderı az körıngen bızge. Qysqasy, būl jerden bız ne qarynğa, ne köñılge eş jūbanyş tappai ärı qarai jürıp kettık. |
| 614 |
Men itterdıñ üstıne bişıktı üstı-üstıne üiıre beremın – osyndai jeñıldeu jerde joldan bıraz ūtyp qalğym keledı. Aiaq suytu, bel jazu degendı mülde ūmytqanbyz. Ünemı şañğymen jüru de oñai tiıp kele jatqan joq, aiaqtyñ basy udai aşidy, tobyqtyñ üstı qajala-qajala äbden jara bop qalğan. |
| 615 |
Al Pasuk! Erkek atymen bıreu ottyñ janynda myrs-myrs jylap jatqanda, ol tañ atpai tūryp bızge tamaq daiyn-dap, sosyn mağan itterdı jeguge kömektesıp, al keşkısın jatar oryndy daiyndap, äiteuır, künı boiy bır damyl tappaidy. Eger itterımız aman jürse, būl tek Pasuktyñ eñbegı. |
| 616 |
Ol uaqytta būnyñ bärın men solai boluğa tiıs dep qabyldaitynmyn jäne basqadai oilauğa qūlqym da joq-ty: basym basqada jüredı, ekınşıden – jaspyn, äielder jönınde de öte az bılemın. Tek keiın sol künderdı eske alğanda ğana kezınde menıñ qandai äielım bolğanyn bılıp, talai-talai barmaq tıstedım ğoi. |
| 617 |
Al Pasuk ekeuımız jükterdı jinap, şanağa tiep, itterdı jegıp bolğan soñ, tağy da jürıp ketemız. Sodan tüske jaqyn kün közı säl jyli bastağan kezde, bız ony quyp jetemız de, toqtamai kete baramyz – ol köz jasyn köldei tögıp qala beredı. Bız jüre beremız... jüre beremız. |
| 618 |
Onyñ auru deitın auruy da joq-ty – bärı de änşeiın qatty qaju men aşyqqandyqtan edı. Bıraq däl sol sekıldı Pasuk ekeuımız de qatty qajyp, şarşağanbyz, bızdıñ de ışegımız aştyqtan äbden būralyp bıtken, degenmen bız bükıl jūmysty atqaryp kelemız ğoi – al ol bolsa, qara basyn alyp jüruge de jaramaidy. |
| 619 |
Al olar betke ūstağan Pellige deiın älı ekı jüz mildei jer bar edı. Onyñ üstıne ol jerde de aştyq bastalyp ketken. Olar bızge özderımen bırge bır ündıstıñ de joldas bolyp şyqqanyn, onymen tamaqty ylği da teñ bölıskenderın, bıraq onyñ bırtındep būlarğa ılese almai qalğanyn äñgıme etken. |
| 620 |
Bıraq men būğan sengem joq, eger tamaqty teñ bölısıp otyrsa, ol nege būlarğa ılese almai qalady? Men ol ekeuıne eşteme bölıp bere almadym. Al olar bızdıñ eñ jaramdy itımızdı (onyñ da yñyrşağy ainalyp tūrğan) ūrlap aluğa tyrysyp edı, men tapanşammen qorqytyp, tabandaryn jaltyratudy talap ettım. |
| 621 |
Otyn az bolsa ottyñ da qyzuy az bolatyny belgılı ğoi – bızdıñ de jağdaiymyz tura sol siaqty edı. Tamaqty tym az jegendıkten boiymyz da öte az jylidy, suyqtan betımızdıñ qap-qara bop üsıp ketkenı sondai, bızdı endı tuğan anamyzdyñ tanuy ekıtalai-dy. Aiağymyz solqyldap auyryp şydatpaidy. |
| 622 |
Ärine, jalğyz jaiauğa būl asa qauıptı emes, al jügı bar itşanağa? Täuekelden basqa amal joq. Pasuk qolyna ūzyn syryq ūstap, bırınşı bop aiağyn alğa attady. Onyñ salmağy jeñıl, ärı şañğysynyñ tabany jalpaq bolatyn – söitıp ol arğy jaqqa sätımen öte şyğyp, sosyn itterdı özıne şaqyrdy. |
| 623 |
Eger tym aşyğyp bara jatsaq, aryq ta bolsa sol itterge auyz salarmyz degen ümıtımız bar-dy. Ol da endı közden būlbūl ūşty. Kelesı künı tañerteñ men azyn-aulaq tamaqty teñ böldım de, Ūzyntūra Jeffke: eger jürem deseñ bızben jür, äitpese qala ber, endı sağan qaraityn şamamyz joq, dedım. |
| 624 |
Sonda Pasuk mağan Qyrqynşy Mildegı adamdardy eske salyp, – nağyz erkekterdıñ sonda qalğanyn, jäne olardyñ öte köp ekenın, al qazır bärı de menen kömek kütıp otyrğanyn aitqan. Men tağy da "joq" dep edım, ol beldıgımnen tapanşamdy suyryp alyp, qas pen közdıñ arasynda şürıppenı basyp salyp edı. |
| 625 |
Basqalar da ünsız. Syrtta töbe qūiqany şymyrlatyp it ūlydy, tegı suyqqa şydai almai tūrsa kerek. Kün saiyn jol boiynan mana aldymyzdan şyqqan ekı aruaqtyñ qar üstıne qonyp şyqqan ızın körıp otyrdyq: Tūzdy Suğa jetkenşe özımızdıñ de san ret sondai ız qaldyra-tynymyzğa men eş kümändanğam joq. |
| 626 |
Ol bızge özınen ozyp ketken äkelı-balaly ekeudıñ qaralyq jasağanyn, iaki jol azyğyn teñ bölıspegenın, endı mıne üş künnen berı özınıñ när syzbai kele jatqanyn aitty. Künde keşkısın ol aiağyndağy mokasinnıñ bır tılımın suğa qainatyp alyp, sony şyqpas janğa talğajau etıp keletın körınedı. |
| 627 |
Qazır endı mokasinnen de eşteme qalmapty. Būl ündıs şyqqan tegı jağynan jağalaulyq eken, al men olardyñ tılın bılmeuşı edım, sondyqtan Pasuk arqyly tüsınıskem onymen. Ol İukon jaqta eşqaşan bolmapty, tıptı jolyn da bılmeidı. Degenmen bärıbır solai qarai ketıp barady eken. |
| 628 |
Öitkenı kerı qaituğa endı keş – tym alys, sondyqtan ölıp ketse de alğa ūmtyla bergennen basqa amaly joq-ty onyñ. Ol bızden tamaq sūrağan joq, öitkenı bızdıñ de bitımızdı syğyp kele jatqanymyzdy sezgen. Al Pasuk ne ıstesem eken dep qinalğandai mağan bır, ündıske bır jäpektep qarai bergen-dı. |
| 629 |
Būl da jol azabynan mülde qajyğan eken, äitpese menıñ aldymda mūndai osaldyq körseter me edı dep oiladym men. Ömır degen bır jūmbaq qūbylys qoi. Men būl turaly köp oiladym, köp tolğandym, bıraq kün ötken saiyn ol mağan tıpten tüsınıksız bola tüsken. Bız bärımız nege oğan sonşama qūlai beremız. |
| 630 |
Şyndyğynda, bız ölıp-öşıp süigen ömır degenımız – änşeiın bır oiyn emes pe, ol oiynnan tüptıñ tübınde ūtyp şyqqan kım bar! Ömır süru atymen ğūmyr boiy it bolyp eñbek etesıñ, janyñdy şüberekke tüiıp täuekelge barasyñ, būnyñ ortasynda qanşama qaiğy-qasıretıñ, azabyñ men beinetıñ bar. |
| 631 |
Joq, ömır süru – tozaq. Tuğannan – ölgenge deiın. Öitkenı adam jylap tuady, jylap öledı. Söite tūra jäne eşkım oñailyqpen, öz erkımen ölgısı kelmeidı. Eger közıñdı aşyp qarasañ, mūndai it tırlıkten ölım äldeqaida artyq qoi. Joq, bärıbır bız ömırdı jaqsy körıp, ölımge nälet aitamyz. |
| 632 |
Būl netken jūmbaq sonda! Bız Pasuk ekeuımız öte sirek söilesetın edık. Tünde bız ölgen adamşa qar üstıne sūlyq tüsıp jata ketemız, al tañerteñ tağy da jolğa şyğamyz – ünemı sol ölgen adamdardai jaq kırısın aşudy bılmeimız. Mañaiymyz da – tūtastai ölı tırlık, ölı dünie. |
| 633 |
Töñırekte jylt etken ot, tyrs etken dybys joq – tek syqyrlağan suyq pen Aq Meñıreu tynyştyq qana. Bız uaqyt esebınen baiağyda jañylğanbyz – künnıñ de, aptanyñ da bızge tükke keregı joq edı, – jürsek boldy, basqa da jūmysymyz joq. Al bız jürıp kelemız, bıraq ölgen adamdai. |
| 634 |
İä, bız eştemenı sezuden qalğanbyz. Bız jiı-jiı qūlap ta qalamyz, bıraq qūlap bara jatyp ta Tūzdy Su jaqqa qaraimyz. Bız ylği da teñ bölısıp kele jatqan tamağymyz da aqyry tausylyp edı, – bıraq, nege ekenı belgısız, soñğy künderı mağan qarağanda Pasuktıñ jiı qūlaityny baiqalğan. |
| 635 |
Tañerteñ jalğyz jamylğynyñ astynda ekeuımız de qybyrsyz jattyq – endı jolğa şyğu miymyzğa da kırmegen. Men ajaldy Pasuktyñ yp-ystyq qūşağynda jatyp qarsy alğym kelıp edı, öitkenı osy sanauly künde men talai düniege közım jetıp, äiel mahabbaty degennıñ ne ekenın endı-endı tüsıne bastağandai bolğam. |
| 636 |
Men ärqaşanda senıñ otyñdy laulatyp jağuğa tyrystym, barymdy salyp tamağyñdy ıstedım, itterıñdı şanağa şegıp, qaryña deiın qyñq etpei taptap jürdım – bıraq eş uaqytta qabaq şytyp körgem joq. Jäne eşqaşan törkın jūrtymnyñ tösegın maqtap, asyn äspettep te körmedım. Sen ne aitsañ da – köngem. |
| 637 |
Qaiyrymdy adam öz itın qalai aiasa, sen de menı solai aiadyñ, Charli. Bıraq eşqaşan jürek jyluyñdy mağan bergen joqsyñ, Charli. Öitkenı ol jürekte mağan titımdei de oryn joq edı; alaida senıñ jaqsylyğyñ sol – mağan degende ärdaiym ädılettı boldyñ, adamğa qalai qarau kerek bolsa, sen mağan solai qaradyñ. |
| 638 |
Al sen üşın men maqtanatyn boldym. Mıne, söitıp sen menıñ jüregımnen oryn aldyñ. Būdan bylai jatsam da, tūrsam da tek senı oilaityn küige tüstım. Sen men üşın kökjiekten bır körınse, kögıldır aspanda ūzaq bailanyp tūryp alatyn jaz ailaryndağy altyn tabaq Künge ainaldyñ. |
| 639 |
Onda endı bärı erıp jatyr, tükpır-tükpırınde syldyrap aq būlaqtar ağady, jağasynda jasyl qūraq jelkıldep, törınde qyzğaldaqtar qūlpyrady. Men odan būlbūldyñ sairağanyn, qūrlardyñ qūrqyldap oinağanyn, alystan äupıldep elıktıñ şaqyrğanyn estimın, öitkenı menıñ jüregımnen mūz erıdı, toñ jıbıdı, Pasuk. |
| 640 |
Baiağyda, menıñ kışkentai qyz kezımde, Chilkuttağy äkemnıñ itarqa qosynda men jiı-jiı jalğyz qalatynmyn, sebebı er azamattar añ aulauğa ketetın de, al äielder men balalar atyp alğan añ-qūstardy ormannan üige tasityn. Mıne, sondai künderdıñ bırınde, köktemde, qos ışınde jalğyz özım oinap otyrğam. |
| 641 |
Ormannan añ-qūsty şanamen tasyp jürgen ağam osynyñ aldynda ğana qosqa kırgen bolatyn. Ol oşaqta janyp jatqan bır şalany jūlyp alyp, dereu aiumen aiqasqa tüstı de kettı, bır jağynan oğan şanalaryn süirete-müirete itter de jetken kömekke. Qos ışı bır-aq sätte astan-kesteñ, qara qūiyn bop şyğa keldı. |
| 642 |
Bır mezette olar ūmar-jūmar otqa qūlağan da, artynşa qos ta jerge jalp ete tüsken. Aqyr-soñynda äiteuır aiu jan tapsyryp, menıñ ağam aman qalyp edı, bıraq aiudyñ auzyna tüsıp ketken bır sausağy men äp-ädemı bet ajarynan aiyrylyp şyğa kelgen – ötkır tyrnaq balğyn jüzdı pyşaqtai osyp tüsken ğoi. |
| 643 |
Mahabbatynyñ küştılıgı sondai, ol tıptı özın de aiap qalğan joq. Köz jūmarynan säl būryn ol menıñ qolymdy özıne tartyp, qoian terısınen tıgılgen beldemşesınıñ ışıne qarai jyljytqan. Sol sätte sausaqtarym ışıne qarai qatty tartyp tastağan kışırek bır qapşyqqa ılıkken. Bırden tüsıne qoidym. |
| 644 |
Ol keşegı künı bızdı qūtqarady dep, eñ myqty itın, eñ dämdı tamağyn berıp attandyrğan Qyrqynşy Mildegı adamdardy ūmytqany ma qazır? Pasuk ärqaşan özınıñ küieuımen maqtana bılgen. Pasuk sol maqtanyşynan älı de aiyrylğysy kelmeidı; endeşe ol qazır ornynan tūryp, şañğysyn kiıp, dereu jolğa şyğady. |
| 645 |
Onyñ ölı denesı menıñ qūşağymda äbden suyp bolğan uaqytta, men ornymnan tūryp, mana laqtyryp jıbergen qapşyqty qaita tauyp alyp, aiağyma şañğymdy ılıp, qalt-qūlt etıp jürıp kettım. Tızemnen sonşama bır älsızdık sezemın; basym ainalyp, qūlağym şu-şu etedı, köz aldymda qyzyldy-jasyldy ūşqyndar oinaidy. |
| 646 |
Aldymda – laulai janğan ot. Otta – būrq-būrq qainağan qara qazan. Men än salamyn, qyz-jıgıtter syñsytqan än yrğağymen bi bileimın. Bır şette morj terısımen qaptağan dauylpazdar dañğyrlaidy – al Pasuk menıñ qolymnan ūstap alyp, ünemı janymda jüredı. İä, ünemı janymda... |
| 647 |
Qalyñ qardy ombylap adasyp bara jatsam, ol dūrys jolğa äkelıp salady... ärine, aqylynan adasqan adam ğana osyndai elesterge üiır bolsa kerek-tı. Ol künderı menıñ de esım kıresılı-şyğasy edı. Bıraq, äiteuır, künderdıñ künınde jyğylyp-tūryp jürıp, Heins misiasyna da jettım-au. |
| 648 |
Taltüs edı. Oñtüstıkte, Genderson qyrattarynyñ üstınde jez tabaq Kün suyq qana jymiyp köz salady. Auada myñ-san ineler jyltyldap ūşyp jürgendei. Al aldyñğy jaqta, joldyñ jiegınde, jünın appaq qyrau basqan qasqyrtūmsyq bır it tanauyn kökke köterıp, sai-süiektı syrqyrata ūlyp otyrdy. |
| 649 |
Myna qylmyskerge tek qana ölım jazasy kesıletınıne, ärine, eşkım kümän keltıre almaidy – basqadai jaza tıptı miğa da kıruge tiıs emes – alaida būl bır-aq adamnyñ qūny ğoi, al İmberdıñ moinynda qanşama jannyñ, qanşama bozdaqtyñ qany bar deseñşı! İä, būl adamnyñ qoly bılegıne deiın qanğa batqan edı. |
| 650 |
Sodan ol osy ornynan künı boiy qozğalğan joq. Janynan ary-berı ötıp jatqan aq adamdardyñ legı de keşke deiın bır tolastamağan. Olardyñ köpşılıgı şaldyñ janynan ötıp ketken soñ da, artqy jaqtaryna bır moiyn būryp qaludy ūmytpaidy, tegı tağy bır dūrystap körıp alaiyqşy deitındei. |
| 651 |
Al şaldyñ özı olardyñ keibıreuıne: "ne, adam körmep pe edıñ!?" degendı közımen bıldırıp, alara qarap qoiady. Osy oqiğanyñ kuäsı bolğan ondağan adam keiın şaldyñ sondağy türıne qairan qalğandaryn aita otyryp, özderınıñ köregendıgı men adam tanityndyqtaryn ömır boiy maqtan etıp ötkenı bar-dy. |
| 652 |
Qortyq Dikkensen būl ölkege qaltasyn dollarğa, kökıregın ümıtke toltyryp kelgen adam edı, alaida dollary jelge ūşyp, ümıtı qūmğa sıñgen kezde, amal joq, Ştatqa qaitu üşın jolqarajat tabu kerek bolğanda, "Holbrun jäne Meison" degen maklerlık keñsege esepşı bolyp ornalasqan-dy. |
| 653 |
Onyñ üstındegı adam da däl osy şal siaqty ūzaq uaqyt qozğalyssyz, qimylsyz otyra bergenı bar. Janyna ary-berı ötıp jatqan adamdardyñ bärı ony ūiyqtap otyr dep oilasa kerek. Sosyn äbden qarañğy tüser aldynda bıreu ony oiatpaq bolyp, türtıp qalğanda... ol gürs etıp qarğa qūlap tüsken ğoi. |
| 654 |
Qortyq Dikkensen qolyndağy sigaryn tereze jaqtauyna tastai salyp, silindr qalpağyn basynan joğary bır köterıp qoidy. Olar on minuttai jaibaraqat äñgımelesıp tūrğan, alaida Emili Trevis bır mezet Dikkensennıñ iyğynan köşe jaqqa köz sala berıp, kenet... qoryqqannan şyñğyryp jıbersın. |
| 655 |
Osy qimyl üstınde onyñ äjımdı jüzınen äldebır jirenış pen tañyrqau qatar bılıngen de, artynşa qolyndağy aq bılektı jaiymen jıbere salğan. Sonan soñ kömeiınen bır qūmyqqan dybys şyğaryp, qyzğa tu syrtyn berıp, Dikkensenge bırdeme aitqan boldy. Onyñ ne degenın Dikkensen tüsınbei, iyğyn qiqañ etkızdı. |
| 656 |
Ol üşın sızdı japyraq-japyraq etıp turap tastau op-oñai. Ol qatty küldı, qatty tañğaldy, sızdei kışkentai äiel myna polismen sekıldı däu, myqty adamdardy qalai tua alady dep. Emili Trevis köpşılıkke tura qarap tūra beruge erlıgı jetken, bıraq alma betı alaulap şyğa kelıp edı. |
| 657 |
Sol jerde bükıl qylmysyn moinyna alyp, odan qaityp şyqqan da joq. İmberdıñ türınen öte qajyp, şarşağandyğy bılıngen. Bır jağynan kärılık meñdetse, ekınşıden, eştemeden ümıtsızdık te ony äbden toryqtyryp, tozdyryp bıtırgen-dı. Būnyñ bärı onyñ myj-myj betınde taiğa tañba basqandai sairap tūr edı. |
| 658 |
Negızınen şaşy buryl bolsa kerek, bıraq ünemı kün astynda jürgendıkten bar tüsınen aiyrylyp, qurap, külgındenıp ketken. Özı mañaiynda bolyp jatqan abyr-sabyr, dabyr-dübırdıñ eşqaisysyna män berıp, eleñ eter emes – dünie kül bolmasa, bül bolsyn, mağan endı bärıbır deitın sekıldı. |
| 659 |
Keñ bölmenıñ ışı altyn ızdeuşıler men añşylarğa lyq tolğan, olardyñ bır-bırımen söilesken jai sözınıñ özı şaldyñ qūlağynda taudan tas domalatqandai tasyr-tūsyr estıledı. Ol terezenıñ aldynda otyr edı. Syrttağy körınıstıñ bärı onyñ qazırgı qūlazyğan köñıl-küiımen astasyp, üilesıp jatqandai. |
| 660 |
Būdan soñ İmber qaiyq tūmsyğynyñ qabyrğa tübındegı börenege tyq etıp tigenın, odan soñ adamdardyñ sudy şylp-şylp keşıp kelıp, üi terezesınen tüskenın, sosyn tağy... tömende dabyrlasa söilese jürıp, ekınşı qabatqa basqyşpen köterılıp kele jatqanyn, bärın-bärın estıp, bılıp otyrdy. |
| 661 |
Äldebır adam üsteldı tyqyldatty; äñgıme tyiyldy, tynyştyq ornady. İmber üsteldı tyqyldatqan adamğa qarağan. Ol qolynda qūzyry bar bıreu sekıldı, alaida İmber eñ ülken bastyq, tıptı üsteldı tyqyldatqan adamğa da bastyq anau ärırekte otyrğan keñ mañdaily adam ekenın sezdı. |
| 662 |
Men olardy da öltırıp, mäiıtterın qūnyğa tastadym. Odan soñ Faiv Fingerzde jäne bır adamdy öltırdım. – Ol salmen jüzıp kele jatqan, qapşyq-qapşyq etı bar eken. İmber äldenenı esıne tüsırıp, oilanyp qalğan uaqytta, Haukan onyñ sözın toqtamai audaryp tūrdy da, klerk jazyp otyrdy. |
| 663 |
Onyñ ülken bastyqpen ne turaly söileskenın İmber de sezbei qalğan joq. Būdan soñ ol özınıñ ösietke bergısız ūzaq sözın – bolaşaq ūrpaq üşın esımın märmär tasqa mäñgılık etıp jazyp qoiuğa äbden laiyq qyzyl tändı patriot adamnyñ basynan keşkenderı men ıstegen ısterın – aqyryndap aita bastap edı. |
| 664 |
Ol saiypqyran jauynger bolğan. Menıñ kışkentai bala kezımde, künnıñ ystyq qyzuy jerımızdı jylytyp, jüregımızdı keremet quanyşqa böleitın. Ol uaqytta bızdıñ adamdar būryn körmegen, bılmegen närsege dal ūryp, jandaryn bosqa qinamaityn da. Eşkım bötennıñ dausyn estıgen joq. |
| 665 |
Jıgıtterımız qyzdarğa süisıne qarady, al qyzdarymyz olardy quanta bıldı. Analarymyzdyñ omyrauy süttı, qūrsağy qūtty boldy. Taipamyz östı, öitkenı, ol kezde erkekterımız erkek edı. Olar keñşılık, molşylyq künderı de, tarşylyq, aşarşylyq uaqytynda da sol erkek qalpynda qaldy. |
| 666 |
Ol jyldary, qazırgıge qarağanda, suda balyq, ormanda añ qaptap jüruşı edı. İtterımız de qasqyr tektı bolatyn. Olardyñ qalyñ terısınen eşbır suyq, eşbır boran öte almaityn. Al bız, özımız de sol itter siaqty edık, – bız de eşqaşan, eşqandai boran-şaşyn, suyqtan qoryqqan emespız. |
| 667 |
İä, ol uaqytta men aityp tūrğandai, itterımız öte myqty bolatyn, bız, özımız de öte küştı bolatynbyz. Bıraq bır künı bızdıñ jerge bırınşı aq adam keldı. Ol adam mıne, myna qūsap tört aiaqtap, eñbektep jetken. Onyñ aryqtyğy sondai, etı süiegıne jabysqan, süiegı terısınen şyqqan. |
| 668 |
Mūndai adamdy bız eşqaşan körmegenbız, būl özı qai jerden, qai taipadan dep, basymyz qatqan! Ol älsız edı, iä, öte-öte älsız edı, bız oğan törımızden oryn berdık, tättı tamaqtarymyzdy auzyna tostyq, jyly kiımderımızdı üstıne ıldık, jūmsaq tösek-ornymyzdy astyna tösedık. |
| 669 |
Onymen bırge bır it te erıp kelgen, jalğyz özınıñ ülkendıgı bızdıñ üş ittei edı: ol da öte älsırep qalğan. Jünderı qysqa bolğandyqtan suyq tez ötetın edı oğan. Mūz bop qatyp qalğan qūiryğynyñ jartysy synyp qalypty. Bız osy qyzyq ittı de tamaqtandyryp, jylyttyq, boiyna, özegıne när berdık. |
| 670 |
Sosyn äbden tolyp, semırıp alğan soñ batyldana da bastady. Adam qatty söilep, şaldar men jastarğa külıp, qyzdarymyzdyñ betıne tıke qaraityndy şyğardy. Al onyñ itı bızdıñ ittermen töbelesetın boldy, jünı qanşa qysqa da jūmsaq bolğanmen ol bırde bızdıñ üş ittı bırdei talap tastağan. |
| 671 |
Būdan keiın bızdıñ bır qanşyq itımız küşık tapqan. Mūndai basy ülken, azuly, bıraq qysqa jündı, ärı därmensız küşıktı bız būryn-soñdy körmegenbız. Menıñ äkem Otsbaok saiypqyran küştı jauynger adam edı, älı esımde, älgı küşıktı körgende onyñ qabağy tünerıp, jüzı küreñıtıp şyğa kelgen. |
| 672 |
Bırazdan keiın üşınşı aq adam keldı, onyñ köp-köp, är türlı dämdı tamaqtary boldy, basqa da jaqsy zattaryna ol aiyrbas retınde bızdıñ eñ tañdauly jiyrma itımızdı aldy. Sondai-aq saidyñ tasyndai on jıgıtımızdı är türlı syilyq pen uädege aldandyryp, özımen bırge ala kettı. |
| 673 |
Ras, bız de ūnnan jasalğan tağamdar men tūzdalğan şoşqa etın jedık, şaidy öte jaqsy kördık; eger şai ışpei qalğan künderımız bolsa, bız är närsege aşulanyp, bır-bırımızben ūrsysyp ta qalatynbyz. Söitıp aq adamdar äkelıp satatyn köp zattardy bız ylği da añsap jüretın jağdaiğa jettık. |
| 674 |
Bız endı tek qana osyny oiladyq. Bırde, qystyñ bır künı atyp alğan bükıl qūstarymyzdy jürmeitın sağat, ötpeitın ara, patronsyz tapanşağa aiyrbastap jıbergenımızdı keiın bıldık. Al sosyn aşarşylyq boldy, bızdıñ erteñge saqtağan etımız joq edı, sodan qyryq şaqty adamymyz köktemge jete almai köz jūmdy. |
| 675 |
Obaly neşık, būl sözdı kösem qoldap, köp ötpei-aq Aq Balyq taipasy osy ölkede keremet itterımen dañqy şyğyp edı. İä, itterımen, – adamymen emes. Bızdıñ eñ tañdauly ūldarymyz ben qyzdarymyz aq adamdarğa ılesıp, kün ötken saiyn äldebır jaqqa, alys-alys qiyrlarğa ketıp jatty, ketıp jatty. |
| 676 |
Bıraq köpşılıgı sol ketkennen mol ketken. Al eger ūldarymyz qaita oralsa, olardan bızge paida şamaly edı: alysta jürıp olar jaman sözder, oğaş qylyqtar üirengen, ışetınderı – jyndy su, oinaityndary – karta, aq adamdar qai uaqytta şaqyrsa, sol uaqytta ketıp qaluğa daiyn tūrady. |
| 677 |
Olar ülkenge degen qūrmettı mülde ūmytqan, eşkımge bas iıp, täjım etıp tūrmaidy, retı kelse bızdıñ eskı-salt dästürımızdı mazaq etkısı keledı, kösemderge de, şamandarğa da betterı bylş etpei küle qaraidy. Men jaña aittym: bızder – Aq Balyq taipasynyñ adamdary – älsız, osal bola bastadyq dep. |
| 678 |
Bızge jötel jaudai tidı, onymen äielder de, erkekter de auyrdy, olar tünı boiy kürk-kürk etıp, qara terge tüsıp şyğar edı, al añşylar ormanğa jetpei jatyp appaq qardyñ üstınde qyp-qyzyl qan qūsady. Bırde ananyñ, bırde mynanyñ ökpesınen qan ketedı; osydan adamdar ölıp te jatty. |
| 679 |
Äielder balany az tudy, al tuğan balalar auruşañ, äljuaz boldy. Aq adamdar bızge basqa da belgısız aurular äkelgen. Olar jönınde bız eşqaşan eşteme estımegen edık. Būl arulardy mağan şeşek, qyzylşa dep tüsındırgen – olar bızdıñ taipa adamdaryn baudai tüsırgen kezı de köp. |
| 680 |
Bärınen de tañdanarlyğy: aq adamdar bızge ajal äkelgen, olardyñ barlyq ädet-ğūrpy bızdı ajalğa jetelegen, olardyñ tanauynan şyqqan tynystyñ özı ajal şaqyrğan, – söite tūra olardyñ özı ajaldyñ ne ekenın bılmeidı. Olarda ne joq, – viski de, temekı de, qysqa jündı it te bar. |
| 681 |
Qap-qara tünderde, jel öksıp, su jylap jatatyn özen jağasyna jalğyz özım kelıp, sol jerde, ağaştar arasynda, men baiağy danagöi qarttar men ölgen şamandardyñ aruağyn göi-göilep köp şaqyratynmyn. Eger olar kele qalsa, aqyl sūrağym kelgen. Aqyr soñynda men özım kütken elesterdı kördım de. |
| 682 |
Olar – qysqa jündı jaman itter edı. Men tüsındım ne ısteu kerektıgın. Menıñ äkem – saiypqyran jauynger – Otsbaoktyñ dana şeşımı arqasynda bızdıñ itter özınıñ qasqyr tektı tūqymyn taza saqtap qalyp edı. Olardyñ terısı qalyñ, jünı ūzyn, küşı myğym boldy. Şanağa şeguge olardan artyq itter joq-ty. |
| 683 |
Men olardyñ qanyn qyzdyraiyn, küreske şaqyraiyn degen oimen basqa da köp sözder aittym. Al Aq Balyqtyñ adamdary menı tyñdap bolğan soñ, bıreuı olai dedı, bıreuı bylai dedı, keibıreulerı tıptı aqymaqtyñ sözın söiledı, bıraq bırde-bır jauyngerden erlık pen erkektık söz estıgem joq. |
| 684 |
Sosyn keşkısın, taipa tügel ūiyqtağan kezde, men olardy tügel qūpia türde ormanğa jinap alyp, tağy da tamyrlaryn basyp baiqadym. Dūrys! Bız kelısımge keldık, alqaqotan otyryp, baiağy baqytty künderdı, it basyna ırkıt tögılgen molşylyqty, jerımızde jyrtylyp aiyrylğan añ-qūsymyzdy eske tüsırdık. |
| 685 |
Būnyñ bärı aqymaqşylyq ekenın, ärine, bız qazır ğana bılıp otyrmyz, al ol uaqytta, bızder, Aq Balyqtyñ aqsaqaldary qaidan bıleiık? Basqalarğa jol körsetıp, olardy ruhtandyru üşın bırınşı qūrbandy özım jasadym. İukon jağasynda tyğylyp jatyp, aq adamdar mıngen qaiyqty küttım. |
| 686 |
Janymda tağy ekı naizam qalğan. "Būl bırınşı qadam, – dedım men janyma kelgen aqsaqaldarğa. – Bırazdan keiın barlyq taipanyñ barlyq aqsaqaldaryn bırıktıretın bolamyz, al sonan soñ keudelerınde älı de ottary bar jıgıtterımızdı jinaimyz, mıne, sonda ıs jyldamyraq jüredı". |
| 687 |
Onymen qosa ışındegı bar zatty da otqa tastadyq. Būğan deiın ol zattardy körıp alğanbyz, bylğary qapşyqtyñ ışınde bolatyn. Bız ony pyşaqpen tılıp qarasaq – ışınde köp-köp qağaz eken – betterınde qaz-qatar tızılgen belgıler bar, tegı olar, Haukan, myna sen qolyña ūstap tūrğan närseler bolsa kerek. |
| 688 |
Sosyn bız, aqsaqaldar, bırımızden keiın bırımız özennıñ basy men aiağyn qualap, belgısız ölkelerge attandyq. Mūndai ısterge asa batyldyq kerek edı. Bız kärı bolsaq ta, qoryqpadyq, al şyn mänınde, alys ta böten ölkeler aldyndağy qorqynyş bız siaqty kärıler üşın ülken qorqynyş-ty. |
| 689 |
Bız solai – ülken qulyqpen, asyqpai öltıre berdık. Bız Chilkuttyñ biık asuynda da, Atyraudyñ taram-taram boiynda da, taudyñ tereñ qoinaulary men teñızdıñ jaqpar tasty jağasynda da, qysqasy, aq adamdar qai jerge qos tıgıp, qai jerde sürleu jol salsa – sol jerlerdıñ bärınde olardy qağyp tastap otyrdyq. |
| 690 |
İä, aq adamdar köp öldı, bıraq bız odan paida körmedık. Olar taudan asyp kele berdı, kele berdı. Kelgen saiyn jerımızde olar köbeie tüstı, al bızder, aqsaqaldar, uaqyt öte kele azaia bastadyq. Älı esımde, Būğyly taudyñ asuynda bır aq adam qos tıkken. Özı tym alasa, kışkentai ğana jan eken. |
| 691 |
Keide, arada talai uaqyt ötkende, bızdıñ taipanyñ bır adamy ölgenı turaly habar jetedı, al keide jetpei de qalady. Al basqa taipanyñ şaldary älsız ärı qorqaq edı jäne bızge kömekteskısı de kelmegen. Sonymen bügın bır aqsaqal ölse, erteñ ekınşısı – söite, söite... qazır tırı jürgen jalğyz men ğana. |
| 692 |
Al bızdıñ jıgıttermız ben jas äielderımızdıñ bırı – Pelli taipasyna, bırı – Losos taipasyna, bıraq köpşılıgı – aq adamdarğa ketken. Men öte qartaidym, öte qajydym, men zañmen bosqa küreskenımdı endı ğana bıldım, sen dūrys aittyñ, Haukan, men mūnda Zañdy ızdep kelgen adammyn. |
| 693 |
Ol sol öz näsılınıñ qara ormandar men tūñğiyq teñızder üstın qyzyljalqyn jaryqqa böktırgen tañ şapaqty tarihyna köz jıbergen. Ol jäne osy şapaqtyñ talma tüs kezınde qalai qan tüstı jalynğa ainalyp, al keşke qarai köleñkelerdıñ yğymen qalai qyzylbarqyn qūmdarğa sıñıp ketetının elestetken. |
| 694 |
Özı jürıp kele jatqan osy köşe kezınde typ-tynyş jūmysşy kvartaly bolatyn, al bügınde būl iıs-qoñysty kabak pritondarmen kezektesken qainağan qytai, japon dükenderıne lyq tolypty. Al balalyq şağynyñ eñ bır tättı sätterı ötken myna mamyrajai köşe endı qaladağy nağyz būzyqtardyñ jynoinağyna ainalğan. |
| 695 |
Onyñ ainaldyrğany – negızınen moräl mäselesı edı, būl jağynan ol özın reformator sanaityn, alaida uaqytynyñ köbın ırılı-ūsaqty jurnaldarğa material jarialap, jūmysşy taby men jarly-jaqybailar turaly keremet kıtaptar jazuğa jūmsaityn. Degenmen Karter Uotson fanatik te, qialşyl da emes-tı. |
| 696 |
Būl kışıgırım ğimarattyñ ışke bastaityn ekı esıgı bar eken. Bırınşısı bırden bufet bölmesıne aparatyn sekıldı. Uotson būl esıktı zerttegısı kelmedı. Al ekınşı esıkten ärı qarai jıñışke dälız körıngen. Ol onymen jüre kelıp, üstelder men oryndyqtar qoiylğan keñ bölmeden şyqty. |
| 697 |
Uotson da däl sondai-tūğyn. İaki būl jağynan ekeuınıñ bırınen-bırı asqany joq. Bıraq Petsi nağyz traktirlık töbeleskış, äperbaqannyñ özı bolsa, al Uotson jūdyryğy temır boksşy edı. Onyñ artyqşylyğy osy-tūğyn. Petsi qolyn qūlaştai sıltep edı, bıraq tigıze almai, auany bos osyp öttı. |
| 698 |
Eñ bastysy – şu şyğaryp almau kerek! Erteñgı künı aty-jönı gazet betınde jürse, özı tuyp-ösken myna qaladağy tuğan-tuys, dos-jaran ne deidı, ne dep tüsınedı būny? Masqara! Ol üstınde jatqan adamdy qapsyra qūşaqtap, qatty qysa tüsıp, syrttan keler kömektı tağatsyz küttı. |
| 699 |
Qorşap tūrğandardan eşqandai qozğalys bılıngen joq, bärı būlarğa bedıreie qaraidy. Būnyñ ar jağynda bır bäle baryn sezgen Uotsonnyñ jüregı şımırkene qalğan. Petsi ony aiaqtan şalyp qūlatqysy kelıp edı, bıraq Uotson ony tık kötergen küiı jerge salyp ūrdy da jalma-jan syrtqa ūmtyldy. |
| 700 |
Alaida jañağy qorşap tūrğandar aldyn bögei qoiğan. Türlerı suyq, betterı ısıngen jäne qūddy kün körmegendei jüzderı külgın tartqan eken; Uotson osyğan qarap būlardyñ tünı boiy qalanyñ şetkı aimaqtaryn toryp jüretın tüngı qaraqşylar ekenın bıldı. Olar Uotsondy qaqpailap qaita Petsige jaqyndata tüstı. |
| 701 |
Uotson tüñıldı. Ol osyndai qaltarysty jerlerde jalğyz-jarym jürgınşılerdı byt-şyt qyp soğyp, qabyrğalaryn syndyryp, keide tıptı kemtar etıp ketken talai jağdailardy bıletın edı. Ol sondai-aq bäleden aman-sau qūtylğysy kelse, eşkımge qol kötermeu kerektıgın de jaqsy tüsıngen bolatyn. |
| 702 |
Endeşe etqyzumen täuekelge bel buu jön be osy? Osyny oilağanda, Uotsonnyñ jañağy qainap basyna şyqqan qany qaita salqyndap, sabyrğa boi jeñdırgen. Onyñ qūşağynda tūrğan qarsylasy qatty būlqynyp, ekı aiağymen kezek-kezek tepkılenıp, qalaida qaruly qoldyñ qyspağynan bosap alğysy keledı. |
| 703 |
Uotson ony tağy da edenge etbetınen tüsırdı de, sosyn özı esıkke qarai tūra ūmtylyp edı, bıraq Petsidıñ auyzjalastary ony qaita qaiyryp ışke tyqty. Būdan ärı Petsidıñ jūdyryğynan jaltara qaşa jürıp, bır yñğaiy kelgen sätte ony jäne manağydai qūşaq qūrsauyna tyğyp jıbergen. |
| 704 |
Tağy da bırın-bırı quu. Tağy da ūstasu. Uotson aqyry ony belınen myqtap qūşaqtağan küiı ainaldyryp-ainaldyryp şalqasynan tüsırgen de, ol es jinağanşa bar pärmenımen esıkke ūmtylğan. Sätın salğanda, būl joly ol qorşaudy būzyp ötıp, alba-jūlba, jalañbas, mūrny qan-qan qalpy dalağa atyp şyqty. |
| 705 |
Petsi Horan men onyñ auyzjalastary töbelestıñ män-jaiyn büre-şıgesıne deiın baiandap bergen. Bärı bır auyzdan Karterdı mas edı deidı. Bız ony üş ret syrtqa süirep şyğaryp jıberdık, bıraq ol üş retınde de qaityp kelıp, ökırıp-baqyryp, bärıñdı qyram-joiam dep, traktirdı basyna köterdı, deidı. |
| 706 |
Sen jergılıktı polisia men barlyq saiasi maşinağa qarsy keldıñ. Sonda sen kımsıñ? Sen tıptı bızdıñ qalanyñ tūrğyny da emessıñ. Mūnda senıñ sailauğa qūqyñ joq, demek senıñ sailauşylarğa da eşqandai yqpalyñ joq, Al älgı kabaktyñ qojaiyny – özı tūrğan audandağy barlyq sailauşyğa sözı ötetın adam. |
| 707 |
Eñ bastysy, öz jazğandaryna jūrtty sendıre alsa bopty da. Al sendıru üşın bar önerlerın, bar arsyzdyqtaryn jūmsaidy da. Aitpaqşy, sen olardyñ hattamany da joğarydağylardyñ nūsqauymen jazatynyn bılmeuşı me edıñ? İaki bilık basyndağylar şyndyq olai emes, bylai dese boldy – imanyñdy üiıre ber sen. |
| 708 |
Ol maşina özın janşyp jıberetının jaqsy tüsıngen, alaida ol ömır boiy özınıñ äleumettık ıs-täjıribesın baiyta tüsuge ūmtylğan jan ğoi, al myna jağdai oğan äldebır tosyn dünie ūsynatyndai körıngen. Sot bolatyn künı tañerteñ prokuror ıstı bylaişa tyndyra salu jönınde tağy bır talpynys jasap edı. |
| 709 |
Uotson sot Uitbergtı alğaş körgende-aq ūnatyp qaldy. Ol özı betıne iman ūialağan, jyly jüzdı, äp-ädemı, jas jıgıt eken. Qoñyrlau kelgen kışırek közderınen ūşqyr oi men tereñ aqyldyñ nyşany sezıledı. Bärınen būryn osy közderdıñ adamğa degen qarasynda bır türlı jylylyq bar sekıldı. |
| 710 |
Olardyñ Uotsonnyñ auzynan şyqty degen boqtyq sözderdıñ oidan sonşama dörekı de ötırık qūrastyrylğany sondai, osy sözderımen-aq olar özderın ūstap bergendei edı. Äitpese, köpşılıkke zialy aty-men tanylğan, belgılı sosiolog Karter Uotson sondai las sözderdı aitty degenge kım senedı. |
| 711 |
Jalğan kuälık beru kezınde jañylu, şatasu degender ylği da bolyp tūrady, būl jerde de kümändı, küdıktı mäselelerdıñ töbesı talai ret qyltiyp qalğan. Bıraq sot, nege ekenı belgısız, olardy baiqasa da baiqamağan boldy, al prokuror ondai tūsta bırden jaltaryp ketıp otyrdy. |
| 712 |
Kenet sözge prokuror aralasyp, qazır negızınen ekı ıstıñ qaisysy qaralyp jatqanyn, Petsi advokattyñ aiyptaluşyğa sūraq qoiuğa qandai qaqysy baryn tüsındırıp berudı talap etken. Advokat jym boldy. Sot Uitberg bırınşı ıske qosyp jıbergen ekınşı ıs turaly mülde habarsyz ekenın mälımdedı. |
| 713 |
Is jaiyna qalyp, ūly maidan bastalyp kettı de, aqyry ekı zañger aldymen sottan, sosyn bır-bırınen keşırım sūrap bır-aq tyndy. Uotson qūddy qarsy aldynan bır adamdy ary-berı qaqpaqyldai iterıp, onyñ qaltasynan ämianyn qağyp alu üşın jantalasyp jürgen bır top qaraqşyny körıp tūrğandai boldy. |
| 714 |
Ūryp-soğu jönındegı osy bır tükke tūrğysyz sot ısı älgı kürdelı de küştı maşinanyñ bar-lyq qalalar men ştattarda jürgızıp jatqan jüzdegen, myñda-ğan jiırkenıştı jūmystarynyñ bırı ğana. Uotsonnyñ basynda: "Au, būl degenıñız külkılı ğoi!" degen bır tırkes dyñyldap tūryp aldy. |
| 715 |
İä, belgılı bır jalaqy alyp jūmys ısteitın būl käsıpqoi azaptauşylar aldymen özderı şabuyldaidy, sosyn türme kameralary men polismender taiağynyñ artyna tyğylyp alyp, qarsylastardyñ qarsy soqqy jūmsauyna mülde mümkındık bermei qoiady. Uotson qandai jağdaida da aşu-yzadan boiyn aulaq ūstağan. |
| 716 |
Sondai-aq qasaqana şatastyru maqsatynda qoiylğan köldeneñ sūraqtardyñ bärıne ornyqty jauap bere tūryp, özı kuälık etken körgen-bılgenderı töñıregınde de mysqaldai kümän-küdık qaldyrmağan. Kerısınşe Petsi men onyñ ekı jaqtasy qyzbalana alğa tartqan kuälıktıñ är sözınen ötırık iısı añqyp tūrğan-dy. |
| 717 |
Uotsonnyñ jekemenşık jerıne rūqsatsyz-tüksız kırıp alyp sairanda-ap jür. Būl şekara degen mäselege bälendei män bermese de, öz jerınıñ şetıne qadau-qadau belgı qoiudy kezınde ūmytpağan. Sot qolyn sozyp ūmtyla tüsıp edı, Uotson ony baiqamağan syñai tanytyp, bırden söilei jöneldı. |
| 718 |
Aitpaqşy, būny sız bılesız de... Sot Uitberg ornynan tūrğysy kelmep edı, bıraq Uotson ony jelkesınen jūlyp alyp, ekı aiağynan tık tūrğyzdy. Būnysy – közden ūryp, tağy da şalqasynan qūlatu edı. Būny estıgen soñ ol Uitbergtı qyzyltändı ündısterdıñ täsılımen azaptauğa kırısken. |
| 719 |
Bärı de jūmbaq! Söl Uitbergke osylaişa ädemı qiystyrylyp, jalğan kuälık etıldı. Ol biık kreslosynda otyrğan kezde, polisialar qoldan qiystyryp jasağan nebır "ısterdı" tyñdağany bar; al endı sondai arsyz kuälık ömırınde bırınşı ret öz basyna qarai bağyttalyp otyr, jäne. |
| 720 |
Söite tūra oğan mülde qarama-qaişy ısterge baratynyñyz qalai ? Sızdıñ sözıñız ben ıs-qylyğyñyz nağyz bäleqor adamdy tanytady! Äitpese, bızge mister Uotsonnyñ jeke mınez-qasietterınıñ ne qajetı bar, eñ aldymen bız bırınşı bolyp kımnıñ qol kötergenın bılıp aluymyz kerek qoi. |
| 721 |
Al kuäger joq. Būlardyñ ärqaisysy bırınşı bolyp qarsylasy qol köterdı degendı aitady, būnyñ aqiqatyna jetuge sottyñ eşbır mümkındıgı joq. Alaida menıñ mynadai öz pıkırım bar, mister Uitberg, sızge Uotsonnyñ ielıgınen alystau jüru üşın qazırden bastap osy jerden ketıp qalyñyz. |
| 722 |
Menı qanşama ret esımdı tandyryp azaptaudy bıletın sekıldı. Közdı aşyp-jūmğanşa menıñ basymdy ainaldyrudy, bolmasa küldırudı ol jaqsy bıledı, mıne, ony şybyrtqynyñ astyna aluğa qolym barmady. Şyndyqty şyndyq deu kerek, Qūdai keşırsın, men özımnıñ mındetımdı oryndamai jürmın. |
| 723 |
Däl solai. Bügın ol mektepke barmady, endı keşke deiın jalqaulyqqa boi aldyryp jatady, al men mındetımdı oryndaimyn – erteñ oğan jūmys ıstetemın. Būl, ärine, qatygezdık, öitkenı erteñ barlyq balalar üşın meiram, bıraq basqa eşteñe jasai almaisyñ, būl balanyñ eñ jek köretını – eñbek etu. |
| 724 |
Senı eşqaşan tüsıne almaisyñ ğoi. Al men senı mektepke barmai, şomylyp jür dep oiladym. Jaraidy, men sağan aşulanbaimyn: sen qu bolğanmen, adalsyñ, degenmen men oilağannan görı täuır ekensıñ. Ailasynan eşteñe şyqpağany köñılıne kelgenmen, Polli apai Tomnyñ osy joly būzyqtyq ıstemegenıne quandy. |
| 725 |
Degenmen Sidtıñ janyn şyğaramyn – jaqsy sabaq bolady oğan! Tom bükıl qala halqy maqtanyş etetındei ülgılı bala emes edı. Bıraq ol ülgılı balanyñ kım ekenın jaqsy bıletın jäne ony öte jek köretın. Degenmen ekı minuttan – tıptı odan da az uaqytta – ol barlyq auyrtpalyqty ūmytyp kettı. |
| 726 |
Ülken kısıler de däl osylai jaña bır oi, jaña maqsat keudesın kernese, özderınıñ qaiğy-qasıretın ūmyta alady. Tom osy kezde bır keremet jañalyqqa äues bolyp jür edı: ol tanys negrden mänerlep ysqyrudyñ ädısın üirengen edı jäne būl önermen eşkım mazalamaityn erkındıkte jattyğu jasağysy keletın. |
| 727 |
Negr qūsqa ūqsap ysqyra alatyn edı. Ol negr arasynda oqtyn-oqtyn säl üzılıs jasap, kädımgı qūstarşa dırıldetıp ün şyğaratyn. Ondai ün şyğaru üşın tıldı jiı-jiı tañdaiğa tigızu kerek. Mūnyñ qalai bolatyny oqyrmannyñ esınde şyğar, ärine, ol bır kezderı balalyqty basynan keşırgen bolsa. |
| 728 |
Tomnyñ qaisarlyğy jäne yqylasy būl ıstıñ barlyq jai-japsaryn tez meñgeruge kömektestı. Auzy toly sūlu saz da, jan düniesın alğys kernep, ol köñıldene köşege şyqty. Ol özın aspandağy jaña planetalardyñ bıreuın aşqan astronom sezındı, tek onyñ quanyşy tereñırek, mändırek jäne şynaiy sezım edı. |
| 729 |
Qarsy aldynda tanymaityn bıreu tūr, özınen säl ülkendeu bala. Qai jynysta jäne qai jastağy bolsa da jaña adam körıne qalsa, jūpyny qalaşyq Sankt-Peterburgtıñ tūrğyndary bırden köñıl audaratyn. Onyñ üstıne älgı bala üstıne ädemı kostüm kiıp alypty – jūmys künı būlai kiınu degen!. |
| 730 |
Bır-bırın jek körgennen ne ısterge bılmei, aqyry bar küşterımen iterıse bastady. Bıraq o jaqta da, bū jaqta da jeñıs joq. Osylai iterısıp bıraz tūrdy. Ekeuı de yzadan küiıp-janyp qyp-qyzyl boldy, sosyn ekı jaq ta bäseñdeiın dedı, bıraq ekeuı de bır-bırınen qauıptenıp tūrğandary anyq. |
| 731 |
Ol üige keş oraldy, terezeden eppen tüse berıp edı, qorşauğa tüskenın bıldı: onyñ qaq aldynda apaiy tūr jäne ol kısı mūnyñ şañ basqan kürteşesı men jalba-jūlba bolğan şalbaryn körgende, Tomnyñ merekesı jer aidalğan tūtqynnyñ küiıne ainaldy degen oi onyñ keudesın almas qanjardai sūqqylady. |
| 732 |
Är jürekte än syñğyrlaidy, al jürek jas bolsa, äuen auyzdan tögıledı. Ärbır didarda quanyş şuaqtaidy, adamdardyñ ärqaisysy nyq basyp ketıp barady. Mamyrgül aq japyraqqa malynyp, auağa jūpar şaşyp tūr. Qalanyñ üstıne töngen Kardif tauy jasyl tüske oranğan qasiettı jer bolyp körınedı. |
| 733 |
Qolyna bır şelek äk pen saby ūzyn syr jaqqyşty alyp, Tom üiden şyqty. Şarbaqqa köz jügırtıp edı, jañağy quanyş äp-sätte basyldy da, keudesın köñılsızdık tūmany basty. Ūzyndyğy üş iard şarbaqtyñ biıktıgı – toğyz fut! Sol sätte oğan ömır degen mänsız, ömır süru – auyr jük bolyp körınıp kettı. |
| 734 |
Ol tereñ kürsınıp, syr jaqqyşty äkke maldy da, şarbaqtyñ joğarğy jağyn sipap öttı, sosyn ekınşı ret qaitalady da toqtai qaldy: şarbaqtyñ syrlanbağan bölıgı būl bır-ekı ret sipap ötken tūspen salystyruğa kelmeidı! Ökınışten ağaştyñ tübıne otyra kettı. Sekırıp basyp şarbaqtan Jim şyqty. |
| 735 |
Qalanyñ su sorğyşyna su aluğa barudy Tom jek köretın, bıraq ol oiyna qazır basqaşa qarauğa tura keldı. Su alatyn jerde adam köp bolatynyn esıne aldy: aq näsıldıler, mulattar, negrler, qyzdar men balalar sudyñ kezegın kütıp otyrady, demalady, oiynşyqtaryn almastyrady, kerısedı, töbelesedı. |
| 736 |
Ol bügıngı kündı qyzyqty ötkızudı josparlağanyn esıne alyp edı, odan saiyn jüregı syzdap kettı. Keşıkpei jūmys degendı bılmeitın basqa balalar köşege şyğady, erkın oinaidy. Ärine, olar türlı qyzyq oiyndardy bıledı jäne olardyñ bärı mūnyñ jūmystan bas ala almai jatqan türın körıp, mazaqtaidy. |
| 737 |
Ol dünielerın jinap, qaita qaltasyna saldy jäne eñbekke aiyrbastau turaly oidan bas tartty. Balalardyñ eşqaisysy mūndai beişara aqyğa bola jūmys ıstemeidı. Kenet osyndai qara tünek qaptağan sätte Tomğa şabyt keldı! Nağyz şabyt – jarqyrağan danalyq oi. Ol syr jaqqyşyn alyp jūmysqa kırıstı. |
| 738 |
Tom känıgı suretşılerdıñ közımen özınıñ soñğy jūmysyna bır qarap alyp, syr jaqqyşpen tağy bır sipap öttı de, keiın şegınıp öz ısıne riza köñılmen köz saldy. Ben jaqyn kelıp, onymen qatar tūrdy. Almany körgende Tomnyñ sılekeiı şūbyryp kettı, bıraq ol eş närse bolmağandai jūmysyn jasai berdı. |
| 739 |
Bärıbır eşteñe şyqpaidy. Polli apai osy şarbaqqa kelgende öte kınämşıl kısı: şarbaq köşe jaqta ğoi. Esık aldyna qarasa, basqaşa bolar edı, al apai būğan tym qatal qaraidy – asa ūqyptylyqpen syrlau kerek. Myñ, tıptı ekı myñ balanyñ ışınen bıreuı ğana ädemı etıp syrlauy mümkın. |
| 740 |
Tom bergısı kelmegen keiıppen, bıraq ışınen rahattana syr jaqqyşty ūsyndy. Bağanağy "Ülken Misuri" parohody terlep-tepşıp eñbek etıp jatqanda, zeinetker suretşı köleñkedegı bır kübınıñ üstınde aiaqtaryn bylğañdatyp alma kemırıp otyrdy jäne aşyq auyz balalarğa tor qūrumen boldy. |
| 741 |
Eger ol osy kıtaptyñ avtory siaqty ūly danyşpan bolsa, tüsıner edı: Jūmys degen – bız jasauğa tiıstı närse, al Oiyn oinauğa bız mındettı emespız. Būl onyñ qağazdan gül jasau nemese jeldiırmendı qosu – jūmys ta, keglidı közdeu bolmasa Monblanğa köterılu – rahatqa böleitının tüsınuıne kömekteser edı. |
| 742 |
Syrlap bıtırdım. Polli apai senbedı. Ol öz közımen köru üşın şarbaqqa bet aldy. Eger Tomnyñ aitqanynyñ tym bolmasa jiyrma paiyzy şyndyq bolsa, apai äbden quanar edı. Ol üş qabat syrlanyp appaq bolğan şarbaqty, onyñ etegıne jürgızılgen aq syzyqty körgende, tañ-tamaşa qaldy. |
| 743 |
Mūny da aityp qoiu kerek. Al bar, oina. Üige keludı ūmytyp ketpe. Äitpese menıñ jazalauym tez! Polli apaidyñ riza bolğany sonşalyq, ony şolanğa aparyp eñ tañdauly almany berdı. Būğan qosa adal eñbekpen tapqan närsenıñ bärı ärı tättı, ärı qadırlı degen ūlağatty ösiet aityldy. |
| 744 |
Apai qasiettı kıtaptan üzındı keltırıp jatqanda Tomğa tättı pırändıktı qaltasyna süñgıtuge mümkındık tudy. Ol jügırıp esık aldyna şyqty da Sidtı kördı. Sidtıñ baspaldaqpen köterılıp kele jatqan betı edı. Baspaldaq üidıñ syrtynda, ekınşı qabattyñ tüpkı bölmelerıne aparady. |
| 745 |
Tomnyñ qolyna kesek topyraqtar tüstı de, kenet auadan topyraq jauğandai bolyp, Sidtıñ bet-auzyn, tūla-boiyn basyp qaldy. Polli apai esın jiyp Sidtı qūtqaram degenşe, Tom şarbaqtan sekırıp ğaiyp boldy. Ärine, şarbaqtyñ qaqpasy bar, bıraq Tomnyñ oğan baruğa uaqyty bola bermeidı. |
| 746 |
Endı qauıptenetın eşteñe joq. Būl jerde ūstap alyp, jazalaidy-au dep qorquğa da bolmaidy. Ol būrynğy uädelesken kelısım boiynşa, ekı äsker bır-bırıne şabuylğa şyğatyn qalalyq alañğa bet aldy. Ol äskerdıñ bırın Tom, ekınşısın onyñ aiyrylmas jan dosy Jo Garper basqarady. |
| 747 |
Ekı jaq ta ölgenderın eseptep, tūtqynğa tüskenderdı almastyrdy, endıgı jaña soğys neden bastalatynyna kelıstı jäne kelesı şeşuşı ūrystyñ künın belgıledı. Sosyn ekı jaqtyñ da sarbazdary sap tüzep, dästürlı marş äuenımen ūrys alañynan kettı, al Tom jalğyz özı üiıne qarai tartty. |
| 748 |
Ol qyzdyñ būğan degen mahabbatyn oiatuğa qanşama ai kettı. Osydan bır apta būryn Emmi mūny süietının moiyndağan. Sodan bergı jetı künde ol özın älemdegı eñ baqytty balamyn dep maqtanyşpen sezınıp jürgen, endı, mıne, bır sätte ol qyz kırıp şyğuğa kelgen kezdeisoq qonaqtai mūnyñ jüregınen ketıp qaldy. |
| 749 |
Sosyn ol būl jerde qyzdyñ bar ekenın baiqamağan bolyp, onyñ qyzyğuşylyğyn oiatu üşın türlı fokustar (er balalar arasyndağy ädıs) körsete bastady. Kenet ol qauıptı akrobatty körınıs jasap tūrğan kezde qyz jaqqa köz salyp edı, ol būğan jauyrynyn berıp, üige qarai ketıp barady eken. |
| 750 |
Aqyr soñynda salbyrañqy küide üiıne oraldy, al onyñ beişara basy neşe türlı armanğa toly edı. Keşkı as üstınde onyñ köñıl küiı köterıñkı bolğany sondai, tıptı apaiy da tañğalyp otyrdy: balağa ne bolğan? Sidke qūm aralas kesek laqtyrğany üşın sazaiyn tartqanmen, Tom oğan qapalanğan joq siaqty. |
| 751 |
Apaidyñ as bölmege ketuı mūñ eken, jazalanbağanynan özın baqytty sezıngen Sid būny külkı etkendei qantsalğyşqa qolyn sozdy. Būğan şydauğa bolmaidy! Alaida qantsalğyş Sidtıñ sausağynan jyljyp edenge tüsıp kettı de, byt-şyty şyqty. Tom rahattanğannan auzy jabylyp, quanyştan dybysy şyqpai qaldy. |
| 752 |
Men şyğyp ketkende, sen tağy bırdeñenı şyğarğan bolarsyñ. Aituyn aitqanmen, apai özınıñ artyq ketkenın sezdı. Balaqaiğa jyly söz aityp erkeletkısı kelgenmen, Polli apai būl balaqaiğa janaşyrlyq körsetseñ, özınıñ kınäsın moiyndap otyr dep oilauy mümkın, al tärtıp zañy būğan rūhsat etpeidı dedı ıştei. |
| 753 |
Sondyqtan ol eşteñe aitpastan, jüregı syzdağan küiı özınıñ ädettegı jūmysyna kırıstı. Tom bolsa, būryşta aşuğa bulyğyp jaraqattaryn sipalap özıne özı kele almai otyr. Apai ıştei mūnyñ aldynda tızesın büguge daiyn ekenın Tom bıldı jäne osy oiy onyñ köñılıne quanyş ūialatty. |
| 754 |
Apai közıne jas tolyp, oqtyn-oqtyn janaşyrlyqpen būğan qarap qoiyp otyrğanyn körse de, Tom oğan eşqandai köñıl audarğysy kelmedı. Tom özın auru küide elestetıp, apaiy mūnyñ "keşırdım" degen sözın estu üşın asty-üstıne tüsse de, būl qaiyrylmai, betın qabyrğağa būryp ünsız jatady. |
| 755 |
Bıraq Tom sol sūp-sūr keiıpte, tırlıktıñ belgısı joq salqyn küide jatady – baqytsyz, azaptan köz aşpağan kışkentai balanyñ qasıretı endı mäñgı toqtady. Tom osyndai qaiğyly sandyrağymen özın-özı äbden qajytyp, sorğalağan jasyn tūnşyğa jūtyp jatty. Köz jasynan ainalanyñ bärın tūman basqandai. |
| 756 |
Sondyqtan bır ğasyr joq bolyp ketken – iağni, bır apta – nemere äpkesı Meri üige oralğanyna esı şyğa quanğannan bilep, ändetıp esıkten engende qabağy tas tüiılgen köñılsız Tom ornynan tūryp basqa esıkten şyğyp kettı, al Merimen bırge kelgen äsem äuen men kün şuağy ekınşı esıkke bettedı. |
| 757 |
Ony özınıñ jüregı sekıldı qasırettı, mūñdy, şette jatqan būryştar şaqyrğandai. Özendegı ağaş sal qyzyqtyrdy da, ol şetıne kelıp otyra kettı, sosyn şetsız-şeksız köñılsız, tynyş jatqan su betıne qarap, özın yñğaisyz jağdailarğa ūryndyrmai jäne eşteñenı sezınbei osy tūñğiyqqa batyp ketudı armandady. |
| 758 |
Osy oilar onyñ janyn sağynyşqa toltyrdy, ol sonyñ bärın elestettı, aqyry aiağynda ornynan kürsınıp tūrdy da, qarañğylyqqa sıñıp kettı. Sağat toğyz jarym-onnyñ şamasynda ol beitanys sūlu tūratyn köşeden bır-aq şyqty; ainalada tırı jan körınbeidı; säl kıdırıp, bır sät qūlaq türıp edı – eş dybys joq. |
| 759 |
Sinaidyñ şyñyndai biıktıkten Moisei zañynyñ qatal ösietterın apai osylai jarialaidy. Osydan keiın Tom ekı büiırın taianyp alyp Injıldıñ öleñderımen basyn toltyruğa kırıstı. Sid bolsa sabağyn baiağyda daiyndap qoiğan. Tom özınıñ bar küş-quatyn sarqyp, tört-bes öleñdı esınde saqtauğa tyrysty. |
| 760 |
Ol Nagordağy ösietten üzındını ädeiı tañdap aldy, öitkenı Evangelienıñ eñ qysqa öleñderı sonda bolatyn. Jarty sağat ötkende ol özınıñ sabağy turaly būldyr elestı ğana tüsıngendei boldy, sebebı sol kezde onyñ oiy san-saqqa jügırıp, qoldary bırese anda, bırese mūnda – damylsyz qozğalysta edı. |
| 761 |
Jaraidy, baryp jattaiyn! Şynynda da, ol janyn salyp jattauğa kırıstı, ne syilyq ekenın bıluge qūmartyp jäne özınıñ paidasyn da oilady, osyndai ekı bırdei qyzyğuşylyqtyñ arqasynda sabaqty zulatyp jattap aldy. Meri oğan Barlou firmasynyñ qūny jiyrma sent tūratyn su jaña pyşağyn syilady. |
| 762 |
Meri oğan su toly qañyltyr şylapşyn men sabyn berdı, ol esıktıñ syrtyna şyqty da, şylapşyndy oryndyqqa qoidy, sosyn sabyndy suğa bır malyp aldy da, būrynğy ornyna qoia saldy; būdan soñ ekı jeñın türıp, sudy eppen jerge töktı de, as bölmege kırıp esıkte ılulı tūrğan oramalmen betın ysqylady. |
| 763 |
Şylapşynğa tağy su qūiyldy. Būl joly Tom suğa säl qarap tūrdy da, bar küşın jiyp dem aldy da, juyna bastady. Ol betınen sabyndy su sorğalağan küiı ekınşı ret as bölmege kırıp közın aşa almai sipalap sürtınetın oramal ızdegendegı kelbet-keskınınen onyñ şyn köñılmen juynğany körınıp tūr. |
| 764 |
Meri onyñ bäteñkesın ūmytyp ketedı ğoi dep Tom dämelenıp edı, beker boldy: Meri şoşqanyñ maiymen jyltyratyp mailap, Tomnyñ bäteñkesın alyp keldı. Onyñ şydamy tausylğany sonşa, aiağymen jer tepkılep, özınıñ qalamağan närsesın jasauğa ylği mäjbür etetınderı nesı dep yzalandy. |
| 765 |
Tom körsettı. Bärı dūrys, zattar bır qoldan ekınşı qolğa ötıp jatty. Sodan keiın Tom ekı aq şardy üş qyzyl biletke aiyrbastady jäne ekı kök bilettı alyp, ornyna ūsaq-tüiek bırdeñelerdı bere saldy. Ol ışke kırıp kele jatqan balalardy añdyp tūrdy da, olardan türlı-tüstı biletterdı satyp aldy. |
| 766 |
Jasamys, ornyqty mūğalım aralasty, alaida mūğalım ainala bergende, Tom aldyñğy qatarda otyrğan balanyñ şaşynan tartyp qaldy da, anau artyna būrylyp qarağanşa, būl kıtapqa üñılıp ülgerdı. Bır minuttan keiın basqa balany tüireuışpen türttı, sebebı ol balanyñ "ai!" dep aiqai salğanyn estıgısı keldı. |
| 767 |
Balalar sabaq aita bastağanda, Injıldıñ öleñderın dūrys jattağan eşkım joq bolyp şyqty, ylği mūğalım tüzetıp aityp tūrdy. Qalai bolğanda da, äiteuır äreñ dep sabaq ta bıttı-au, sonan soñ är bala syilyq aldy – Injıldıñ öleñderı jazylğan şağyn kök bilet: kök bilet Injıldıñ ekı öleñın jattağany üşın. |
| 768 |
Menıñ oqyrmandarymnyñ ataqty Dore bezendırgen tamaşa Injıldıñ ekı myñ öleñın jattauğa küşı de, şydamy da jeter me eken? Meri osy täsılmen ekı jylğy eñbegınıñ arqasynda ekı Injıl kıtabyn syilyqqa aldy. Al, nemıs otbasynyñ bır balasy tıptı tört pe, bes pe – qasiettı kıtap alğan. |
| 769 |
Basqa şäkırtterdıñ ışınde tek eresekterı ğana özderınıñ biletterın saqtaidy jäne mektep direktorynyñ qolynan Injıl kıtabyn alu üşın adamdy jalyqtyratyn jattaumen ūzaq ainalysady – būl syilyqty alu sirek jäne qūrmettı oqiğa bolatyn. Injılge qoly jetken şäkırt sol künı ataqty bolyp şyğa keledı. |
| 770 |
Özge şäkırtterdıñ jürekterı kem degende ekı jūma boiy ataqty balanyñ ızımen jürgılerı keletının qalaityny ras. Tomnyñ aqyl asqazany mūndai "tamaqqa" ūmtylğan emes, bıraq onyñ jan düniesınıñ dañqqa, Injıldı alu üstınde jarqyrap körınuge qūştar ekendıgıne kümändanuğa bolmaidy. |
| 771 |
Uolters myrzanyñ bet älpetı baisaldy, jüregı taza, şynaiy bolatyn; qasiettı zattar men kielı oryndarğa ol erekşe sezımmen qaraityn, olardy kündelıktı tırlıktegı ūsaq-tüiekten bölıp, qūrmet tūtatyn. Jeksenbılık mektepke kelıp söilegende, onyñ ünınen ädettegı äuen emes, basqaşa notalar paida bolatyn. |
| 772 |
Qalğanyn aita berudıñ jönı joq. Direktordyñ sözı tügelımen äzır ülgı boiynşa qūrastyrylğan jäne ol eşqaşan özgermeidı – iağni, bärımızge ne aitatyny belgılı. Ol sözdıñ soñğy bölıgı ūrynşaq balalardyñ sart-sūrt töbelesıne kömılıp qaldy. Basqa da köñıl köterer oqiğalar bolyp jatty. |
| 773 |
Balalar qozğalaqtap, sybyrlasyp, dabyrlasyp kettı, olardyñ äñgıme, qylyqtary, tıptı Meri men Sid sekıldı qimyldamaityn jalğyz-jalğyz jartastarğa da jan bıtırdı. Direktordyñ dausy bäseñdep, sözınıñ aiağyna jetkende bölmedegı äñgıme su sepkendei basyldy da, ünsız alğystyñ jarylysymen ūlasty. |
| 774 |
Orta jastağy er adam körnektı tūlğa eken – okrugtık sot bolyp şyqty. Mūndai joğary märtebelı qyzmetkerdı balalar eşqaşan körgen emes; oğan qarap otyryp, balalar būl kısı qandai materialdan jasalğan dep ıştei özderıne sūraq qoidy jäne ol qalai yryldaitynyn estıgılerı kelıp jandary şyğa jazdap otyr. |
| 775 |
Osy oilardy yntyğa tyñdap, äserınen bükıl klasta tynyştyq ornady. Būl kısı osy qalaşyqta tūratyn advokattyñ tuğan ağasy Techer degen märtebelı sot eken. Jeff Techer degen oquşy sol boida alğa şyğyp, myna ūly adammen jaqyn tanys ekendıgın bıldırıp, bükıl klasty qyzyqtyrdy. |
| 776 |
Jas mūğalım äielder közge tüsuge tyrysyp, osyğan deiın qūlaqtarynan būrağan balalarğa külımsırei erkeletıp qamqor bola qalğan keiıp körsetıp jür. Jas er mūğalımder özderınıñ "myqtylyqtaryn" keibıreulerge eskertu jasap, endı bıreuge sögıs berıp, tärtıptı retteumen kölbeñdeidı. |
| 777 |
Qyzdar öz kezegınde belsendılık körsetken bolady, al er balalardyñ yqylas-yntasy sonşa, zaldyñ ışı äskeri būiryq äserınen tärtıp ornap, şarğa tolyp kettı. Osy körınıstıñ biıgınde, kresloda otyryp, sottyñ külımsıregen türımen mekteptıñ är qabyrğasyna köz jügırtken ūly adamnyñ tūlğasy tūr. |
| 778 |
Uolter myrza Soierden eşteñe şyqpaitynyn baiağyda-aq bılgen jäne ol juyqtağy on jylda Tomğa Injıl kıtabynyñ timeitınıne senımdı bolatyn. Alaida közben körıp, qolğa ūstap tūrğanda qarsy dau aitu mümkın emes: mör basylğan tübırtekterı mynau, iağni osyğan sai aqy töleu kerek. |
| 779 |
Tomdy sottyñ aldyna äkelıp tanystyrdy, bıraq beişara balanyñ tılı tamağyna jabysyp, tynysy taryldy jäne jüregı de tynymsyz sekırdı – myna kısınıñ ūlylyğy aldynda qoryqqannan, eñ bastysy, sottyñ qyzdyñ äkesı ekendıgınen. Tom būl jerde qarañğy bolsa, ol kısınıñ aldynda tızerlep sälem berer edı. |
| 780 |
Osylai deisıñ, Tomas, sen, ärine, ınjıldık ekı myñ öleñ üşın eşqandai aqşa almaisyñ. Eşqaşan, eşqandai! Al, endı özıñnıñ jattağanyñnan mağan jäne myna hanymğa aityp beruge kelısesıñ be, – senıñ qarsylyq bıldırmeitınıñdı bılemın, sebebı bız oqudy jaqsy köretın balalardy maqtan etemız. |
| 781 |
Tomnyñ eşqaşan qol oramaly bolyp körgen emes jäne ol qol oramaly bar balalardy oñbağan sänqoilar dep jek köretın. Şırkeu halyqqa tolğanda, keşıkkenderge eskertu üşın tağy qoñyrau soğyldy, sonan soñ şırkeu ışınde oqta-tekte hor änşılerınıñ külkısı estılgenı bolmasa, saltanatty tynyştyq ornady. |
| 782 |
Bır şırkeude özderın mädeniettı ūstağan änşılerdı körgenım bar, bıraq qai jerde ekenın ūmyttym. Odan berı köp jyldar öttı, körgenımnıñ köbı esımde qalmapty, mūnyñ bärı basqa elde boldy ğoi deimın. Dıni qyzmetker gimnnıñ atyn aitty da, būl jaqtyñ ädetı boiynşa, dauysyn köterıp, özı oqi bastady. |
| 783 |
Köilekterdıñ sybdyrlağany estıldı – namaz kezınde türegelıp tūrğan keluşıler endı oryndyqtarğa jaiğasty. Bız osy kıtapta ömırbaianyn aityp otyrğan bala namazdan läzzat alyp körgen emes – ol mūnyñ bärın kezektı ış pystyratyn jiyn dep qabyldady jäne bar küşın salyp aiağyna deiın şydauğa tyrysty. |
| 784 |
Qoñyzdy piston salatyn qorapşanyñ ışıne tyqqan bolatyn. Tom qorapşany aşa bergende, qoñyz onyñ sausağyna jarmasty. Qoñyz şırkeu oryndyqtarynyñ arasyndağy jolğa laqtyrylğany tüsınıktı jai, al Tom tıstelgen sausağyn auzyna sūqty. Qoñyz şalqasynan tüstı de, därmensız tyrbañdap, audaryla almai jatyr. |
| 785 |
Tom oğan qarap qaitadan ūstağysy kelgenmen, qoñyz alysta edı. Esesıne ol ösietke nemqūraidy qaraityn basqalarğa ermek boldy. Sol sätte şırkeuge şıldenıñ ystyğynan qaljyrap tymsyraiğan it kırdı: esıgı jabyq itqoranyñ ışınde otyryp-otyryp jalyqqan oğan ermek etetın oqiğalar kerek edı. |
| 786 |
Oğan jaqyn otyrğandardyñ dybyssyz külkıden iyqtary selkıldeidı; bırqatary bet-jüzın qol oramaldyñ tasasyna jasyryp otyr, al Tom osy sätte özın şeksız baqytty sezındı. İtte küi joq – şamasy özın aqymaq sezındı bılem, bıraq onyñ ökpelegenı sonşa, jüregı şanşyp, älgı qoñyzdan öşın alğysy keldı. |
| 787 |
Esı ketıp azaptanğan ol özınıñ iesınıñ aldyna sekırıp edı, ol pudeldı terezeden laqtyryp jıberdı, sarnap qyñsylağan dauys bırte-bırte jai estıle bastady da, aqyrynda ünsızdıkpen aiaqtaldy. Būl kezde şırkeudıñ ışındegıler bet-älpetterı sūp-sūr bolyp, külkıden tūnşyğyp otyrdy. |
| 788 |
Ärine, ol ärı qarai sürınıp-qabynyp, aqsañdap jalğasa berdı, al onyñ mänı men mazmūny turaly oilap äser alyp otyrğan jan joq. Şırkeu oryndyqtarynyñ arqasyna betterın jasyryp, keluşıler külkıden jaryla jazdap uağyzşynyñ saltanatty jäne qaiğyly ösietterın tyñdağan keiıp körsetude. |
| 789 |
Düisenbı künı tañerteñ ol ylği da özın baryp tūrğan baqytsyz sezınetın ädetı, öitkenı mekteptegı apta boiy köretın azap osy künnen bastalady. Sonda ol ömırde eşqaşan jeksenbı bolmağanyn tıledı, öitkenı az uaqyt erkındıkten keiın qarañğylyqqa qaita oralu tıptı, auyr. Tom jatyp alyp oilady. |
| 790 |
Kenet onyñ basyna jarq etıp bır oi kele qaldy – auyryp qalsa, qandai jaqsy bolar edı, ol sonda üide qalady, mektepke barmaidy. Būl ümıt onşa senımdı emes, alaida nege tyrysyp körmeske! Ol özınıñ dene müşelerın zerttei bastady. Eş jerı auyrmaidy, ol tağy da tūla boiyn sipap kördı. |
| 791 |
Alaida kerısınşe, sol boida-aq auruy bırjola joğaldy. Tom ärı qarai oilandy. Kenet ol bır tısı qisañdap tūrğanyn bıldı. Būl ülken olja edı, ol yñqyldai bastady da, sol boida toqtai qaldy, eger ol tısı turaly auzyna alsa boldy, apaiy sol boida tıstı jūlyp tastaidy – al, ol janyñdy alatyndai qiyn. |
| 792 |
Ol sondyqtan tıstı keiınge qoia tūryp, basqa bırdeñe oilap tabu kerek dep şeştı. Qapelımde oiyna eşteñe orala qoimady; sonan soñ onyñ oiyna därıgerdıñ syrqat adamdy ekı-üş apta boiy tösekke jatqyzatyn jäne başpaidy kesıp tastau qaupı bolatyn bır aru turaly aitqany esıne tüstı. |
| 793 |
Därıger aitqan aurudyñ qandai belgılerı bolatynynan būl habarsyz. Degenmen Sid ūiyqtap jatqan, mūnyñ yñyranğan dauysyn esti qoimady. Tom dauysyn qattyraq şyğaryp yñqyldady, sol kezde başpaiy, şynynda da, auyryp tūrğandai körındı. Sidten dybys şyqpaidy. Tomnyñ tyrysqany sonşalyq, entıgıp kettı. |
| 794 |
Sen tek sabaqtan qaşyp özenge baryp balyq aulau üşın osynyñ bärın oilap tapqan ekensıñ ğoi! Äi, Tom, Tom, men senı sonşalyqty jaqsy köremın, al sen menıñ kärı jüregımdı oñbağan qylyqtaryñmen äbden şarşattyñ! Söitkenşe bolmai tıstı jūlatyn qūral-saimandar da kelıp ülgerdı. |
| 795 |
Qaladağy ana ataulynyñ bärı Geklberridı öte jek köredı jäne bır jağynan odan qorqady, sebebı, ol erınşek, tärbie körmegen, eşqandai mındettı erejenı saqtamaityn oñbağan bala. Onyñ üstıne, olardyñ balalary tügeldei Geklberri dese esterı şyğyp elıkteidı, onymen bırge jürudı märtebe köredı. |
| 796 |
Geklberri qūs sekıldı erkın, qaida barğysy kelse, sol jerde jüredı. Aua raiy jaqsy bolsa, böten üilerdıñ baspaldağyna ūiyqtai ketedı, al jañbyrly künde bos böşkelerge tüneidı. Oğan mektepke, şırkeuge barudyñ keregı joq, ol eşkımdı tyñdauğa tiıstı emes, ony eşkım baqylap, teksermeidı. |
| 797 |
Balyq aulağysy kelse, özenge baryp qarmaq salady nemese şomylady, sudyñ ışınde otyrğysy kelse qanşa otyrsa da otyrady. Töbeleskısı kelse, oğan eşkım tyiym salmaidy. Tañğa deiın ūiqtamai jüre alady. Köktemde bırınşı bolyp jalañaiaq jüretın sol, al küzde aiaq kiımdı bärınıñ soñynan kiedı. |
| 798 |
Oğan juynudyñ, taza köilek kiudıñ qajetı joq, al ūrsysqanda aldyna jan salmaidy, tamaşa ūrsysady. Bır sözben aitqanda, ömırın tamaşa etu üşın onda bärı bar. Sankt-Peterburgtegı mädeniettı otbasylarynan şyqqan, qol-aiaqtaryndağy kısennen äbden qaljyrağan "öte tärbielı" balalardyñ bärı osylai oilaidy. |
| 799 |
Sebebı onyñ süielderı degen sansyz, bızdıñ qaladağy balalardyñ arasynda süielı eñ köp Bob Tanner. Al ol şırıgen ağaş tübırındegı sumen emdeudı bılse, üstınde bır de bır süiel qalmağan bolar edı. Men osy öleñdı aityp, myñdağan süieldı ketırgem – iä, Gek, myna qoldarymnan. |
| 800 |
Tün ortasynda şaitan keledı, mümkın ekeu, ne üşeu, bıraq ony sen körmeisıñ, olardyñ sözderın estisıñ. Olar ölgen adamdy süirep äkete bergende, soñdarynan mysyqty laqtyrasyñ da: "Şaitan ölıktıñ soñynda, mysyq-şaitannyñ, süielder mysyqtyñ soñynda, – şarua bıttı, üşeuı de menen kettı!" deisıñ. |
| 801 |
Özge üilerdıñ bärınen oqşau tūrğan mektepke jaqyndağanda, Tom sabaqqa asyğyp kele jatqandai tezırek jürdı. Qalpağyn ıle saldy da, özınıñ oryndyğyna asyğys bettedı. Mūğalım taqtyñ üstınde otyrğandai biık şetennen örılgen kresloğa jaiğasyp, klastağy sybyr-kübır dybysqa terbelgendei keiıpte. |
| 802 |
Jäne būl sağan sabaq bolsyn. Şäkırtter şiqyldap küldı. Būl Tomğa bır türlı esınen aiyrğandai äser ettı. Alaida onyñ yñğaisyzdanuynyñ sebebı basqa edı: ol ğajaiyp perıştenıñ aldynda äbden esı şyqty jäne özınıñ būl tabysyna azaptana quandy. Qarağai oryndyqtyñ şetıne qūiryğyn basty. |
| 803 |
Qyz tanauyn köterıp ärı qarai yğysty. Otyrğandardyñ bärı sybyrlasyp, köz qysysyp, bır-bırın türtkıledı, bıraq Tom ūzyn alasa partağa süienıp tynyş otyrdy jäne bar yntasymen oqyp otyrğan sekıldı. Jūrt oğan köñıl audaruyn qoidy da, klas ışı yzyñdağan jalyqtyratyn dybysqa toldy. |
| 804 |
Bala közınıñ astymen körşı qyzğa qarap-qarap qoiady. Al ol ernın dürditıp, terıs qarady. Qyz baiqatpai körşısıne qarap edı, sol boida onyñ aldynda şabdaly jatty. Tom, ony jeñıl qimylmen jyljytyp qoidy. Qyz şabdalyny kerı iterdı, bıraq jüzınde eşqandai renış-aşudyñ ızı joq. |
| 805 |
Qyz taqtağa qarağanmen, bet-jüzınde özgerıs baiqalmady. Ol endı taqtağa suret sala bastady, bıraq ony körsetpei sol qolymen tasalady. Qyz alğaşqyda köñıl bölmegen bolyp otyrğanmen, soñğy jağynan onyñ qyzyğyp otyrğany baiqaldy. Bala eşteñenı baiqamağan keskınmen suretın sala berdı. |
| 806 |
Klas tynyştalğasyn, Tom şyn nietımen sabaqqa kırısuge tyrysyp edı, bıraq basyna eşnärse kırmei qoidy. Oqu sabağynda ol şatasyp, sözden jañyla berdı, jağrafia sabağynda köldı tau dep, taudy özen, al özenderdı jazyq dedı, söitıp jaratylys tügelımen alğaşqy byt-şyt qalpyna keldı. |
| 807 |
Aua öte qapyryq, jeldıñ lebı de joq. Ūiyqtatatyn künderdıñ ışındegı nağyz ūiqy basatyn kün boldy. Sabaqty jattap yzyñdağan jiyrma bes oquşynyñ kübır-sybyry aranyñ yzylyndai guıldeidı. Anau jyraqta jarqyldağan Künnıñ şuağyna şağylysyp, yssylyqtyñ mūnaryna oranğan Kardif tauynyñ jarqabaqtary körınedı. |
| 808 |
Jo kürtesınıñ omyrauynan tüireuış alyp, joldasyna tūtqyn taskenenı qaiyrmalauğa kömektese bastady. Barğan saiyn ekeuı būl sportpen bıraz ainalysty. Aqyry aiağynda Tom bız bır-bırımızge kesel keltırıp otyrmyz, būdan janyña rahat taba almaisyñ dep özınıñ şeşımın jarialady. |
| 809 |
Taskenenıñ de qyzynğany balalardan kem emes, bırese anda, bırese mynda şapqylap tynyş tappai jantalasuda, alaida jeñıs Tomğa qarai būrylyp, sausaqtary jändıkke jaqyndai bergende, Jonyñ tüireuışı onyñ jolyn bögei qoiady da, kene Jo jaqta qalady. Tom aqyrynda şydai almady. |
| 810 |
Mūğalım ekı minut boiy olardyñ kürtesınen şañ-tozañdy qaqty, mekteptıñ quanyşynda şek bolmady. Ekı dostyñ özderınıñ ermekterıne den qoiğandary sonşalyq, älgı dürelerdıñ aldynda klas ışı tym-tyrys bolyp kettı, sebebı mūğalım eppen basyp keldı de, ekı dostyñ janynda tūryp eñkeidı. |
| 811 |
Osylaişa Tom bır top balamen, Bekki basqa toppen bırge mektepten şyqty. Keşıkpei olar tūiyq köşenıñ tırelgen jerınde kezdestı de, mektepke keldı. Ekeuı grifel taqtany aldaryna qoiyp, qatar otyrdy. Tom grifeldı Bekkige berdı de, onyñ qolynan ūstap otyryp, tağy bır tamaşa üi tūrğyzdy. |
| 812 |
Ony süietınıñdı özıñ bılesıñ. Tom onyñ moinynan qūşaqtağysy kelıp edı, bıraq Bekki ony iterıp jıberdı de, betın qabyrğağa būryp, ökırıp jylai berdı. Tom ony jūbata bastady, erkeletıp türlı at qoidy, tağy da süigısı kelıp edı, bıraq anau tağy iterıp jıberdı. Sosyn Tomnyñ namysy keldı. |
| 813 |
Ol batyl qadammen esıkke bettedı de, köşege şyğyp kettı. Mektepten köp ūzamai toqtady, yñğaisyzdanyp jäne renjıp, jaña ğana özı şyqqan esıkke qarai beredı, Bekki oilanyp, mūnyñ soñynan jügırıp keledı dep ümıttenetındei. Bıraq qyz şyqpady. Tom qaiğyğa batyp, özın kınälı sezındı. |
| 814 |
Ol otyra ketıp, tağy jylady, özın kınälı sezındı. Sol ekı arada oquşylar da jinala bastady, qaiğysyn körsetpeu kerek, jaraly jüregın säl de bolsa basu kerek, köñılsız ūzaq künnıñ bar salmağyn özı arqalauy kerek. Onyñ äzırşe dos qyzdary da joq, özınıñ qaiğysyn bölısetın eşkımı bolmady. |
| 815 |
Sosyn tauğa qarai basy salbyrap jai ketıp bara jatty. Jol boiy ekı būlaqty keşıp öttı, öitkenı balalardyñ arasynda bır nanym bar: arttağy quğynşyny şatastyru üşın osylai, ızın jasyrady. Jarty sağattan soñ jesır äiel Duglastyñ Kardif tauynyñ şyñynda tūrğan bai üiın artta qaldyrdy. |
| 816 |
Mektep tömengı añğarda äreñ körınıp tūr. Jolauşy qalyñ orman ışıne endı, jalañaiaq jolğa da jaqyndamai jüre berdı de, japyrağy jaiylğan emennıñ tübındegı müktıñ üstıne otyrdy. Mūnda, ormanda, typ-tynyş jäne qapyryq. Tüs kezındegı ölı yssylyqtan tıptı qūstar änı de toqtap qalğan. |
| 817 |
Tabiğat qalğyp tūrğandai, onyñ tüsı oqta-tekte tūmsyğymen ağaşty soqqylağan toqyldaqtyñ dybysynan būrylyp tūr. Sol tyqyldan orman tynyştyğy tıptı qoiulanyp, al jalğyzdyqtyñ qasıret-qaiğysy odan saiyn janyñdy jeidı. Tomnyñ jüregın qaiğy kemırıp, tūnjyrağan tabiğatpen ün qosyp tūrğandai. |
| 818 |
Eşteñe. Oğan tek jaqsylyq tıledı. Al ol bolsa, mūny it sekıldı quyp jıberdı – iä kädımgı itke ūqsatyp. Ol qyz bır kezde osy qylyğyna ökınedı, mümkın, öte keş bolar. Äi, būl mäñgılık emes, uaqytşa ölse ğoi! Bıraq jas kezde jürekter jūmsaq, qalai qyssañ da, tez ornyna keledı. |
| 819 |
Künı erteñ-aq jolğa şyğady. Tañerteñ äzır bolu üşın äzırlıktı qazır bastau kerek. Özınıñ bar bailyğyn jinastyruy kerek. Jaqyn jerde şırıgen ağaş jatyr eken. Tom qaltasynan Barlou şappasyn alyp, ağaştyñ tübın qaza bastap edı, keşıkpei pyşağy ağaş pa – äiteuır bır närsege tidı. |
| 820 |
Eger şariktı naqyldy aityp otyryp kömseñ, ekı apta boiy ony qozğamaisyñ da, sosyn baryp älgı naqyldy qaitalap qūpia jäşıktı aşasyñ, senıñ osyğan deiın joğaltqan şarikterıñnıñ bärı sonda jatyr. Bıraq ğajap eşteñe bolmady, Tomnyñ osyğan deiın senıp jürgenı bos närse bolyp şyqty. |
| 821 |
Ol oilanyp-oilanyp, aqyry būl joly bır siqyr aralasty-au dep şeştı. Ol qalai da bärıne köz jetkızgısı kelıp, ortasynda qūiğyş sekıldı şūñqyr bar taza topyraqty jerdı tauyp, erneuıne etpettep jatyp: Bılgım kelgen närsenı aitşy, qoñyzym, Bılgım kelgen närsenı aitşy, qoñyzym, – dep qaitalady. |
| 822 |
Tom jalma-jan kürtesın jäne şalbaryn şeşıp laqtyra saldy da, şırıgen ağaştyñ janynan qurağan japyraqtardy ysyryp arşyp, sol jerden qoldan jasalğan sadaq, oq, ağaş qylyş jäne qañyltyr tūrbany şyğardy, özı tezdetıp qarulardy asynyp alyp, jadağai jalğyz köilekpen jauğa qarsy jügıre jöneldı. |
| 823 |
Myna köñıldı orman ışındegı joldardy basyp alu üşın senımen qylyştasuğa daiynmyn. Qorğan! Olar ağaş qylyştaryn suyryp basqa qarularyn jerge tastady, jauyngerlık qalypqa kelıp, önerdıñ barlyq erejesı boiynşa nağyz jekpe-jek bastaldy: ekı soqqy joğary, ekı soqqy tömen. Aqyry Tom aitty. |
| 824 |
Balalar kiınıp, qarularyn jasyrdy da, özderı bır-bırınen būl zamanda qaraqşylar joq, sivilizasia olardyñ ornyn nemen toltyra alady dep sūrap ūzap bara jatty. Amerika Qūrama Ştattarynyñ ömır boiy prezidentı bolğanşa, eñ bolmasa bır jyl Şervud ormanynyñ qaraqşylary bolsaq qoi dedı ekeuı de. |
| 825 |
Jüikesı öre tūra kelgendei qozğalyp typyrşyğandy talap etkenmen, Tom Sid oianyp ketedı dep döñbekşu tügılı qol-aiağyn qozğai almai jatty. Ol tyrp etpei jatqan küiı qarañğylyqqa köz tastaidy. Ainala basyñdy ainaldyratyn tynyştyq. Būl tynyştyqtyñ arasynan älsız dybystar talyp estılgendei boldy. |
| 826 |
Polli apaidyñ bölmesınen qoryldağan dybys estıldı. Odan soñ şyryldauyq şegırtkenıñ tynbastan şyryldağan ünı – ol qai jaqta şyryldap jatqanyn adamzattyñ danyşpany bolsa da anyqtai almas edı. Sonyñ arasynda tösegınıñ bas jağynan qabyrğağa jarmasqan üşkırleuık qoñyz tyqyldata bastady. |
| 827 |
Tom selk etıp şoşyp kettı: būl – bıreuge ajal tönıp tūr degen belgı. Alystan ittıñ ürgenı estıldı, sälden soñ onyñ är jağynan jyraqtan basqa bır ittıñ ūlyğany qūlaqqa keldı. Tom azapty minuttardy basynan keşırıp jatyr. Ol uaqyt degen bıtıp, endı mäñgılık bastalğan şyğar dep oilady. |
| 828 |
Kenet ūiqyly-oiau mysyqtyñ jai miaulağanyn estıdı. Jaqyn mañda tereze aşyldy jäne osy dybystan Tom oianyp kettı. "Ket ärı, oñbağan mysyq!" – degen aiqai estıldı de, ıle apaidyñ ağaş saraiyna qarai laqtyrğan şyny bötelke saraidyñ qabyrğasyna soğylyp, byt-şyty şyqqany estıldı. |
| 829 |
Tom ūşyp tūra kelıp, tez-tez kiındı de, terezeden tüsıp üidıñ töbesımen toñqañdap bara jatyp bır-ekı ret miaulap jauap berdı, sosyn saraidyñ töbesıne sekırıp, odan jerge tüstı. Geklberri Fin qolynda ölgen mysyq, tömende kütıp tūr eken. Balalar jolmen jürıp, keşıkpei qarañğylyqqa batyp kettı. |
| 830 |
Jarty sağat ötkende olar zirat mañyndağy biık şöpterdıñ arasyna jettı. Zirat batys ülgısındegı eskı molalar bolatyn. Qalaşyqqa jaqyn qyr basynda ainalasy ağaş şarbaqpen qorşalğan, bıraq şarbaqtyñ ağaştarynyñ bırazy ışke qarai, keibırı syrtqa qarai qūlağan, tıke tūrğany qalmapty. |
| 831 |
Samal jel būtalarda yñyrsyğandai, zäresı ūşqan Tomğa ölgenderdıñ jany adamdar nege bızge tynym bermeidı dep aryz aityp jatqandai körındı. Dostar az söiledı, onda da tek sybyrlasyp qana; myna saltanatty tynyştyq, tün qarañğylyğy, oqiğa ötıp jatqan jer – osynyñ bärı olarğa qorqynyşty äser ettı. |
| 832 |
Olar özderı ızdegen jañadan üiılgen topyraqty tapty da, jaqyn jerdegı qalyñ japyraqty ağaştyñ astyna tyğyldy. Olar ūzaq kütken sekıldı sezındı. Jyraqta ükı aiqailady, myna ölı tynyştyqty būzatyn odan basqa dybys joq. Tomnyñ basyna jaman oilar keldı, ol sosyn äñgımemen köñılın bölgısı keldı. |
| 833 |
Analar bırdeñe dep mıñgırlep jauap bergen boldy da, qazudy jalğastyra berdı. Bıraz uaqytqa deiın kürekterdıñ ūsaq tastar men ūiysqan topyraqty kürep laqtyrğan dybysy estılıp tūrdy. Aqyry kürektıñ ağaşqa soğylğany estıldı: kürek tabytqa soğyldy, bırneşe minut ötkende qozğauşylar ony joğary şyğardy. |
| 834 |
Ol sosyn därıgerge ūmtyldy. Ekeuı töbelese kettı, aiaqtarymen kök şöptı taptap, ökşelerı jerge kırıp, bır-bırın jūdyryqtap jatyr. Jo ekı közı qantalap, öşpendılıktıñ örtıne oranğandai, Potterdıñ jerde jatqan pyşağyn alyp, mysyqqa ūqsap bükşiıp, pyşaq salu üşın yñğaily sättı kütıp ainala jügırdı. |
| 835 |
Kenet därıger qarsylastyñ qūşağynan būlqynyp şyğyp Vilämstyñ molasynan şyqqan ülken taqtaimen Potterdı bır qoiyp edı, anau ūşyp tüstı, osy kezde budan qolyndağy pyşaqty sabyna deiın boilatyp jas jıgıttıñ keudesıne saldy. Jıgıt teñselıp baryp, Potterdıñ üstıne qany sorğalağan küiı qūlady. |
| 836 |
Osy sätte aidyñ betın būlttar basty da, myna qorqynyşty körınıs qarañğy sahnağa kömılıp qaldy. Zärelerı ūşqan balalar jan-jaqtaryna qaramastan qarañğylyqqa oranyp qaşyp barady. Ai būlttardyñ arasynan qaita körıngende, Jo oiğa batqan küiı ekı denenıñ janynda bıraz tūrdy. |
| 837 |
Potter qozğalyp yñyrsi bastady. Ol qolyndağy pyşaqty qysyp ūstap, köz aldyna äkeldı, selk etıp şoşyp kettı de, jerge tüsırıp aldy; sosyn tūryp, janyndağy därıgerdıñ ölı denesın ysyryp tastady da, onyñ jüzıne qarady; jan-jağyna qarap edı, budannyñ oğan qadalğan közıne tap boldy. |
| 838 |
Eger esıne tüse qalsa, molağa qaita baruğa qorqady – qyt-qyttağan tauyq, ezuınen sılekei aqqan beişara! Ekı-üş minut ötkende, jaña öltırılgen adamğa, jaimağa oralğan ölıkke, qaqpağy joq tabytqa, betı aşylğan qabırge aspannan ai ğana qarap tūrdy. Ainala tügel tynyştyqqa orandy. |
| 839 |
Ekeuı mezgıl-mezgıl qauıptene artqa qarap qoiady, bıreu quyp kele jatyr ma dep oilaityn bolsa kerek. Jolda kezdesken būtanyñ bärı būlarğa tırı adam siaqty körınedı, ony körgen saiyn būlardyñ zäre-qūty qaşady. Būlar qala şetındegı ağaş üilerdıñ janynan ötkende töbetter oianyp, üre bastady. |
| 840 |
Balalar özderı ışıne kırgısı kelgen, bır kezde terı ilengen eskı üige közderın almai qarady, eñ soñğy küşterın jiyp jügırdı. Aqyry ekeuı eskı üige de jettı, iyqtasa aşyq esıkten enıp, eskı üidegı qarañğylyqqa oranyp edenge jata-jata kettı. Olar baqytty edı, bıraq ölerdei şarşağan bolatyn. |
| 841 |
Tom jıp orağan inelerınıñ bırın aldy, sosyn ekeuı kezektesıp ülken sausaqtaryn qanatyp, tamşylatty. Osylai bırneşe ret qan tamşysyn jiyp, kışkene sausaqty qalam ornyna paidalanyp, Tom aty-jönınıñ bırınşı ärıpterın jazdy da, sosyn G.F ärıpterın jazudy Geklberrige üirettı. |
| 842 |
Ant berıldı. Olar taqtaidy saltanatty türde qabyrğağa jaqyn jerge kömdı. Öitkenı būlardyñ tılderın jalğağan şynjyr mäñgılıkke kılttendı, al ol kılttıñ aşqyşy alysqa tastaldy. Jartysy qirağan üidıñ ekınşı jağynan bır köleñke jürıp ötkendei boldy, bıraq balalar ony baiqağan joq. |
| 843 |
Özıme sol kerek! Mektepke barmau, ısteme degendı ısteu osylai aiaqtalady. Eger men şyn nietımmen talpynsam, Sid sekıldı jaqsy bala bolar edım ğoi, joq, joq, talpynğan emespın. Eger myna köldeneñnen aman qūtylsam, kündız-tünı jeksenbılık mektepte bolar edım. Tom myrsyldap jylai bastady. |
| 844 |
Sol jerde keide äkem şoşqalarmen bırge tünep jüretın edı, bıraq mynau ol emes. Ol keide sondai qatty qoryldaidy – zäreñ ūşady. Jäne ol endı bızdıñ qalağa kele almaidy dep oilaimyn. Saiahatta kezdesetın türlı oqiğalardy bastan keşıruge degen qūştarlyq balalarda qaita oiandy. |
| 845 |
Aiaqtyñ ūşymen basyp, bırınıñ artynan bırı jürıp, ūiqydağy adamğa jaqyndady. Oğan bırneşe qadam qalğanda, Tom bır taiaqty basyp kettı, taiaq satyr etıp synyp qaldy. Ūiqydağy adam yñqyldap, ekınşı jağyna audarylyp jatyp edı, ai säulesı betıne tüstı. Būl Meff Potter bolyp şyqty. |
| 846 |
Balalardyñ tamyry soqpai, qan ūiyp qalğandai küide edı, onyñ üstıne anau qozğalğanda būlar ne ısterın bılmedı; sosyn baryp olardyñ qorqynyşy tarqai bastady. Olar jaimen ärı qarai ötıp, bıraz qadam attağannan keiın ekeuı ekı jaqqa kete berıp edı, kenet tüngı tynyştyqty jañğyrtyp tağy it ürdı. |
| 847 |
Negrler solai deidı, al olar būl jağyn jaqsy bıledı. Sosyn balalar oiğa şomyp aiyrylysty. Tom özınıñ ūiyqtaityn bölmesıne terezeden kırgende tañ atyp qalyp edı. Şeşınıp jatyp dybys şyğarmas üşın bärın jasady jäne mūnyñ batyl ısterı jaily eşkımnıñ bılmegenı üşın özın qūttyqtady. |
| 848 |
Apaidyñ kärı jüregın jaruğa qalai onyñ dätı şydady, aqyry aiağynda ne jasağysy kelse, sony jasa dedı: apaiynyñ ağarğan samaiyn ūiatpen boiap, molağa erterek ketuıne, özın-özı masqara etuıne – oğan bärıbır em qonbaidy, mūny tüzetem deu – bos şarua; endıgı jerde apai mūnyñ ömırıne aralaspaidy. |
| 849 |
Būl myñ ret şybyrtqymen ūrğannan auyr edı, Tomnyñ jüregı şanşyp qoia berdı. Ol da jylady, keşırım sūrady, būdan bylai tüzeletının qaita-qaita aitty, aiağynda ony bosatty, bıraq mülde keşırım bolğanyn köre de, seze de almady jäne oğan būrynğydai senım endıgı jerde bolmaitynyn baiqady. |
| 850 |
Ornyna kelıp otyrğanda ol partağa süiengen küiı qos qolymen iegın taianyp tırşılıktıñ belgısı joq qasıretke toly janaryn qabyrğağa qadady. Şyntağynyñ astynda qatty bır närse jatqandai boldy. Tom oğan qarağan da joq. Aqyry älgı zatty köñılsızdeu qolyna aldy. Qağazğa oralğan, Tom aşty. |
| 851 |
Sondai-aq aitqyştardyñ laqaby boiynşa, öltırgen kısını ızdep, qalany tügel şarlapty desedı, (toğyşarlar qaşan da basqadan būryn ız tabady jäne tez ükım şyğarady), bıraq öltıruşını taba almapty. Barlyq jaqqa at şaptyryp ızdeu salynuda, şerif keşke deiın qylmyskerdı ūstaityndaryna senımdı. |
| 852 |
Qala tügel ziratqa bet qoidy. Tom jaraly jüregın ūmytyp, şūbyrğandarğa qosyldy – zauqy soqpasa da, tüsınıksız bır küş ony itermeledı. Qorqynyşty jerge jetıp, ol alğa ūmtyldy jäne sol adam şoşityn körınıske tap boldy. Osy jerde bolğanyna sansyz jyldar ötkendei sezındı. Bıreu qolyn şymşydy. |
| 853 |
Keide tüsımde öltıruşı özım ekenmın dep qalam... Meri de sondai tüster köretının aitty. Sid būl tüsınıkterden keiın tynyştalğandai boldy. Tom däleldı sebepter tauyp, ylği ketıp qaluğa tyrysady, sodan keiın bır jūma boiy tısı auyrğan kısı bolyp, tünge qarai oramalmen jağyn bailap alatyndy şyğardy. |
| 854 |
Sid ädeiı ūiqtamai, onyñ oramalyn bosatyp, özı ekı şyntağyna süienıp, Tomnyñ ne aitqanyn tyñdaidy da, sosyn onyñ oramalyn kerı tartyp bailap qoiady. Tomnyñ jany tynyştyq tappai mazasyzdan-ğany seiılgendei boldy; tıs auruy degen dälel de jalyq-tyryp, aqyry ony bırjola qoidy. |
| 855 |
Tom özınıñ joldastary eşqaşan mysyqtyñ ölımıne tergeu jürgızbeidı dep senedı – būl ermek ünemı onyñ esıne sol qorqynyşty oqiğany tüsırdı. Būl oiynnyñ barysynda Sidtıñ baiqağany – Tom eşqaşan basty tergeuşı bolmaidy, al būğan deiın barlyq oiyndarda bırınşı kezek soğan tietın. |
| 856 |
Sid Tomnyñ soñğy kezde osyndai oiyndardy öte jek köretının jäne säl mümkındık tusa oiynnan bas tartatynyn bılıp aldy. Osy jūmbaqtardyñ şeşuın taba almai Sidtıñ basy qatty, bıraq eşkımge auzyn aşpady. Bırte-bırte mūndai oiyndar modadan şyqty da, Tomdy ūiaty jäbırleudı qoidy. |
| 857 |
Osy qauıp pen mazasyzdyq ony būrynğy özınıñ tynyştyğyn ketırgen qūpiadan köñılın audardy. Tom bırneşe kün boiy özın täkappar ūstap, Bekkidı basynan şyğaryp-aq tastağysy keldı, bıraq eşteñe şyqpady. Ol künde keş saiyn Bekkidıñ üiın ainalyp jügıretın boldy jäne özın ylği baqytsyz sezınetın edı. |
| 858 |
Ol äskeri qyrğyndarmen ainalysudan da qaldy, tıptı teñız qaraqşylary da qyzyqtyrudy qoidy. Ömırge qyzyğu jaiyna qaldy, qaiğyğa batyp, tūnjyrady da jürdı. Ol taiaqty da, döñgelektı de tastady, olar Tomdy būrynğydai qyzyqtyrmady. Qauıptengen apaiy ony türlı ädıstermen emdei bastady. |
| 859 |
Apai osyndai jalğan oqymystylar şyğarğan jurnaldardyñ bärın jinap, adamdy öltırıp tynatyn neşe türlı şöpterdı jinaityn. Eger körşılerınıñ ony sauyqtyruşy perışte dep, ne "hanan bälzamy" dep qabyldamaitynyn özı bılse ğoi. Ol sumen emdeu modağa enıp jatqan kez bolatyn, Tomnyñ jai-küiı däl kelıp tūr. |
| 860 |
Bıraq bala oñalmady. Sumen emdeu ädısterıne qosa apai oğan sūly köje ışkıze bastady. Būdan özge neşe türlı şöpterdıñ qainatqan qosyndysyn ışkızdı. Tom barlyq azapqa köndı. Balanyñ qalai bolsa solai qarağany kempırge küdık tuğyzdy. Endı ne de bolsa Tomdy osy küiınen aiyqtyru kerek dep oilady apaiy. |
| 861 |
Kempır sumen emdeudı doğardy, basqa därılerden de bas tartty, bar ümıtı – jaña emde boldy. Ol Tomğa şai qasyqpen därını berdı de, jüregı tolqyp qorytyndysyn küttı. Onyñ mazasyz köñılı tez basylyp, jany jai tapqandai boldy, öitkenı Tomnyñ köñıl-küiı sol sätte özgerıp sala berdı. |
| 862 |
Ol osy köñılsız küiınen arylu üşın jaña ädıske köşudı ūiğardy: "sauyqtyrğyş" därı būğan öte jaqsy äser etkendei bolyp körınuge tyrysty: ol därını tağy da ber dep qaita-qaita sūrai berdı, aqyry kempır äbden jalyqty da, qaşan ışkıñ kelse, özıñ ışesıñ dedı de, özı qadağalauyn toqtatqan boldy. |
| 863 |
Sid bolsa, mazasyzdanbas edı, bıraq mäsele Tomğa bailanysty bolğasyn, apai därı qūiylğan şyny şölmektı eppen baqylap jürdı. Ärine, şölmektegı sūiyq kün saiyn azaia berdı, bıraq Tom özın emdep emes, qonaq bölmenıñ edenındegı tesıkke qūiyp azaityp jürgenı apaidyñ miyna kırgen emes. |
| 864 |
Piter būl şartqa kelısımın bıldırdı. Tom onyñ auzyn aşyp, "sauyqtyrğyş" därını qūidy. Piter aspanğa atylyp, sosyn äsker qolbasşysynyñ būiryqty ünındei dauys şyğardy, bölme ışın ainalyp jügırıp, jihazğa şyqty, odan gül salatyn qūmyralardy qūlatyp, üidıñ astan-kesteñın şyğardy. |
| 865 |
Kempır eñkeidı. Tom ärı qyzyğyp, ärı qauıptenıp onyñ ärbır qimylyn baqty, bıraq onyñ ne ıstegelı tūrğanyn tym keş ūğyndy. Tösektıñ janyndağy kılemşenıñ şetınde ūstap beretın aiğaq jatyr – şai qasyq. Polli apai qasyqty alyp, Tomnyñ töbesıne bylğañdatyp bıraz tūrdy. Tom selk ettı de, jerge qarady. |
| 866 |
Tom sonau jaqtan etegı jelmen jelbıregen köilegı körıner dep ümıttengenımen, Bekki körınbedı. Endı eşqaşan köilek körınbeitın boldy. Ol köñılsız jäne oily qalpynda qañyrağan klasqa kırıp, özınıñ ornyna qaiğy şeguge otyrdy. Osy kezde qaqpa mañynan tağy bır köilek körındı, Tomnyñ jüregı zu ete tüstı. |
| 867 |
Ol: "Men jalğyzbyn, bärı menı tastap kettı, düniede eşkım menı süimeidı", – dep özın özı ilandyryp baqty. Adamdar būğan ıstegenderın keiın tüsıngende, mümkın, özderı ökınıp, janaşyrlyqpen eske alar. Ol jaqsy bolğysy keldı jäne qaiyrymdy ıs ıstegısı keldı, bıraq eşkım būğan kömekteskısı kelmedı. |
| 868 |
Mūnyñ basqa şarasy joq. Ol kögaldy būryşqa da jetıp qalyp edı, balalardy klastarğa şaqyrğan mektep qoñyrauynyñ syñğyry oğan emıs-emıs estıldı. Endı eşqaşan qoñyraudyñ tanys ünın estımeitındıgı jaily oilağanda, Tom bır öksıp aldy. Būl öte auyr, bıraq amal qanşa – mūny mäjbür ettı. |
| 869 |
Sonan soñ ärqaisysy öz josparyn baiandady. Jo üñgırlerde tūryp, qatqan qabyqtarmen qorektenuge, süitıp japadan-jalğyz jürıp aştan, suyqtan, jan azabynan öluge bekıngen, bıraq Tomnyñ josparyn tyñdağasyn qylmysty ömırdıñ artyqşylyğy mol ekenın tüsınıp, teñız qaraqşysy boluğa kelıstı. |
| 870 |
Sankt-Peterburgten üş mil jerdegı Misisipi özenınıñ enı bır milden asatyn tūsta jıñışke ärı ūzyn, türlı ağaştar ösken, jağasy jaily aral bar – quylğandar üşın nağyz laiyqty oryn. Aralda eşkım tūrmaidy jäne tırı jan joq, adam ötkısız qalyñ orman ösken qarsy jaqtağy jağağa jaqyn jatyr. |
| 871 |
Teñız qaraqşylarynyñ qūrbandyğy kım bolatyny olardyñ oiyna da kelmedı. Sodan soñ olar Geklberri Findı ızdep tapty jäne ol būl qylmyskerler tobyna yqylas-yntasymen qosyla kettı; qandai da bır mamandyq, mansapty tañdauğa Gektıñ qūlqy joq, ol būl mäselege nemqūraidy qaraidy. |
| 872 |
Būl turaly estıgenderdıñ bärıne tısterıñnen şyğarmañdar dep qatañ eskertıldı. Tün ortasynda Tom şoşqanyñ pısırılgen maily etın jäne bır närselerdı alyp, jağanyñ eñ biık jerındegı qalyñ şöp, qalyñ qurai arasyna keldı. Biık jardan būlardyñ kezdesuge uädelesken jerı körınıp tūr. |
| 873 |
Mūhittardyñ qūdaiy şoşqanyñ tös etınıñ edäuır ülken bölşegın uädelı jerge äreñ jetkızdı. Fin Qandy qol bır jerden taba jäne özınen basqa şylym şegetın ne şainaityn trubkanyñ ornyna paidalanu üşın şala kepken temekı japyraqtarynyñ bır qorabyn, trubkasy joqtarğa maistyñ bırneşe sabağyn äkelıptı. |
| 874 |
Sal özennıñ ortasynan asty, balalar ony ağystyñ boiymen jıberdı de, eskekterdı oryndaryna qoidy. Sudyñ deñgeiı onşa joğary emes, öitkenı ağys jai, sağatyna ekı ne üş mil ğana. Balalar qyryq minuttai ünsız kele jatyr. Däl osy kezde būlar alys qalğan qalaşyqtyñ qatarynan ötıp bara jatyr edı. |
| 875 |
İspan teñızderınıñ Qara kek aluşysy qoldaryn keudesıne aiqastyryp qoiğan küiı bır kezde quanyşqa bölegen, odan soñ qasıret şektırgen jaqqa eñ soñğy ret "qarap" koräblde tūr. Osy sätte mūnyñ dauyldy tolqyndarğa qarsy, ölımnıñ betıne tura qarap bara jatqanyn ol qyz körse ğoi. |
| 876 |
Olar eşqaşan mädeniettı ömırge oralmaidy. Janyp jatqan ot jaryğy olardyñ jüzderıne tüsıp tūrdy, al ol säule ağaştarğa tüskende qyzğylt tüs berıp – olardyñ ormandağy kielı saraiyn äşekeilep tūr; jabaiy jüzım, ağaştardyñ jyltyrağan japyraqtary da erekşe sän berıp tūrğandai. |
| 877 |
Būdan artyq rahattyñ mağan qajetı şamaly. Qarnyñdy toltyryp toiu künde bola bermeidı, onyñ üstıne mūnda jerden alyp, jerden salatyn eşkım kelmeidı. Eşkım ūryspaidy. – Mağan nağyz keregı – osyndai ömır, – dep jarialady Tom. – Tañ atpai tūrdyq, mektepke barudyñ, juynyp-şaiynudyñ qajetı joq. |
| 878 |
Ömır boiy ūiatty bolyp jürer edıñ. Qandy Qol eşteñe aitpaidy, öitkenı ol özıne basqa bır qyzyqty ıs tauyp edı. Ol jügerınıñ sobyğynan tütık jasap, oğan temekı japyraqtaryn salğan jalpaq sabaqty kigızdı, däl sol kezde tūtatty. İısı būrqyrağan būltty auzynan şyğaryp, rahat sezımge bölendı. |
| 879 |
Al qaraqşy ömırınıñ alğaşqy kezınde onyñ jamau-jyrtyq kiımı de jaraidy, ärine, ädette bai qaraqşylar özderınıñ alğaşqy joryqtaryn bastamas būryn ädemı kiım-keşekterın erterek daiyndap alady. Äñgıme bırte-bırte bäseñdei berdı: kışkentai qaşqyn-dardyñ közderı jūmylyp, ūiqy basty. |
| 880 |
Mūhittardyñ Qūdaiy men Qara Kek aluşy ışterınen jäne jatyp oqydy, sebebı tızerlep otyryp dauystap oqy dep zırkıldeitın eşkım joq. Anyğyn aitqanda, olar dūğa oqymauğa da uädelesıp edı, bıraq aspan būlarğa aşulanyp, bastaryna ädeiı naizağai jıberıp, jatqan jerlerınde jandaryn örtei me dep qoryqty. |
| 881 |
Aqyrynda mämpäsi ne alma ūrlau degen onyñ künäsı, tıptı jazasy jaily ädeiı ösiet bar. Sondyqtan būlar qaraqşylyqty käsıp etıp jürgen kezde mūndai qylmyspen endı özderın masqaralamauğa ıştei şeşım qabyldady. Ar-ūiat ta būğan könıp, kelısımge keldı de, baiansyz qaraqşylar ūiqyğa kettı. |
| 882 |
Japyraqtarda jäne şöpterdıñ basynda şyq monşaqtary jyltyraidy. Küldıñ aq qabaty alaudyñ betınde jatyr, jūqaltañ kögıldır tütın būlardyñ üstınde qalyqtaidy. Jo men Gek ölı ūiqyda. Alysyraqta orman ışınde äldeqandai bır qūs aiqailaidy, tağy bıreuı jauap beredı; bır jaqta toqyldaq toqyldatyp jatyr. |
| 883 |
Salqyn boztūman seiılgen saiyn dybystar jiılei berdı – barlyq mañda tırşılık bılıne bastady. Ūiqyny ysyryp tastap, ıske kırısken tabiğattyñ tamaşa qūbylystary tereñ oiğa şomğan balanyñ köz aldynan ötıp jatty. Kıp-kışkentai jasyl qyryqbuyn şyqtan sulanğan japyraqtyñ üstıne jyljyp barady. |
| 884 |
Qaidan kele jatqany belgısız – qūmyrsqalar kolonasy şyğyp, japyrlai jūmysqa kırıstı; bıreuı ölgen qoñyzben alysuda, qoñyz odan bes ese ülken bolsa da, aqyry ony ağaştyñ boiymen joğary qarai domalatyp barady. Qyzğylt qoñyz, üiıñe qait tezırek, balalaryñ örtte qaldy, qūtqar baryp tezırek. |
| 885 |
Tom onyñ aiaqtaryn denesıne japsyra qoiyp, ölı denedei qozğalyssyz qalatynyn körgısı kelıp, ony sausağymen türttı. Būl uaqytta qūstyñ bärı jyn ūrğandai şulap jatqan Soltüstıktıñ külegeşı däl Tomnyñ bas jağyndağy ağaşqa otyryp alyp, özınıñ qanatty körşılerın mazaqtauğa kırıstı. |
| 886 |
Künnıñ ūzyn säulelı jebelerı ana jerde de, myna jerde de qalyñ japyraqtardy tılıp ötude. Bır jaqtan bırneşe köbelek ūşty. Tom qalğan qaraqşylardy oiatty: bärı qatty aiqaimen özenge jügırıstı, äp-sätte kiımderın sypyryp tastap, möp-möldır taiyz suda bır-bırın quyp rahattandy. |
| 887 |
Olar tūraqtaryna qaryndary aşyp, tyñaiyp, baqytty sezımmen oraldy, sol boida alau jandy. Gek jaqyn mañnan taza salqyn sudyñ közın tapty, balalar emennen jäne jañğaq japyrağynan özderıne ydys jasap aldy, jabaiy ormannyñ iısımen su tättıge ainalyp, kofe ornyna jüredı dep oilady. |
| 888 |
Olar balyqty şoşqanyñ tös etımen qosyp quyryp edı – tañ-tamaşa qalysty: mūndai dämdı balyqty būryn eşqaisysy jep körmeptı. Tūşşy sudyñ balyğyn neğūrlym tez quyrsa, soğūrlym dämdı körınetının olar bılmeitın jäne ormandağy ūiqy, taza auada jügıru, şomylu jäne aştyq – būl turaly olar oilağan emes. |
| 889 |
Olardyñ qaryndary aş, sondyqtan balyq aulap äure bolmai, şoşqanyñ salqyn etın toia jep alyp, köleñkede jatyp äñgıme soqty. Keşıkpei äñgımelerı sirei bastady, sosyn mülde üzıldı. Jalğyzdyqty sezınu, jym-jyrt tynyştyq, ormannyñ saltanatty tırlıgı olarğa öz äserlerın tigızdı. |
| 890 |
Tüsınıksız bır sağynyş mūñğa orağandai. Keşıkpei üige degen sağynyştyñ alğaşqy belgılerı bılıne bastady. Tıptı Fin Qandy Qol da böten bıreulerdıñ baspaldağy men bos böşkeler turaly mūñaiyp oilady. Alaida ärqaisysy özınıñ mūndai kemşılıgınen ūialyp, oilaryn dauystap aituğa eşbırınıñ batyly jetpedı. |
| 891 |
Bırazdan berı bır jaqtan äldeqandai bır dybys estılıp tūrdy, bıraq olar ony elemedı, keide bız özımız de sağattyñ tyqyldağanyn elemeimız ğoi. Degenmen älgı qūpia dybys bırte-bırte qattyraq estıldı, ony endı baiqamau mümkın emes edı. Balalar selk etıp bır-bırıne qarady, qūlaqtaryn türıp tyñdady. |
| 892 |
Üşeuı de ūşa tūra kelıp, öz qalalary körınetın – jağağa jügırdı. Būtalardyñ arasymen olar alysqa köz saldy. Özennıñ orta jerınde, Sank-Peterburgten bır mil tömendeu ağystyñ boiymen bır şağyn parahod jyljyp keledı, ädette ol arğy betke ötkızetın paromnyñ ornyna jüretın. |
| 893 |
Onyñ jalpaq palubasynda tolğan adam, jan-jağynda qaiyqtar jür. Bıraq balalar olardağy adamdardyñ ne ıstep otyrğanyn tüsıne almady. Aiaq astynan parohodtyñ janynan aq tütın būrq ettı; ol tütın būltqa ainalğan kezde körermenderdıñ qūlağyna tağy da bağanağy köñılsız dybys estıldı. |
| 894 |
Qandai saltanat, qandai baqyt! Olardy ızdep jür, olardy joqtap Synap. jylap jatyr; būlardyñ qaiğysynan jürekterı jyrtyluda, adamdar köz jastaryn tögıp būlardy eske aluda jäne qaza bolğan balalarğa özderınıñ öte qatal bolğandaryn oilap keş kelgen ökınış pen ūiattan özderın azaptady. |
| 895 |
Bükıl qala būlar turaly aityp, balalardyñ bärı qyzğana qyzyğuda – ne degen keremet! Būl bärınen artyq. Tek osy üşın ğana qaraqşy boluğa bolady. Iñır qarañğylyğy tüsısımen şağyn parohod tağy da keşegı ısıne kırıstı jäne bügın qaiyqtar joq. Qaraqşylar tūrağyna oraldy. Olar quanyşty edı. |
| 896 |
Bükıl qalağa osynşama mazasyzdyq tuğyzğandary da būlarğa maqtanyş. Olar köp balyq aulap, keşkı tamaq äzırledı, qaryndary toiğasyn jatyp alyp būlar turaly qalada qandai äñgıme aitylyp jatyr dep bal aşuğa kırıstı jäne qaiğyly surettı köz aldaryna keltırıp, rahattana elestettı. |
| 897 |
Ekeuınıñ de jan düniesınde tynyştyq joq, ekeuı de özderın baqytsyz sezındı, ekeuı ekı-üş ret erıksız kürsındı. Aqyry aiağynda Jo joldastarynan mädeni ortağa oralu turaly, ärine, qazır emes, olardyñ ne oilaitynyn sūrauğa batyly äreñ jettı. Tom ony mysqyl külkımen masqaralady. |
| 898 |
Analar keşırımmen qarağasyn Jo quanyp kettı, degenmen üidı sağynyp jürgenı turaly dostary säl de bolsa sekem alyp qaldy. Būl joly köterılıs basyldy – az uaqytqa deiın. Tün qarañğylyğy qoiulana tüstı. Gek jiı-jiı mūrnyn tartyp jatty da, aqyry qoryldady, odan keiın Jo da sol auylğa attandy. |
| 899 |
Sodan soñ ol jailap tızerlep otyrdy jäne alaudyñ jyltyldağan jaryğyn paidalanyp, şöptıñ ışınen bırdeñe sūrady. Şynardyñ jūqa appaq bırneşe qabyğyn tauyp, arasynan ekeuın tañdap aldy, alaudyñ janynda tızerlep tūryp özınıñ ataqty "Qyzyl boiauymen" qabyqtyñ ärqaisysyna bırneşe söz jazdy. |
| 900 |
Qalpaqtyñ ışıne būdan basqa mektep balalary üşın bağa jetpes qazyna bolyp sanalatyn, onyñ ışınde bır tüiır bor, rezeñke dop, balyq aulaityn üş qarmaq jäne şynynda hrustäldan jasalğan deitın şarlarynyñ bıreuın saldy. Sodan soñ aiağynyñ ūşymen basyp ağaştardyñ arasyna enıp kettı. |
| 901 |
Kürtesınıñ qaltasyn sipap edı, qabyq bar eken, sosyn jağalaudağy orman ışımen kettı. Kiımderınen su sorğalap keledı. Ol ormannan jazyq alañğa – qalanyñ qarsysyna şyqqanda, sağat älı toğyz bola qoiğan joq edı, biık jarqabaqtyñ janyndağy ağaştardyñ köleñkesınde şağyn parohod tūr. |
| 902 |
Tom jardan eppen tömen tüstı de, jan-jağyna qarap alyp, suğa bet qoidy, bırneşe qadam jüzıp parohodtyñ art jağynda bailauly tūrğan şağyn qaiyqqa jettı. Oryndyqtyñ astyna tyğylyp jatty da, jüregı dırıldep – ne bolatynyn küttı. Sol-aq eken qoñyrau syñğyrlap, bıreudıñ "Bosat!" degen būiryğy estıldı. |
| 903 |
Minut ötpei-aq parohod saparğa şyqty da, kışkene qaiyqtyñ tūmsyğyn tolqyn ūra bastady. Tom özın baqytty sezındı: būl parohodtyñ eñ soñğy sapary ekenın, būdan ärı ol eşqaida barmaitynyn bıletın. Bıtıp bolmastai körıngen on ekı, on bes minut ötkende Tom qaiyqtan şyğyp, qarañğyda jağağa qarai jüzdı. |
| 904 |
Köldeneñ bıreu-mıreuge kezdesıp qalmas üşın ol jüz iardtai artyq jüzıp, jağanyñ tömengı jağymen şyqty. Sol jerde ol qalanyñ adam jürmeitın būryş-būryşymen zymyrap otyryp, keşıkpei apaiynyñ esıgı kıltteulı şarbağyna jettı. Tom şarbaqtan qarğyp tüsıp, şam janyp tūrğan qonaq üidıñ terezesınen qarady. |
| 905 |
Kereuet älgıler men esıktıñ ortasynda tūr. Tom esıkke jaqyndady da, eppen tūtqasyn köterıp esıktı iterıp edı, esık syqyr ettı, ol tağy da iterdı, esık syqyrlağan saiyn Tom şoşyp ketedı, aqyry özı syiatyndai sañylau paida bolğan sekıldı, ol basyn sūğyp, jaimen eñbektei bastady. |
| 906 |
Men onyñ basynan soqtym ğoi kılegei üşın, al ol kılegeidı aşyp ketkesın özımnıñ tögıp tastağanym esımnen şyğyp ketıptı. Endı jer betınen eşqaşan ony, renjıgen baiğūs balany köre almaityndyğym... eşqaşan, eşqaşan, eşqaşan! Garper hanym jüregı jarylyp keterdei baqyryp jylady. |
| 907 |
Künı keşe tüs aldynda menıñ Tomym mysyqqa sauyqtyrğyş därını berıp, älgı mysyğy tüskır üidı audaryp tastai jazdady. Al, men, Qūdaiym, keşıre gör, oimağymmen Tomnyñ şekesın nūqyp qaldym. Baiğūs balam menıñ, baqytsyz, qaza bolğan, balaqai. Esesıne barlyq azaptan endı qūtyldy. |
| 908 |
Jäne onyñ men estıgen eñ soñğy sözderı renıştı boldy ğoi... Bıraq olardy eske aludyñ auyr bolğany sondai, apai zarlap jylap jıberdı. Tom da qorsyldai bastady – onyñ basqalarğa emes, özıne jany aşydy. Ol Meridıñ mezgıl-mezgıl būl turaly jaqsy sözder aityp, qalai jylağanyn estıdı. |
| 909 |
Al olardyñ denelerınıñ tabylmağany – zūlmat apat özennıñ ortasynda bolğan, äitpese üşeuı de keremet jüzgış – jağağa jeter edı. Bügın särsenbı. Eger denelerı jeksenbıge deiın tabylmasa, iağni eşqandai ümıt joq jäne jeksenbılık tüskı namazda olarğa ölgender retınde janaza oqylady. |
| 910 |
Garper hanym jylağan küiı bärımen qoştasyp esıkke bettedı. Bıraq osy kezde jetımsırep qalğan ekı äiel bır-bırıne qūşaq jaia syñsyp jylap qoştasty. Polli apai būrynğydai emes näzık te meiırımdı, Sid pen Meridı ūiyqtar aldynda süidı. Sid öksıp jıberdı, al Meri köz jasy sorğalap bölmesıne kettı. |
| 911 |
Tom qaltasynan qabyqty alyp, maişamnyñ qasyna qoidy, sosyn toqtap oilandy. Onyñ basyna bır baqytty oi keldı de, jüzı jainap sala berdı. Qabyqty qaltasyna saldy, apaiynyñ bas jağyna eñkeidı de onyñ sūrğylt ernınen süidı, odan soñ jaimen dybys şyğarmai şyqty da esıktı myqtap japty. |
| 912 |
Bır mildei jürgesın, eskekke jatyp, özendı kesıp ötıp, qaiyqty qadağa bailady. Öitkenı būl – oğan äuelden tanys şarua. Onyñ qaiyqty öz menşıgıne alğysy-aq keldı – ol da qaraqşylarğa kerek ydys qoi – bıraq olai ıstese, qaiyqty barlyq jerden ızdeu bastalady da, qaşqyndardyñ ızıne tüsuı mümkın. |
| 913 |
Orman ışınde ol jaqsylap demaldy, ūiqyny jeñuge küş saldy, sosyn tūraqqa qarai ılbi basyp bara jatty. Tañ atyp keledı, al ol qairañğa jetkende, tıptı jaryq tüsken edı. Ol tağy da bıraz otyrdy. Sosyn künnıñ közı alyp özennıñ betın altynmen örnektei bastağanda, suğa qoiyp kettı. |
| 914 |
Būl nağyz teatr körınısındei äserlı boldy. Keşıkpei olar şoşqanyñ sübe etı men balyqtan pısırılgen erteñgı tamaqty toia jep, as üstınde Tom özınıñ saiahaty turaly (ärine, qospasyz emes) äñgıme soqty. Äñgıme aiaqtalğan kezde balalar özderınşe myqtysynyp, özderın batyr sezındı. |
| 915 |
Sol küngı keşkı as tamaşa boldy: olar quyrylğan jūmyrtqağa sylqia toidy, erteñıne, jūma küngı tañğy tamaq ta sondai boldy. Tañğy astan keiın olar qairañda sekırıp, aiqailap bırın-bırı quyp, üsterındegı kiımderın şeşıp laqtyryp, sonan soñ tyrjalañaş jügırıp alystağy taiyz jerde alysyp-jūlysyp oinady. |
| 916 |
Qatty ağys olardy keide aiaqtarynan şalyndy, bıraq olarğa būl tıptı qyzyğyraq körındı. Olar bärı qatar suğa eñkeiıp bır-bırıne su şaşady, ärqaisysy jau jaqqa bıldırmei jaqyndaidy, betterın basyp qorğanady. Sonan soñ olar su ışınde alysyp-jūlysyp, qolma-qol ūrysqa kırıstı. |
| 917 |
Aqyrynda üşeuı de sudyñ astynda qaldy. Su astynan qol-aiaqtary bır-bırıne jabysyp ağarañdaidy. Olar sudyñ betıne şyqqanda alqynyp, pysqyrynyp aua jūtady, külıp mäz bolysady. Äbden şarşap, qūmdy jağağa sūlai-sūlai ketıstı, topyraqqa özderın kömıp, yssy qūmnan soñ qaita suğa qoiyp, bärı qaitalandy. |
| 918 |
Būdan keiın olar özderınıñ kışkene şarlaryn şyğardy, bır-bırıne laqtyrysyp oinady, odan tartys oiynyn bastady, aqyrynda bärı de jalyqtyrdy. Gek pen Jo tağy şomyluğa kettı, al Tom jağada qaldy, öitkenı şalbaryn tastap jatqanda şetıne oiynşyq jylan bailanğan belbeuı şeşılıp ketken. |
| 919 |
Ol özınıñ ızdegen treşetkasyn tappai tūryp tüsuge batyly barmady, al onyñ joldastary şarşap, jağada demaluğa şyqty. Ärqaisysy özımen özı bolyp jan-jaqqa bet alysty, ışterı pysyp jäne sonau kün astynda qalğyğan tuğan qala da közderıne ottai basyla berdı. Tom qūmnyñ betıne "Bekki" dep jazdy. |
| 920 |
Sosyn jalma-jan öşırıp tastady jäne özınıñ osaldyğyna jyny keldı, bıraq sol boida-aq älgı esımdı qaita jazdy, odan qaita öşırdı, endı jazbau üşın joldastaryn şaqyrdy. Alaida Jonyñ köñıl-küiı öte tömen ekenı körınıp tūr. Onyñ üiın sağynğany sondai, būl azapqa endı şydai alatyn emes. |
| 921 |
Ol är minut saiyn jylap jıberuge daiyn. Gek te köñılsız. Tom eşnärsege köñılı soqpai otyr, bıraq özınıñ qaiğysyn bıldırmeuge tyrysty. Onyñ bır qūpiasy bar jäne ol jaily joldastaryna syr aşqysy kelmeidı, eger joldastarynyñ qaterlı uaiymyn sılkıp tastai almasa, būl da qūpiasyn endı aşady. |
| 922 |
Gek solbyraiyp aiağyn äreñ alyp bara jatty. Tom onyñ soñynan qarap tūrdy, namys, täkapparlyq – bärın ysyryp tastap, özı de bırge ketıp qalğysy keldı. Ol balalar qazır kıdırıp būğan qaraidy dep oilady, bıraq olar tızeden su keşıp ketıp bara jatty. Qorqynyşty jalğyzdyq sezımı Tomnyñ boiyn bilep aldy. |
| 923 |
Senderge bır närse aitam! Analar toqtap, Tomğa būryldy. Olardy quyp jetıp, Tom özınıñ ūly qūpiasyn ekeuıne jaria ettı. Olar äuelı dūşpandaryn tyñdağandai jyly şyrai bermedı, bıraq sonan soñ äñgımenıñ mänın tüsıngesın quanyp, özderınıñ äskeri ūrandaryn aityp, qosyla aiqailady. |
| 924 |
Olar mūnyñ oidan şyğarğan qūpiasy ğajaiyp ekenın aityp jäne ony būl erterek aitqanda ketu jaily oilamağan bolar edık dep jarysa söiledı. Tom mıñgırlep bırdeñenı tüsındırgen boldy, bıraq būl qūpiasy da olardy ūzaq toqtata almas degen oimenen eñ soñğy ädısı retınde aşyq aitpady. |
| 925 |
Būl oidy qūptai ketken Jo şylym şegıp köruge qarsy emestıgın habarlady. Gek jalma-jan tütıkter jasap, ışın şylym ügıtındısımen toltyrdy. Būl ekı şylym şekkış būğan deiın jüzım japyraqtaryn tartatyn, bıraq ol tıldı üiırıp aşytatyn jäne mūndai şylym nağyz erkekterge laiyq emes dep esepteletın. |
| 926 |
Köre almaityn şyğar! Äñgıme osylai jalğasyp baryp, bırte-bırte basyla bastady. Qaraqşylar jiı-jiı tükıretındı şyğardy. Balalardyñ auzyndağy tesıktıñ bärı fontanğa ainaldy: olar tılderınıñ astyndağy jertöledegı kır-qoqysty topan suyn bögeu üşın tazalauğa äreñ-äreñ älderı keldı. |
| 927 |
Ekeuı qanşa tyrysqanmen tamaqtarynan ylqyldap qūiyla berdı jäne qūsqan saiyn jürekterı ainyp esterın şyğardy. Öñ joq, tüs joq bozaryp, ekeuınıñ de ūsqyny adam körgısız edı. Jonyñ älsız sausaqtarynan tütık tüsıp kettı, Tomnyñ da jağdaiy sondai. Ekeuınen de fontan atqylap küşterın saryqty. |
| 928 |
Tün ortasy kezınde Jo joldastaryn oiatty. Auada lep joq, bır türlı jaqsylyqtyñ belgısı joq sekıldı. Balalar bır-bırıne tyğylysa tüsıp, sodan dostyq kömek kütkendei, janyp jatqan otqa jaqyndai tüstı. Al tün degen tymyrsyq jäne ystyq bolatyn. Olar ün-tünsız otyryp ne bolatynyn kütkendei. |
| 929 |
Kenet tağy bır säule tündı kündızge ainaldyryp jıberdı, balalardyñ aiaqtarynyñ astyndağy şöpke deiın aiqyn körındı. Ol jaryq zärelerı ūşyp, bozaryp dırıldegen üşeudıñ betıne tüstı. Naizağai aspannyñ arğy jağynan syrğanap kele jatqandai kürkırep baryp alys jaqtarğa şaşylyp küñkıldedı. |
| 930 |
Ot jarqyly ainalany qaitadan şūğylaly säulege bölegenı sol edı, aspan astyn jañğyryqtyrğan gürıl balalardyñ däl töbesınen ūrğandai boldy. Ainalany basqan tünek ışınde qaraqşylar zärelerı ūşyp bır-bırıne tyğyldy. Jañbyrdyñ ülken-ülken tamşylary japyraqtardy ūrğylai bastady. |
| 931 |
Qūtyrğan jel aiqai salyp orman ışın jañğyryqtyryp edı, ainalanyñ bärı oğan ılese sarnap qoia berdı. Köz aştyrmai naizağai bırınen soñ bırı tynymsyz jarqyldap künnıñ kürkılı bır sätke de basylmai qoidy. Jañbyr qūiyp, bırte-bırte örşelene soqqan dauyl jerdıñ betın tasqynğa ainaldyrğandai. |
| 932 |
Aqyry nöser tökpelep, künnıñ kürkılı araldy tas-talqan etıp ūşyryp jıbererdei aşumen satyrlatyp, ağaştardy töbesıne deiın topan suğa batyryp, tırşılıktıñ bärın bır sätte közdı aşyp-jūmğanşa joq qylyp jıberetın sekıldı. Üisız-küisız jürgen balalar üşın būl tün öte qorqynyşty boldy. |
| 933 |
Olardyñ tūrağyn da su alyp ketıptı, onyñ ışınde jylynatyn, tamaq pısıretın alau da su astynda qalğan, öitkenı būlardyñ jasyndağy balanyñ bärı eşteñenı aldyn ala oilamaidy – jañbyrdan otty saqtau üşın ony kömu kerek edı. Eñ jamany sol boldy: üşeuı de su-su bolyp, suyqtan tısterı tısterıne timei otyr. |
| 934 |
Olar ökınış bıldırıp edı, bıraq keşıkpei ülken jūmyr ağaştyñ astyñğy jağynda jyltyrağan ot bar ekenın körıp quanysyp qaldy. Balalar ıske kırıstı: qaiyñ terektıñ qabyğyn qūlağan ağaş börenelerınıñ astyndağy qūrğaq şöp-şalamdy jinastyryp, älgı jyltyrağan alaqandai otty ürgıledı. |
| 935 |
Şoşqanyñ pısken etın ottyñ üstıne ūstap keptırıp, keşkı tamaqqa toiyp alğasyn alaudyñ janyna otyryp alyp, tündegı bastarynan keşkenderı jaily bıraz äsırelep maqtanyşpen äñgımelestı; bärıbır ūiyqtaityn jer joq – ainalanyñ bärı malmandai su, alaqandai qūrğaq jer qalmağan. |
| 936 |
Erteñgı alğaşqy säule körınısımen balalar qalğyp-mülgi bastady; olar endı qūmdy jağalauğa baryp ūiqyğa basty. Keşıkpei qyzdyrynyp olar oryndarynan tūrdy da tañğy tamaqty daiyndauğa kırıstı. Tamaqtan keiın olar tat basqan temırdei qol-aiaqtaryn äreñ qozğap, tağy da üilerıne qaitqylary keldı. |
| 937 |
Būdan soñ olar köşıp kelgen ağylşyndarğa şabuyl jasau üşın ormanğa bet aldy jäne olardyñ ärqaisysy özderın kösem sezındı. Olar bır-bırımen jaulasatyn üş taipağa bölındı. Qorqynyşty ūrandarmen aiqai salyp, tasadan şabuylğa şyğyp, bır-bırımen ūstasyp jatyr jäne myñdağan dūşpandy qyrğandaryna mäz. |
| 938 |
Jaulasqan ündılıkter özara tatulasu üşın beibıt kelısımge kelulerı kerek, olai bolmasa, dostyq, tatulyq nanyn bölısıp jeuge bolmaidy: bıraq tatulyqtyñ sigaryn sormai beibıt kelısımge kelu mümkın be? Tatulyqtyñ belgısı – sigardy kezek tartpai beibıt kelısımge kelu jaily būryn-soñdy estılgen emes. |
| 939 |
Eñ soñynda ündılık bolğandaryna quandy, sebebı säl de bolsa ūtystary bar edı. Olar kädımgıdei şylym şegudı üirenıp alğan, endı joğalğan pyşaqty ızdeudı syltauratyp tasalanudyñ qajetı joq. Ras, ekeuı de säl-päl jaisyz sezındı, bıraq ötkendegıdei azaptan jantalasqan emes. |
| 940 |
Olar būl yñğaily jağdaidy paidalanyp qaluğa asyqty. Keşkı astan keiın öz täjıribelerın tağy bır jasady jäne būl joly da oidağydai öttı, keş köñıldı boldy. Üşeuı de maqtanyş sezım qūşağynda özderınıñ jaña tabystaryna däl bır ündılık taipalardyñ altauynyñ terılerın tügel sypyrğandai baqytty edı. |
| 941 |
Tūrğyndar özderınıñ ädettegı şarualarymen qalai bolsa solai, onşa män bermei ainalysady, tıptı bır-bırımen äñgımelesudı de qoidy, jiı-jiı kürsıne berdı. Tıptı balalarğa senbılık demalys būrynğydai quanyş äkelmedı. Olardyñ oiyndary da onşa kelıspedı. Sosyn özderımen özderı jürdı. |
| 942 |
Bıraq onyñ dañqqa bölenem degen oiynan eşteñe şyqpady. Sebebı, qalğan balalar da, basqalar da özderı turaly osyndai bırdeñenı oilap taba alatyn, sondyqtan älgı baiğūs bala saltanatty qūrmetten qūr qaldy. Oquşylar qaza tapqan batyrlardy esterıne alyp, jarysa äñgımelegen küiı tarqady. |
| 943 |
Polli apai, soñynan Meri men Sid olardan soñ Garperdıñ otbasy – bärı qaiğyğa batqan, qaraly kiım kiıp şırkeuge kırgende, kärı dın qyzmetkerınen bastap, jinalğan jūrt bır kısıdei dūğa oqydy jäne qaza tapqandardyñ tuysqandary aldyñğy qatardağy oryndyqtarğa otyrğanşa türegelıp qūrmet körsettı. |
| 944 |
Polli apai, Meri jäne Garperler qaita tırılgen özderınıñ süiıktılerıne jarmasyp, qūşaqtap süiıp tūnşyqtyryp jatyr jäne būlardy aman alyp qalğan qūdaitağalağa rahmetterın jaudyrdy, tek baiğūs Gek qana jan-jağynan jaqtyrmai qarağan közderden yñğaisyzdanyp ne ısterın, qaida keterın bılmei tūr. |
| 945 |
Teñız qaraqşysy Tom Soier oğan qyzyğa qarap tūrğan qūrbylaryna köz salyp, ömırımnıñ eñ keremet sätı osy dedı ıştei. Üilerıne tarai bastağan tūrğyndar özderın ölerdei aldasa da, ğajaiyp alğys gimnın estu üşın tağy da aldanuğa daiyn ekendıkterın bır-bırıne aityp bara jatty. |
| 946 |
Tañ atar-atpastan üi-üidıñ arasymen şırkeuge kelıp, synğan oryndyqtar jatqan horda äbden ūiqylaryn qandyrdy. Düisenbı künı tañerteñ dastarhan basynda Polli apai da, Meri de Tomğa erekşe meiırımmen qarap, onyñ aitqanynyñ bärın jandary qalmai oryndady. Äñgıme de ädettegıden köbırek aityldy. |
| 947 |
Sosyn sız tösegıñızge jattyñyz jäne sızge janym aşydy da, men ağaştyñ qabyğyna "bız ölgen joqpyz, bız tek qaşyp kettık te, teñız qaraqşylary boldyq" dep jazyp, maişamnyñ janyna qoidym, al sız ūiyqtap jattyñyz. Sızdıñ jüzıñız sondai meiırımdı körındı, sosyn men eñkeiıp ernıñızden süidım. |
| 948 |
Öitkenı özıñe şyn senıp, onyñ ösietterın oryndağan adamdarğa meiırımın tüsıredı. Men onyñ rahymyna laiyq emespın... Eger ol tek laiyqty adamdarğa ğana meiırımdı bolsa, jer betınde būl künderı masairap jüretınder az bolar edı jäne o düniede olar jännatta mäñgılık rahat keşuge qūqtary bar bolar edı. |
| 949 |
Ol sekırıp, jügırmei, kädımgı teñız qaraqşylary sekıldı salmaqpen, keudesın tık ūstap, ainaladağy jūrttyñ bärı oğan qarap tūrğanyn eskerıp mañğazdana jürıp keledı. Şynynda da, ol basqalardyñ qarağanyn körmegendei, olardyñ sybyr-kübırın estımegendei keiıppen, ıştei rahat sezımge bölenıp keledı. |
| 950 |
Olar būl sekıldı qap-qara bolyp künge küise, az-aq künde dañqqa bölense, bärın beruge daiyn. Alaida Tom eşqaisysyn, tıptı bıreuı aqysyna tūtas sirk berem dese de, könbes edı. Mekteptegı oquşylar Tom men Jo Garperge esterı kete qyzyğuşylyqpen qarap tūrğanyn sezgen ol ekeuı tıptı mūryn-daryn köterdı. |
| 951 |
Olar ainala qorşağandarğa özderınıñ bastan keşken oqiğalary men erlıkterı jaily özderıne tän oidan şyğarudağy şeberlıkterın balalar qosyp aityp tūrdy. Bır mezgılde olar temekı tütıkterın şyğarğanda, olarğa degen qyzyğuşylyq äbden şegıne jetıp ekeuı tıptı qūrmetke bölendı. |
| 952 |
Qazır onyñ atağy jer jaryp tūrğanda Bekki mūnymen tatulasqysy keletın de şyğar. Meilı. Mūnyñ da keibıreuler sekıldı salqyn bola alatynyn körsın. Äne, özı kele jatyr, Tom ony baiqamağan adam bola qaldy. Ol būryldy da toptalyp tūrğan balalar men qyzdarğa qosylyp solarmen äñgımelese bastady. |
| 953 |
Bıraq Bekkidıñ qyzdardyñ jaqyn tūrğandaryn ūstağysy keletının, ūstai qalsa, baiqatpağan bolyp mūnyñ özıne közınıñ astymen qarap qoiatynyn Tom sezdı. Qyzdyñ būl qylyğy jüregın jūmsartudyñ ornyna qaita öşıktıre tüstı, ol özın täkkappar ūstap Bekkidı körmegendei keskın körsettı. |
| 954 |
Ornynan tūryp, közderınde jarq etken ot körındı, qos būrymyn qaiyryp, men endı ne ısteitınımdı bılemın dedı. Üzılıs kezınde Tom Emmi Lorenstıñ köñılın aulaumen boldy. Onymen qydyryp jürıp, Bekkidıñ jüregın syzdatu üşın bızdı körse eken degendei qasaqana qylyq körsetıp baqty. |
| 955 |
Emmidıñ köñıldı myljyñy mūnyñ ışın pystyrdy. Tom özınıñ bır jerge baruy kerektıgın, tıptı keşıgıp qalğanyn tūspaldap aityp körıp edı, alaida bärı bos boldy – qyz qūs sekıldı sūñqyldai berdı. "Ah, jerge kırıp ketkır, – dep oilady Tom, – senen qūtyla almaityn bolğanym ba?". |
| 956 |
Ol üige qarai jügırdı. Emmidıñ baqytty sezınıp, alğys jaudyrğan türın köru oğan qatty batty, sonymen qatar qyzğanyştyñ azaby äbden şegıne jettı. Bekki tağy da Älfredpen kıtaptyñ suretterın qyzyqtap otyr, uaqyt ötıp barady, bıraq Tom kelmedı, al būl qyzdyñ saltanatty jeñısıne köleñke tüsırdı. |
| 957 |
Suretterdı qyzyqtau ony jalyqtyrdy, sosyn ol ündemei, mūñaiyp otyryp qaldy. Ekı-üş ret bıreulerdıñ kele jatqan dybysynan qauıptenıp edı, bıraq beker ümıttengen eken: Tom körınbedı. Aqyrynda ol özın baqytsyz sanady jäne özınıñ öş alam dep tym öreskeldık jasağanyna ökındı. |
| 958 |
Bar! Senı jek köremın! – dep qyz turasyn aitty. Sasyp qalğan bala ne ısterın bılmei jäne qyz mūnşama renjitındei özınıñ oğan ne ıstegenın bılmei dal boldy; ülken üzılıs boiyna senımen bırge suret körem degen özı, kenetten jylap kettı. Älfred qañyrap qalğan mektepke qarai köñılsız aiañdady. |
| 959 |
Mıne, dūrys boldy! Ol kıtaptyñ üige tapsyrma berılgen betın quana aşty da, bükıl betıne sia töktı. Däl osy sätte Bekki esık jaqtağy terezeden qarap tūr edı, ana balanyñ ne ıstep jatqanyn közımen kördı de, eşkımge baiqatpai üiıne qarai zytty: ol Tomdy tauyp alyp kıtap turaly aitqysy keldı. |
| 960 |
Sonda Tom quanyp, būğan alğys aitady, sosyn barlyq ökpe-naz bıtedı. Bıraq jolda kele jatyp josparyn özgerttı: ol piknik jaily aitqanda Tomnyñ būğan körsetken qylyğyn esıne aldy. Būl oqiğany esıne alğanda Bekki ūiattyñ azabynan öle jazdap, tūla boiyn bır jalyn örtegendei boldy. |
| 961 |
Äbden aşuğa bulyqqan Bekki sabaq bastaluyn tağatsyzdana küttı, sebebı qyz sia tögılgen oqulyq üşın Tomdy şybyqtap jazalaidy dep asyqqan. Äuelı ol Älfred Templdıñ ıstegenın aitaiyn dep oilap edı, bıraq Tomnyñ jañağy aitqan jaman sözderınen keiın ol oi esınen şyğyp kettı. |
| 962 |
Klastağy ärbır qyz, är bala özderınşe joramaldaidy, bıraq ol qandai kıtap ekenın bıluge mümkındık joq. Mıne, Bekki esıkke jaqyn tūrğan mūğalımnıñ üstelı janynan ötıp bara jatyp tartpanyñ kıltı tūrğanyn kördı. Mūndai sätı kelgen sättı qalai jıberuge bolady?! Ol jan-jağyna qarap edı – tırı jan joq. |
| 963 |
Men öşımdı basqa jolmen alarmyn. Bıraq ol qyz qolğa tüsedı. Dobbis menıñ kıtabymdy kım jyrtty dep sūraidy. Eşkım ündemeidı. Sonda ol ädettegısınşe kezekpen bärınen – äuelı bırınşı, sosyn ekınşı, aqyry kınälınıñ özıne kelgende, mūğalım bırden bıledı, qyz eşteñe aitpasa da, bılıp qoiady. |
| 964 |
Eger osyndai dūzaqqa men tüse qalsam, ol qyz quanar edı – endı menıñ terımdı özı jamylyp körsın! Ol esık aldyndağy alañğa jügırıp baryp, bır oiyndy bastap ketken balalar tobyna qosyldy. Bırneşe minuttan keiın mūğalım keldı, sabaq bastaldy. Tom sabaqqa onşa män bermeitın. |
| 965 |
Özınıñ kınäsın moiyndamağany üşın ony qattyraq jazalady. Bekki ony jazalağanyn körgende quanamyn dep oilap edı, olai bolmai şyqty. Äñgımenıñ soñy şybyrtqyğa tırelgende Bekki ornynan atyp tūryp kınälı Älfred Templ ekenın aitqysy keldı, bıraq özın-özı toqtatyp, ünsız otyrdy. |
| 966 |
Ol, şynynda da, balalarmen alysyp jürgende mümkın sia tögılgen şyğar dep oilady. Ol kınälı emespın dep dästür boiynşa özın qorğap aitty. Bır sağat öttı. Mūğalım tağynda tanauymen jer şūqyğandai qalğyp-mülgıp otyr. Jattau oqyğan oquşylardyñ guılınen klastağy aua bırtürlı ūiqy keltıredı. |
| 967 |
Balalardyñ köbı onyñ būl qimylyna jai ğana qarady, al olardyñ ışınde ekeuı şydamsyzdana küttı. Dobbis myrza äuelı kıtapty sipady, sosyn qolyna alyp, oryntaqqa dūrystap otyrdy da, oquğa kırıstı. Tom Bekkige qarap qoidy. Ūsqyny joq, mergennıñ közdeuıne ılıkken ürkek qoianğa ūqsap äreñ otyr. |
| 968 |
Bekkidıñ közındegı tañdanu, alğys, mahabbat mūndai jazanyñ jüzı üşın bergen marapattai edı. Öz erlıgınıñ saltanatyna mäz bolğan Tom Dobbins myrzanyñ adam tözgısız soqqylaryna ün şyğarmai tözdı jäne sabaqtan keiın ekı sağat mektepte qalu turaly qosymşa jazağa da myñq etken joq. |
| 969 |
Būrynnan da qatal mūğalım talabyn tıptı küşeittı: ol öz mektebınıñ emtihan kezınde basqa körermender aldynda jarqyrap körınuın qalaidy. Şybyrtqy men syzğyştar, äsırese, bastauyş klastarda jūmyssyz jatpady. Tek on segız-on toğyzdağy bozbalalar men qyzdar ğana tän jazasynan bosatylğan. |
| 970 |
Al Dobbins myrza öte qatty soğady, onyñ qoldary sau, jarqyrağan toqyr basyn jalğan şaştyñ astyna jasyrğanmen, kärılıkke älı bıraz uaqyty bar sekıldı. Ūly kün jaqyndağan saiyn onyñ azaptauğa qūştarlyğy aiqyn körıne bastady. Tükke tūrğysyz säl qatelık üşın jazalau oğan rahat sezım äkeletındei. |
| 971 |
Bastauyştyñ balalary künı boiy qaltyrap-dırıldep azaptanady, al tünderde odan kek aludyñ jolyn ızdep jospar qūrady! Olar mūğalımge qandai da bolsyn jamanşylyq jasap, masqara etuge kelgende säl mümkındıktı de jıbergen emes. Bıraq ekı jaqtyñ küşı teñ emes, sondyqtan mūğalım ylği jeñıske jetedı. |
| 972 |
Oğan jasalğan ärbır jamandyqtyñ soñynda adam aitqysyz jaza bolady, balalar ūrys alañyn ülken şyğynmen aiaqtap jürdı. Aqyrynda balalar astyrtyn jūmys jasap, keremet jeñıske jetkızetın jospar qūrysty. Olar suretşınıñ şäkırtımen uädelesıp, onyñ özderınıñ jasyryn ısıne kömektesuın sūrady. |
| 973 |
Al ol quanğannan esı şyğyp kettı, mūnyñ öz sebebı bar edı: mūğalım mūnyñ äkesınıñ üiınen tamaq ışetın jäne balanyñ būl zalym ūstazdy öte jek köretın bırneşe sebepterı bar. Mūğalımnıñ äielı derevnädağy tuysqandaryna ma – äiteuır bır jaqqa ketuge jinaldy jäne bırneşe künnen keiın keletın boldy. |
| 974 |
İağni kek aluğa kesel bolatyn eşteñe joq. Ärbır ūly oqiğanyñ aldynda mūğalımnıñ spirttık susyndarmen quattanatyn ädetı bar edı, suretşınıñ oquşysy emtihan bolardyñ aldynda ūrttap alğan mūğalım oryntağynda qalğyp-mülgıp otyrğan kezde oilağan ısterın jasap, sosyn ony oiatady da, mektepke alyp barady. |
| 975 |
Mıne, sol ğajaiyp kün de keldı. Keşkı segızge qarai mektep üiı jarqyrap, ainalasy gül şoqtarymen, monşaqtarmen, japyraqtarmen kömkerılgen venoktarğa toldy. Mūğalım taqta otyrğan patşadai öz ornynda biıkte otyr. Art jağynda taqta bar. Onyñ şarapty bıraz sıltep alğany baiqalyp tūr. |
| 976 |
Kıp-kışkene bır bala ornynan tūryp: Sızder üşın tañğalarlyq Oqiğa dep qaradym – Köp aldynda söilegenı Kıp-kışkene balanyñ – dep aitqan sözın qolyn sermep nyğyzdady, sosyn aman-esen aiağyna deiın jettı, jūrttyñ şatyrlata soqqan qol şapalağymen marapattaldy, eñkeiıp sälem ettı de ornyna kettı. |
| 977 |
Ras, tyñdauşylardyñ oğan jandary aşyp otyrğandary baiqalady, bıraq eşbır dybys joq – bärı su ūrttap alğandai ünsız. Olardyñ janaşyrlyğynan görı ünsızdıgı Tomğa köbırek batty. Mūğalım qabağyn şytyp edı, sonymen zılzala aiaqtaldy. Tom bırdeñelerdı aityp sandaldy, sosyn äbden jer bolyp, ornyna keldı. |
| 978 |
Ekınşı erekşelıgı – ädemı de äsem sözdermen örnektelgen. Üşınşısı – ylği sarytap bolğan sözder, söilemder. Közge bırden tüsetın: (adamnyñ yzasyn keltıretın) aqyl aitu, moräl oqu. Şyğarmanyñ taqyryby qandai bolsa da, ony jazğan oquşynyñ miyn soryp moräl aitu tıptı külkılı. |
| 979 |
Modany jaqsy köretın boijetken özın şattyq pen quanyş qūşağyndağy toptyñ ortasynda tūrğandai sezınedı. Aq kiımge oranğan taldyrmaş denesı köñıldı bige ainalyp; onyñ aiaq alysy jeñıl, myna saltanatty şattyqtyñ ortasynda jürgenderdıñ ışınde onyñ közderı baqyt şuağyn şaşyp bärınen sūlu körınedı. |
| 980 |
Osyndai tättı qial qūşağynda uaqyt Osy jerde keltırılgen üzındıler "Batysta tūratyn bır äieldıñ prozasy men poeziasy" degen kıtaptan özgerıssız alyndy, öitkenı mekteptegı oquşy qyzdardyñ şyğarmalaryna tän stil saqtalğan jäne eşqandai jasandy köşırme olarmen salystyruğa kelmeidı. |
| 981 |
Myna jaña dünienıñ ğajaiyp körınısterı basyn ainaldyrady. Är körınıs barğan saiyn ony özıne bauraidy. Alaida köp keşıkpei ol syrty jarqyldağan dünienıñ arğy jağy – bos äureşılık, ötkınşı qyzyqtar ekenın tüsınedı. Bağanadan berı janyn baurağan körınıster endı onyñ yzasyn keltıre bastaidy. |
| 982 |
Tallassidıñ sulary, Qūstyñ jasyl qūndağy... Alabama, qymbattym, Jylap sağan tıl qattym. Tyñdauşylardyñ bärıne tüsınıktı bolmasa da, poema köbıne ūnady. Būdan keiın qara qasty, qara şaşty qoñyr qyz alğa şyğyp, säl tynystap aldy da, betın qaiğyğa orap, syñğyrağan dauyspen oqi bastady. |
| 983 |
Körınıs Bozğylt tün qarañğy edı. Kök tağynyñ mañynda bır de bır jūldyz jyltyramaidy, alystağy künnıñ küñgırt kürkılı qūlağyñdy şulatady; jyn qaqqan naizağai oinaqtap, būltty aspanda saltanat qūryp jür, ataqty Franklinnıñ naizağai ataulyny noqtalağanyna jyny kelgendei tairañdaidy. |
| 984 |
Onyñ jürısınıñ dybysy şyqpaidy, eger ol jaratqan bergen qūdıretımen menı janap ötpegende, men ony sezbegen de bolar edım, al ol sūlulyğyn körsetuge tyryspaityn basqa boijetkender sekıldı ünsız qairatker, ğalym. Naizağaidy qaitaratyn qūraldy oilap tapqan. ötıp keter edı. |
| 985 |
Būl masqara on bet eken, soñy presviterian şırkeuın moiyndamaityndardy adam aitqysyz jazamen qorlaityn ösietpen aiaqtalady. Qalanyñ äkımı älgı şyğarmanyñ avtoryna syilyq berıp tūryp, jalyndy söz aitty; onyñ aituynşa, Deniel Uebsterdıñ özı de būl şeşendık önerdıñ ğajap jetıstıgın maqtan eter edı. |
| 986 |
Mūğalımnıñ qaq töbesı tūsynda şardaqqa şyğatyn lük bar-dy, kenet sol lükten moinyna jıp bailanğan mysyq tüsıp keledı jäne mysyq miaulamasyn dep onyñ basyn şüberekpen qymtap bailap tastapty. Tömen tüsıp kele jatqan mysyq tyrbañdap jıpke jarmasqan bolady, bıraq aua ğana qarmady. |
| 987 |
Nağyz dūrys ädıs! Tomnyñ däl sol kezde bıreulermen ūrsysqysy jäne mas bolğysy kelıp kettı. Būl nietı ūlğaia berdı, tek keşıkpei bükıl eldıñ aldynda mūnyñ moinyna qyzğylt moiynoramal tağylady degen ümıt qana ony toqtatty, osy ümıt bolmasa, ol äldeqaşan qoğamnan şyğyp keter edı. |
| 988 |
Törtınşı şılde jaqyndap qaldy, ol ışpeitınderdıñ qoğamyna kırgelı üş täulıkten asyp barady, onyñ barlyq ümıtı ölım aldynda jatqan sot Frezerde; sotty saltanatpen jerleitın şyğar, öitkenı belgılı tūlğa ğoi. Sonda Frezer sot jerlenıp jatqanda būl qyzyl moiynoramal kölbeñdeidı. |
| 989 |
Işpeitınder, qoğamnyñ jas müşelerı, sändenıp qatar tüzep jürdı, al sol kezde olardyñ būrynğy joldasy qyzğanyştan jaryla jazdady. Onyñ esesıne endı Tom özın erkın qūstai sezınedı – būl da jai närse emes! Onyñ endı mas boluğa, adamdarmen ūrsysuğa mümkındıgı bar. Tañğalarlyğy – onyñ zauqy soqpai qaldy. |
| 990 |
Ataqty törtınşı şılde de köñılsız öttı, jañbyr qūiyp, eşqandai parad bolğan joq, Tom ūlylardyñ ūlysy dep oilaityn Qūrama Ştattardyñ senatory Benton myrza Tomnyñ äbden köñılın qaldyrdy, biıktıgı jiyrma bes fut bolatyn däu emes, jai qarapaiym ğana kısı bolyp şyqty. Sirk keldı. |
| 991 |
Bekki Techer jazda ata-anasymen özderınıñ tuğan qalasy Konstantinöplge kettı, ol ketkesın ömırdıñ barlyq quanyşy sarqylğandai boldy. Tom üşın ötkende özı körgen qorqynyşty ölımnıñ qūpiasy uaiym boldy. Sol uaiym asqazandağy aşyq jaradai janyn jep azapqa saldy. Būdan soñ qyzylşa keldı. |
| 992 |
Tom Ben Rojerstı ızdep edı, ol dıni kıtapşalar toly korzinany arqalap, qalaşyqtağy kedei tūrğyndarğa taratyp jür eken. Ol eñ soñynda Jim Holistı tauyp edı, ol Tomnyñ qyzylşamen auyrğany – kök täñırınıñ oğan barlyq künälary üşın ädeiı jıbergen jazasy, keşırım sūrau kerek dep üirettı. |
| 993 |
Tom būğan şydai almady: jüregı qaq bölıngendei küide ol üige äreñ jettı de, kereuetke qūlai kettı, bükıl qalada tamūqta azap şegetın jalğyz künäkar özı sezındı. Tünde qatty dauyl tūryp, şelektep jañbyr qūidy, közdı aştyrmai naizağai oinap, künnıñ kürkılınen qūlaq tūndy. |
| 994 |
Eger bıreu-mıreu tükke tūrmaityn qoñyzğa qarsy bükıl artileriany şyğarsa, Tom mūny küş pen snarädtardy bosqa şyğyndau dep eseptegen bolar edı, bıraq ol kök täñırı özı sekıldı kışkentai qoñyzdy qūrtu üşın keremet qymbat tūratyn naizağai men qorqynyşty kürkıldı şyğarğanyna onşa tañğalmady. |
| 995 |
Aqyry üiden dalağa şyqqanda ölımnıñ mūny aiap, jany aşyğanyna quanğan joq. Soñğy kezderı ol özın üisız-küisız, japadan jalğyz adamdai sezınıp jürgenı esınde. Ol erıne basyp köşege şyğyp edı, torğaidy öltırgen mysyqty jazalap jatqan Jim Holis bastağan bır top balağa kezdestı. |
| 996 |
Ölım turaly säl bırdeñe esti qalsa, onyñ jüregı auzynan şyğyp keterdei būlqyndy. Būl äñgımelerdıñ Tomnyñ közınşe aitylatyny tekten tek emes – būğan dūzaq qūrudyñ ailasy. Ras, ol ölım jaily jūrt būğan küdıkpen qaraityndai sebep joq, alaida qalanyñ köldeneñ sözı onyñ mazasyn türtkıleidı. |
| 997 |
Oqyn-oqtyn denesı bır ysyp, bır suydy. Ol aqtaryla söileu üşın Gektı oñaşalau jerge alyp kettı. Eñ bolmasa az ğana uaqytqa bolsa da özı sekıldı baqytsyz joldasymen auyr qasıretı jaily äñgıme şertu kerek qoi! Onyñ üstıne Gektıñ auzynan eşteñe şyqpağanyn äbden bılgısı keldı. |
| 998 |
Onyñ joly bolmaityn adam ekenı ras, bıraq ol eşkımge zian jasağan joq qoi. Eşkımge, eşqaşan da. Azdap balyq aulaidy, ışkende jaqsy bolsyn dep, sosyn ıs joq solbyraiyp jüredı. Äi, qūdaiym-ai, bızdıñ bärımız sondaimyz ğoi! Jūrttyñ bärı bolmağanmen, köbı sondai: mysaly menıñ äkem jäne basqalar. |
| 999 |
Olar bır ğana jaqsylyq ıstei aldy, būryn da bırneşe ret jasağan: terezedegı temır şılterden bıraz temekı men bırneşe şyrpy berdı. Ol tömengı qabatta, qarauyl joq edı. Mynadai syilyq üşın ol alğysty jaudyrğanda būlar būryn yñğaisyzdanatyn. Bügın onyñ alğysyn estu tıptı auyr boldy. |
| 1000 |
Mūny men eşqaşan ūmytpaimyn, joq-joq! Men özıme jiı aitamyn: balalardyñ bärıne oiynşyq, qağazdan jylan jasap beretınmın, qai tūstan balyq aulau kerektıgın körsetetın edım. Olardyñ bärımen joldas bolğam, kärı Mefftıñ basyna kün tuğanda, mıne, endı solardyñ bärı terıs qarap kettı. |
| 1001 |
Senderge bır ğana söz aitqym keledı: eger şılterlı üige tüskılerıñ kelmese, anau qarğys atqyr şarapty ūrttamañdar. Kışkene batysqa qarai tūryñdarşy. Mıne, osylai. Men sekıldı qasıretke kezıkken adamğa dostarynyñ bet-jüzın köru de köñılın jūbatady, mağan eşkım kelmeidı, tek sender ğana. |
| 1002 |
Dostardyñ meiırımdı jüzı... dostardyñ meiırımdı jüzı. Bırıñnıñ iyğyña ekınşıñ şyğyp körıñderşı, men qolymdy tigızeiın. İä, osylai. Endı menıñ qolymdy qysyñdar – senderdıñ qoldaryñ şılterge siady ğoi, menıñ qolym tym ülken, – dep sözın aiaqtağanda būl ekeuı özderın qorqaq jäne satqyn sezındı. |
| 1003 |
Kışkene qoldar älsız, degenmen olar Meff Potterge kädımgıdei kömektestı, eger qoldarynan kelse, būdan da zor kömekke daiyn. Tom üige äbden baqytsyz jandai oraldy, sol tünı körgen tüsterı de adam şoşyrlyq qorqynyşty. Erteñıne jäne üşınşı künı de ol sot üiınıñ mañynda ainalşyqtap jürdı. |
| 1004 |
Sottyñ ekınşı künınıñ soñynda qala ösegı bır tūjyrymğa keldı: ündılık Jonyñ aitqandarynyñ bärı tolyq rastaldy jäne Potterdı qandai jaza kütıp tūrğany kümänsız şyndyq. Tom tünde üige keş oraldy jäne tereze arqyly tüsıp tösegıne bardy. Ol tolqyp köpke deiın ūiyqtai almady. |
| 1005 |
Erteñıne bükıl qala tügeldei sot üiınıñ mañyna jinaldy, öitkenı būl şeşuşı kün bolatyn. Sot zaly lyq toly – erler men äielder. Aqyrynda köp küttırgen sot alqasynyñ müşelerı kelıp oryndaryna jaiğasty. Bırneşe minuttan soñ esı şyğa qoryqqan, sūp-sūr bolyp ketken beişara Potterdı äkeldı. |
| 1006 |
Ony jūrttyñ bärı körıp otyratyn jerge ornalastyrdy. Däl sondai biık jerde tüsı suyq ündılık Jo mız baqpai otyr. Tağy ünsızdık bastaldy, sodan soñ sot şyqty jäne şerif otyrys bastalğanyn habarlady. Sot müşelerı ädettegıdei özara kübırlesıp, bır qağazdardy jinai bastady. |
| 1007 |
Osy ūsaq-tüiek jäne basqa da mänsız baiau qimyldar ne bolaryn kütıp otyrğan zalğa erekşe saltanat bergendei boldy. Meff Potterdıñ būlaq basynda sol ölım bolatyn künı ertemen juynyp otyrğanyn körgen kuäger şaqyryldy. Kuäger Meff Potter mūny köre sala qaşa jönelgenın aitty. |
| 1008 |
Nağyz qylmysker sol ekenı bırden baiqaldy. Qorğauşy būl kuägerlerdı de eş sūraq qoimai qoia berdı. Sol este qalğan künı tañerteñ zirat basynda bolğan qaiğyly oqiğany ūsaq-tüiegıne deiın aityp bergen kuägerlerge Meff Potterdıñ qorğauşysy bırde-bıreuıne sūraq qoiuğa tyryspady. |
| 1009 |
Tomnyñ ündılık Jonyñ temırden soqqandai betıne közı tüsıp ketıp edı, tılı tañdaiyna jabysyp qaldy. Tyñdauşylar demderın ışıne tartyp tyna qaldy, al dauysy Tomğa bağynbai qoidy. Alaida bırneşe minuttan keiın bala özıne özı kelıp, jauap bere bastady, al jūrt tyñdap otyrdy. |
| 1010 |
Būl üşın adamdarğa kınä tağuğa bolmaidy, öitkenı būl da adamnyñ jaqsy qasietterınıñ bırı ğoi. Tom kündız saltanat pen şattyqtyñ qūşağynda jürdı, bıraq tünderı ony qorqynyşqa orap alatyn boldy. Ündılık Jo ünemı tüsıne enıp, adam aitqysyz jazamen öşımdı alamyn dep qorqytty. |
| 1011 |
Gek özı turaly mälımetterdı qūpia etıp saqtañyz dep qūtqaruşyğa ötıngen. Alaida sol künı tün ortasynda Tomdy quyp otyryp qūtqaruşynyñ üiıne aparğanda, bır-bırıne ant etıp, būl qūpiany tırı janğa aitpaimyz dep sertteskenderın esıne alğanda Gek adam balasyna degen senımın mülde joğaltty. |
| 1012 |
Tom ony äñgımelerın eşkım estımeitın oñaşa jaqqa şyğaryp alyp, oğan özınıñ qūpia josparlaryn jaiyp saldy. Gek kelıstı. Gek aqşa şyğyndaudy talap etpeitın, köñıldı alañdatar şaruanyñ bärıne qatynasuğa daiyn, öitkenı uaqytynyñ köptıgı sondai, tıptı keide qaida keterın bılmeidı. |
| 1013 |
Qazynany ylği jyn-şaitany bar üidıñ astyna kömedı nemese bır aralğa, iä bolmasa keuıp qalğan ağaştyñ astyna. Jekson aralynda bız ızdep kördık qoi, keiın ol jaqqa tağy bır soğarmyz. Jyn-şaitan mekendegen bır eskı üi Still-Hauzdyñ art jağyndağy būlaq mañynda bar, ol jerde qurağan ağaş degen köp-aq. |
| 1014 |
Bärı olai ıstemeidı. Şamasy, bız qazatyn jerdı dūrys taba almai jürmız. Basqa bır jerdı tañdap, tağy jūmysqa kırıstı. Endı ekpınderı bağanağydan görı bäseñdeu, degenmen eptep alğa basuda. Äuelı ünsız qazyp edı, sosyn Gek kürekke süienıp, jeñımen mañdaiynan jañbyrşa tamşylağan terdı sürttı. |
| 1015 |
Jan balasy joq jer jäne adam qorqatyn tünnıñ bır uağy. Şaitandar sybdyrlağan japyraqtardyñ arasynda sybyrlasyp, türlı elester ärbır qarañğy būryşta tyğylyp, alystan ittıñ ürgenı estıledı, ükı aiqailap oğan ün qosady. Saltanatty ünsızdık balalardyñ köñılın basyp, olar äñgımelesudı de qoidy. |
| 1016 |
Mäsele sonda. İağni būl şaruany qoiu kerek. Uaqytty bärıbır bız eşqaşan anyqtai almaimyz. Sosyn ainalada tolğan şaitan ba, elester me – zäreñdı ūşyrady. Bıreu jelkeñnen qarap tūrğan sekıldı, būryluğa qorqam, mümkın menıñ art jağyma qarauymdy kütıp tūrğan şyğar. Tūla boiymdy aiaz qaryğandai küidemın. |
| 1017 |
Eles degendı jaqsy körmeimın, Tom. Olar ölılerden ötken jaman. Ölı adam mümkın keide söileitın de şyğar, bıraq elester sekıldı ainalañda jürıp, betıñe qaramaidy, tısın qairamaidy. Al eles degender sonyñ bärın ısteidı. Men ondai oiyndardy kötere almaimyn, Tom, ony eşkım de kötermeidı. |
| 1018 |
Ol degen jer betındegı adamdardyñ bärınen artyq, bärınen jaqsy. Qazır ondai adamdar joq – şyn aitam! Robin Gudtyñ bır qolyn artyna qaiyryp bailap qoisañ, ol ekınşı qolymen kımdı bolsa da, ūryp jyğady. Ol özınıñ emen sadağymen bır jarym mil qaşyqtyqtağy on tiyndy atyp tüsıredı. |
| 1019 |
Olar keşke deiın Robin Gud bolyp oinady, arasynda ekeuı siqyrly üige aşqaraq közderın qadap qoiady, sosyn erteñ būl jerde ne ısteitınderın talqylap, pıkır alysty. Kün eñkeiıp batuğa ainalğanda, olar ağaştardyñ köleñkelerın köldeneñnen basyp ötıp, Kardif tauynyñ ormanynyñ arasymen üilerıne qaitty. |
| 1020 |
Örtengen yssylyqta myna üidegı ölı tynyştyq olarğa tym üreilı körındı. Qañyrap bos qalğan üide eñseñdı ezıp jıberetındei bır närse bardai qorqynyşty. Balalar bırden ışıne kıruge batpady. Olar eppen basyp esıkke jaqyndady da, zärelerı ūşyp dırıldegen küide ışke közderın saldy. |
| 1021 |
Aldaryndağy topyraq töselgen edende şöp ösıp ketken, jartysy qūlağan peşı bar bölmenı kördı, terezelerınde äinek joq, baspaldağy qirağan, barlyq jerde töbeden salbyrap tūrğan örmekşınıñ eskı örmegı. Olar jaimen ışke kırdı, jürekterı auyzdarynan şyğyp keterdei dürsıldep tūr. |
| 1022 |
Olar ainalanyñ bärıne yqylaspen qarap, özderınıñ batyldyqtaryna ärı maqtanğandai, ärı tañdanğandai. Sosyn olardyñ joğaryğa şyqqylary keldı. Ekeuı bırın-bırı qolpaştap, aqyry qaila men kürektı būryşqa tastady da, ekınşı qabatqa köterıldı. Onda da tömendegıdei iesız qañyrağan bölme. |
| 1023 |
İspandyq plaşqa oranyp alypty, ūzyn būrym şaşy qalpaqtan şyğyp iyğyna tüsıp tūr; qalyñ ösken bakenbardy da appaq; jasyl äinektı közıldırık kiıptı. Olar üige kırgen kezde, "ekınşı" ispandyqqa kübırlep bırdeñe aitty; arqalaryn jarğa süiep, esıkke qarap edenge otyrysty, "ekınşı" älı bır närsenı aitady. |
| 1024 |
Jasyrynatyn basqa jer tabylmady. Tıptı men de osy şalaştan ketkım keldı. Keşe ketkım kelıp edı, oñbağan balalar myna taudan tüspei qoidy, oiğa basqa eşteñe kelmedı. Mūny estıgen "Oñbağan balalar" qorqynyştan tağy qaltyrap kettı de, jūma künı ıs bastamauğa uädeleskenderın eske alyp, quanyp qaldy. |
| 1025 |
Ol jiyrma-otyz dollar aldy jäne sonşa dollardy ündılık Joğa berdı. Osy kezde tızerlep tūryp, būryşta pyşaqpen jer qazyp tūrğan Joğa qapty berdı. Balalar sol sätte özderınıñ barlyq qorqynyşyn osyğan deiıngı qiyndyqtardy ūmytyp, közderı jainağan küide Jonyñ är qimylyn qadağalasty. |
| 1026 |
Eger joğaryda bıreuler bar bolsa, otyra bersın – bızge keregı ne? Olar tömen tüskılerı kelse, sekırıp, aiaqtaryn syndyrsyn, bızdıñ şaruamyz qanşa? Jiyrma minuttan soñ qarañğy tüsedı, bızdı quyp jetıp körsın sonda. Menıñşe, būl kürekterdı osynda äkelgen kısı bızdı körıp jyn-şaitan dep oilady. |
| 1027 |
Äñgımelesıp te jarytpady, öitkenı jol boiy kürektı nege apardyq degen oi ekeuınıñ de mazasyn ketırdı. Eger sol qaila, kürek bolmasa, ündılık Jo eşteñe sezbegen bolar edı de, altyn men kümıstı özı keregın alğanşa osy jerge qaldyryp, sosyn, soryna qarai, aqşadan aiyrylar edı. |
| 1028 |
Ol jügırıp kürek pen qailany alyp keldı. Ündılık Jo qailany alyp, bırtürlı küdıktene qarap şyqty, basyn şaiqap, mūrnynyñ astynan mıñgırlep bırdeñe aitty da jerdı qaza bastady. Tez arada sandyqty şyğardy. Özı şağyn, temırmen qaptalğan, uaqyttyñ müjıgenı bolmasa, myqty eken. |
| 1029 |
Olar būl turaly qalağa jetkenşe äñgımelestı, sosyn ündılık, mümkın, tek Tomdy ğana oilağan bolar, öitkenı sotta ony körsetken jalğyz sol ğoi dep ūiğarysty. Tomnyñ köñılıne qaterdıñ tek oğan tönıp tūrğany tynyştyq bermedı: "Degenmen toppen bırge jeñılırek bolar edı" dep oilady. |
| 1030 |
Ertemen tösegınde jatqan küiı künı keşegı bastan keşkenderın büge-şıgesıne deiın esıne alyp edı, sonyñ bärı özınen alystağan, tūmanğa ainalğandai, tıptı basqa bır älemde baiağyda bolğan oqiğalardai sezıngenın baiqady. Sonda oğan mümkın sol oqiğalardyñ bärı menıñ tüsım şyğar degen oi keldı. |
| 1031 |
Osy kezge deiın ol elu dollardy da körgen emes jäne būl qatarly balalardyñ bärı "jüz", "myñ" degen aqşany jūrt änşeiın qyzyl söz üşın aitady, al şynynda ondai aqşanyñ boluy mümkın emes dep oilaityn. Bıreudıñ qaltasynda jüz dollar sekıldı bailyq bolady dep Tom eşqaşan oilağan emes. |
| 1032 |
Alaida keşegı oqiğa mūnyñ esıne oralğan saiyn tüsı emes kädımgıdei şyndyq ekenıne közı jettı. Qalai bolğanda da ebın tauyp būl tyğyryqtan şyğu kerek. Ol tezdetıp erteñgı tamağyn ıştı de, Gektı ızdeuge kettı. Gek jalpiğan kışkene qaiyqta aiağyn suğa malyp otyr eken, ūsqyny onşa emestıgı körınıp tūr. |
| 1033 |
Jarty sağattan keiın ol qaityp keldı. Traktirdegı ekınşı nomerde köpten berı jas advokat tūrady eken. Qazır de sol tūrady. Basqa traktirdegı ekınşı nomer qūpialau: qojasynyñ balasy būl nomerdıñ ylği kıltteulı tūratynyn, oğan kırıp nemese şyğyp jürgen adamdy eşqaşan körmegenın aitty. |
| 1034 |
Būl nomerdıñ artqy esıgı traktir men tyşqan aulaityn quysqa ūqsas eskı kırpış qoimanyñ ortasyndağy şağyn köşege şyğady. Sen köbırek kılt tabuğa tyrys, qanşa qolyña tüsedı, al men apaiymnyñ barlyq kıltın äkelemın, sosyn tün qarañğysynda esıktıñ qūlpyn aşyp köremız, mümkın bıreuı aşyp qalar. |
| 1035 |
Olar keşkı toğyzğa deiın traktirdıñ mañyn torlady: bıreuı şetkerırek tūryp, köşenı baqylady, ekınşısı – traktirdıñ esıgın baqty. Ūqsas adam kırmedı. Tün qarañğy bolatyn. Tom, eger qarañğy tüsse, Gek jügırıp kelıp miaulaidy, sosyn ol kıltterdı alyp, terezeden şyğa salady. |
| 1036 |
Ekınşı künı de balalardyñ joly bolmady. Särsenbı de solai öttı. Esesıne beisenbıdegı tün qarañğy boldy. Tom apaiynyñ qañyltyr şamyn alyp, onyñ jaryğyn tüsırmeu üşın oramalmen bürkep terezeden uaqytynda tüstı. Ol Gek qonyp şyqqan böşkege şamdy jasyrdy da, özı qarauylğa tūrdy. |
| 1037 |
Tün ortasyna bır sağat qalğanda, traktirdıñ esıkterı jabylyp, şamdary söndı. İspandyq körınbedı. Tūiyq köşege kırgen ne şyqqan eşkım bolmady. Bärı oidağydai sekıldı. Közge türtse körınbeitın qarañğylyq pen ölı tynyştyqty ara-tūra alystan estıletın künnıñ kürkılı ğana bölıp tūr. |
| 1038 |
Söitıp ekı batyr tün jamylyp traktirge jaqyndady. Gek esıktegı küzette tūr da, Tom sipalap tūiyq köşege jettı. Būdan keiın Gek taudyñ astynda qalğandai mazasyzdana küttı. Ol qarsy aldynan şam jarq etse eken dep tıleidı, ärine, būl qorqyp edı, bıraq Tomnyñ tırı ekenıne közı jeter edı. |
| 1039 |
Şamasy, ol talyp jatqan bolar nemese öldı me eken. Mümkın qorqynyştan onyñ jüregı jarylyp ketken şyğar. Qobaljyğan Gek tūiyq köşege qalai barğanyn özı de bılmei qaldy, onyñ köz aldynan neşe türlı qorqynyşty suretter keldı jäne minut saiyn qazır onyñ zäresın ūşyratyn bırdeñe bolatyndai sezındı. |
| 1040 |
Ol menı jıberedı jäne olarda jūmys ısteitın Jek ağai da – negr. Oğan su kerek bolğanda men oğan su äkelıp beremın, al ol özınen auysqan bırdeñe bolsa, sūrasam, mağan beredı. Ol öte jaqsy negr. Basqalar sekıldı negrlerdıñ aldynda tanauymdy kötermegesın, ol menı jaqsy köredı. |
| 1041 |
Bekki aqyr aiağynda anasynan köpten aityp jürgen keştı erteñ ūiymdastyrudy sūrap edı, anasy kelıstı. Qyzdyñ quanyşynda şek bolmady, Tom da odan kem quanbady. Şaqyru biletterı keşke deiın taratyldy, qalanyñ rahat bolady dep dämetken balalarynyñ bärı erteñgı keşke daiyndala bastady. |
| 1042 |
Alaida būl tünı eşqandai oqiğa bolmady. Aqyrynda tañ atty, sağat onğa jaqyn ba, joq, on bırge taiau ma köñıldı top ärı qarai sol jerden ketu üşın sot Techerdıñ üiıne jinaldy. Ol jyldary balalardyñ oiyn-sauyğyna kesel keltırmeu üşın ülkenderdıñ ondai keşterge baratyn ädetı joq edı. |
| 1043 |
Balalar on jetı- on segızdegı ekı-üş qyz ben olardan eresekteu jas jıgıtterdıñ qamqorlyğynda qauıpsız bolady dep esepteletın. Mūndai keşterdı ūiymdastyru üşın eskı parohod jaldap alynatyn da, keşıkpei köñıldı top sebet toly tamaqtaryn alyp qalanyñ ortalyq köşesımen ötetın. |
| 1044 |
Sonda da ol Duglas apaidyñ üiındegı köñıldı otyrysty almastyratyn eşteñe joq dep oilady. Keşe Gek belgı bermedı, endeşe bügın de bermeidı. Ol bügın aqşa toly sandyq turaly oilamauğa bel bailady. Qaladan üş mildei tömengı jaqta parohod jürısın baiaulatyp, jağağa toqtady. |
| 1045 |
Işkı jağynda şağyndau üñgır bar, ädette üidegı edennıñ astynda bolatyn jertöle sekıldı salqyn, qabyrğalary öte berık äkten qalanğan jäne betı şym-şymdap şyğatyn ter siaqty ylğal tamşyğa toly. Tasqarañğy osy jerde tūryp, kün şuağyna malynğan jasyl añğarğa qarau ärı qyzyq, ärı qūpia syr bardai. |
| 1046 |
Keşıkpei alğaşqy tañyrqau seiılıp, ädettegı balalyq erkelık bastaldy. Bıreuı maişamdy tūtata qalsa, qalğan balalardyñ bärı oğan jabyla bastaidy: ol qanşama qorğanğanmen şabuylşylar maişamdy onyñ qolynan qağyp tüsıredı nemese öşırıp tastaidy, sosyn tağy aiqai-şu, külkı bastalady. |
| 1047 |
Bırınıñ soñynan bırı tırkesken top tık jartaspen basty üñgırden tömen tüse bastady, jypylyqtağan şamdar qatarynyñ kömeskı jaryğy tas qabyrğalardy töbesıne deiın kömeskı körsetıp tūr. Üñgırdıñ töbesı şamamen alpys mildei biıktıkte eken. Eñ ülken üñgırdıñ enı segız nemese on fut şamasynda. |
| 1048 |
Tom Soier de üñgırdı basqalardan artyq bılmeitın. Barlyğy negızgı ülken üñgırmen törtten üş mildei bırge jürdı de, sosyn jan-jaqtağy şağyn üñgırlerge top-top bolyp nemese ekı-ekıden bölınıp qarañğy qaltarystarğa tyğylyp, sosyn oida joq būryştan atyp şyğyp bırın-bırı qorqytyp oinady. |
| 1049 |
Alaida jūrttyñ bärı ğajap oqiğalardy bastan keşırgen romantikalyq künnıñ aiaqtala bastağanyna riza. Şağyn parohod özınıñ şulağan jügınen özennıñ ortasyna jetkende, kapitannan basqa eşkım de ötken uaqytqa ökıngen joq. Parohod ottary jarqyrap kemejaidyñ janynan ötken kezde Gek qarauylda tūr edı. |
| 1050 |
Ol eşqandai aiqai-şudy estıgen joq, öitkenı şarşağan adamdar sekıldı jastar juasyp tynyştala bastağan. Äuelı Gek būl ne parohod kemejaiğa toqtamai bara jatqan dep oilady da, sosyn ol turaly esıne de almai özınıñ şaruasymen boldy. Tün bırte-bırte qarañğylanyp aspandy būlt jailai bastady. |
| 1051 |
Bır minut ötkende onyñ janynan ekı adam öttı jäne mūny qağyp kete jazdady, bıreuınıñ qoltyğynda bır närse bar. Sandyq şyğar! İağni olar qazynany basqa jerge jasyrğylary keldı. Tomdy şaqyru kerek pe? Būl aqymaqtyq bolar edı – olar sandyqty alyp taiyp tūrady, sosyn attaryn ūmytasyñ. |
| 1052 |
Eñ dūrysy – olardyñ soñynan erıp, qaida baratyndaryn bılıp alu, qarañğyda olar mūny baiqai qoimas. Özımen özı oilanyp-tolğanyp, Gek būryştan şyğa keldı de, mysyqqa ūqsap jasyrynyp qañğybastardyñ soñynan erdı. Ol jalañaiaq küide olardan adasyp qalmastai qaşyqtyqta kele jatyr. |
| 1053 |
Olar jağa jaqtağy köşenı boilap üş kvartaldai jürdı de, sosyn solğa būryldy. Äuelı olar tura jürdı, sosyn Kardif tauyna qarai būryldy da, soqpaqqa jete bere tauğa köterıle bastady. Olar toqtamastan jürıp otyryp jar basyndağy vallilık şaldyñ üiınıñ janynan öttı jäne joğary örmelei berdı. |
| 1054 |
Gek aiağyn tezırek alyp olardy quyp keledı, bıraq olar mūny körgen joq. Ol äuelı jügırdı, sosyn ekı qañğybastyñ üstınen tüsıremın dep jürısın bäseñdettı, tağy bıraz uaqyt ötkesın säl toqtap, tyñ tyñdady, öz jüregınıñ dürsılınen özge dybys joq. Ükınıñ ühılegenı estıldı tau jaqtan – jaman belgı. |
| 1055 |
Gekke alğaş kelgen oi qaşyp ketu boldy. Bıraq sol boida jesır äiel Duglas apaidyñ Gekke ylği meiırımdı bolğany esıne tüstı, al myna oñbağandar ony öltırgısı kelıp jür. Gek Duglas apaiğa eskertuge özınıñ batyly jetpeitınıne ökındı, oğan eskerte almaidy, sebebı mynalar mūny köredı de ūstap alady. |
| 1056 |
Al, qonaqtar şe? Sen menı körsetuşı bolma, sağan senıñkıremei tūrmyn. Būdan keiın ünsızdık bolatynyn Gek tüsındı jäne ol ünsızdık bağanadan bergı öltıru jaily äñgımeden qorqynyştyraq, ol demın ışıne tartyp kerı qarai attady; oñğa ne solğa qūlap ketem be dep qoryqty da ekınşı aiağyn qozğady. |
| 1057 |
Tynysy toqtap qaldy, tyñ-tyñdap edı – dybys joq meñıreu tynyştyq. Gektıñ quanyşynda şek bolmady. Ol ekı būtaqtyñ arasymen koräblge ūqsap būryldy da, ärmen qarai jolğa şyqqasyn özın erkın sezınıp tabanyn jaltyratyp jügıre jöneldı. Ol qūiyndatyp vallilyq şaldyñ fermasyna jetkenşe jügırdı. |
| 1058 |
Sen tünde äbden şarşağan siaqtysyñ, – mıne, sağan kereuet, tamaq ışkesın jatyp demal. Joq, olar ölgen joq, ökınışke orai. Senıñ sözıñnen bız olardy qaidan ızdeu kerek ekenın bıldık; aiağymyzdy ūşynan basyp olardan on şaqty qadamdai jerge jasyryndyq, al jol boiy köranadağy sekıldı tasqarañğy. |
| 1059 |
Bıreuıne de oq timegen sekıldı. Olar da bır-bırden oq atty, bızge de tigen joq. Aiaqtarynyñ dybysy basyluy mūñ eken, bız jügırıp otyryp taudan tüsıp, poliseilerdı oiattyq. Olar oträdty jinap özen boiymen ızdeuge kettı, al jaryq tüsısımen şerif öz adamdarymen ormandy tügel aralaidy. |
| 1060 |
Ūiqym kelmedı tün ortasynda köşede jürdım, oilap-oilap aqyry traktirdıñ qasyndağy eskı kırpış qoimağa jettım de, qabyrğağa süienıp bıraz tūrdym tağy oilanaiyn dep. Sol jerde älgı ekeuı qoltyqtaryna bırdeñenı qysyp alğan, janymnan öte berdı "Ūrlap alğandary bolar", – dep oiladym. |
| 1061 |
Bärı oidağydai bolğanyna, qazyna sol ekınşı nomerde jatqan bolsa kerek, qañğybastardy bügın tünde ūstap, türmege jabady jäne būlar Tom ekeuı osy keşte-aq altyndy eş kedergısız eşteñeden qauıptenbei qolğa tüsıredı. Olar erteñgı tamaqtaryn ışıp bola bergende, esık soğyldy. |
| 1062 |
Vallilyq bırneşe äielder men er azamattarğa esık aşty, aitpaqşy, olardyñ arasynda jesır äiel Duglas ta bar, sosyn ol oqiğanyñ bolğan jerın köruge asyqqan bır top qala tūrğyndaryn kördı. İağni tüngı oqiğa turaly jañalyqtan bükıl qala habardar. Şalğa kelgen qonaqtarğa bärın aityp beruge tura keledı. |
| 1063 |
Tağy da qonaqtar keldı, vallilık olarğa oqiğany basynan bastap aitty. Jeksenbılık mektepte demalys kezı bolğandyqtan sabaq joq edı, esesıne qala tūrğyndarynyñ bärı ertemen şırkeuge jinaldy. Jūrttyñ auzynda – qalany dürlıktırgen oqiğa. Qylmyskerdıñ ızın de taba almapty desedı. |
| 1064 |
Adamdar özara sybyrlasyp, qobalji bastady. Balalardan, jas mūğalımderden de sūrady! Olardyñ ışınen de qalağa qaitqanda Tom men Bekkidıñ parohodta bolğan-bolmağanyn eşkım bılmedı. Qarañğy tüstı, qydyruğa ketkenderdıñ bärı osynda bar ma degen sūraq eşkımnıñ basyna kelmedı. |
| 1065 |
Aqyrynda jastardyñ bırı olar üñgırde qalyp qoiğan joq pa eken dep qauıptendı. Techer hanym talyp qaldy. Polli apai qolyn syndyryp jylai berdı. Qauıptı habar auyzdan auyzğa, bır toptan ekınşı topqa, köşeden köşege tarady, bes minuttan keiın qoñyrau soğylyp, bükıl qala aiağynan tık tūrdy. |
| 1066 |
Attaryn erttep, bıreulerı qaiyqqa otyrdy, parohod buyn būrqyratyp qozğala berdı jäne jarty sağat ötpei ekı jüzdei adam jolmen jäne özenmen üñgırge kettı. Ūzaqty kün boiyna qala elsız, tıptı ölıp qalğan sekıldı küi keştı. Äielder Polli apaiğa, Techer hanymğa baryp, olardy jūbatuğa tyrysty. |
| 1067 |
Gek temperaturasy köterılıp, keşe ony jatqyzğan tösekte eken. Därıgerdıñ bärı üñgırde, syrqat balany kütu üşın Duglas apai keldı. Qolynan kelgennıñ bärın ısteitının, ol jaman bolsyn, jaqsy bolsyn – qūdai jaratqan bala, sondyqtan oğan qaramai, auru küiınde qaldyruğa bolmaitynyn aitty. |
| 1068 |
Üñgırdıñ eñ alys būryn adam barmağan būryştaryna deiın aralady: adamnyñ basy ainalatyn qarañğy dälızderdegı pälendei tırşılıktıñ belgısı joq, alysta är jerde jyltyrağan ottar sirek te bolsa körınıp qalady. Äldeqaidan aiqailağan dauystar, myltyqtyñ atylğany jañğyryğyp jetedı. |
| 1069 |
Techer hanym lentany tanyp eñırep qoia berdı. Būl lenta süiıktı qyzynan qalğan jalğyz belgı, öle-ölgenşe şaşyna bailağan būiym dedı Techer hanym. Bıreuler üñgırde är jerde jaryq säule körıngendei boldy degende, jiyrma şaqty adam solai qarai japyrlai jügırıp edı, ol ızdeuşılerdıñ bır toby bolyp şyqty. |
| 1070 |
Şynynda, jaişylyqta bolsa būl jūrttyñ bärın dürlıktıretın habar edı. Küiıp-janyp sandyraqtap auyrğan Gek säl täuır bolyp közın aşqasyn älgı traktir turaly bırdeñelerdı aita bastady. Işpeitınder qoğamynyñ traktirınen būlar ızdep jürgen qazyna tabylyp qaldy ma dep qauıptengen. |
| 1071 |
Sosyn olar şamdy joğary ūstap tömen qarai jürdı. Üñgırdıñ tas qabyrğalaryna küiemen jazylğan esımder, adrester men datalardy taldady. Olar osylai jürıp, äñgımemen qabyrğalarda jazu joq üñgırge jetkenderın baiqamai qaldy. Ekeuı qabyrğağa attaryn jazdy da, ılgerılei berdı. |
| 1072 |
Üñgırdıñ tömengı jağyna tüsıp bır belgı qaldyrdy, sosyn tağy tañğalarlyq ne bar eken dep ärmen qarai jüre berdı, oiy – körgen qyzyqtaryn joğarydağylarğa aitu. Bır jerge kelgende olar keñ üñgırge tap boldy, töbeden adamnyñ aiağy sekıldı sereigen jäne juan skalatister salbyrap tūr. |
| 1073 |
Keşıkpei Tom jer astyndağy köldı tapty: köl betı küñgırt tartyp, alys bır jaqtarğa ketetın siaqty. Tom köldıñ jağasyn zerttegısı kelıp kettı, bıraq äuelı bıraz otyryp demalyp alğan dūrys dep şeştı. Osy jerde üñgırdıñ adamdy tūnşyqtyratyn ünsızdıgı balalarğa özınıñ suyq qolyn sūqty. |
| 1074 |
Tom onyñ janyna otyryp qūşaqtady. Bekki betın onyñ keudesıne jasyryp oğan jabysa tüstı jäne qorqynyşy men paidasyz ökınışterın aitudan tynbady, al alystağy jañğyryq onyñ dauysyn külkıge ainaldyrdy. Tom küş jinap ümıt üzbeuın ötınıp jūbatyp edı, olai ıstei almaimyn dedı qyz. |
| 1075 |
Tom özıne özı ūrsyp, Bekkidıñ osyndai küige ūşyrauyna kınälı ekenın aityp edı, būl kömektestı. Qyz küş jinauğa tyrysatynyn, qazır tūryp ol qaida jürse de soñynan eretının, tek Tomnyñ özın kınälaudy qoiuyn sūrady. Ekeuınıñ kınäsı bırdei ekenın jäne aitty. Olar tağy da bastary auğan jaqqa jüre berdı. |
| 1076 |
Toqtamai jüre beruden basqa ekeuınde laj joq. Ümıt az uaqytqa bolsa da olarğa küş bergendei boldy, ümıttendırer eşteñe bolmasa da, adamnyñ jas kezınde jäne köp qauıp-qaterge ūşyrai qoimağan kezınde ümıt säulesı mülde sönbeitın-dıgınen. Keşıkpei Tom Bekkidıñ şamyn alyp söndırdı. |
| 1077 |
Ol Tomnyñ qaltasynda tağy bır bütın şam baryn bıletın, sonda da ünemdeu kerek. Keşıkpei şarşau bastaldy, balalar oğan köngılerı kelmei tyrysty: är minut sanauly bolsa, olar qalai otyrady, qai jaqqa bolsa da, äiteuır qozğalsa qūtqarylulary mümkın, al otyru – ölımdı şaqyryp, onyñ keluın tezdetu. |
| 1078 |
Aqyrynda Bekkidıñ älsız aiaqtary oğan qyzmet etuden bas tartty. Ol demaluğa otyrdy. Tom onyñ qasyna otyrdy, ekeuı tuystaryn, dostaryn, jūmsaq tösektı sosyn jaryqty eske alyp äñgımeledı. Bekki jylady, Tom ony jūbatuğa tyrysty, būryn da bırneşe ret estıgen äñgımeler bolğandyqtan qyzğa äser ete qoimady. |
| 1079 |
Bekki äbden şarşap ūiyqtap kettı. Tom būğan quandy. Ol janynda otyryp, Bekkidıñ jüdeu jüzıne qarady, köñıldı tüsterden onyñ betı būrynğydai jaidary bolyp körındı. Qyzdyñ tynyştalğan qalpy Tomdy da tynyştandyrdy jäne küş jinauğa kömektestı – ol būrynğy kezderdı esıne aldy. |
| 1080 |
Ekeuı üñgırde qanşa bolğandaryn bılgısı kelıp oilasyp edı – bırneşe apta osynda bolğandai sezınıstı. Alaida būlai boluy mümkın emes, sebebı maişamdary älı tausylğan joq. Köp uaqyt öttı, däl qanşa ekenın olar bılmedı, sosyn Tom tyñdaiyq, sudyñ tamğany estılse, bızge būlaq tabu kerek dedı. |
| 1081 |
Bekkidı būl tünı üiınde kütken joq edı. Balalar ünsız qalyp oilandy. Minut ötpei Bekki tağy eñırep jylai bastady, Tom onyñ oiyna anasy qyzynyñ Garper hanymnyñ üiıne qonbağanyn jeksenbı künı ğana bıletını tüskenın bıldı. Balalar maişamnyñ kışkene qaldyğyna qarap, qaşan sönetının qauıptene küttı. |
| 1082 |
Maişam syğyraiyp öşıp barady. Keşıkpei közge türtse eşteñe körınbeitın qarañğylyq bastaldy. Qanşa uaqyt ötkenı belgısız, bır kezde Bekki özınıñ Tomnyñ qūşağynda jylap otyrğanyn baiqady. Ekeuı de ūiqyly-oiau köp otyrğandaryn bıldı, sosyn özderın baqytsyz sezınıp qaita oiandy. |
| 1083 |
Tom bügın jeksenbı, mümkın tıptı düisenbı şyğar dedı. Ol Bekkidı äñgımege qanşama tartqysy kelgenmen, qyz qaiğydan köterıle almai jäne bar ümıtı üzılgendei küide edı. Tom būlardyñ joq ekenın bılıp, endı ızdeuge kırısken bolu kerek dedı. Ol aiqailady, mümkın bıreu-mıreu aiqaidy estıp keler. |
| 1084 |
Olarğa alystan älsız estılgen aiqaiğa ūqsas bır dybys estılgendei boldy. Tom sol boida Bekkidıñ qolynan ūstap alyp aiqailady da, aiqai estılgen jaqqa qarai dälızdıñ boiymen jüre berdı. Azdan keiın ol tağy tyñ tyñdady, jañağy aiqai tağy estıldı, säl jaqynnan şyqqan sekıldı. |
| 1085 |
Balalar quanğannan esterı şyğa jazdady. Alaida asyğuğa bolmaidy, öitkenı aiaq basqan saiyn şūñqyr, saqtanbasqa bolmaidy. Keşıkpei olar bır şūñqyrğa tap boldy jäne sol jerge toqtauğa tura keldı. Mümkın ol şūñqyrdyñ tereñdıgı üş fut, tıptı jüz fut bolar, äiteuır ony ainalyp ötuge bolmaidy. |
| 1086 |
Tom etpetınen şūñqyrdyñ erneuıne jatyp, qolyn sozyp edı, qolyna eşteñe ılıkpedı. İağni, şūñqyr tereñ. Izdeuşıler kelgenşe osy jerde qaluğa tura keldı. Ekeuı tyñ tyñdady. Alystan estılgen aiqailar bır türlı alystap bara jatqandai. Bırer minut ötkende aiqai estılmei kettı. |
| 1087 |
Balalar aiaqtarynyñ ūşymen eppen basyp būlaqqa baratyn joldy tapty. Uaqyt ötıp bolmady: olar ūiyqtap kettı de, sosyn qaryndary aşyp, uaiymnan esterı ketıp oiandy. Bügın seisenbı şyğar dep oilady Tom. Kenet oğan oi keldı. Jap-jaqyn jerdegı üñgırdıñ büiırınde bırneşe dälız bar. |
| 1088 |
Eşteñe ıstemei, uaiym şegıp otyrğanşa, barlauğa şyqqan artyq emes pe? Tom qaltasynan jylandy bailaityn jıptı alyp, jartasqa bır şetın bailady da, Bekki ekeuı jolğa şyqty. Tom jıptı tarqatyp aldynda jürdı. Jiyrma qadamnan keiın koridor bıttı – alda tık jartas. Tom tızerlep otyryp, qolyn tömen sozdy. |
| 1089 |
Sosyn būryştyñ syrtyna qarai qolyn sala berıp edı, jartastyñ arğy jağynan şamamen jiyrma qadamdai jerde şam ūstağan bıreudıñ qoly körındı! Tom aiqailap jıberdı – kenet qoldyñ arğy jağynan ündılık Jonyñ tūlğasy şyğa keldı! Tom tūrğan jerınde qatty da qaldy, ornynan qozğaluğa şamasy joq. |
| 1090 |
Alaida aştyq pen uaiym qorqynyştan küştı ekenın körsettı. Būlaqtyñ qasynda otyryp sarsylyp kütuden älsıregen olar tağy da ūiyqtap qaldy. Balalar aştyqtyñ azabynan oiandy. Tomğa bügın särsenbı, mümkın beisenbı bolmasa, tıptı jūma nemese senbı şyğar, būlardy ızdeudı qoiğandai körındı. |
| 1091 |
Ol tağy bır dälızdı körgısı keldı. Ol ündılık Jodan ne basqa qauıp-qaterden qoryqpaitynyn sezdı. Bıraq Bekki tıptı älsırep qaldy. Uaiym men köñılsızdık qyzdy äbden jeñdı, endı ony eş närsemen qozğau mümkın emes. Ol osy jerde öletının jäne köp kütudıñ qajetı joğyn aitty. |
| 1092 |
Tom Bekkidı süiıp aldy, tamağyna öksıktıñ tüiını jaqyndap qalğanyn sezıp, būlardy ızdegenderdı qarsy alatynyna, üñgırden şyğatyn esıktı tabatynyna sendıruge tyrysty. Sodan keiın ol jıptı alyp eñbektep dälızdıñ bıreuıne şyqty, aştyqtan ölıp bara jatqandai sezıngende, ölım jaqyn-au dep oilady. |
| 1093 |
Olar tabylmady. Bükıl qoğam bolyp olar üşın şırkeude dūğa oqydy, bırqatar üiler de jandary qalmai bala-şağasymen jalbarynuda, bıraq üñgır jaqtan älı künge deiın habar joq. Köptegen tūrğyndar ızdeudı qoiyp, endı ol balalar tabyla qoimas dep özderınıñ üirenşıktı şarualaryna kırıstı. |
| 1094 |
Techer hanym qatty auyrdy jäne ylği sandyraqtap jatady. Onyñ jylağanyn estıgende adamnyñ jüregı jaryla jazdaidy, jastyqtan basyn köterıp qyzyn şaqyrady, qūlağyn salyp tyñdaidy, sosyn yñqyldap qaita jatady. Polli apai sary uaiymğa salynyp, būrynnan buryl tartqan şaşy tıptı ağaryp kettı. |
| 1095 |
Alğaşqy jarty sağatta adamdar bırınen soñ bırı Techer sottyñ üiıne top-tobymen kırıp, aman qalğan balalardy qūşaqtap süiıp, Techer hanymnyñ qolyn qysyp qūttyqtasty, ärqaisysy bırdeñe aitqysy keldı, bıraq eşqaisysy eşteñe aita almai, üiden şyğa berıp köz jastaryn tögıp bara jatty. |
| 1096 |
Būl hanymğa endı bır ğana närse jetpei tūr: üñgırge jıberılgen habarşy mūnyñ küieuıne quanyşty aityp jetkızse eken. Tom qorşağan tyñdarmandardyñ ortasynda divanda jatyp özınıñ bastan keşkenderın adam senbestei ädemılep, bıraz oidan şyğarğandaryn qosyñqyrap aityp berude. |
| 1097 |
Soñynda ol Bekkidı tastap, şyğatyn esık ızdep ketkenın, ekı galereiadan ötuge jıbınıñ jetkenın, üşınşı galereiağa bara bergende aldyñğy jaqta alysta bır jaryq körıngenın, ol kündızgı säulemen jarqyrağan Misisipi mūnyñ köz aldynda tolqyndaryn aidap jatqanyn ertegıdei etıp aityp berdı. |
| 1098 |
Tañ ata Techer sot özınıñ az ğana kömekşılerımen üñgırden tabyldy, onda da olardyñ soñyndağy jıptıñ kömegımen tauyp, quanyşty habardy jetkızdı. Üñgırde aştan-aş qañğyrğan üş kün, üş tün Tom men Bekki üşın bostan-bos ötpeptı. Olar särsenbı, beisenbı künderı oryndarynan tūrmastan tösekte jatty. |
| 1099 |
Tom Gektıñ syrqat ekenın estıp, jūma künı onyñ köñılın sūrauğa bardy, bıraq ol jatqan bölmege mūny kırgızbedı, senbıde jäne jeksenbıde de Tom dosyn köre almady. Kelesı künderden bastap ony Gekke kün saiyn jıberetın boldy, bıraq onyñ mazasyn alatyn äñgımeler aituğa bolmaitynyn eskerttı. |
| 1100 |
Ündılık Jonyñ ölı denesı esık aldynda jatyr eken, özınıñ qaiğy men sağynyş toly közderın anau esıktıñ arğy jağyndağy jaryq ta quanyşty erkın düniege, esıktıñ qiyğynan syğalağan küiı etpetınen jatyr, Tom özı basynan keşırgen oqiğadan bıletın bolğandyqtan bır türlı jany aşyğandai tolqyp kettı. |
| 1101 |
Ündılık Jonyñ añşylyq pyşağy ekıge bölınıp qasynda jatyr. Esıktıñ tömengı jağyndağy auyr būrysty pyşaqpen oiyp-oiyp beişara şarşasa kerek. Ündılık Joğa äl bermegen, tek pyşağyn syndyrypty. Ol esıktıñ tömengı būrysyn syndyrğan künde de, taspen bastyrğan esıktıñ syrtyna şyğa almas edı. |
| 1102 |
Tūtqyn sipalap tapqandaryn jep qoidy. Jaman qūstyñ da bıren-saranyn ūstap, siraqtarynan basqasyn jep aldy. Baqytsyz baiğūs aştan ölgen. Ol töbedegı stalagmittıñ joğary jağyn syndyryp, sol tasty oiyp syiğyzdy. Sol arqyly üş minut saiyn bır tamşy tamatyn ylğaldy qorek etkısı kelgen bolsa kerek. |
| 1103 |
Endı bır on myñ jylda tağy bır mındettı oryndauy kerek pe? Bärıbır emes pe. Qanypezer budannyñ teñdessız qymbat ylğaldy jinau üşın tasty oiğanyna da köp-köp jyldar öttı, bıraq Mak-Dugaldyñ üñgırındegı ğajaiyptardy körıp süisınuge kelgen turister eñ aldymen budannyñ oiğan tasyn qyzyqtaidy. |
| 1104 |
Ündılık Jony üñgırge kıretın jerge kömdı, adamdar ony jerleuge qatynasu üşın qaiyqpen, arbamen mañaidağy qala-lardan, auyldar men fermalardan keldı, olar özderımen bırge balalaryn, türlı tamaqtar äkeldı jäne būl jerleu qylmyskerdı jazalaumen bırdei äser ettı dep riza bolysty. |
| 1105 |
Ötınışke köp adam qol qoiğan edı, türlı jiyndar bolyp, talai közdıñ jasy tögılgen, talai qyzyl söz aitylğan, jylauyq, misyz äielderden komitet qūrylyp, olar qaraly kiımmen gubernatorğa jylap baryp, odan özınıñ qaiyrymdy esek ekenın körsetuın ötıngen bolatyn. Ündılık Jo qalanyñ bes tūrğynyn öltırdı. |
| 1106 |
Nan men et, ekı-üş qap jıp alaiyq. Sosyn kükırttı şyrpy dep atalatyn jaña bır närseler bar, sodan bırneşeuın. Bılesıñ be, solardyñ mende bolmağanyna men bırneşe ret ökındım. Tüsten keiın balalar qala tūrğyndarynyñ bırınen qaiyq aldy, özı üide joq eken, ekeuı jolğa şyqty. |
| 1107 |
Endı bärı äzır boldy, balalar ınge kırdı. Tom aldyñğy jaqta eñbektep barady. Olar äreñ degende jerdıñ soñyna jetıp, jıptıñ basyn sol jerge bailady da, alğa jyljydy. Bırneşe qadamnan keiın būlaqtyñ basyna jettı. Tom özınıñ basynan aiağyna şeiın denesı dırıldep ketkenın sezdı. |
| 1108 |
Mūnda krestıñ bolğany ekeumızge jaqsy boldy ğoi. Bız endı tömenge tüsıp, sandyqty ızdeimız. Tom jol boiy saz baspaldaqtardy syndyra bırınşı bolyp tüstı. Gek artynda. Ülken tas jatqan şağyn üñgırden tört jaqqa jol bar eken. Balalar üşeuın tügel qarady, eşteñe taba almady. |
| 1109 |
Gek te kördı qolmen qaza bastady. Keşıkpei taqtailar körındı, olar suyryp aldy. Tastyñ astyñğy jağynda jaryq bar eken. Tom sonda tüsıp, şamdy tömen tüsırıp qarap edı, tügel köre almady. Ol baryp qaraimyn dedı. Eñkeiıp tastyñ astyna tüstı, jıñışke jol tömen qarai ketedı eken. |
| 1110 |
Al kettık, Gek, köp otyryp qaldyq. Kün keşkırıp qalğan şyğar. Qaryn da aşty. Qaiyqqa jetıp tamaq ışemız, şylym şegemız. Keşıkpei sumahtyñ şytyrman būtalarynyñ arasynan şyqty, ainalağa qauıptene qarap, eşkım joq ekenın kördı, ekeuı qaiyqqa otyryp, şylym şektı, tamaqtandy. |
| 1111 |
Sen osy jerde otyr, baqyla, men Benni Teilordyñ arbasyn äkelemın, bır minutta kelem. Ol joq bolyp kettı, keşıkpei arba alyp keldı de, oğan ekı qapty saldy, üstıne eskı-qūsqy närselermen jauyp, arbany süirep jolğa şyqty. Vallilık şaldyñ üiınıñ qataryna kelgende balalar demaluğa toqtady. |
| 1112 |
Eger Gektıñ ornynda sen bolsañ, taudan syrğanap tüsıp, bandylar turaly tırı adamğa aitpai zytyp otyrar edıñ. Tek oñbağandyq jasaudan basqa qolyñnan eşteñe kelmeidı, al bıreulerdı jaqsylyqtary üşın maqtap jatqandy jek köresıñ ğoi. Mıne, al sybağañdy, alğys aitpa, kerek emes. |
| 1113 |
Sözınıñ soñynda qarapaiym da kışıpeiıl tağy bır adam... Osylai da osylai, tağysyn tağy. Ol bolğan oqiğağa Gektıñ qandai qatysy bar ekenın özınıñ dramalyq oilau jüiesımen şeber surettedı, bıraq jūrtqa äñgıme būdan görı qyzyq ta baqytty oqiğalar jaily bolsa, köbırek äser etken bolar edı. |
| 1114 |
Sızder mümkın senbei otyrğan şyğar-syñdar, al onyñ aqşasy köp. Kületın eşteñesı joq, sızderge körsete alamyn. Bır minut küte tūryñdar. Tom jügırıp esıkten şyğyp kettı. Qonaqtardyñ bärı añ-tañ, äuelı bır-bırıne sosyn sūrauly jüzben Gekke qarasty, al Gektıñ tılı bırjola bailanyp qaldy. |
| 1115 |
Mynadai körınısten keiın qonaqtardyñ tynysy tarylyp kettı. Olar altynğa közderın satyp söz aituğa şamalary kelmedı. Sosyn bärı tüsındırudı talap ettı. Tom qazır bärın aitamyn dedı de, aityp berdı. Äñgıme ūzaq bolğanmen öte qyzyq bolady. Bärı auyzdaryn aşyp tyñdady, eşkım bır de söz qosa almady. |
| 1116 |
Pastordyñ aluğa tiıstı qarjysymen bırdei, tek oğan uäde bergenderı bolmasa, qolyna mūndai aqşa tigen emes. Ol kezderde aptasyna bır jarym dollar alatyn balanyñ sol aqşağa päter men üstel aluyna, oquyna, kiınuıne, juynyp-şaiynuyna bolatyn. Sot Techer Tom Soier turaly joğary pıkırde boldy. |
| 1117 |
Bekki özınıñ äkesınıñ däl osyndai senımdı de baisaldy bolğanyn körgen emes; sot būl sözderdı aitqanda kılemnıñ üstımen ärlı-berlı jürıp, tıptı edendı teuıp qaldy. Bekki jügırıp Tomğa baryp, bärın aityp berdı. Sot Techer Tomdy bır kezde ūly zañger nemese ūly qolbasşy bolady dep ümıttendı. |
| 1118 |
Üşınşı künı mal soiatyn qasaphananyñ eskı üiınıñ arğy jağyndağy bos böşkelerden ızdeu Tomnyñ oiyna keldı jäne solardyñ bırınıñ ışınde jatqan qaşqyndy tauyp aldy. Gek sonda qonyp, tıptı jeitın bırdeñelerdı jymqyrudy da ūmytpapty, erteñgı tamağyn ışıp alyp, şylym şegıp taltaiyp jatyr eken. |
| 1119 |
Al qattyraq söileu, ūrsysu degen atymen joq, sodan söileskısı de kelmei qalady eken, üidıñ töbesıne şyğyp tynys al, bolmasa öl. Şylym şeguge rūqsat etpeidı, aiqailauğa bolmaidy, esıneuge de, kerılıp-sozyla almaisyñ, jūrttyñ közınşe qasynuğa rūqsat joq jäne ylği qūdaiğa jalbarynu. |
| 1120 |
Al myna üstımdegı kiım, myna böşke – bärı mağan ūnaidy. Men endı odan aiyrylmaimyn. Tom, men eşqaşan mūndai oqiğağa ūrynbas edım, eger anau aqşa bolmasa, menıñ ülesımdı sen alşy, al mağan on sentten berıp tūrsañ jetedı, bıraq jiı emes, men aqşanyñ tegın kelmegenın jaqsy köremın. |
| 1121 |
İä, sen ystyq tabağa kışkene otyryp körşı – mümkın sağan da ūnaityn şyğar. Joq, Tom, bailyqtyñ mağan qajetı joq, endıgı jerde men oñbağan, adamdy tūnşyqtyratyn üilerde tūrğym kelmeidı. Mağan ormanda, özennıñ jağasynda, sosyn myna böşkede tūrğan ūnaidy – men osy jerde qalamyn. |
| 1122 |
Şejıre balanyñ tarihy bolğandyqtan, osy jerde toqtauy kerek, al eger jalğasatyn bolsa, ülken adamnyñ tarihy bolady. Ülken adam jaily roman jazsañ, qai jerge nükte qoiu kerektıgın – üilenu toiynda – aldyn ala bılesıñ, al balalar jaily jazsañ, özıñe yñğaily jerge qoiuğa tura keledı. |
| 1123 |
Oğan osy küidıñ basy ūnaidy. Dırıldei döñgelenetın bunaq qualai soqqan qoñyr jeldı elestetse, qaiyrmasy sol jeldıñ uıldegen uhılıne ūqsaidy. Ökınıştıñ läzzaty jürektı äldileidı. Būl küidıñ basyn Sügır tūñğyş perzentı şetınegende, köp aidan soñ şyğarğan-dy. Aiağy aiaqtalmai qalğan-dy. |
| 1124 |
Bügın sol şala-jansar düniesın qaitadan ileumen boldy. Bıraq qanşama qūbyltsa da, dırıl qaqqan qūlaq küiınen arğy jağy äser bermedı. Tuaşaq tūtas küiden küder üzgen Sügır şarua jaiyn oilap kettı. Ūşaryn jel, qonaryn sai bıletın qañbaqtai köşpelı tamalardyñ jazğy jailauğa jaryğany biyl ğana. |
| 1125 |
Būirat barhandardyñ arasy – tepseñ betkeiler. Oidym-oidym jazyqqa ketpen ūrsañ, suy şylqyldap şyğa keledı. Kök maisanyñ boiauy kön etıktı kök etıkke ainaldyrady. Būl jaqtyñ jusany da, izenı de, bidaiyğy da, erkegı de, ködesı de eresen küştı. Būl öñır Jetıqoñyr atalady. Sügırdıñ auly – osynyñ bırınde. |
| 1126 |
Būl ekı arada susyn sūrağandarğa: «Säl-päl şydañyzdar, sızderdı şai şiratpaidy, qymyz şiratady», – dep jūbanyş aitty. Ymyrt üiırılgende qonaqtar bır-bır zerennen qymyz ışıp, qaita qisaidy. Sügır mestı keregege ılıp, tegeş-tegendı qasyna qoidy da, özı äielın ertıp, qaraşañyraqqa kettı. |
| 1127 |
Būnyñ elı bır kezde Aqmola duanyna qarauşy edı. Būl künde küñgeige bağynatyn boldy. Mynau qarataulyqtardyñ keluınde de sondailyq gäp bar. Ol ekı oily bop qaraşañyraqqa kırdı. Şeşesımen jäne äielımen aqyldaspaq. Köptı körgen äkesınıñ ittıñ dausy estıler jerge qonğanyna ökındı. |
| 1128 |
Enesınen ajyrasqan qūlyn kötkenşektep, üiırıne qarai qaşa berdı. Oğan bala yryq bermei, soiyldap, aiausyz sabalap, auylğa qarai quğyştady. Qūlyn ot basyna jaqyndağan saiyn sūmdyqty sezgendei şyrqyrap, qoñyrauly ünmen kısınep, jan-ūşyra bastady. Üş qyrqanyñ astyndağy enesı bırge kısınedı. |
| 1129 |
Būny sezıngen saiyn qyzyl qūlyn şyj-köbelek bop, bäiektenıp, bauyrynan ırıdı. Qyzğyltym tügı terge şomylyp, qylşyğy japyrylyp, künäsız közı jasqa toldy. Ot basyna jaqyndağanda, arttağy sağynyştan, aldağy üreiden qany būzylyp, basy ainaldy. Quğynnan ökpesı küiıp, tältırek qaqty. |
| 1130 |
Jauyrdy jaba toqi salaiyq, – destı. Şıldede saptama etıgın tastamaityn tamalardyñ şūlğauy şuaş sasitynyn oilaryna da almady. Tağy da är jaqtan atqamınerler kele bastady. Jögınıñ, Alşynnyñ, Qypşaqtyñ betke şyğarlary, taraqty arğynnyñ qulary edı. Äkımderdı qaumalap, äñgımenıñ otyn mazdatysty. |
| 1131 |
Kısınemes sätte kısınep, şyryl qağady. Qūddy böbektıñ dausyna salyp, baldy zar tögedı. Elegzıgende, ışı pysqanda qūiryğyn şanşi jalğyz oinaqşyp, artynşa serıgın qaita joqtaidy. Būl qūlyn ekı enege – öz enesı qara bie men qyzyl qūlynnyñ enesı kök biege – telıngen edı. Alğaşqyda ögei ene jatyrqady. |
| 1132 |
Būğan dätı şydamağan Sügır ıştei tausyldy. Jüregı eljırep, aqauly aianyşqa boi aldyrdy. Köp dağdarystan keiın, jylqy balasyna jürmeitın sūmdyqqa bardy. Ol qyzyl qūlynnyñ terısın tūlypqa ainaldyrdy. Kök bie jiı-jiı iıskep, özınen özı iudı şyğardy. Qoñyr qūlyn qosarlana iıskedı. |
| 1133 |
Sodan kök bie oğan da iıp, bırte-bırte bauyryna basty. Emşektıñ köptıgı telıngen qūlynğa sor boldy. Qūlyn tuğan enesıne barsa, ögei ene joqtaidy, ögei enesıne barsa, öz enesı kısıneidı. Ekeuı de sağynady. Sezımtal qūlyn enenıñ ekeuın de aiap, şyryldaudy şyğardy. Şöre-şörelık sary dertke ūryndyrdy. |
| 1134 |
Oñaşa kısınep, tūlypty joqtady. İuden tyiylyp, emşegı berıştene bastady. Qalyñ qoñyrattan jaryp şyqqan sūmdyq synşy bar edı. Aituşylar alty qyrqanyñ astyndağy tektı jylqyny dausynan tanidy deuşı edı. Şalşyqta oinağan qūlynnyñ başaiyn bajailaidy, attyñ tısıne qarap jasyn ainytpai ajyratady deuşı edı. |
| 1135 |
Bıraq körneu jatyrqamady da. Manakönek qalypta mañqiyp tūra berdı. Küişı ataulyda basyr tüisık bolmaq. Sol tüisık Sügırdıñ keudesınde oqys oiandy. Onyñ sezımtal sausaqtary dombyranyñ sağasyna şorşyptüstı de, tyñ dybystar şyğara bastady. Endı şertıs te, şymşys ta özgerdı. |
| 1136 |
Dombyra añyramai, erkelep şyğa keldı. Beine qu şanaqtan qyzyl qūlyn kısınegendei boldy. Jıñışke, äsem äuez tögıldı. «Täiri-täiri, täiri-tai» degen näzık te erke dybystar sağalyqtan būğalyqqa qarai örlep, bara-bara qūlşyna kısınep kettı. Jansyz ağaşqa jan bıttı, yñqyldady. |
| 1137 |
Jetıqoñyr jetı jerde bürıse bastady. Denesı kışıreigen keksedei, kerbez körkınen bırte-bırte airylyp bara jatty. Tamalar qysqy qonysqa qarai jylystağaly da bırneşe kün bolğan edı. Şudyñ qarasy körıngende, Sügırdıñ auly tereñ saiğa kep qondy. Osy arada qaraşany ötkızbek. |
| 1138 |
Jailaudyñ jaidary mäuırtın bıletın halyq: Tabany tarlan bozdyñ esken jeldei, Qoñyrdan qoi qozdatyp köşken eldei... – dep ändetuşı edı. Ony sorly bie men mūñlyq qūlyn qaidan bılsın. Şalğyny, ajyryğy aralas özekterde qalyñ jylqy yzğyndai jaiylyp jatqanda, ol ekeuı Qoñyr jaqqa qarai qaşqaqtai berdı. |
| 1139 |
Būnysy özıne öte-möte qyzyq körındı. «Özıñe özıñ synşy ekensıñ ğoi», – dep bır qoidy. Auyq-auyq dombyrany jastyqqa süiep, auyzşa yñyldap, kömeskılengen küilerdı köñılden ötkızdı. Alğyr qial kök bie men qoñyr qūlynnyñ jazda bastan keşken hikaiasyna saia berdı. Qazır ekeuı de dily. |
| 1140 |
Onyñ köz aldyna erke qūlyn elestedı. Qūtty jailauda ekı enenı tel emgen qoñyr qūlyn böbektei bal mınezımen eske tüstı. Sügır dombyrasyn bappen şertıp, äsem äldige köştı. Äldidıñ aiağy qūrban bolğan qyzyl qūlynğa auysyp, özekke dert tüsırdı. Küişı endı baiağy dıñke qūrtatyn «döri-döri-doilarğa» basty. |
| 1141 |
Siqyr şejıre jyrşydai, sairap, tityq qūrtatyndai. Dombyranyñ sağalaq pernelerı jyljymaly edı. Är küidıñ ağysyna qarai ysyrylatyn-dy. Qalaqqa taqalğan jerge būl joly ekı tyñ ız tüstı. Baiağy tūñğyş perzent şetınegende tebırenbegen küi qoñyr qūlynğa tebırendı. Raqaty ūzaq, dämdı dünie tudy. |
| 1142 |
Bylai qarağanda arasy alşaq körınetın Jambyl men Qyzylorda, Şymkent pen Qarağandy oblystarynyñ köşpelı şarualary ärlı-berlı jylystai japtarlasa, toqailasa kelgende resmi şekarany ūmytady. Bıren-saran dañğoi, tentek pen telız qalyñ köpşılık bas qosqanda odağailanyp, ışten mıñgırleidı. |
| 1143 |
Qystyq yzğaryn ūmyttyratyn şipaly şaq. Jolauşynyñ tüzge qonatyn kezı osy. Jıgıt-jeleñnıñ auyldan ūzap, at jaiatyn kezı de osy. Jelbegei beşpent däurenınıñ syry ışınde. Besjyldyqtyñ aiqyndauşy jylynyñ jomart jazynda Qaratau men Saryarqanyñ arasynda ūlanasyr bas qosys boldy. |
| 1144 |
Būl – şopandar künı atalatyn saltanatty mereke edı. Jiynnyñ atağy är jerge kün ılgerı tarağandyqtan oğan qūştarlar da köp-tı. Bız jailauğa kelgende kün keşkırıp qalğan edı. Ajyryqty özekke tıgılgen üiler kädımgı toihanağa ūqsap tūrdy. Bır-ekı qara şañyraqtyñ japsarynan antena körınedı. |
| 1145 |
Uaqytşa baspananyñ jihazy az da, ışı keñ. Bel şeşıp söilesuge qolaily. Toihananyñ şetıne ornalasqan dvijoktyñ jaryğy barlyq üige tüsedı. ...Qali qaria būşpaq börkın şeşıp, jarty kez oramalmen mañdaiyn sürttı. Oiğa bulyqqan danyşpandai didary şymyrlady. Bara-bara äñgımelettı. |
| 1146 |
Ol jylqyşynyñ peşenesıne qaşan da jyraqtyñ jazylğanyn, oñaşa tırşılıktıñ ystyğy men suyğy bırdei ekenın syr qylyp şerttı. Osy toiğa qūsşa talpynğan şabandoz balasyn qaiyryp, qara şañyrağymen özı kelgendegı ozbyrlyğy törınen körı juyq şağynda qyzyq köreiın degen özımşıldıkke saiatynyn kürsıne aitty. |
| 1147 |
Sonda mal ösıru eñbekten zeinetke, şaradan saltanatqa ainalady. ...Būl atyrapta qobyzşy şopan ılude bır kezdesse, dombyraşy şopan är auyldan tabylady. Oqtaudy dombyra etıp balasyn uantatyn qoişylar da jetkılıktı. Osyndai äuesqoi şarualardyñ bırazy keşten jorta qalyp qoidy. |
| 1148 |
Osylardyñ ekeuı de būl sätte sauyqşylar ortasynda otyr. ...Kezek dombyrağa berılgende siqyr aspapqa ekınıñ bırı qol soza qoimady. Maldas qūrysyp, erın jymqyrysyp, bırın-bırı bağyp, ışkı äkkılıkke basty. Mın beruden görı mın aludy qalasady. Kärı de, jas ta syzylyp, sypaiymsyp qaldy. |
| 1149 |
Asekeñ äldenege jymyñ ete qaldy. Oblys-aralyq jazuşylar bölımınıñ jauapty sekretary Näsıredin Seraliev qoiyn däpterıne jazu tüsırdı. Esırkep Ömırbekov bolsa, qağytpa sözdı qūlağyna ılmei, küi sañylağyn jorta sabalady da, jas küişıge ūsyndy. Jas küişı mosqal küişıge kezek berdı. |
| 1150 |
Būnyñ bärı qūlaqqa sıñıp qalğan küiler edı. Jaqsy surettıñ köşırmesın oqyğandai äserde otyrdym. Bırte-bırte General Asqarov osy öñırdıñ äuenıne köşe bastady. Bızge keregınıñ özı de osy edı. Sony sezgendei, önerpaz jıgıt şertıstıñ naqyşyn özgertıp, qarataulyqtardyñ känıgı bipyñyna basty. |
| 1151 |
Tättımbettıñ «Kökeikestısıne» azdap ūqsaityn būl küi ömırdıñ aşşy-tūşşysyn köp tatqan, köp jasağan kısınıñ qūnarly qasietterın, asyl sezımderın tanytady. Tırşılıktıñ qyzyğy men quanyşy, qasıretı men ökınışı, ümıtı men toryğuy şalqyğan, syñsyğan, boi jazğan, bulyqqan lep türınde syrşyl beine beredı. |
| 1152 |
Beine bır sary jazdyñ qoñyr samaly döñgelene soğyp, uanyşpen äldilegendei, äser tudyrady. Bılıktıler Sügırdıñ erketotai qyzdarğa dombyra tolğattyratyn tūsy osy desedı.«Dombyra tolğattyrudyñ» mänısı, küişı küidıñ eñ äserlı jerınde siqyr yrğaqty qaitalap, jüike qūrtyp otyryp alady. |
| 1153 |
Qobyzdyñ sarynyn dombyrağa tüsırgen. Özı de köptegen küi şyğarady. Sügırdıñ örık ağaşynan tūtas şapqan qyzyl-qoñyr şolaq dombyrasy osy künı ädebiet zertteuşı Kerımbek Syzdyqovtyñ qolynda. Kezınde būl dombyranyñ sağaqtağy jyljymaly üş-tört pernesı är küidıñ ağysyna qarai ysyrylady eken. |
| 1154 |
General Asqarovtan Tölegen Mombekovtyñ bır aiyrmaşylyğy, būl kısı dombyrany asyqpai tartady eken. Bap tıleitın jüirıktei köpke şeiın būğyp otyrğan sebebı keiın añğaryldy. Qarabaiyr jūmys ıstep üirengen mūğal sausaqtar da bırden kösılmei, önerın ışke bügıp yntaly köñılderdı synağandai yñğai körsettı. |
| 1155 |
Sügırdıñ qūlyndy ekı biesı bolypty. El Saryarqanyñ bergı şetındegı ataqty Jetı Qoñyr jailauynda otyrğanda ekı qūlynnyñ bıreuı qadırlı qonaqqa soiylypty. Syñarynan airylğan qoñyr qūlyn ekı enenı tel emıptı. Ögei ene qoñyr qūlyndy bauyryna qanşa bassa da, özınıñ tölın joqtap kısınei berıptı. |
| 1156 |
Muzyka oinauda sausaqtyñ mänı zor ğoi. Tölegennıñ etşeñ de şymyr sausaqtary keremet dämdı yzyñdar şyğardy. Şaldyñ qolyndai qaltyrauyq emes, qajyrly, qoñdy qol dombyra sañlaqty emın-erkın biletıp barğan saiyn aşyndyryp jıberdı. Tolassyz tartystyñ aiağy «Qaratau» şertpesıne saidy. |
| 1157 |
Yqylastyñ tıkelei şäkırtı, bıryñğai qobyzşy Jappas Qalambaevtyñ tıpten bertınde, ömırınıñ soñğy jyldarynda dombyrağa auysuynda üş türlı sebep jatady. Qylqobyzdy qyryq qūbylta qūiqyljytqan Jappas künı ötken aspaptyñ jalğyzdyğyn sezınedı. Baiağydai qobyzşyny qaumalağan jūrt joq. |
| 1158 |
Sañlaqpen dombyra tartysu üşın küidıñ ūzyn-yrğasyn köñılge tügel qūiuy şart edı. Osyndai-osyndaidy közben körgen, qūlaqpen estıgen Jappas «būralqy» aspapqa amalsyz barady. Qam köñıl qobyzşynyñ saharadai sarğaiğan sağynyşy Sügırdıñ küilerın osy däurenge, bızdıñ buynğa jetkızedı. |
| 1159 |
Olardyñ äldeneşe türı bar ekenın jäne bılmedı. Dombyranyñ eñ şağyny jasöspırımdı bauluğa arnalady. Eñ ülkenı küi tartuğabeiımdelınedı. Ortaşasy köbınese änge laiyq. Örık ağaştan şapqan dombyranyñ ünı bulyğyp şyqsa, üieñkılı şanaq añqyldağyş keledı. Ūrğaşy qarağaidyñ ünı basqa. |
| 1160 |
Qyz ben jıgıttıñ taban astynda aitysa ketetın öñırı osy! Jäne «Sen aitsañ men de aitamyn äuelım jar» emes, suyryp-salma, tapqyr, qağytqyş öleñ aitatyn jeztañdailar köptı. Jiyn-toida, änşeiın basqosysta auyzdan şyqqan bır auyz ūtqyr söz, bır şumaq öleñ etektı elge tarap ketetın-dı. |
| 1161 |
Jalşy jıgıtter domalanğan teñ, türlı jüktı tüiege artyp jatty. Auyl tügel jyğylğanda jalañaştanğan ot basynda şai ışıp otyrğan, tıptı, körpesın tūiyqtai tüsıp esınep jatqan erınşek bailar osy tırşılıkke şeksız yrza bolysty. On şaqty şañyraqtyñ ışındegı däuletı jūqasy Sarynyñ otauy edı. |
| 1162 |
Būndai räsımnıñ qaşan, qaidan şyqqanymen Raqyştyñ jūmysy joq ta. Tek, ata-babalarynyñ da osylaişa köşkenın, ottyñ qūdıretıne sengenın şala-pūla paiymdaidy. Ūşan qūmnyñ terıskei betınen küngei betıne qarai byltyr da osy mezgılde köşkenın, keler jyly da osy şaqtarda jylystaitynyn bıledı. |
| 1163 |
Ekıqabat äieldıñ esıl-dertı jailauğa tez jetude. Aldağy jaima-şuaq, jyly künderdı sağynady. Kök säuırdıñ soñyn, sary jazdyñ basyn añsaidy. Uyz da, süt te, qalja da jailaudan kütıp tūrğandai elesberedı. Sarynyñ būnymen ısı joq. Bala süiıp körmegen noqai tısqaqqan jardai qaupalaq qağudy bılmeidı. |
| 1164 |
Qolyna qyrsyq jūğatyndai, üi tüitpegın ūrlanyp ısteidı. Bügıngı erte köşuınıñ özınde tūmandy tyraştyq bar. Osynyñ bärın parasattyñ elegınen ötkızgen Raqyş tüienıñ üstınde kele jatyp ötken künın de şola bastady. Qyzyğy, quanyşy, ökınışı aralasyp, kejegesın keiın tartqyzdy. |
| 1165 |
Sodan äke-şeşesı qyzyna betıne sekpıl tüsken aida ūşyrasty. Alyp qaşudyñ jelıgı basylğasyn būrynğy yntyzarlyqtan airylğan Sary Raqyşqa da sonşalyqty ystyq körıne qoimağan. Tıptı, otbasynyñ kerkeljıñınde itjyğys tüsısken jerlerı de ūmyt bolğan joq. Degenmen, etenenıñ aty etene. |
| 1166 |
Raqyş būiyrğan jūbaiğa ıştartuyn qoimaidy. Erteñ oñ aiaqtan tūryp närestelı bolsa, ymy-jymynyñ bırıge, jarasa tüsetının köñılge talşyq etedı. Osyndai küide Raqyş peşenege tigen tırşılıktıñ aldyñğysy men arttağysyn qialdan ötkızıp kele jatqanda, küieuı köñıl şyrqyn būzyp jıberdı. |
| 1167 |
Sary tiıse almady. Jüktı äieldıñ mysy basyp ketkendei. Qamşynyñ sabyn tıstep, ünsız-tünsız jürıp kele jatty. Ol bozbas kezınde özınıñ qañğybastyq ömır keşkenın eske aldy. Öz elınde basy bos şüike bastarğa qaramai, aq sazandai būlqynğan şoljañdy alyp qaşqanyn bır oilap öttı. |
| 1168 |
Jalğyz özınıñ qolynan kelmeitın bolğasyn, Sary myğym ağaiyndaryna syr jarğanda, olar, bätualasqandai, bas şaiqasqan. Qiandağy nu qamysta tektı jolbarystar jortatynyn, tektı jolbarystardyñ özdıgınen adamğa tiıspeitının, al, eger bıreuın şyğasy etseñ, bırı qalğanşa qandasatynyn aitqan. |
| 1169 |
Osy sätte ışı tüiırtpektelıp, būltaqtanyp, bala aunap tüskendei boldy. Būl küide kölıktıñ üstınde otyra almasyn sezıp, Raqyş tüiesın şögerdı. Şarşap kele jatqan qara qospaq jalp ete qaldy. Raqyşsortañ aralas qūmdaqtyñ qyşqyl isın sezındı. Būl – ırgejal edı. Qūmnyñ küngei jaq şetı. |
| 1170 |
Şabyrğa şeiın älı talai jer. Ekı orta qūnarsyz sortañ. «Ne de bolsa, şüigını jūtamağan osy jerge qonaiyn» – dedı de, ekı tüienı otqa qoidy. Sary – boz şağyldyñ arğy betkeiınde balapan şyrpy qorşağan qoinaudyñ üñgırge ūqsağan şūñqyrynda şöp-şalamnyñ qiqymy jatyr eken. Denı – şırıgen ebelek siaqty. |
| 1171 |
Tüieler iıskep, mūrnyn şüiırdı de, tübı börte bastağan sirek seleudı şala bastady. Tüielerdıñ köleñkesı qaşqan qoiandy eske tüsırdı. Raqyş öz köleñkesıne nazar audaryp edı. Törtpaq tartyp tūr eken. Syryqtai solqyldağan keşegı boijetken özınıñ endı basqa qalypqa, baisaldy beinege auysqanyn añğardy. |
| 1172 |
Kün batuğa ainaldy. Azanğydai qyzarmai, sary-küreñdenıp, alaulap, şarasy keñıp, tolyqsyp tūrdy. Ğalamnyñ bır būryşynan küiınıp şyğyp, ekınşı būryşynda süiınışke şalqyğandai. Raqyş estıgen ertegı-añyzda şyğar kündı jaqsylyqqa, batar kündı jamanşylyqqa joruşy edı. Būnda sonyñ kerısıne ūqsap tūr. |
| 1173 |
Jıbektei jelbıregen aqşa būlt qoiulanyp, qandym-qyzyl tartyp, tüsın özgerte bastady. Bırazdan soñ bır şetı alystan körınetın kädımgı örteñge, ekınşı şetı – küiıp ketken qara qūlaq qūqaiğa ūqsap tūrdy. Būl qūbylys künnıñ tañerteñgı jatyrqau şyğysyn eske saldy. Raqyş añ-tañ bop tūryp qaldy. |
| 1174 |
Beine tüsınde bastyğyrylypqalğandai, dymy qūrydy. Älden uaqytta es jidy. Ot jağyp, adasqanğa belgı bermek boldy. Bağana körgen qiqymdy köpsıtıp, şaqpaq tūtatty. Asty qūrğaq eken. Şytyrlap, duyldap, lapyldap jana bastady. Jelsız qarañğylyqta alau jalyn döñgelenıp, ainalany jap-jaryq qyp jıberdı. |
| 1175 |
Äielı ökpe-naz aitpady. Ekeuı ūzaq şüiırkelestı. Qorğalaqtap keş tuğan ai tün qarañğylyğyn sūiylta bastady. Joğary köterılgen saiyn qylañ nūryn qoiulatyp, japanğa tünegen ekeuge raqym jaudyrğandai boldy. Raqyş tün ortasynda tolğatyp şyqty. Tekemet jamylyp qoryldap jatqan küieuın jūlqylap äreñ oiatty. |
| 1176 |
Sary bırınşı ret sasqalaqtap, qauqalaq qaqty. Jalpaq elden körgenın ıstep, äielın teñge asty. Raqyş ūzaq otyra almai, jükke süiendı. Tolğaq ūzaqqa sozyldy. Raqyş bırde yñyrsyp, bırde bebeulep, Sarynyñ sai-süiegın syrqyratty. Onyñ köñıl-küiın qoştağandai, aspanda ai tūtyldy. |
| 1177 |
Nege ekenın qaidam, bır qolyn aspanğa şoşaitty. Sary äielınıñ oñalmasyn sezgendei ne ısterın bılmei, oiy şartarapqa jügırdı. Aqyrynda, aila tapqandai boldy. Bala kezınde bıreuden körgenın ıstep, tonyn terıs ainaldyrdy. Tymağyn da terıs kiıp, bet-auzyn qisaityp, barynşa qūbyjyq keiıpke köştı. |
| 1178 |
Küiedei qara perde qyzyl-qoşqyldanyp, odan qyzylküreñdenıp, odan sary-küreñ reñge köşıp, aidyñ synyğyn körsettı. Synyq bırte-bırte bütındelıp, tūtasyp, imekke ainaldy. Bara-bara imektıñ ortasyna nūr tolyp, kimeşektı kelınşektei döñgelenıp, tolyqsyp şyğa keldı. Tañ bozamyqtana bastady. |
| 1179 |
Közı tūmandanyp, appaq ai qara jamylğandai elestedı. Et-bauyry ökınışten örtenıp bara jatty. Aianyş, aşu üstınde äielınıñ amanatyn eske aldy. «Ösietın ornyna keltırmesem, ol jalğanda da keşpeidı ğoi» dep qylşyldağan pyşağyn qynynan suyrdy. Būl kezde ai jıñışkerıp, tañ ata bastağan. |
| 1180 |
Şyğyp kele jatqan künge qarap esınep, artynşa bügıngı toi turasynda oilap kettı. Būl toidyñ aty audannan jülde alğan fermanıkı de, zaty – ferma meñgeruşısı Mıtısbektıkı. Onyñ äielınıñ bosanğanyna ekı aidan asty. Böbektıñ atyn qoiuğa jinalğan jūrt şıldehanağa yrza bolmai tarasty. |
| 1181 |
Mıtısbek dosqa külkı, dūşpanğa taba bolmau üşın bügıngı toidy dumandatyp ötkızbek. Audannyñ rūqsaty ülken bel bolsa, noiäbr meiramynyñ bır qyrqanyñ astynda tūruy da medeu. Syrttan ökıl-mökıl qañğalaqtap kele qalsa, «qoişylar merekege äzırlık jürgızıp jatyr» dep jelıktı juyp-şaiu oñai. |
| 1182 |
Al, saltanat şaradan asyp tögılse, onyñ arty – kündeu, qañqu, aryz. Byltyr ejelgı kümbezge remont jasağan jūmysşylarğa soğym bergende Mıtısbektıñ üstınen aryz qardai borağan. «Äuliege qūrban şaldy» degen ğaibattan sovhoz partia ūiymy sekretarynyñ rūqsatyna süienıp, äupırımmen äreñ qūtylğan. |
| 1183 |
Jekemenşık maly köp desedı. Qaida ekenın bır pende bılmeidı. Etke mal talap etıp kelgen selsovettıñ predsedatelımen karta oinap, basyn uqan-suqan ğyp jıberedı. Onyñ soñyna tüsuge Mıtısbektıñ uakyty joq. Päle quuğa jalqau Mıtısbektıñ jüregınde tot basqan inenıñ jasuyndai qaiau bar. |
| 1184 |
Söz tapqanğa qolqa joq, auzy uälı Kerımberdı Fermabektıñ atasyna ainaldy. Bır jağy osyny eskergen, ekınşı jağynan köldeneñ jūrttyñ tabalauynan aulaq boludy oilağan Mıtısbek toidyñ aiağyn kökparmen tarqatuğa keşe keşke bel bailağan-dy. Bailamğa yryq qoskandai, besıktegı böpesı de tañ atpai oiatty. |
| 1185 |
Osydan jiyrma jyl būryn osy fermany basqaruşylar osyndai saltanat jasamaq tügıl meimanğa qozy soia almai qasapqa jügıruşı edı nemese tauyq soiyp syqaqqa ılıguşı edı. Endı qağanağy qaryq, sağanağy saryq elde qūda da, kūdaği da riza. Köldeneñ kök attylar sorpa-sudan jelıgıp ketedı. |
| 1186 |
Äskeri jatağan erde rabaisyz ūzyn üzeñgıge süiene qopañ-qopañ etken orystar da dyrdudyñ ortasynda jürdı. Öte-möte qyzbalary kökparğa ılude bır qoly tigenge mäz bop dalaqtasty. Märenıñ arasy alşaq ärı jylqynyñ jüirıktıgı yñğailas bolğandyqtan, qūtyluşy azaiyp, doda jiılendı. |
| 1187 |
Diırmen baqylauğa ılıgetın jerınde maianadan qaqty. Keiın zaman özgerıp apai-topai bastalğanda, Kerekeñ kektestıñ üstınen jasyryn aryz berdı. «Kedei-bolystyñ» kedeiın alyp tastap, şynjyr balaq, şūbar töstıñ özıne teñedı. Baidyñ auylynyñ kılem tösep attandyrğanyn tılge tiek ettı. |
| 1188 |
Säskeden tüske şeiın toihanada bolğan sūhbat, qyzyq, ermek ūmyt boldy. Tost köteru, äzıldesu, än salu, öleñ aitu, küresu artta qaldy. Jūrttyñ endıgı yntyzary «kök perınıñ» dumanynda. Ūitqyta, qūiyndata, aryndata, keide tüidektelıp, keide añdyzdatyp şapqan közsız batyrlar kärı-jasty tügel elıktırdı. |
| 1189 |
Arğy atasy arabtan, enesı qolbala qarabaiyrdan şyqqan Sandalkök osy atyraptyñ jetkızbes jeldı-aiağy. O basta jidıgen jiren jabağydanqyzyl qūnan bop ösken osy jylqy būl künde alqarakök bestı. Qūnanynda ainalma-bäigeden kelıp, dönenınde üdemelı jarysqa qosylğan januar edı. |
| 1190 |
Kerımberdı qarqyldap küldı. Qauğa saqal, eñkış adamnyñ külkısı edı. Bara-bara jaryqşaqtanyp, synyq qobyzdyñ ünındei qaraly şiqylğa auysty. Bortai şımırıgıp qaldy. Ol atyn kıdı būryp, döñge qarai şoqyta jöneldı. Toğynan jarağan alqarakök bestı sūiyqtau tapyraqtap bara jatty. |
| 1191 |
Äkesı Sandalköktıñ tartpasyn qaita tartyp berdı. Qos tartpanyñ bıreuı qatty, bıreuı bos tartyldy. Sandalkök bır soiqannyñ bolatynyn sezgendei, qūlağyn qaişylap, jer tarpyp, pysqyryndy. Bortai basy biık, kersenı ülken qūnandy erdıñ üstınde oinaqşyp, qorğasyn qūiğan kenektei şyr ainaldy. |
| 1192 |
Balanyñ aty bala. Alğaşqyda şañ jūtpai alystan orağytqan Bortai bırte-bırte qyzynyp, äulekılenıp, elermelei ekılenıp, aqyrynda qalyñ qoldyñ ışıne enıp kettı. Ğalamat tasyr-tūsyrdan, aiqai-şudan elırgen Sandalkök tızgınge boi bermei qaşqyn men quğynnyñ aldyna tüsıp ozyp kete berdı. |
| 1193 |
Osyny baiyptağan quğynşylar itıne şauyp, kıjıne boqtap, «han artynan jūdyryq» jaudyryp jatty. Sandalkök bara-bara bauyryn jazyp, destelei aryndap, qañğyp, qara üzıp kettı. Yzaly, ökınıştı şabandozdar küderı üzılgen şaqta ylbyrap qaita oralyp, Kerımberdını ortağa alysty. |
| 1194 |
Jarau, biık attylardyñ ışınde jatağan jirendı Kerımberdı qaraqūstardan qoryqqan baiğyzdai baqyraiyp tūra berdı. Onyñ ypyny qaşqany jaman boldy, şañq-şañq dauystar jiılep, qoiulanyp, asqynyp, eleurei bastady. Zeku, keiu, boqtau estıldı. Osy mezette Mıtısbektıñ esıne baiağy dereksız ketken äkesı tüstı. |
| 1195 |
Qalada äldebır būzaqydan kezdeisoq qolğa tüsken serıppelı rezinka qamşy edı. Kerımberdınıñ eltırı börkı jusanğa ūşyp tüstı. Özı attyñ jalyn qūşyp qaldy. Bet-auzyn tük basqan, kökbet Kerımberdı sūmdyq tūldandy. Betı qazannyñ tüp küiesındei qaraiyp kettı. Özı aşu-yzadan dır-dır etıp tūrdy. |
| 1196 |
Iñır äletınde Kerımberdı aulyna qaityp kele jatty. Qauğa saqalyna jūqqan qanyn jorta sürtpedı. Köñılınde kek, yza. Tūlaboiy auyrlap, meñdetıp barady. Söite tūra, ol arttağy dyrduğa qūlaq asady. Üiırılgen ymyrttyñ qarañğylyğynda közden tasa bolğan qiqudyñ deregın qimai bara jatyr. |
| 1197 |
Bertınde de belsendı boldy. Bıraq sonyñ bırde-bırı ız qaldyrmady. Qazaqta atqa mınbes erkek kındık joq. Topalañ tüsısıp jatady. Kerımberdınıñ atağyn küngei, terıskeige jaiğan – alyp qaşpa kökpar. Basy ozsa jetkızbeitın baiağy juan tory, būl küngı alqarakök bestı – dünienıñ qanibetı. |
| 1198 |
Dünie jüzındegı yzaqor adam keşkı qarañğylyqta säbişe öksıdı. Aspannan qūiryqty jūldyz ağyp tüstı. Ainala jap-jaryq, artynşaqap-qarañğy boldy. Tünde ol auyryp şyqty. Erteñıne säskede tılı kürmelıp qaldy. Miyna qan qūiylğan edı. Közı qantalap, ūrty ısınıp qoñqaq mūrny qisaiyp kettı. |
| 1199 |
Būl künde sirek ūşyrasatyn şüñgıl köz, şot mañdai bala edı. Mınezı şekten asqan şaldyr-sodyr bolğandyqtan, tüz sypaiylary Kerımberdınıñ qara şañyrağyna sirek keluşı edı. Üstıme aunap, saqalynan jūlady dep qaimyqqandary «Kereke, tentegıñdı basqa auylğa jıbermeseñ tüstıgıñe barmaimyz» desuşı edı. |
| 1200 |
Üşeuınıñ tüsı ūqsas ta, boiy bölek. Bürkıtşe barlau jasaityn ūşqyşy joq zamanda pästegı qazaq osyny qalai ajyratqan?! Kökşenıñ üşke bölınetının aina-qatesız ajyratqan közı köregen, qialy qyrağy halyq bırde jerdıñ suretın esım etse, bırde belgılı adamdarynyñ atyn saqtaidy. |
| 1201 |
Janaidyñ jalğyz aiağy – bağy zamanda baukespe ūrynyñ salğan soqpağy. Qanjuğan – qalmaq basqynşylarymen soğysta Abylaidyñ alğaş jauğa şapqan özegı. Kölge japtas jağy barqan, şöl jağyşüigın, qūiqaly da qyrtysty Kökşe jotaly Qaratau men qamysy syñsyğan Şudyñ arasynda qūty qaşpas qazyna. |
| 1202 |
Köilekşeñ şyqty. Şytymyr aiazda jeñsız kökırekşesı jan saqtatyp tūrğandai. Tüstıkten aua bastağan künnıñ älsız säulesı jolauşylarğa qiğaş qarağan jıgıttıñ betın jyltyratyp jıberdı. Jaña ğana tüstık jep şyqqan syñaida edı. Menıñ esıme jylqyşynyñ, tüieşınıñ, padaşynyñ keskını tüstı. |
| 1203 |
Därıger şamaly tūtyqpa tılımen tüsındırıp öttı. Sovhozda qyryq myñğa juyq ūsaq mal bolsa, jylqy – bes jüzge jeter-jetpes. Köbı disyz, jiyrma litrge şeiın qan alynğan dily bienıñ özı közı äñgel-şäñgel bop, belı qiralañdap, tūralap qalady. Ony oñaldyrudyñ özı tolyp jatqan ıkımätqa ūlasady. |
| 1204 |
Äzırge aitarym: qoidy künge qarai örıstetıp, künge qarai aidap qaitamyz. Jeldıñ ötıne de osy täsıl jüredı, şyraqtarym! – dep saptama etıgınıñ barqytpen kömkergen kiız baipağyn tartyp koiady. Erteñıne bız tauğa qarai sovhoz ortalyğyna qaityp kele jattyq. Qairan Kökşe artta qaldy. |
| 1205 |
Jusandy tüz bırte-bırte bidaiyqty belesterge ūlasady....Qysqy sapardyñ jalğasy da osy betkeilerge ūlasty. Mausymnyñ orta şenıne jailauda otyrğan Bolat Boranbaevtyñ üiıne kep tüstık. Ötken uaqyttyñ bedelınde ol basynan ne keşırdı, ne oilady, ne sezındı, barşasy – ışınde. |
| 1206 |
Beseneden belgılı, jailau solqyldağan saz, ajyryqty jazira, betegelı beles bop keledı de, şalqyğan jazdyñ sänındei, tabiğattyñ jannatyndai äser etedı. Osy syrğa qanyq qalyñ eldıñ jon bökterın jailau dep atauğa auzy barmaityndai. Kärıqūlaqtar būl jon turaly neşe türlı äñgıme şertedı. |
| 1207 |
Bıraq «qysylğandy qymyz şyğaradynyñ» kerı kelmedı. Jas jylqyşy känıgı kärıdei özıñdı baspalaidy. Sūrauğa jauaptan ärı qarai kösılmeidı. Tūla boiy qymyz sıñgen şymyr da şyraily kelınşegı ūnamdy-ūnamsyz keñestı közınıñ qiyğymen ūzatyp salady. Meimandar şekken şylymnyñ tütınınen qaşqaqtamaidy. |
| 1208 |
Osydan keiın Säken turaly äñgıme laulaidy. Satybaldy qart baiağyda Säkenmen Äulieatağa bırge baryp, bırge qaitqanyn, osynau terıskei me, sonau Saryarqanyñ köşpelı elınıñ qalaişa sovettendırılgenın bılgenınşe baiandaidy. Säkennıñ jylqy tülıgıne degen synşylyğyn aitqanda, auzyñnyñ suy qūridy. |
| 1209 |
Onyñ aituynşa, jylqy januardy kölık dep qana tüsınu – sūmdyq qate. Jylqy qalyñ qarda qoiğa jol aşady. Tebındep şyğatyn jylqy aua raiyn keremet boljaidy. Būl, äsırese, malşylar jailauğa qarai yğysatyn şaqta, jūttan saqtanuğa ülken sebep. Qoişynyñ ıs-täjıribesın sūrai bastap edım, jaltaryp kettı. |
| 1210 |
Zılgerlıktıñ törkının tap! Qart şopannyñ sözı köñılden ketpei qoidy. Tünde men köpke şeiın ūiyqtai almadym. Köz aldyma jylqynyñ symbaty elestedı, qūlağyma qūlynnyñ kısınegenı şalynğandai boldy. Bır jylqy myñ jylqyğa, bır qūlyn jüz qūlynğa ainalyp, şalqyğan, yzğyñdağanjanuarlardyñortasyndaqaldym. |
| 1211 |
Ekı apta boiyna Kenjeş erkın qydyrdy. Täpsırdıñ qara şañyrağynda şırenıp jatyp almai, alysty-jaqyndy nağaşy ataulynyñ bärın tügel aralap şyqty. Sūsy jaqyn qaraşadan qaimyğyp, tau bökterınıñ quys-quysyna tyğylğan bytyrañqy auyldar tañsyq jiendı erkın aunap-qunatty. Syr bergenı joq edı. |
| 1212 |
Jien erteñ jüredı degen künı Täpsırdıñ jaqyn tuysqandary men bır jamağaiyndary qara şañyraqta bas qosysty. Būlardyñ bärı Kenjeşke öz qūttyhanasynan däm tatqyzğan, ot basy, oşaq būtynda onymen bel şeşe söilesken adamdar. Neken-saiağy bolmasa, jiennıñ bas-bılıgıne, sypaiylyğyna riza da. |
| 1213 |
Jasy da tüidei qūrdas edı. Kei kezde botadai tatu bolsa, kei kezde bäsekelestıktıñ, därıp-qūmarlyqtyñ saitany aralaryn ajyratuşy edı. Bügın Janūzaq ışte jürgen saitanğa yryq bermei, bar peiılımen kelgendei. Är türlı äñgıme-keñeske tamyzyq berıp, qara tıldenıp, şeşıle söilep otyrdy. |
| 1214 |
Tılı şanjar Janūzaqtyñ tamağy qomağai ekenın bıletın Täpsır qatynyna senbegendei qazanğa ettı öz qolymen saldyrğan. As-su ışıp bolğanda, qyzara börtıp alğan bedeldı qūrdasy asa rizalyq qalypta edı. Ol oqys kekırınıp, künı boiğy keñestıñ tüiının jūrttan būryn şeşuge asyqty. |
| 1215 |
Qalap kelgenıñ bolsa, aita otyr, – dedı. Jas ta bolsa, Kenjeş jol-joralğyny bıleşek. Onyñ elınde ağaiyndar tysqa şyğyp küñkıldesuşı edı. Mynalardyñ dombaiy yñğaisyz tidı. Kenjeş jorğa mınıp, nar jetelep qaitu üşın kelgen joq. Terıskeidıñ elı qūmğa köşıp ketpei tūrğanda esendesuge kelgen edı. |
| 1216 |
Täpsır tartynyp qalsa, qūba-qūp. Tartynbasa, dos-dūspannyñ közınşe sağyn syndyra-dy ğoi. Osyny Täpsır de tüsındı. Ärı bäsekeles qūrdastyñ sağyn syndyryp, ärı aiauly jiennıñ köñılın aulap jıberse, sonau it arqasy qiandağy qūdaly-andaly jūrtqa atağy jetse, nesı aiyp? Osylaişa ol bıraz tolqyp otyrdy. |
| 1217 |
Bertın kele, botalar botasyn qyzğanyp boşalağan tüiedei kejırlıkke boi aldyrğany osy arada mälım bop qaldy. Mynau Janūzaq sūmnyñ sözı «senıñ ışıñ tar» dep şymşylap jatqandai sezıldı. Täpsırdıñ köñılıne ökınış, uaiym qatar ūialauda. Älde bır qimasynan airylğandai, ışı ūlyp barady. |
| 1218 |
Būl söz Täpsırdıñ kökeiıne qondy. Är küidı är türlı salatyn bes sausaqtyñ şalymyna köz ılestırmeitın, perne basystyñ sansyz qūpiasyn özge tügıl özınıñ de şabytty sätterde ğana baiqaitynyn bıletın Täpsır äulekı jataqtyñ ortasynda ösken jiennen qaimyğudan aryla bastağandai boldy. |
| 1219 |
Täpsır qara dombyrasyn qolyna aldy. Özı de serıgın sağynyp qalğandai. Oñaşa tartudan jalyqqaly da bıraz uaqyt bolyp edı. Endı, bardyñ basy qosylğanda, köñıldıñ şerın bır tarqatpaq boldy. Täpsır ūzaq tartty. Äuelı qūlaq küiın, dälırek aitqanda, dombyranyñ betaşar äuenın tartty. |
| 1220 |
Qoñyrlatyp, döñgelentıp, dırıldetıp otyryp aldy. Jūrttyñ jüikesın qajap, yntyqtyryp, şeteu söz şyğartpady. Sodan keiın är türlı küilerdıñ basyn şalyp bıraz otyrdy. Auyl adamdarynyñ barar jerı būğan belgılı. Eñ äkkısı, eñ şalymdysy Janūzaqtyñ özın ekı dybystyñ arasynda adastyryp ketuı oñai. |
| 1221 |
Qazırgı sätte sol köpşılık, sol köpşılıktıñ bedeldı pysyqtary arağa syna qaqtyrmai, kümbırlegen qara dombyranyñ raqatyn oñaşamenşıktengende, bır adam ün şyğarmai, jaqsy, jaman tügel ūiyp, küişınıñ köñılın tauyp otyr. Tılsız qolpaş, dämdı yqylas «ıştegıñdı berı şyğar» dep tūrğandai. |
| 1222 |
Täpsır bırte-bırte öz üiındegı otyrystyñ qūnarlylyğyna, jarasymdylyğyna yrza bola bastady. Onyñ atağyn Küngei, Terıskeige tügel jaiğan da osyndai beiıldı köpşılık qoi. Jıgıt şağynda sylqyldatqan küiıne dätı şydamai dombyrasynyñ sağağyn tolğağan qyzdar da osyndai tıleules jūrttyñ şyraiy ğoi. |
| 1223 |
Täpsır oqys kürsındı. Ömırden körgen qyzyğy, tüigen tüisıgı köz aldyna ötıp jatqandai boldy. Endı baqsa, baldy bazary artta qalğandai. Köpşılıkten tysqaryşyl kejır tırşılık bastalğandai. Mynau syily jiennıñ syltauy bolmasa, osynau alaşabyr ağaiynnyñ osynşalyq üiırılıs tabuy neğaibyl. |
| 1224 |
Endı, basynyñ saqinasy şyndap ūstağandai, miynda belgısız yñ-jyñdyq bastaldy. Et-bauyry älde neden eljırep, ışı ūlyp bara jatty. Nege ekenın qaidam, däurendı bosqa ötkızgendei sezındı. Düniedegı barlyq sūlulyq, barlyq qyzyq artynda qalyp, qyzğanşaq küişını qorlap tūrğandai boldy. |
| 1225 |
Qara-qoñyr reñıne bolmaşy qyzyl şyrai tepkendei boldy. Tyñdauşylar sūmdyq riza bolysty. Tırşılıkten japasy, qapasy barlardyñ esıne äldeneler tüsıp, köñıl bosatysyp aldy. Tarqasarda ağaiynnyñ köñılı tırılerı Täpsırdı qonaqqa şaqyrysyp jatty. Nege ekenın qaidam, Janūzaqty bırge şaqyrysty. |
| 1226 |
Kökeiınen şyqpai, qūlağynda yzyñdady. Keide kübırlep söiledı. Keide ışınen yñyldady. Küidıñ bastaluyn, aiaqtaluyn jattady. Ortadağy būralañdaryn kökeige qondyruğa tyrysty. Üiırımdı küidıñ bırde ystyq, bırde jyly, bırde qoñyr lebızderı bara-bara Kenjeştıñ tūla boiyna tügel sıñıp, miyna dary-dy. |
| 1227 |
Tün auğan şaqta közı ılınıp edı. Tüsınde tañsyq küi bırde tabiği qalpynda, bırde rabasyz eleurei özgerıp, şäkırt dombyraşyny mazalaumen boldy. Tañerteñgı şaidan keiın osy auyldyñ «men jaqsymyn» degenderı Täpsırdıñ üiıne jinaldy. Zerekterı jiennıñ tüsınıñ synyqtyq sebebın tüsıne almady. |
| 1228 |
Keşe qysyr äñgımemen būiymtaiyñdy aita almadyñ. Köñılıñe alyp kelgenıñ bolsa, jasyrma. Ekı jūrtyñnyñ bırınen ūialmai qaitatyn bol. Azğantai jūrt jienge tügel qarasty. Jelıge bailauly nardy körıp köñıldenıp otyrğan joldasy Kenjeştı şyntağymen qağyp qaldy. Endı bır tailaq tılegendei türı bar edı. |
| 1229 |
Alystan kelgen jiennen oñai qūtylaryna közı jete bastağan auyldastardyñ ärqaisysy är türlı joramalğa kettı. Körıneu quanğandary da, körıneu nazyrqanğandary da bar edı. Täpsır bolsa, älı de eş närsenı jaryta tüsınbei otyr. O bastan qara şañyraqty qalau joq ekenın bıledı. |
| 1230 |
Kenjeştıñ joldasy qosymşa oljanyñ ne ekenın endı bılgendei. Ol yzadan jarylyp kete jazdady. Terıs ainala berıp, ırgege tükırıp te jıberdı... Osylaişa bırşama uaqyt ötkende, Kenjeş dombyranyñ qūlağyn būrap, dyñyldatyp, küiletıp aldy da, Täpsırge belgılı küidı bebeuletıp qoia berdı. |
| 1231 |
Täpsır tügıl özgeler de tüsınıp otyr. Keşegı kökeikestı küidı būljytpai tartyp barady. Jūrt keşegıden de tym-tyrys bola qaldy. Kenjeştıñ etı qaşpağan balausa sausağy būralañ dybys, syñsyğanyzyñdarğa erekşe dämdı äuen bıtırıp, küidıñ boiauyn qoiulatyp, jaña qalypqa tüsıre bastady. |
| 1232 |
Täpsırdıñ janyna batqany – bärınen būryn osy boldy. Onyñ ömır-baqi sary maidai saqtağan syrşyl saryny, keşe ğana jañğyrtqan, baiytqan jan lebızı endı jiennıñ bäsıresıne tietındei sezındı. Būnyñ şertısı de, perne basysy da bölek. Balausa sausaqtan beikünä ünder şyğaryp, uyzdai jağyp barady. |
| 1233 |
Jüikesı qūryp, şydamy tausylyp kele jatqan Kenjeş oqys jaryldy. Ol joldasynan būidany jūlyp aldy da, nardyñ sauyryna qamşymen şypyrtyp-şypyrtyp jıberdı. Dily tüie tairañdap şyğa keldı. Būlar endı bırşama jer jürgende, alystan aiqai şyqty. Nağaşysynyñ auly jağynan jalğyz adam şoqyraqtatyp keledı. |
| 1234 |
Belgısız dertke şaldyqqanyn biyl baiqap jür. Asau jylqyny omyraudan alyp-ūryp tyrp etkızbeitın, at-oiynnan aldyna jan saldyrmaityn şalymdy, taramys Tättımbettıñ būl künde denesı tolyğyñqy. Dımkäs kökırek demıkse, şermigen qaryn bülkıldep, süikımsız körınıspen şoşytady. Maily asqa täbetı tartpaidy. |
| 1235 |
Orysşa tıl bıletın Tättımbet jazda Ombyğa baryp därıgerge körıngende, közıldırıktı sary şal basyn şaiqap, kürsıngen-dı... Ğūmyryñ qysqa degen işara edı. Uanyşqa aitqandy: ot basynda sarylmai seiıl qūru-dy. Tättımbettıñ jaiau seruenge şyğuynda üreilı köñıldıñ bolmaşy ümıtı jatyr. |
| 1236 |
Osy aulaqtanu bala kezınde basynan yldiğa qarai döñgelek tas zyryldatyp oinaityn biık şoqydan boiy jadyrap, denesı sergi bastady. Kerme iyqty adamnyñ köleñkesı qanatyn qomdanğan bürkıttıñ köleñkesıne ūqsap tūrdy. Tättımbet ata qonysy Möşeke būlaqtyñ basynda otyrğan öz auylyna qarady. |
| 1237 |
Kiızı qyryq-şūryq qauqarsyz baspanalar mizamdağy ötkınşı salqynğa syr berıp qoiğandyqtan, Möşeke būlaq basyndağy tamdarğa biyl tym erte kırdı. Aqyrapta sirek kezdesetın jaimaşuaq künnıñ özınde qystau tym būğyñqy. Tamdardan köterılgen jıñışke tütın şudadai şiratylyp, kökke sıñıp jatyr. |
| 1238 |
Saryarqadan köşpelı el olai auytqyp, bylai auytqyp, ala jazdai qonys jañartumen bolğanda, şanşarlar men töreler japsarlasyp, Josaly bauraiyndağy şūraily Saryjailaudan şyqpauşy edı. Betegesı, seleuı, bidaiyğy, ebelegı aralas şüigın jailau – myñğyrğan tūiaqqa suyq küzge şeiın tötep beretın-dı. |
| 1239 |
Qūiqaly jaiylymda qondanğan tülıkter qaraşada qystauğa oralğanda, Möşeke būlaq öñırınıñ ker betegesı, myqjusany, tauşai men rauğaşy şyrqy būzylmağan qalpynda yrğalyp tūratyn-dy. Alty ai qysqa şyr bailar Saryjailau jatqa būiyrğan jenttei äser etedı. Jer köktemde, el jazda tüleidı. |
| 1240 |
Salt atty jıgıtter bırde jarysyp, bırde audarysyp, şarapsyz şala mas küiınde qūiyndatyp baryp, dämelı qyzyn aldyna mıngızıp, ekeu-ekeuden aitysatyn kezder Saryjailauda qaldy. Jer ortasyna kelgen jasamys Tättımbettıñ körgen qyzyğy, keşken baqyty, endı oilasa, Saryjailauda jatyr. |
| 1241 |
Sol jailaudyñ şyraiyndağy Saryqyz Tättımbettıñ kökeiınde. Kül astynda kömulı jatqan qyzyl şoqtai äser etedı. Saryqyzdyñ esımı o basta böten-dı. Jeñgelerı aq sary öñıne orai osylaişa atandyryp jıbergen-dı. Jenttei erıp tūrğan aqsary qyzğa keudesınde jany bar adam bır qaramai öte almauşy edı. |
| 1242 |
Jadyrai külgende ülbıregen ernıne altyn tıstıñ säulesı tüsıp, törenıñ erketotaiyn qaumalağan qara qazaqtan bölektep tūratyny bar-dy. Saryqyzdyñ syñğyrlağan kümıs külkısın estıgende, Tättımbet ertektegı älemnıñ esıgın aşyp, Saf tauynyñ altyn saraiyn aralağandai äserlenuşı edı. |
| 1243 |
Erterek üilenıp qalğan Tättımbet Saryqyzğa ūşyrasqanda balaly-şağaly edı. Soğan qaramai, törenıñ totaiyna ğaşyq boldy. Kündız külkıden, tünde ūiqydan qağyldy. Qoly ıske barmaidy. Dombyra şertuge de zauyq kerek, küişınıñ jalyqtyrmas sañlağy köp künder qañtaruly tūryp qaldy. |
| 1244 |
Aq qaudanğa sary tülkı aunağandai, şyraily körınıster kerbezdei köleñdep, beinelı pışınımen köñılge qūiylğan şaq – baqyttyñ belgısındei. Saryqyz küieuıne barğan soñ ışqūstalyqtan dertke şaldyğyp, köp otaspai, qaitys boldy. Jalğannyñ ötkınşı ekenın Tättımbet sol joly anyq añğardy. |
| 1245 |
Basyna belgı qoiar kım? Tättımbettıñ köz aldynan Saryjailaudyñ tarihy şūbyryp ötıp jatyr. Būl jailauda qannen-qapersız otyrğan beibıt eldı bağy zamanda Şyñğys hannyñ sarbazdary qyrğan desedı. Jailauğa ört qoiyp, būlaqtardy tūnşyqtyryp ketken sūmdyqtary keiıngıge añyz arqyly jetedı. |
| 1246 |
Qalmaqtan qūtqarğan ala tuly Abylaidyñ tūqymy azyp, bilep-tösteuşı töreler jaman siyrşa jatağyn jeudı şyğardy. Soñğy on jyldyñ bedelınde törenıñ juan taipasy Saryjailauğa qūnyğyp alğanyn Tättımbet öz közımen körıp, öz basynan keşırdı. Oğan tigen soqqynyñ eñ auyry da osy edı. |
| 1247 |
O basta aqsüiektık namys üşın kıjıngen törenıñ iyqtylary bırte-bırte şabyndyqqa talasyp, ymyrasyz jauyqty. Bastauşysy duanbasy Qūsbek boldy. Ärısı aq patşağa, berısı jandaralğa süienetın Qūsbek Tättımbettı san ret ıstı de ettı. Jazyqsyz jan qūtyla bergen soñ är türlı jolmen malyn tonatty. |
| 1248 |
Aq patşanyñ äskerıne beket kerek, mūjyqtarğa qonys kerek degen jeleumen däuırlep, aq degenı alğys qara degenı qarğys bop tūrğan duanbasy jyldan-jylğa ailasy, küşın asyryp, myğymdanyp keldı de, aqyry Saryjailaudy tartyp aldy. Qalyñ el yğysyp, ysyrylyp, şöleitke şyğyp qaldy. |
| 1249 |
Sary-jailauda ala jazdai iın tıresıp otyratyn etektı el eske tüstı. Qaida jürse küişınıñ şylauyna oralyp, qoi soiyp, qūldyq ūryp tūratyn sauyqşyl auyldar qaida? Tabanyñnyñ astynda solqyldağan kökmaisa sazdar qaida? At töbelındei äkım at tügındei qalyñ eldı toz-toz qyldy deuge sengısı de kelmeidı. |
| 1250 |
Möşeke būlaq basynda būiyğyp otyrğan tört-bes qoraş üi mynau. Jelden basqa ermegı bolmai qūlazyp jatqan jesır jailau anau. Kölemıne köz jetpese de, köñıl jetedı. Köñıl jetken saiyn tabiğattyñ ūlany jabyğa tüsedı. Kır juyp, kındık kesken jerdıñ qadırın oily sätte jaqsy tüisınedı. |
| 1251 |
Kestelı oramal kelmeske ketken mahabbat jyldaryn eske saldy. Mahabbat jyldary Saryjailaudy jaqyndata tüskendei boldy. Tättımbet alaqanynyñ astynan qarap, Josaly jaqqa köz tastady. Aqyraptyñ aqyramaş şuağy oipanda sağymdanyp aldamaşy kölge ainalyp, köz ūşyn būldyratyp jıberdı. |
| 1252 |
Jaña şyqqan kündei döñgelengen sary säule sağynyşty sezımge baurady. Siqyr säule, bırauyq, altyn tısı külımdegen Saryqyzğa ūqsady. Bırauyq sary qaudandy eske tüsırdı. Dünienıñ qyzyğy men qyzğanyşy Saryjailau bop elestedı. Tättımbet ömır-baqi ızdegen joğyn tapqandai, jeñsık sezımnıñ üstınde. |
| 1253 |
Özın belgısızge bosqan eldıñ ornyn sipap qalğan jolauşydai sezınedı. Arqasy şymyrlaidy. Endı oilasa Saryjailaudyñ özı özgerıp tūrady eken. Tättımbet erteñ atqa mınıp barsa, keşegı jannat bügın dozaqtai qarsy almaq. Terısüiretkendei sūryqsyz tüzde üirekter ornyna qarğalar qarqyldamaq. |
| 1254 |
Şırkın, dünie-ai, būl öñırden talai Tättımbetter öter, sansyz ūrpaq sapyrylysar, sonda Saryjailau tük körmegendei bolyp, sağymğa şomylyp, manaurap jatady-au! Tösınde asyr salğan keşegı böbegın, bügıngı armanşyl azamatyn ūmytady-au! Tättımbettı qyzğanyş sezımı baurai bastady. |
| 1255 |
Jüirıktei jüitkıp jorğadai taipalatyn yrğaqtardan qūralsyn. Köñıldıñ körıktı änı qūlaq qūryşyn qandyryp, jürek qylyn şerterlık siqyr sazğa ūlassyn. Tüisıgı barlar tüsınerlık şalqyğan, syñsyğan arman tılı dombyranyñ şanağynan sairasyn. Alys oiğa şomğanda közın jūmatyn dağdysy bar-dy. |
| 1256 |
Saryjailaudyñ barlyq sypatyn qialdan ötkızdı. Syldyrağan būlaqtar, syñğyrlağan şolpylary eske saldy. Tört aiağyn teñ basa taipalğan jorğalar, jel jetpes jüirıkter tuaşaq yrğaq retınde boi körsettı. Jailaudağy jelpıngen samal, esken jel, ūitqyğan qūiyn san yqylym suretter tuğyzdy. |
| 1257 |
Mahabbattyñ oramalyn quaşaq küişı bap küte busandy. Eñ aldymen qoñyr samaldy eske tüsırıp, üstıñgı şekten qoñyr ün şyğardy. Sodan keiın astyñğy şekke auysty. Būğalyqtan köp tömen tüspei, ekı şektı ersılı-qarsyly şertıp, alma-kezek ılıp, döñgelengen dybystardy jalyqpai qaitalady. |
| 1258 |
Dombyrany sausaq söiletpeidı, köñıl söiletedı. Tättımbettıñ sausaqtary özımşıl köñıldıñ ämırın ekı etpei oryndady. Küişınıñ ernı jybyrlap, ıştegı ünder dümpu atyp jatty. Salaly sausaqtar būğalyq tolğaudan sağalyqqa qarai sekırıp tüskende, dombyra oqys sylqyldap, dämdı saz töge bastady. |
| 1259 |
Saialy saharanyñ sauyğy, dumany, dübırı qoñyr jel men sary jeldıñ aralas ūitquynda, ūlasyp, jarysqan yzyñdarğa erekşe ekpın bıtırdı. Yzyñdar bara-bara adamnyñ dauysymen söileudı şyğardy. Qyzğan şanaqtyñ ışınde jasyrynyp jatqan belgısız jan öñeşı qyzarğan jyrşydai sairai bastady. |
| 1260 |
Bydyğy joq, mükısı joq, aşyq tılmen sairağan dombyra aşynğan taraudy aiaqtarda bağanağy jıbek oramaldy eske tüsırgendei, döñgelengen dybystarğa auysyp, qūiyn jetpes jyldamdyqpen «döri-döri-doilap!» bulyğa şegındı. Tal-tal taramdalğan jıbektıñ tobyqtai tüiını kerbez dombyranyñ keudesınde qaldy. |
| 1261 |
Jaişylyqta äldeneşe kündı ūtatyn syrşyl, kürdelı küi osylaişa bır keşte düniege keldı. Künı boiğy seiıl, süisınıs, küiınış, toryğys, ümıt, naz, nala dombyra tılınıñ tüisıkşıl şejıresıne ainaldy. Tättımbet küi şejıresı aiaqtalmağandai sezındı. Küzdıñ ūzaq tünın döñbekşumen ötkızdı. |
| 1262 |
Osynyñ syryn endı oilasa, Tättımbet ol kezderde bır pendeden kemşılık körmegen eken. Orta jüz tügel erkeletken küişı, auzy alty qarys Alşynbaidyñ tektı böltırıgı qatarynan qara üzgen qara tıl, keşegı bolys, önerdı şerden ızdemei sūlulyqtan ızdegenın osy sätterde aiqyn tüsınedı. |
| 1263 |
Bır esepten, onyñ syrqatqa şaldyqqany jaqsy bolğan. Ölımdı oilamağan adam tereñ öner tudyra almaidy. Bır esepten, köz aldyndağydan basqany körmeitın basyrlardyñSaryjailaudy tartyp alğany paida bolğan. Tuğan jer üşın küizelmegen adamnyñ ömırı keiıngı ūrpaqqa jalğaspaidy. |
| 1264 |
Saryjailaudyñ şejıresın öleñmen şertu aqyn Tättımbettıñ qolynan kelmeidı. Tılı qysqa, kökeiı ūzyn Tättımbet artqyğa degen amanatyn küige tapsyruğa mındettı. Saiyp kelgende, onyñ atağyn şyğarğan da osy küi. Şonjarlardan qyñbaityn quatty qağaz – jandaraldyñ mörlı tañbasyn alyp bergen de osy küi. |
| 1265 |
Dombyrany qaitadan tolğady. Tünı boiy oilağan özgerısterın tügel engızdı. Düdamal būralañ-būltarystardy, iırımderdı, qaiyrymdardy pysyqtai kelgende, qisyndy qūbylystar, kerbez kelısımder, lala lebızder tögılıp kettı. Jailaudyñ keñdıgımen, jazdyñ ūzaqtyğymen salystyrğanda küi älı de kelte jatyr. |
| 1266 |
Sovhoz şaruaşylyğynyñ büge-şegesın bes sausaqtai bıletın, körsetkış kestesın tös qaltada saqtaityn adamnyñ «bara körermız» deuıne de yñğaiy bar edı. Bıraq, ol basqaşa şeşım qabyldady. Oñaşada oiyn qorytyp almaq boldy. Tañerteñ erte tūryp, oñaşa bölmede aq qağazğa şūqşiyp otyrdy. |
| 1267 |
Şeşılıp söilegendı, şynşyl syr şertkendı ūnatady. Yrysbek būryn audandyq partia komitetınde nūsqauşy bolyp ıstedı. El aralap, jer körıp jinağan deregı ne auyzşa, ne hat jüzınde kädege asty. Endı ol baiandamany özı jasamaq. Bäigege bırınşı ret qosylğan qūnandai öz bağyn özı jasamaq. |
| 1268 |
Bäigege bırınşı ret qosylğan qūnandai öz bağyn özınen synamaq. ...Ol erteñgı bas qosysta eñ aldymen audannyñ bailyğyn maqtan etedı. Ūsaq mal sanyn jarty millionnan äldeqaşan asyrğan Sozaqqa teñ keletın audan Qazaqstanda joq. Eñ şalqary Qyzylqūmnyñ özı äldeqaida kem tüsıp jatyr. |
| 1269 |
Ajyryğy men qoğasy jūtağan Şu boiy zeñgı babağa qolaisyz. Al, oisyl qarany ösıruge äbden bolady. Myrza-qospaq, nar-qospaq, laqa-täjık tūqymdas tüieler baqtaşy tılemeidı. Tırsekten ūryp, aldarqatyp şögeretın qasqyrdyñ qūlağyna da könbeidı. Tektı bura men tektı aiğyr börıge töl şetınettırmeidı. |
| 1270 |
Yrysbek Bidäuletov barar şaqty oilap kettı. Ol erteñ plenumda būlbūldai sairasa – jūrtşylyqtyñ arqasy. Kekeştei tūtyqsa – oğan da kınälıler osy sovhozda. Jyldan astam uaqyttyñ ışınde osy öñırden alğan äserı adamğa saiady. Yrysbek talai kısımen ıstes boldy. Däm-tūz tatysty. |
| 1271 |
Bes sausaq bırdei emes. Qyzmetker de sondai. Täueldısız tırşılıkke telınetın eñbekter de ärtürlı. Janqiary, tütın şyğaratyn jandardyñ mınez-qūlqynyñ özı türlışe. Taban aqy, mañdai ter, saiyp kelgende, otbasy oşaq būtyna oralsa, ortaq yrystyñ jıgı ajyratylmai qala beredı. |
| 1272 |
Et pen terınıñ arasyndağy jelıktı Yrysbek kün saiyn körıp jür. Keibıreuler partia qyzmetkerın bır jaqty tüsınedı. Onyñ da pende ekenın, küiıne de, süiıne de bıletının, onyñ köñılınde oi men sezımnıñ, baiqau men äserdıñ telqabys tabatyn şağy baryn ūqpaidy. Bidäuletovosyğan narazy. |
| 1273 |
Mereke ūlttyq oiyn-sauyqpen, at şabyspen, kökparmen aiaqtaldy. Sovhozdyñ direktory Jūmaşev pen partia ūiymdastyruşysy Bidäuletov qağanağy qaryq, sağanağy sarq bop, eñbekşıl būqarağa alğys jaudyrdy. Bereke yntymaqta ekenıne közı jetken olar ıştei ūğynysyp, tyñ şabytqa bekındı. |
| 1274 |
Būlardyñ ekeuı de audan ortalyğynan ūşqan tülekter. Bidäuletov audandyq partia komitetınen auyssa, Jūmaşev audandyq auyl şaruaşylyq basqarmasynan auysty. Ekeuı de moiny qaşyq sovhozğa ızdemei qainağan eñbektı añsady. Şu men audan ortalyğynyñ arasynda asu bermes jaldar, yğy-jyğy būirattar bar. |
| 1275 |
Maşina atauly jazda Üşkökşenıñ qūmyn ainalyp ötedı. Pochtany samolet tasidy. Bürkıttei qalğabailap kele jatqan jeñıl samoletten sahara jūrtşylyğy quanyşty hat-habar, jeñsık jañalyq dämetedı. Sahara şetsız-şeksız. Türlı tabiğat, ūşqan qūs, jügırgen añ äserge äser qosady. Dala jomart. |
| 1276 |
Tüzdıkter onan da jomart. Olarmen bıte qainasqan basşylar ıştei keñıp, eñbektıñ beinetı men zeinetıne töseledı. ...Qalyñ oidan serpılgen Yrysbek Bidäuletov maşinağa otyrdy. Pensiağa şyqqan kärı şeşesı, dükende ısteitın äielı, üpırmelı-şüpırmelı alty balasy şyğaryp saldy. |
| 1277 |
Maşina bırde jöñkıse, bırde möñkıp, yrğalañdap, sılıkpesın şyğarady. Būl Bidäuletovtıñ bırınşı körgen qūbyjyğy emes. Onyñ ata-babasy ūşan Arqany salt atpen şarlağan. Oğan qarağanda temır kölıkke şükırşılık. Ekı jüz şaqyrymnan asatyn joldyñ būralañ-būltarysy alda älı jiı. |
| 1278 |
Kütıp aluşylardy jaqsy köretın mınezım bar. Qoştasu – qynjylys. Qauyşu – ğanibet. Qoş-tasu – sūrau belgısı de, qauyşu – lep belgısı. Būl, ärine, äzıl. Şyntuaitqa kelsek, köbeiıp şyğyp, jalğyzdanyp keludı qalaityndar bar da, dara şyğyp, dürmekpen keludı dūrystaityndar bar. |
| 1279 |
Men közben ofisiantkany ızdegende, Jaidarbek sausaq syrtyldatyp şaqyrady. As tasuşy äielder turaly, mınez-qūlyqtyñ jağymdy-jağymsyzdyğy turaly, şaştyñ sänı turaly äñgımelesemız. Bırde toğysyp, bırde ajyrasyp, zaldyñ gu-guın, dañ-dūñyn jeñgen ıspette barğan saiyn sözuarlyq küşeie bastaidy. |
| 1280 |
Al, bıraq, sol keşte Allanyñ jany qalai şalqyğanyn, baldai tamyljyğan lebızınıñ tūla boiğa qalai sıñgenın boljauyñ qiyn. Syñsyğan mahabbattyñ ystyq sağynyşyndai nazdy, mūñdy än baurady ma, joq, älde, sämbı taldai būralğan sary qyzdyñ körkı erıttı me, ol arasy mağan älı künge şeiın qarañğy. |
| 1281 |
Poezd yrğala qozğalyp, bırte-bırte jürısın üdettı. Jūmsaq vagon baiau şaiqaudy şyğardy. Men tamburğa şyqqanda, kädımgı sartyl-gürtıl de basylyp edı. Nege ekenı belgısız, ışım ūli bastady. Jaidarbek Aqşolaqovtyñ bastan keşken halı qañqadai qarañdap, aruaqtai ağarañdap, köñılımdı elegızıttı. |
| 1282 |
Baiau bastalatyn qoñyr än barğan saiyn sağymdai şalqyp, baldai tamyljyp, ün jetpestık jıñışkerıp üzılgendei boldy. Tarihta talai jandy tabystyrğan, ajyratystyrğan siqyr än bükıl älemnıñ eñ şyrailysyndai elestedı. Jaidarbek Aqşolaqovpen erteñ Edıldıñ üstınde äñgımelesudı ışke tüiıp qoidym. |
| 1283 |
Tarlan tarihtyñ tübınen tartylğan oi boi bermei, söilem sozylyp kettı. Aiaqtar sätte äldeneden küdıktenıp, joğary qiğaştai qarady. Osy üidıñ tūsynan ötıp bara jatqan bıreuge közı tüstı. Beşpentın qaryna ılgen jıgıttıñ tu arqasynan jauyryny men basy körındı. Beine bır moiny joq adamdai. |
| 1284 |
Ünı tozğan tarlannyñ şoşynğan sözın estıgendei, Tañsyqbai artyna būryldy. Ekı qabat derbes üidıñ äşekeilı mañdaişasyna közı tüstı. Kıdı būrylyp, profesordyñ kabinetın şoldy. Şıldenıñ şañqan tüsınde bölme ışı säulege toly edı. Profesordyñ ornynan tūryp ketkenın baiqady. |
| 1285 |
Lūğmanov bügın keşte şalğai oblystyñ şyğandağy bır audanyna jürmekşı, jer qazğanda tabylğan qyzyq derekterdı öz közımen körıp qaitpaqşy. Tañsyqbai erterek kelse de oqasy joq edı. Kärı jeñgesıne qolqabys tigızudıñ, özımsudıñ aiyp-şamy joq-dür. Bıraq būl ittıñ özı tym tyraş. |
| 1286 |
Būl kündegı tırşılık – şymşymdağan şyqpa janymnyñ az-aq aldy. Ärine, kärıge qarağanda, jastyñ qyzuy küştı. Ärine, jastyñ qazynuy tereñ. Ärine, ğylymi jūrtşylyqtyñ yqylasy endı Tañsyqbailarğa aumaq... Lūğmanovtyñ kostümynda qisap joq. Är mausymnyñ kiımıne är şkaf arnalğan. |
| 1287 |
Özı aşyp, aq-sūr, kök-sūr, qoşqyl-küreñ, sary-küreñ kostümdardyñ qaisysyn kiudı oilap tūrdy. Asa sändısın kise, qonaqtardan bölşektenıp ketpek. Eñ qoraşyn kise, jorta qoraştyq jaramsyz bolmaq. Sūryptai kele ortaşasyna toqtaldy. Ärı keşke osy küiınde jolğa şyğudy oñai kördı. |
| 1288 |
Köilektı de üilesımıne qarai tañdady. Talai buynnyñ közın körgenÄmır Lūğmanovichtyñ qai zamanda qalaişa kiıngenı esıne tüstı. Sän de, saltanat ta özgerıp tūrady. İgı qauymnyñ sanatyna kırgen baiağy bır kezeñde, osyndai şalqyğan sary jazda, astary aq jıbek qara beşpent kiuşı edı. |
| 1289 |
Odan bergı bır zamanda belbeulı jıbek köilektıñ özı sänge jürdı. Odan bırde chesucha degen şyqty. Būl künderı ne kiemın deseñ de erkıñ. Saiqymazaqtarğa laiyq küldı-badamnan, ala-bajaqtan basqanyñ bärı profesorğa barşylyq. Ğalymğa kiım-keşek talğau kelıspeidı degenge Lūğmanov bütındei qarsy. |
| 1290 |
Jappai ösken zamanda, ekınıñ bırı ğylymğa talpynğanda, sänhananyñ arnauly jurnaly tarağanda kiım mūntazdai boluğa kerek dep oilady. Şalbardyñ qyry tüsıp, köilektıñ jağasy synsa, inabatty kısı üşın ülken mın. Ol tügıl, Lūğmanovtyñ tüisınuınşe, kiım-keşegı taza jan taza oilanbaq, taza jazbaq. |
| 1291 |
Aulağa bärı bırge kırdı. Būlardyñ aldynan malai şyqpai, bäibışenıñ özı şyqty. Şetınen şytyraiyp kiıngen zialylar semız sary bäibışenıñ qolynan süiıp jatty. Lätifa hanym tolyq denesıne şärkez näzıktık körsetıp, kelınşekşe maiysty. Külgende, altyn tısınıñ säulesı köz tartty. |
| 1292 |
Pysyqsymğan bıreuı şoiynnan qūiylğan bürkıttıñ kümıs tyrnağyn maqtamaq bop edı, eşkım qoştai qoimady. Ämır Lūğmanovichtyñ özı alystağy äldenenı eske tüsırgendei, sol közın qysyp, auyr oilağanda betınıñ äjımı qoiulandy. Onyñ qas-qabağyndağy osy qūbylysty ärkım är-türlı jorydy. |
| 1293 |
Syzdağan bıteu jarany jasyruğa tyrysyp, aitylmyştyñ ämmesın ışke bügıp, şiryğyp otyra berdı. Ämır Lūğmanovich qonaqtardyñ yrğasyn tüiıtkılsız tüsınedı. Döñgelek jüzıne bıtken döñgelek közı şüñgıl közge bergısız köregen. Boranbaevtyñ yzadan ısınuge bet alğanyn aina-qatesız körıp otyr. |
| 1294 |
Bırınşıden, ūlttyq esımı bertınde bolsa da, tegı tym ärtındegı qazaq halqynyñ tarihyna tıkelei törelık aitu astamşylyqqa jatpaq. Ekınşıden, qyryq jyl boiyna üzdıksız eñbek etken Ämır Lūğmanovtyñ sansyz şyğarmasynyñ atausyz qaluy, talapkerdıñ aqjürektılıgıne şäk keltırmek. |
| 1295 |
Ejelgı tarihşylardyñ sirek mūralaryn soqtyğystyra saralau Boranbaevtan bastalğan ürdıs emes şyğar! Profesordyñ öz basy ejelgı grek şejırelerınıñ qaisybır nūsqasyn qağas qaldyrsa, ertedegı fransuz ğalymynyñ etrusstar turasynda jazğan kıtabynan beihabar bolsa, būğan zaman kınälı. |
| 1296 |
Tañsyqbaidyñ jüikesı saiabyrlanyp qalğan eken. Äjualauşylarğa qyzaraqtamai, baisaldy jauapqa köştı. Tañsyqbai tergeuge jauap bergendei nemese aitysqa uäj qaiyrğandai söilegen joq. Tyrnaqtap jiğan-tergenın, añyzdan estıgenın qialdyñ elegınen ötkıze, öz küdıgın özı arşi söiledı. |
| 1297 |
Salttyñ erkındıgı, chastuşka men termenıñ ūqsastyğy, än-küidıñ läzzättılıgı ekı elge ğana ortaq pa eken? Uäj tosyp dağdylanğan zialylar japyryla Tañsyqbaiğa qarasty. Tañsyqbai küldı. Külkısınde osynau igı qauymdy mensınbegen kerenau täkapparlyq bar edı. Profesor kırjıñ ete qaldy. |
| 1298 |
Qalaişa aiaqtau läzım? Tereñ taldauğa barsa, könergen köp-köp tomdardy, Tolstovtyñ eñbegınen bergı otyz jyldyñ bedelınde aşylğan jañalyqtardy aqtaruğa tura keler edı. Oğan pūrsat qaida? Tañsyqbaidyñ jerden tapqany altyn ba, jez be, ony saraptauğa uaqyt ta, quat ta qajet. |
| 1299 |
Onyñ oiynşa, qazaq zialylary – dağbyrttyñ qūly. Bätualasyp qoiğandai bärınıñ bır bedeldıñ qūiysqanyna qystyryluynda osyndailyq syr jatyr. Erteñ Tañsyqbai Boranbaev ğylymi zor ataqqa ılıkse, osy otyrğandar onyñ aq degenın alğys, qara degenın qarğys körmek. Bügıngı kelemejdeskenın ūmytpaq. |
| 1300 |
Būdan ärıketse tyñdauşynyñ da, ūğynuşynyñ da sirei beretının bılıp edı. Jas mölşerıne qaramai, ol sūmdyq salmaqty söiledı. Ämır Lūğmanovichtyñ saparynyñ sättı bolaryna, moiny qaşyq audannan ğylymi oljamen oralğanda osynau jaqsy men jaisañdardyñ tügeldei aldynan şyğaryna kämıl senetının aitty. |
| 1301 |
Qaqañ-soqañmen ısı joq Äbıkennıñ asyrmai, jasyrmai, bipañdatpai baian etken jabaiy jäitterı Säkennıñ kökeiıne tügeldei juyq qondy. Älı mauqy basylmağan ejelgı ekı tanys kabinette qatar jatyp, tün ortasyna şeiın söilestı. Äbıken ūiqyğa ketkesın de, Säken köpke şeiın myzği almady. |
| 1302 |
Kütpegen kezdesudıñ ğanibetı köñılge elegızu saldy. Baiağy bır künder köz aldynan ötıp jatty. Saryarqa men Türkıstannyñ ekı arasynda Sovet ökımetın ornatysqan jyldary saharada Säkenge ergen, onymen bırge būiyrğan tūz-dämdı tatysqan jandar köptı. Köbı-aq batyrlar, saiatkerler, änşı, küişıler edı. |
| 1303 |
Tau bökterın jailağan qalyñ elde şonjarlardyñ zäresın alğan qyzyl komisar Säken bolsa, qyzyl komisarğa qolqanat bolğan osy Äbıken Hasenūly. Jaña salttyñ alğaşqy sauyq-sairanynyñ ūiytqysy da osy Äbıken. Qyz-qyrqyn, jıgıt-jeleñdı, köñılı tırı kärı-qūrtañdy küimen qyrğan dombyraşy. |
| 1304 |
Bıraq tüstıkke şeiın şydai alatyn emespın. Qane, Äbeke, bıraz dombyra şertşı, – dep, servanttyñ syrtyndağy qaltarystan qara qūndaqty dombyrasyn alyp berdı. Köşpelı elde Äbıkennıñ özınıñ dombyrasy da köbınese qūndaqtauly bolatyn. Bıraq myna dombyranyñ qūndağy rabaisyz ūzyn eken. |
| 1305 |
Äbıken dombyrağa şūqşiğanda, Säken keñ bölmenı ärlı-berlı qydyrystap kettı. Bala jastan dombyra tarta tūryp, Säkennıñ özı şek bailai bılmeidı. Äbıkennıñ etşeñ, doğal sausaqtarynyñ kerbez dombyranyñ moinyna kenedei jabysqanyn, könterlı ernınıñ etıkşınıñ ernındei jymqyrylğanyn qyzyqtap bır öttı. |
| 1306 |
Dombyra da alğaşqy aptyğy basylğan tarpañ tūlpardai äsem yrğaqqa auysa berdı. Säken küişınıñ üstıne kıruge batpady. Osy jerden tyñdağannyñ özı qyzyq siaqty. Qūlağyna jetpei üzılgen dybystarğa salauat aityp jatyr. Bır kezde ol ornynan tūryp, aspaly, qoñyrauly telefonğa qol sozdy. |
| 1307 |
Düisenbı künı bolğandyqtan, şaqyrğan kısılerı qaladan tügel tabylyp edı. Bıraq bärı bırıgıp kelmei, üzdık-sozdyq jinaldy. Būl uaqyttyñ arasynda Säken dombyraşyny qystamai, özıne erık berıp qoiğan. Bır-ekı märte ğana özı bala kezde estıgen bır-ekı jabaiy küidı qaitalap tartqyzumen tyndy. |
| 1308 |
Jaişylyqta Säken dombyra tartqanda süttei ūiyp, sıltıdei tūna qalatyndardyñ köbı, endı basqa, nağyz toğyşarlardyñ özı eken. Säkendı on orap alatyn maman küişınıñ oryndauynda «Qosbasardyñ» nūsqalaryn ūğynbağan sañyraular osy sätte qūrqyldağan tauyqqa ūqsaidy. Säken jymiyp bır külıp aldy. |
| 1309 |
Äbıken şarşap qalğan eken. Oramalmen mañdaiynyñ terın sürtıp, qaljyrağan sausaqtaryn sılkıp-sılkıp qoidy. Ekındı kezınde jūrt tarqai bastady. Säkennıñ qasynda ekı-üş-aq adam qaldy. Syrlastyñ syrlasy osylar edı. Säken öte-möte jadyrap, küitılınıñ şejıresı turaly şeşıle söilep otyrdy. |
| 1310 |
Äbıken şirağysy kep, şai aldyryp ıştı. Bağanağy abyrju, sasqalaqtau joq. Jüikesı sabyrğa ornyğyp, senımge bekıngen küişı osy otyrğan jaqsy men jaisañdardyñ üzeñgı joldasyndai baisaldanyp, dombyrany öñgerdı. Būl joly qūlaq küiıne ırkılmei, bırden qolqaly «Kökeikestınıñ» özıne kırıstı. |
| 1311 |
Ersılı-qarsyly qağylğan astyñğy şek «tau-tauu-tau; tauu-taulap» bırazğa şeiın qoñyr qazdai qañqyldap tūryp aldy. Alysqa añqyldar armannyñ iırım-iırımınde üstıñgı şek jıbektei jūmsaq ün qosyp, dybystar bırte-bırte jiılep, qosqabattanyp, neşe türlı suret pen sezımdı sapyra bastady. |
| 1312 |
Bara-bara sausaqtar tömen qūldilap, qos ışektı alma-kezek şalyp, şymşi tolğap, aşyndyryp, bebeuletıp jıberdı. Sausaqtar köz ılespes jyldamdyqpen sağaqqa qarai örlegende, saumaldai sıñımdı dybystar kökırekke qūiyldy. Säken eltıp qalğan. Muzyka sazyn syrşyl öleñnıñ tılındei qabyldap otyr. |
| 1313 |
Dombyradan ötken ömırdıñ qyzyğy men quanyşy qūiqyljyp, qyryq qūbylyp, jastyq şaqtyñ nazy tögıledı. Osynyñ qabatynda siqyrly sūlu yzyñdar Saryarqanyñ qoñyr jelın, kögıldır samalyn elestetedı. Betı jybyrlağan ker betegeler, ükıdei jelbıregen aq seleuler, kökorai şalğyndar Säkennıñ köz aldynan ötedı. |
| 1314 |
Dübırlegen dybystar qara dauyldyñ ekpınıne ūqsap, ürei ūşyrdy. Bırte-bırte jıbekten tüigen tüiındei körkem şalys bastalyp, dombyra yñqyldaudy şyğardy. Bağanağy aqjeleñ dybystar sarğaiyp, qoñyrlanyp, balausalyq şiryqqandai, saumal aşyğandai, aşşy üiırımder dübırlep kettı. |
| 1315 |
Säken şalqaq qarap, ötken zamanğa oi jıberıp, sazaryp otyr. Küidıñ osy sarynmen üzıluın qalağandai da edı. Bıraq küi şırkın mūñly minuttyñ yrqyna könbei, qaitadan qūlpyra bastady. Qaraly sūluqyrmyzyğa qaita oranğandai, aqqudyñ äuenımen süiınşı sūrağandai, erekşe bır näzık saz baurady. |
| 1316 |
Sozaq maldarynyñ egızden töldeuı de kezdeisoq närse emes-tı. «Semızdıñ aiağy segız» degen ras. Terıskeide tülep şyqqan tört tülık maldyñ tügıntartsañ maiy şyğady. Qoiy qūiryğyn, tüiesı örkeşın kötere almaidy, jylqysynyñ jünı qūndyzdai jalt-jūlt etedı, siyry semızdıkten mamyrlap, aiağyn basa almaidy. |
| 1317 |
Ol özge maldardan görı näzıkteu keledı. Osy malğa menıñ yqylasym äbden auyp ketken-au deimın, sırä! Januarlardy közımnen ekı elı tasa etkem joq, ertemen örgızıp, tüske deiın jaiyp-jaiyp alamyn da şañqai tüste su basyna alyp kelemın. Suğa qaqpailap tüsıremın. Öitpeseñ ökpe bolady. |
| 1318 |
Ol zian. Al, qysta osynyñ kerısınşe bağu kerek. Sonda qoiğa suyq ötpeidı. Tünemege kelgende sement qoradan tas qora jaqsy, tas qoradan şom qora igı. – Ol sözın jalğaidy. – Şopannyñ auyr mehnaty qaraşadağy yqtyrmadan bastalady da mal töldetumen aiaqtalady. Osydan keiıngı merzımge ökpeleu orynsyz. |
| 1319 |
Täjıribede kezdese bermeitın osynau däiek kezdeisoqtyq nätijesı emes, erlegen eñbektıñ nätijesı. Būl sovhozdyñ jylqysy jazda Arqa auyp, bidaiyq pen ködege otyqsa, qysta Şudyñ qamysyn, Üşkökşenıñ qūmyn panalaidy. Älbette, qorda jemşöp bolady. Qūmda kırjambaz qar jep qatalamas üşın qūdyqtan suğarylady. |
| 1320 |
Baiağy şegen qūdyqtyñ ornyna motorly qūdyqtar bar. Onyñ astauy da taza. Terıskeidıñ jonynda şöl joñyşqa egıledı. Jylqy üşın eñ qūnarly qorek te osy. Tek, osy joñyşqany kei-keide jekemenşıkterdıñ tündeletıp tasyp äketetını ökınış. Tiıstı oryndar myqtap qadağalaityn bır jäit osy. |
| 1321 |
Aralary jal-jal, şağyl, qoby, oipañ bop jatady. Osy qūmdarda – Moiynqūm, Üşkökşede – soğystan keiıngı jyldary profesor İakovlev bastağan ğylymi ekspidisia zertteu jūmystaryn jürgızgen-dı. Zertteudıñ nätijesınde būl qūmda segız million bas mal ūstauğa bolatyny anyqtalğan-dy. |
| 1322 |
Boz jusan, qara jusan, kökpek jusandar şağyrğa, izenge ūlasady. Bidaiyğy – qara bidaiyq, boz bidaiyq, qyzyl bidaiyq bop bölınedı. Eñ qūnarlysy qara bidaiyq. Oğan äsırese jeldıaiaq jylqy öş. Terıskei qiağa bıtetın qalyñ erkek bidaidan da qūnarly. Sol sebeptı onymen bäige atyn jemdemeidı. |
| 1323 |
Qūs atyna bailanysty men– Joñğarqalmaqtarymen, qytailarmen, irandarmen şaiqastan paida bolğan qorymdar osy. Ärqaisysynyñ qaraly esımı de bar. Köpşılıktıñ kösemıne ainalğan batyrlar men bılımdarlardyñ kümbezderı baiağynyñ belgısın tılsız saqtağan. Terıskei – Qarataudyñ sauyry men bauyry. |
| 1324 |
Maidabettıñ sazynda «Şopandar künı» ötıp jatty. Būl künnıñ ne ekenın sız bılmeisız. Malşylar osy kündı qys boiy añsaidy, köktem boiyna osy künge daiyndalady, jazdyñ alğaşqy aiy tynymsyz tyqyrşumen ötedı. Bıreuler at suytady, bıreuler özın suytady, endı bıreuler än-küi suytady. |
| 1325 |
Osyndai künge kezıkken Janai Sypaqov alğaşqy kündı qyzyqtasa da, tañyrqamady. Toiğa alqa-qotan tıgılgen kiız üilerdıñ ortasynda ötken jiyn, jasalğan baiandama, söilegen söz, ozyqtarğa körsetılgen syi-siapat oğan būrynnan tüsınıktı. Būl joly özı de qūttyqtau söz söilep şyqty. |
| 1326 |
Astananyñ ğalymdary atynan sälem joldağanda jūrt oğan japyryla qol soqty. Keşke qarai, audannan ılesıp kelgen kısılerdıñ, jergılıktı sovhoz basşylarynyñ ortasynda sūqbat qūrysty. Olar at şabys, saiys, küresterdı erteñge, toi-tarqar künge qaldyryp, «bügın malşylar bılgenın ıstesın» desken. |
| 1327 |
Talai jerdı şarlap, talai eldı körgen Janai Sypaqov biylädeiı arnap kelgen osy öñırdıñ, onyñ ışınde osy Maidabet sazynyñ, özıne erekşe ystyq ekenın bıledı. Osy üidıñ mañdaişasynan oqta-tekte syğalauşy äielderdıñ sybyrynan özınıñ asa tañsyq qonaq bop oralğanyn da baiqaidy. |
| 1328 |
Ağaiyn-jekjattyñ, jüz tanystyñ erkınsıngenderı ğana kelıp, sälemdesuge jarağanyn bılıp otyr. Janai toiğa kele sala qarapaiym köpşılıktıñ ışıne qoiyp ketem ğoi dep oilağan edı. Is jüzınde olai bolmady. Qauymnyñ şarty bağyndyrdy. Serıkterı köp. Bärın ertıp jüru qolaisyz siaqty. |
| 1329 |
Kündız qolpaştap, jiyn basyna otyrğyzdy. Endı äzıl-ospaqtan ūtyp, qūlyqsyz oiynğa otyrğyzyp qoidy. Oiyn ataulynyñ uaqytty ūtqyştyğy belgılı. Iñır bolyp qalğanyn Janai kiız üide jağylğan elektr şamynan baiqady. Jaryqta jūrt qyza tüsıp, qoly bosağandary kerden kesemen qymyz sımırıp, şylym şegıp jatty. |
| 1330 |
Qoişylardyñ ortasynda ändetıp jatqan – qyz-qyrqyn. Būlar barsa, qysylyp-qymtyrylyp qaluy mümkın. Odan da, qyzyqty üzbei, osy jerden tyñdağannyñ özı aqyl, destı. Būl ekı arada än qaita şyrqaldy. Erkek saluğa, äiel saluğa laiyqty änder bolatynyn Janai bıluşı edı. Mynau sonyñ soñğysy siaqty. |
| 1331 |
Ekı dauys qosylyp, ännıñ näzık būralañdaryn egız näşpen keltırıp, jürektıñ qylyn qytyqtap barady. Janai kartasyn köldeneñnen qyzyqtauşynyñ bırı – mes qaryn buhgalterge tabystap, özı tysqa şyğyp kettı. Iñır qarañğylyğynyñ qoiulyğyn köterılgen aidyñ nūry sūiyltyp, düniege kılegei şyrai bıtırgendei. |
| 1332 |
Üilerdıñ esıgınen, keregesınen, japsarynan elektr säulesı jyltyraidy. Şette bolar-bolmas dürsıldegen dvijoktan qyzyl şoq ūşqyndaidy. Janai kerılıp, aspanğa qarady. Tolğan aiğa şaşylğan şaşudai, jūldyzdar jana bastapty. Än qaita şyrqaldy. Sözderı özgerse de, özı özgerer emes. |
| 1333 |
Qaita-qaita «uaidai» dep qairyluynan ännıñ esımın de anyq bılıp tūr. Bala kezınde, däl osyndai bır keşte, däl osy Maidabettıñ sazynda, qūlağyna sıñgen, kökeiıne qonğan änı osy. Eñ alğaş qyzyqqan än, aiauly änı de osy. Janai osynau ändı alğaş ret kımnen, qalai estıgenın oilap tūrdy. |
| 1334 |
Esık aldy qara su maidan bolsyn, uaidai, Qūrbylardai qimaityn qaidan bolsyn, uaidai...Bağy zamannan berı şyrqy būzylmai kele jatqan «Jar-jardyñ» sözın būzyp, özınıñ ökınışın qosqan bikeştıñ öleñıne namystanğan qüieudıñ, küieu joldasynyñ qyzaraqtağany Janaidyñ oiynda qalyp qoiypty. |
| 1335 |
Kün ılgerı qamdanyp, öleñ, änderdı üiır-üiırımen ışke saqtap jüretın jıgıtter synaqtan sürınbei ötıp, qalauşy qyzben süiısıp jatty. Aldyñğylardyñ änın, sözın qapylys qaitalap, nemese, süiekke sıñıp qalğan «qymyz» ben «qyzdy» qapylys atap, qatyndardyñ dyrduyna tüskender de bar-dy. |
| 1336 |
Qatyndarğa salyq tölep, nemese uäde berıp qūtylğandardan qyzdardyñ qaraqūlaq körgendei qaşaqtağanyn Janai on ekı jasynda añğarğan. Oiynnyñ aiağynda kädesız qalğan qyz – Totai ğana edı. Jasauyldyñ bırı yrymyn jasap, qūlağyna sybyrlağanda, äkkı boijetken oñai qūtylmaq üşın Janaidy qalamasy bar ma. |
| 1337 |
Aparyñdar qyzğa. Sypekeñnıñ üiınen bır kökpar şyğaratyn boldyq, – dedı basqaruşy. Ekı jasauyl balany ekı qolynan ūstap, qalağan qyzğa qarai alyp kele jatty. Osy sätte ai da şarby būlttan şyğyp qaldy. Jūldyzdardyñ ortasynda tolyqsyğan aidyñ säulesınde ädemı qyz uyljyp tūr. |
| 1338 |
Şaşu bop şaşylğandai samsağan jūldyzdar da tügel külıstı. Sol tüngı jañylğan änınen osy mañğa atağy tügel şyqqan Janai osynau Maidabettıñ sazyna qisapsyz köp jyldan keiın oralaryn oilağan ba. Sondağy būlttardyñ japsarynan syğalağan aidyñ syryn bılıp oralaryn boljağan ba. |
| 1339 |
Bala qialynda neşe türlı qyzyqty joramaldar tuğyzatyn jūldyzdar da būl küngı Janaiğa müldem basqaşa äser etedı. Al, aiyñyz tıpten mūndağy dünie bop şyqty. Egjei-tegjeilı zerttelgen qūrlyq, teñızıne şeiın, suretı tartylğan arğy betıne şeiın belgılı. Janai beine bır basqa planetadan ūşyp kelgendei. |
| 1340 |
Tek, jadynda sondağy Maidabettıñ osy sazy, sondağy osyndai tün, sondağy osyndai ai men jūldyzdar qalğandai. Sonyñ ışınde balausa jürektı alğaş äldilep, alğaş mahabbatqa talpyndyrğan «Uaidaidai»änı köp änderdıñ ışındegı eñ jaqynyndai, eñ jailysyndai, bırden-bır şipalysyndai äser etedı. |
| 1341 |
Janai än turaly oilap kettı. Düniege talai än keledı. Bıraq tūraqtaityndary az. Bır ailyq, bır jyldyq ömırı barlary köp. Tıptı, köbelektei ömır sürıp, jalp ete qalatyndary da joq emes. Keiı baqyrauyq-şaqyrauyq keledı. Keiı jarasymsyz būralañdap, bige jerık bikeşterden basqağa ūnamaidy. |
| 1342 |
Jalpaq jūrtqa jağatyn änder az bolsa da saz bolatynyn, ūzaq jasaitynyn Janai bıledı. Äserşıl, taza jürekterge tamyr jaiğandyqtan keselge ūşyramai, ūrpaqtan-ūrpaqqa auysatyn änderdıñ armany ne ekenın ğana bılmeidı. Janai osylaişa oiğa balqyp tūrğanda, oqys şyqqan dauystan selk ete qaldy. |
| 1343 |
Törden qağysyp oryn berıp, bärı nazar audarysty. Kün sasularyna qarağanda, kıleñ qoişylar siaqty. Boijetken qyzdaryna şeiın, jıgıt-jeleñıne şeiın künqaqty. Tar şalbarly Janai özgelerdei maldas qūrmai, jantaiyp otyrdy. Osy ortada ersıleu ekenın bılse de, basqa laj tappağandai. |
| 1344 |
Abyroi-atağyñdy estulımız. Bağana kündız dausyñdy estıp, köñılımız bosady. Şaqyrudyñ retın tappai otyrğanda, özıñ kelgenıñ tıpten dūrys boldy. Janai serıkterınıñ bır qora ekenın, qolynyñ bosağany osy ekenın aityp öttı. Maqaldap-mäteldemese de, ornyqty sözı kärılerge de, jastarğa da ūnağandai boldy. |
| 1345 |
Qyzdyñ bırı sary, ekınşısı – qara tory. Bırınşısınıñ ünı aşyq, ekınşısınıñ ünı şamaly bulyğyp şyğady. Ekeuı ūlasqanda jağymdy iırımder tudyryp jatyr. Sary qyzdyñ kökıregı dürs-dürs etetındei sezıledı. Janai onyñ reñın şyramytqandai bolsa, dausynan älde bır tanystyq tapqandai. |
| 1346 |
Janai baiqaidy, ünı aşyq sary qyz būny syrtynan jaqsy bıletındei, būğan ış tartatyndai. Auyq-auyq ötkır közın audaryp qarağanda, bastañğy naz tanytady. Dausy da būrynğydan äsemdenıp, şyraiyn qoiulatqandai. Tosyn qonaqtyñ ışı-bauyryna şymyrlap kırıp barady. Janai estıgenın jasyra almai otyr. |
| 1347 |
Janai qysylyp qaldy. Baiağy oqiğany būlardyñ osy künge şeiın ūmytpağanyn ışı sezdı. Endı, myna sary qyzdyñ kım ekenın de bıldı. Bäse, tüsın şyramytyp, dausyn tanyğandai bop edı-au. O, şırkın dünie-ai, ömır degen osy eken ğoi... Nelıkten ekenı belgısız, Janaidyñ susyn ışkısı keldı. |
| 1348 |
Ol qyzğaldaqşa qūlpyryp, şybyqşa teñselgen qyzdarğa qyzyqqanyn, nemese köñıldıñ qimasyn qajağan sazdy änge qyzyqqanyn ajyrata almaityndai. El jatar şaqta Janai joldastaryna qaityp kele jatty. «Uaidaidy» ūzaq syñsytqan sary qyzdyñ şeşesı esıne tüsıp, qasyndağy buhgalterden sūrady. |
| 1349 |
Kolhoz basşylary taily-taiağymen audanğa ketıp, peşenege būiyrğany osy boldy. Jol boiynda aitylğan esep-qisaptyñ äñgımesı zialy jıgıtterdı qyzyqtyrmady. Kenjemūrattyñ bögde keñesten şertetını – äkesı Aitaq pen oğan teteles Mälkenıñ ötken-ketkenı. Aitaq būrynğy beldı qyzmetker de, bügıngı pensioner. |
| 1350 |
Jelbuaz jūrttyñ añyz ğyp jürgenı bırtūtam qamys. Sybyzğy tañsyq bolsa, mynau şoq qamystyñ juanynan kesıp bereiın, – dep būrandaly şappasyn jazdy. Ekı jurnalistıñ arasynda kikıljıñ bastaldy. Bırı Kenjemūrattyñ ūsynysyn quattap, onyñ äkesınıñ üiıne būryludy, jailauda aunap-qunaudy jön kördı. |
| 1351 |
Tör deitın tör de joq edı. Laşyqtyñ ışı añğal-sañğal. Būiymy köz taidyrarlyq. Könetoz sändıp körpesı men kūs jastyğynan basqasy – añnyñ terısınen jasalğan saudyraq. Bosağadağy qom-qūrym şoqpyt. Qasyndağy qaqpan da sūryqsyz. Otbasynda jatqan nasybai tostağan ışınen kögerıp, öñezelenıp ketken. |
| 1352 |
Syrttağy ıltifattan airylyp, böken böstektıñ üstınde tūnjyrap qaldy. Buryl qasy tögılıp, qara-sūr älpetı karauyta tüstı. Közıne aq tüsken şotyr äiel qybyjyqtap, otbasynda küibelendei berdı. Äiel bosağadağy kübını pısıp, syry qaşqan zerenge susyn kūidy. Aşyğan qymyrannyñ iısı añqydy. |
| 1353 |
Jolsoqty bop kelgen kısıler köz şyrymyn almaq bop jastyqqa qisaiyp edı. Kenjemūrat pen Äşrafi tättı qorylğa basty. Terıs ainalyp, jalañaş ırgeden tynystap jatqan Därıpbek tez myzğydy. Tüskı ūiqy sergek. Üi iesı men äielınıñ küñkıl-şüñkıl sözı qūlaqqa şala-şarpy şalynyp jatty. |
| 1354 |
Bara-bara bögde söz körgen tüske ainaldy. Ekeuı äldekımnıñ aty-jönın dolbarlaima-au, kiımın söket körıse me-au, şai-pai jabdyğyn oilasa ma-au, äiteuır basy bırıkpegen küibeñdı ermek etıskendei bop otyrdy. Üiqydan basy meñgıp oianğan Därıpbek Tıleuqabylov tysqa şyğyp qydyrystap kettı. |
| 1355 |
Qara köl dese, degendei. Ainalasy at şaptyrym köl şalqarlana döñgelenıp jatyr. Ortasy tūp-tūnyq, qara-qoñyr. Köl jağalai bıtken qyzyl-küreñ tal qara üiırımdı alystan ädıptep, döñgelentıp, ädemılei tüsedı. Älden uaqytta su jağasyna Äşrafi keldı. Oñ qolynda – qos auyz, sol qolynda – qasqaldaq. |
| 1356 |
Tez oralğany sauap boldy-au! – dep konaqjailylyqty megzep öttı. Mañdaiy qalyñ, mūrny jalpak, ernı türık qyz jabaiy türpetımen tüisınttı. Negrdıñ äielıne ūqsas Şärken büiırı toq ala qorjyndy kübı tübınde aşyp, qoiqalañdap, terıs ainalyp kettı. Būl ekı ortada Şärkennıñ äkesı ūiañ raiğa auysty. |
| 1357 |
Özı eşkınıñ sütıne öş. Işektıñ bürı qaşqanmen şūbat qūmarmyn. Bota soiu – ärine, qazaq räsımınde joq. Söge jamandamassyñ. Mälke as ışıp bolğanda kädımgıdei terşıp, busana jadyrady. Bara-bara kerılıp, kerbezdenıp, söz oraiynda buryl qasyn qağudy şyğardy. Būnysy – kärı kısı üşın tym ersı edı. |
| 1358 |
Äşrafige Därıpbektıñ jyny kelıp otyr. Auzymen oraq oruyn osy jerde de tastamaidy. Qağytpaityn adamy joq. Soğan qarap myqty deiın deseñ, jazğandary – būtyp-şatpa, baldyr-batpaq... Syrt qarağanda mırdıñ oğyndai sözderdı ärkımnen oljalanyp jürgenın Därıpbek bes sausağyndai bıledı. |
| 1359 |
Pende bır aqtarylsa, osyndai jağdaida, sary jazdyñ raqatynda aqtarylar edı. Bel şeştırmes yzğarda äñgıme laulatyp, sūrapylda än şyrqap, boranda mahabbat sazyn tögetın qazaqty Därıpbektıñ estuı bar da, körgenı joq. Körmegenge köñılı küptı. Ösırme sözden qūtyludyñ joly – jelke qasu. |
| 1360 |
Tartylğan ezu, külımdegen közdı bağdarlaudyñ ornyna Nūrğalievtıñ özı közı külımdep, ezu tartady. Osyndai syrşyldan ne ümıt, ne qaiyr?! Soñyra ol astanağa oralğanda köl jağasyndağy jalğyz üi jaiynda, söz joq, jazady. Körgen-bılgenın, estıgenın özıne kerektısınşe kösıltedı. |
| 1361 |
Şyñyraudağy şyndyqpen jūmysy joq. Şala pısken süttıñ köpırşıgen köbıgıne tamsanuşylar da tabylady. Būndaidan habary joq Mälkenıñ öz älemı ışınde. Ol är närsenı özınşe tüisınedı, özgeşe taratpaidy: özınşe tüiedı, özgeşe şeşpeidı. Osy sättegı tūnjyrağan qalpynda ne oilap otyrğany qarañğy. |
| 1362 |
Külkısınäreñ tetkıgen şal özınen-özı şeşıle bastady. Ol Tañbaly tastyñ tübınde bastau baryn, aş börışe jortqan şağynda bastaudantalai susyndağanyn, ajyryqqa at şaldyrğanyn tamsana äñgımeledı. Büiırı qyzğan kezınde bastan keşken şyrğalañ är tūstan qylañdap, kuälı beine bere bastaidy. |
| 1363 |
Şaldan şym-şymdap syr tarta bastady. Öz elınıñ suytaiaqtaryn jorta maqtap, qyzğanyş, bäseke sezımın oiatpaq boldy. Şal qaqpannan karğyp ötetın äkkı qasqyrdai añys añdap, qolq ete qalar tūsyn taptyrmady. Janama sūrauğa qūlaq aspai, qaita Äşrafidıñ özın astarlai kelemejdeudı şyğardy. |
| 1364 |
Aqyldy adam ız tastaidy. Tastaqpen jürıp, özen keşedı. Jylqy kısınetpeudıñ de täsılın bıledı. Tysqa şyqqanda, ekındıden auyp, auyr eñkeigen kün qūbylanyñ örkeştengen būltyna şalğaidan şapaq şaşa bastady. Şapaq bırte-bırte küşeiıp, qoiulanyp, qoqty qamysqa tietın örtten etek alyp bara jatty. |
| 1365 |
Attaryñdy jynysqa arqandau jön bolar, – dep laşyğyna bettedı. Kün batumen bırge qarauytatyn jabyğyñqy üige şyrai kırdı. Köpten berı jağylmağan şyrağdan jağyldy. Synğan şynysy gazetpen jelımdelgen edı. Qyryn otyrğan Därıpbekke Äşrafidıñ qağaz japsyrğan mūrnyndai süikımsız äser berdı. |
| 1366 |
Osyndai kırbeleñ keşte, osyndai oñaşa üige kırıp baruşy edı-au! Būrqyldap qainap tūrğan qazandy audaryp, jaryqty öşırıp, etın ala qaşuşy edı-au! Közı qaraiğandyqtan da emes-tı. Qoidyñ qūiryğynan bır asau üşın qorağa tüsetın qasqyrdyñ qanypezerlıgındei bır jat mınez edı. |
| 1367 |
Jalğyz jortqanda taqyrdan ilan, qūmşauyttan kösık jep jürek jalğağan Mälke jabaiy qonaq pen tau taryny būiyrğan nesıbege balağan-dy. Qünı bügınge şeiın kei-keide şai-şöpten şai qainatyp, kermek qyşqyl dämın tamsanady. Qozyqūiryqtyñ, sarymsaqtyñ, juanyñ qyrqūlaqtan qūlantaza aiyqtyratynyn bıledı. |
| 1368 |
Atqamınermen aşyq atysuğa därmen joq. Qarañğy tünde atqa qondym. Osydan ekı keştık jerde ūşy-qiyrsyz jon bar. Qalyñ el küngei, terıskei betterınde otyrady da, jonnyñ üstı qūlazyp jatady. Sol jermen atymdy kösıle aiañdatyp kele jatqanymda äldeqaidan sybyzğynyñ dausy qūlaqqa şalyndy. |
| 1369 |
Jauğa ainalğan jūmbaqşy serıppelı soiylyn sermep qalğanda sol jaq iyğyma tiıp, qolym ūiyp sala berdı. Atym jarau edı. Aldyñğy ekı aiağymen qarğyğanda esım kırıp, şaba jöneldım. Jau quyp berdı. Şamaly şapqanda, menı namys biledı. Kökpardyñ töbelesınde qairyla soğysatyn ädıs oiğa oraldy. |
| 1370 |
Bıraq basqalarmen talai kezdestım. Tek, olarmen soqyr sabalasqa tüspei tañsyq tılde tabysyp jürdım. Şalğaidan sybyzğy äuenımen orailasyp, betteskende şartty tılde tüsınısemız. Bırte-bırte töl tılge auysyp, syrlasamyz, mūñdasamyz. Ajyrasqanda, sybyzğy şalysyp, ünı üzılgenşe koştasamyz. |
| 1371 |
Syrtta ol aspandağy jūldyzdarğa karap tūrdy. Qasyna kelgen qonaqtarğa süt pısırımdei uakyt ötkende tanyq syr jardy. Ol ürkerdıñ tolyqsyğan kezı osy kez ekenın, qūs jolynyñ joğaluyna ekı ai qalğanyn, qūiryqty jūldyz ben jaryq jūldyzdyñ qaşan, qalai jyljitynyn, jetı qaraqşynyñ mekenın aityp öttı. |
| 1372 |
Ağyp tüsken jūldyzdyñ jer betındegı jändıgı qūittai qūndyzğa ūqsaitynyn, kei-keide zeñgır köktegı aqpalardyñ señdei soqtyğysyp, sybyzğydai syñsitynyn ösıre därıptedı. Aqboz at, kökboz attardyñ körınuıne älı alty ai baryn, olar qyryn tusa aspan şatyrlaitynyn körıpkelşe baian ettı. |
| 1373 |
Jıtı baqsañ, ekeuıtarazynyñ basyn teñ basqandai teñselıp tūrady. Egızdıñ qarasy öşkende, Esekqyrğan tuady. Tüzdıktıñ tağy täjıribesı ärkımge ärtürlı äser ettı. İlanğany, sengenı, senbegenı öz oiyn ışke bügıstı. Künılgerı bätualasyp qoiğandai, üşeuı de bır sūraqqa jarmasty. |
| 1374 |
Artta arasy alşaq aluan-aluan asu qaldy. Sonyñ bärı japan dalada jortuylda öttı. Osy köl ertede de elsız edı. Būl künde de elsız. Būrynğy nu qamystyñ ornyna balapan tal şyqqan. Mūñdas kölden menıñ sybağamda qalğany – sary sybyzğy ğana. Sol sybyzğynyñ eskertkışıne bola ädeiı osy köldı sağaladym. |
| 1375 |
Ony da özım aparmai, qyzymnan berıp jıberemın. Ūzyn sözdıñ qysqasy, tüsten keiın mañyrağan aqsaq qoiğa ūqsamaiyn dep, jalpaq jūrttan, qañqu-sañqudan aulaq oñaşa jatyrmyn. Janğa kırıptarlyğym joq, sadağañ keteiın Sovettıñ zamanyna arqa süiep, öz qyzyğymmen özım bop jürmın. |
| 1376 |
Işım pysqan şaqtarda tüiege mınıp qañğyramyn. Baiağydabekınıpjatqansailardabekınemın. Baiağyda qarauyl qarağan airyqtardan qarauyl qaraimyn. Baiağyda su ışetın şegendı qūdyqtardyñ ornyn köremın. Aidalada kübırleimın, sybyzğylatamyn, ysqyramyn, aiqailaimyn. Ötken künder basymdy bädıkşe ainaldyrady. |
| 1377 |
Men jolbarystai jortyp, qasqyrdai ūlyğan, botadai bozdap, qyzdai syñsyğan şaqtarymdy sağynamyn. Soiqandy, serı künder eske tüsedı. Berse qolynan, bermese jolynan alatyn änjımdı Mälke, mynau aqqudai Mäkeñ kezınde jalğandy jalpağynan keşken. Maqtanğanym emes, jatağyn jegen jaman siyrğa ūqsağam joq-ty. |
| 1378 |
Endı baqsam, sonyñ barşasy kökırekte jatqan şoqtyñ örtı eken. Bıreuge tiıspesek ışımız jarylyp ketetındei bolğan soñ jūmyr basty tauğa da, tasqa da ūrdyq. Büğan baluandyq, şabandozdyq, serılık qosyldy. Qozynyñ qūiryğyn şikıdei asap, tobyq jūtqan batyrdyñ kömeiı keñ, dausynyñ zvoty moldy. |
| 1379 |
Atağymdy şyğardym. Obaly neşık, senımdı serıgım bır tūtam sybyzğy boldy. Eger şeşeden qaita tumaq bar bolsa, men baiağyşa düniege kelıp, sybyzğyly ğūmyrymdy qaitalap şyğar edım. Synğan būğana, jarylğan bas, kısendelgen qol – men üşın qaitalanbas qanibet. Men osy küngınıñ ekı aiaqtysyna qairan qalamyn. |
| 1380 |
Bıraq älde neler onyñ kejegesın keiın tarttyra berdı. Köñıl qajağan belgısız ökınış meñdetıp barady. Şynşyl şalğa jany aşi ma-au, osyndai adamdy jortuylğa baulyğan ker zamanğa qany qainai ma-au, basy jūmyr pendenıñ adasatyn şağy eske tüse me-au, äiteuır, jaisyz sezım boiğa darydy. |
| 1381 |
Üş adam şağyldyñ üstıne şyqqanda, atysatyn batyrlardai üş airyldy. Şarttyñ özı de osy edı. Jaña tuğan ai zeñgır kökke jalqau köterıle bastady. Ol tüstıktı orap, qūbylağa qūldilağanşa neşe zaman. Osyny boljağan Mälke asyğar emes. Eñkıştengen jauyrynyn jazuğa tyrysyp şalqaiyp, boi jazyp aldy. |
| 1382 |
Baiağy jortuyldy künder eske tüstı. Osyndai aily tünde är jerden qylañdap bai auyldy baspalap, qarauyl qaraityn şaq tırı belgıdei elestedı. Bır elden bır elge öterde, qūlazyğan mylqau saparda elegızıp, köñıl qamyryğyp, ış pysyp, jortqyş joldas ızdep, sybyzğy şalatyn kezder et-bauyryn eljırettı. |
| 1383 |
Mälkenıñ denesı türşıgıp, jüregı attai tulady. Ol oqys eleurep, ötken künderın sybyzğydan ızdedı. Sybyzğy bolğanda, quraidan, ağaştan, jezden jasalğanyn añsamai şerlıqamystyñ tozyndysyn tolğady. Alty tynysty aspap bırtındep tıl qatyp, bırıne-bırı jalğasqanda sybyzgy söilei bastady. |
| 1384 |
Yzyñ bırte-bırte küşeiıp, koiulanyp, qūiqyljyp, belgılı beinege tüstı. Toğyz tarau künnıñ bırınşı tarauy bastaldy. Tarauda jeldıñ yzyñy, samaldyñ lebı, kūiynnyñ ūitquy aralasyp, sapyrylysqan saz tögıldı. Juandy-jıñışkelı, olqyly-tolqyly jandy yrğaqtar būralañdai qūbylyp, tityqqa tidı. |
| 1385 |
Syrnaidyñ sartyldauy, qobyzdyñ añyrauy, dombyranyñ bebeuleuı tezge tüsıp şyqqandai näzık müsındenıp, asataiaqtyñ uıldeuıne, şañqobyzdyñ ysqyruyna ūlasty. Barşasynyñ ba-syn qosqan şağyn da sylqym sybyzğy neşe aluan dybysty, yrğaqty, ündı sapyrylystyryp, tüisıktı dünie tudyrdy. |
| 1386 |
Sybyzğy öksıgen säbi, añyrağan jesır, uhılegen kärı, ükılı sal beinesınde elestedı. Kökırektıñ demıne kırıptar qūittai aspap qalai oinatamyn deseñ de erkıñde! Sairağyş qūstyñ eñ kışkentaiy būlbūl bolsa, sairağyş aspaptyñ eñ şağyny – sybyzğy. Būlbūl änın estırtıp, tänın körsetpeidı. |
| 1387 |
Saiyn saharanyñ sybyzğyşa syñsyp tūratynyn estitın qūlaq odan da az. Şırkın, sybyzğy-ai! Tyrnanyñ tyruyn mensınbei, aqqudyñ änın enşılengen sabaz-ai! Jylan şaqqan, büiı tigen adam täuıptıñ tausylmas demınen, üzılmes ysqyryğynan aiyqsa, sybyzğynyñqūdıretı odan da asyp tüsedı. |
| 1388 |
Şyrpylar sypsyñdap, qūm susydy. Mälke kärı serıgın qaita tolğady. Äuenın samal süiemeldep, jel alyp qaşatyn sybyzğy tyñ şabytpen sairai bastady. Jelıkken jelmen oinap, tynys aşyp, kösılıp, dämdı söz töktı. Jıbektei esılgen lep, qūiyndai ūitqyğan ysqyryq ūmar-jūmar tüsıp, aiağy mūñly sarynğa auysty. |
| 1389 |
Syqyrlağan şañyraq sybyzğynyñ şaqyr-şūqyryna ūqsai ma, nemene?! Därıpbek syrttağy susylğa, şuylğa qūlaq türdı. Sybdyrlağan qalyñ tal, kürsıngen qūrdym köl, kökte jüzgen zuyl sybyzğy sazynyn qai qaidağy qūbylysyn köñılge qūidy. Dünie tügel sybyzğylatty. Jel basylarda jañbyr tamşylady. |
| 1390 |
Qoldan bergen qūnarly azyqtan dilanğan, qoñdanğan januarlar tordağy arystandai äser etedı. Auyq-auyq typyrşyp, şatqaiaqtap, moinyn būryp, tabiğat azattyğyn añsaidy. Işqūstalyq asqynğanda kısınesedı. Känıgı atşy kelgende dalağa şyğararyn tüisınıp, oqyranady. Üirenşıktı seiıl ölşeulı. |
| 1391 |
Märtebelı kısıler kelgende kezeksız vyvodka jasalady. Onyñ özı de barlyq jylqynyñ peşenesıne būiyrmaidy. Asaudyñ asauy, jaraudyñ jarauy, müsındınıñ müsındısı syrtqa şyğarylady. Būndaida syrtqa kelıp toqtağan temır kölıktı sezgen jylqy basyn köterıp, seiılden dämelenedı. |
| 1392 |
Būl joly kısıler säigülıktı sänge şyğartpai, qorany aralady. Astanadan kelgen aqyndar edı. Ärqaisysy är atqa süisınıp, ärtürlı kıdırıstep, bılım körsetıstı. Zavodtyñ mamany aqalteke, ağylşyn, don näsıldes jylqyny qonaqtarğa tanys etıp, törkının taratyp, apaş-qūpaş äñgıme şertıp öttı. |
| 1393 |
Sañlaqtardyñ, jeldıaiaqtardyñ zavodqa köl-kösır paida tüsıretının, peşenege jazylğandarynyñ şetelge satylatynyn aitty. Būl tūqymğa Arabianyñ, İtalianyñ, Batys Germanianyñ öte-möte qūştarlyğy baspasöz deregıne ūştasyp jatty. Aqynnyñ qaisybırı qoiyn däpterıne jazu tüsıre bastady. |
| 1394 |
Kıtap ne?! Mäskeude oqyğan kezınde jüirıktıñ talaiyn öz közımen körgen. Teñbıl kökten, aqkök attan jüirık şyqpaidy, jelgış şyğady. Nağyz sañlaq torydan, küreñnen, neken-saiaq alqara kökten şyğady. Közı qantalağan ūrynşaq jaqynğa, közı töñkerılgen syrşyl januar alysqa şabady. |
| 1395 |
Erteñıne ol keşegı mezgılde, sary säskede jylqy zavodynda jürdı. Qabyrğasy mūzdai jabyq jylqy qorany aralap şyqty. Közı şatynap, qūlağy edıreigen asau attar jelıgı basylmağan sodyr-sotqal bozbastardai äser ettı. Dalağa şyğarsa bet-betımen şauyp, ūilyğyp, qūiyndatyp, közsız soiqan salatyndai. |
| 1396 |
Ol bırauyq sary aurudan sarğaiğan şerlı dımkäsqa, bırauyq köptı körgen danyşpanqariağa ūqsaidy. «Ei, asaular, jelıkterıñ älı-aq basylady. Asqanğa tosqan bolady. Sender de qartaiasyñdar, mağan ūqsap tūğyrdan tüsesıñder!» degendei jan-jağyna jalqau būrylyp, közın töñkere qaraidy. |
| 1397 |
Şetın şel basa bastağandyqtan şegırlenıp te ketedı. Qartaiğan adamnyñ köz janary qaşyp, bozamyq tartsa, ol tabiğat zañy. Absenttıñ közınıñ özgeruınde bastan keşken şattyqtyñ sağynyşy, şerdıñ zardaby jatqandai. Bırauyq jas juğandai, bırauyq qan juğandai äser etedı. Aqyn oilanyp tūr. |
| 1398 |
Tört tülıktıñ eñ aqyldysy jylqy bolsa, jylqynyñ eñ aqyldysy – bişısı. Ekı aiaqtynyñ özı biden şatassa, tört aiaqty şataspaidy. Adamnan muzykany artyq tüisınetın jylqy bar. Bağy zamanğa köz jetpese, bertınnıñ özınde Tättımbettıñ aqboz aty dombyranyñ sazyna orai bi bilegenı belgılı. |
| 1399 |
Ataqty Maqpalqara sol. Mäskeude körgende mynau Absent te maqpaldai qara edı. Būl künde qaraker tartypty. Qūlynynda qyzyl bolğanyn, odan qyzyl-küreñ, odan alqara kök tartyp, maqpalqarağa ainalğanyn känıgı mamannan estıgen. Būl künderı qarakerlıgıne qarağanda tarlan aşpastyñ tūqymynan. |
| 1400 |
Tūla boiyndağy bır ğana küdık, moiny ūzyndau siaqty. Bıraq būl bişı ğoi. Fizikanyñ zañy boiynşa, auyrtpalyqty köp körgen müşe özgerıp tūrmaq. Mümkın, Absenttıñ moiny şamadan tys jattyqtyrudyñ zardaby şyğar. Ne de bolsa, aqyn Absenttıñ zamanynda bäigege bır qosylmağanyna ökınedı. |
| 1401 |
Absenttıñ qyzyl-qoñyr közı tūnjyrap kettı. Basyn qisaityp, tordan asyrdy. Salpaq ernı jybyrlap, saqaly şoşañdady. İegınıñ astyna bıtken saqaldyñ bır taly aq edı. Qūnardan airylğan aq qylşyq süikımsızdenıp tūrdy. Jylqy otyz jasqa şeiın ömır süredı. Otyz beske keletını ılude bıreu. |
| 1402 |
Mıner jaq aiağynyñ tızesı şor. Sol aiağy süiel bailağan. Aqyn aq tūiaqtyñ osal keletının Urusovtyñ kıtabynan bıletın edı. Absenttıñ qūima aq tūiağy biden müjılgenın özınşe paiymdap tūr. Soryna qarai at qoranyñ edenı sement. Qauqarsyz tūiaqty jegıdei jeitının oilağanda jüregı demıgıp sala berdı. |
| 1403 |
Eseigende ketken Absent mekenınıñ ūñğyl-şūñğylyn jaqsy bıledı. Būl künde ony bağyp-qağatyn adam Mäskeudıñ ipodromynan kümıs sağat tağyp, arnauly ailyq alyp tūrady. Etene baqtaşydan görı köldeneñ aqynğa Absent köbırek ış tartatyndai. Ol oğan jaudyrai qarap, naz-nala tögedı. |
| 1404 |
Saryp bop jürek auruyna ūşyrağan kärı aiğyr özınıñ ūrpağy otyzdan astam ekenın bıle me eken? Almatynyñ, Kievtıñ sirkınde oinaityn ūrpaqtary atasynyñ aqualyn oilai ma eken? Aqyn jylqynyñ tabiğaty, näsılı turaly jazylğan kıtaptarğa sense, atty adamşa sairatatyn jazuşylarğa ilanbaidy. |
| 1405 |
Ekeuı ekı tılde söilesıp, egız jürekpen tüsınısedı. Aqalteke men qarabaiyrdan tuğan budan bişınıñ enesı Aqküş bolsa, odan arğy törkını mälım emes. Aqyn osyğan ökınedı. Jer-jahandağy sūlu januardyñ keleşek ūrpaqtarğa paş boluyn tıleidı. Onyñ köñılınde bolaşaq dastan sazy kümbırleidı. |
| 1406 |
Būğan jauap joq. Jauap tudyru üşın jarty doğadai iılgen sūrau belgısı kerek. Sız, ärine, sūrau ma, saual ma deisız ğoi. Bai bolğyr-au, ğylymi jaqqa barysyp qaitemız, äñgıme belsendı jaiynda bolğaly otyr ğoi. Ras, onyñ qasynda ökıl bar. Ol, ärine, zialynyñ sanatyna qosylady. |
| 1407 |
Suret – saluğa qiyn da köruge oñai. Toqsan auyz sözdıñ tobyqtai tüiının şeşu üşın tağy da toqsan auyz söz kerek. Tarazynyñ basyndai teñ tüsıp, teñselıp tūruğa kerek. Sonymen, salt atty ekeu tüiekeştermen bırge bara jatty. Astyq tiegen tüielerdıñ bıryñğai yrğağy ış pystyrady. |
| 1408 |
Qyranğa şyğar kezde oiysa jylystady. Ekı tüp jantaqty panalap etpettep jatty. Entıgı basylğan kezde myltyq atyldy. Būldyryqtar dürkırep ūşqanda mergen serıgıne qol būlğap, şalşyq suğa qarai jügıre jöneldı. Sälden keiın ekı būldyryqty ekı qolyna ūstap qaita oraldy. Kün şyjynai bastady. |
| 1409 |
Tektı qūstardy bylai qoiğanda qarğa ekeş qarğanyñ özı aspanda ūşyp jürıp bır-bırıne habar berısedı. Tüisıksız būldyryqtar bas sauğalap kete bardy. «Qara bauyr būldyryq qaraiğanşa jatady, sary bauyr būldyryq sarğaiğanşa jatady» dep arbağanğa könetın baiqūstar osy! Şyğasysy dereksız qalyp jatyr. |
| 1410 |
Tapal qara terge şomdy. Tüs aua atqa qonğanda sūr kitelınıñ arqasy kebırtektenıp tūrdy. Qanjyğağa olja tızbektegen jolauşylar kösıle aiañdap kettı. Bara-bara kädımgı būlañ qūiryqqa basty. Orta jolda Qūrsai degen sai bar edı. Ertede ūry-qary jatatyn jer eken, būl künde – tırı jansyz mylqau mekien. |
| 1411 |
Däl künı keşe basmaşylar būqqan jer osy. Audannan milisialar kelgende dürkırei qaşyp tauğa sıñıp kettı desedı. Qūrsaiğa jaqyndağan saiyn Tapal Qaiypnazarov köñılsız oiğa şoma bastady. Osydan on şaqty kün būryn jondağy auylda otyrğanda qoñyr ıñırde kütpegen soiqan bastaldy. |
| 1412 |
Odan keiın terı-tersek jinasty. Jäne de bır ūsaq qyzmetter atqardy. Būl künde audandyq kolhoz soiuzdyñ bastyğy. Būğan ol tamyr-tynystyqpen köterılmei ıskerlıkpen köterıldı. Alystağy auyl ömırınen audandyq gazetke maqala jazdy. Audandyq klubta ötken jinalysta söz söiledı. |
| 1413 |
Ökıldıñ qyzmetı belgılı. Şaruaşylyqty tekseredı, esep tyñdaidy, nūsqau beredı. Būnyñ bärı ekınıñ bırınıñ qolynan keletın närse. Qaiypnazarovtyñ būl jolğy bır oljasy – jas balalarğa kümıs teñge berıp ūrağa tyqqan astyqty tauyp aldy. Tüiekeşterdıñ audan ortalyğyndağy zagotzernoğa alyp ketkenı sol. |
| 1414 |
Airan ışkende jūqqan aqty tılımen jalap alatyn ūzyn mūrt edı. Şudadai şiratylyp qaldy. Qūrsaidyñ jağasynda jarty kemer bar edı. Sol kemerden asa bergende köldeneñ kök atty kezdese kettı. Kezdesken joq-au, anadai jerde odyraiyp, arqardai edıreiıp tūrdy. Ysmaildyñ jüregı su ete qaldy. |
| 1415 |
Ağaiyndary qysta qūmğa köşkende būl qystaqta qaldy. Qysqa jıp kürmeuge kelmei jürgende oqys oljağa ılıktı. Irı bailar konfeskelengende onyñ peşenesıne tu bie tidı. Kelesı jyly jazda «likbezge» qatysyp qol qoiarlyq därejege jettı. Būl küngı kolhoz bastyğy üşın sol sauattyñ özı jetıp jatyr. |
| 1416 |
Ysmail oğan gazet oqytyp, är närseden habardar bolyp otyrady. Jinalysta söz söilegende orysşa «i» degen sözdı qosyp jıberedı. Sonymen, keşegı jataq, sıñırı şyqqan kedei, būl künde dürdei kolhozdy basqarady. Osy sapar audanğa kele jatuynda jūrt basqaruşynyñ jeitın qamy, şaruaşylyqtyñ tauqymetı jatyr. |
| 1417 |
Adasqan jolauşy beitanys auylğa keldı. Şetkı üidıñ ırgesınde, syrtta üş-tört erkek otyr. Töñkergen kelınıñ üstınen olarğa şyrağdannyñ säulesı tüsıp tūr. Beldeude ertteulı at bailauly tūr. O, ğajap, Ysmail bügın kündızgı kök atty tanydy. Dälırek aitqanda, kümıs qūiysqanynan tanydy. |
| 1418 |
Körpe töselgen keñ bölmede jastyqty şyntaqtap tynystağan kısıler etene ızet saqtap, bıraz tymsyraiysty. Käduılgı üirenşıktı «sız-bız» edı. Söz bağyp dağdylanğan tüzdıkterdıñ salqyn qalpyn üi iesı kütpe-gen äzılmen būzğanda, jūrt jaidarylanyp, äñgımenıñ tamyzyğy tūtana bastady. |
| 1419 |
Şyndyq şırkın şyjymdap şyğatyn bolğandyqtan, Tañsyqbai Boranbaev sabyr saqtap otyr. Tañsyqbai osy audanğa aragıdık ainalyp soğuğa qūmar. Qazaqtyñ qara şañyrağy Qaratau degenūğym miyna sıñıp ketkendıkten kelgıştei beredı, kelgen saiyn tauyp jatqan oljasy, aşqan jañalyğy şamaly. |
| 1420 |
Arnauly äñgımenıñ baianyna sene bermeitın ol kezdeisoq keñesten tüisık alady. Sūrauğa sarañ da, emeurınge jomart. Baiyrğy käsıbıne tiısı joq jäitterge kelgende de ol erqaştylyq körsetpei tözım tanytady. Ötken däuır men osy mezgıldıñ ışkı bailanysyn közge ılınbes näzık närselerden ūğuğa tyrysady. |
| 1421 |
Endı ukrain dalasyn aralauğa pūrsat bolmai jür. Qysqa jıp kürmeuge kelmeidı! – dep mūñaiyp otyryp qaldy. ...Işkı tolqynystyñ şerı dombyrağa qol soqtyrdy. Onyñ küişı ekenın Tañsyqbai būrynnan estıgen de. Köldeneñ qolqa saldyrmai, jalynyş aitqyzbai, eskı serıgın tolğai bastady. |
| 1422 |
Onyñ da şamasy, şarqy bar. «Kertolğaudyñ» ekınşı tarauy bastalğanda küişınıñ şeber sausaqtary qūldilai jorğalap, ekı şektı qat-qabat, alma-kezek şalyp, bırde tolğai, bırde ıle, bırde şymşi şertıp, tekırektegen dybystardy sapyryp jıberdı. Tört ret, qaitalaular kökeige erıksız qūiyldy. |
| 1423 |
Etnografka «Kertolğau» toğyz tarau joldyñ är tarauyn saralap, bır jerden jorta toğystyrğandai. Sağan tarih kerek pe, salt-sana, ädet-ğūryp qajet pe, oba bolğan köne eskertkışter qajet pe, şejıredılger me, barşasy osynau tolğauda jatyr. Tañsyqbai japanda būralañdağan ızderge tüskendei sezınedı. |
| 1424 |
Tünı boiğy keñes şaruaşylyqtyñ jai-küiıne saiğan. Biyl Qarataudyñ terıskeiınde qys sūrapyldap bastalyp, aiağy üzdıksız üskırıkke ainalğanyn, ūsaq maldyñ jūtap qalğanyn estıgen Tañsyqbaidyñ ūzaq kepten kökeige qondyrğany – būndai qystyñ elu jylda, jüz jylda bır-aq bolatyny. |
| 1425 |
Qonaqtardy şyğaryp saluğa kelgen jūrt köñıldene bastaidy. Didarlarğa nūr kırıp, közderde külkı oinaidy. Şalğaily şyğynda būl öñır ne körmegen. Qūtty qys, qūtsyz qys, sazdy jaz, şañdy jaz, qoñyr küz, qara küz, – osynyñ bärı terıskeidıñ sybağasyna talai tigen. Sonyñ barşasyna jergılıktı el köngen. |
| 1426 |
Şahar syrtynyñ piknigıne ūqsaityn otyrystyñ şyraiyn dalanyñ dombyrasy aşpaq boldy. Būl atyrapta dombyra bılmeitın qazaq kemde-kem. Sol sebeptı de sauyqşyl otyrysta ekınıñ bırı dombyrağa jarmaspaidy. Erın jymqyrysyp, maldas qūrysyp, bırın-bırı bağysyp, ışkı äkkılıkke biletedı. |
| 1427 |
Sürıngenderı äjualanatyn bolğandyqtan mın berısuden görı, mın alysudy qalaidy. Ädet osylai bolğasyn bırınşı bop öner körsetuge qūştar tabyla qoimady. Kärı de, jas ta syzylyp, sız bastañyz, joq, pälenşe bastasyn, destı. Qonaqtar dañqyna qanyp kelgen, būl sovhozda qos dombyraşy bar. |
| 1428 |
Ğylymi qyzmetker Tañsyqbai Boranbaevtyñ qasynda belgılı jazuşy bar edı. Külkıge sarañ jazuşy jymyñ etıp, qoiyn däpterıne jazutüsırdı. Esırkep Ömırbekov bolsa, auyldastyñ qağytpasyn, jazuşynyñ jazuyn qūlağyna ılmei, küi sandyğyn jorta sabalady da, jas küişıge ūsyndy. Jas küişınıñ bastauyn qalady. |
| 1429 |
Būnyñ bärı qūlaqqa sıñıp qalğan küiler edı. Jaqsy surettıñ şejıresındei äser tudyrdy. Bırte-bırte General Asqarov osy öñırdıñ äuenıne köşe bastady. Qonaqtarğa keregınıñ özı de osy edı. Sony sezgendei, önerpaz jıgıt şertıstıñ naqyşyn özgertıp, qarataulyqtardyñ känıgı bipañyna basty. |
| 1430 |
Tırşılıktıñ qyzyğy men quanyşy, qasıretı men ökınışı, ümıtı men toryğuy şalqyğan, syñsyğan, boi jazğan, bulyqqan lep, lebız laqatynda syrşyl beine beredı. Äsırese, küidıñ qaiyrma bunağy «döri-do-roi-döri-do-roi; döri-do-roi-döri-doroilap» dırıldep tūryp alğanda, tityq qūrtady. |
| 1431 |
Küişı küidıñ eñ äserlı jerınde siqyr yrğaqty şeksız qaitalap, jüike qūrtyp otyryp alady eken. Būğan täkappar qyzdyñ dätı şydamai, bulyğyp tūrğan dombyranyñ moinyn tolğap jıberedı eken. General Asqarov «Kertolğaudy» bırte-bırte tabiği qalpyna keltırıp, şeber näşke tüsırdı. |
| 1432 |
Qobyzdyñ sarynyn dombyrağa tüsırgen. Özı de köptegen küi şyğarady. Sügırdıñ örık ağaşynan tūtas şapqan qyzyl-qoñyr şolaq dombyrasy bolypty. Sağattağy jyljymaly üş-tört pernesı är küidıñ ağysyna qarai ysyrylady eken. Küige boilai kelgende küişınıñ iyğy bülkıldep ketedı eken. |
| 1433 |
Küi üstınde bögde söz söilense, sybyr-kübır bastalsa, qityğyp tartpai qoiady eken. Basbılgı dombyraşynyñ aldynda ol küi tartpağan. Onyñ şyğarmalarynyñ bügıngıge tügel jetpeuınde osyndai ökınıştı syr baryn Tañsyqbai estıgen de. Sarañ Sügırdıñ sirek şäkırtınıñ bırı – Mombekov. |
| 1434 |
Bap tıleitın jüirıktei köpke şeiın būğyp otyrğan sebebı şu degennen añğaryldy. Qarabaiyr jūmys ıstep üirengen mūğal sausaqtar da bırden kösılmei önerın ışke bügıp, yntaly köñılderdı synağandai yñğai körsettı. Jūrt qymyzdan qyzara börte bastağan edı. Basqa jelıktı kümbırlegen dombyra lajsyz jeñdı. |
| 1435 |
Būnyñ tartysy bölek. Küidıñ jalpy saryny, sazy saqtalğanymen jeke üiırımderı bebeulep basqaşa esıp kettı. Nağyz küişı, bır oryndağanyn sondailyq däldıkpen qaitalamaityny Tañsyqbaiğa mälım. Äbden jattandy degen qūbylystyñ özı är qyrynan qūlpyryp, töl tuyndyğa ūqsap tūrmaq. |
| 1436 |
Tölegenge sabalap tartu jat. Ekı ışektıñ asty-üstın bas sausaqpen bırdei alyp, sūq qolymen şertıp tartady. Şeber sausaqtar sylqym dombyranyñ tösınde erkın oinaqşyp, bırde şanaqtan, bırde sağadan şalyp, ılıp, tolğap, şymşyp, ersılı-qarsyly şertıp, siqyr yzyñdy sansyz qūbyltady. |
| 1437 |
Osyndai syrşyl küiler köp şertıldı. Qūmar qandy. Kün tüske tarmasty. Maşinağa qonatyn uaqyt jaqyndağanda audannyñ basşylary sau ete qaldy. Audan ortalyğy Şolaqqorğanda keşe bas qosylğan-dy. Oblystyq mäslihattan oralğan basşylar kömek kütetın şaruaşylyqtardy aralauğa ketken. |
| 1438 |
Būl kısınıñ şyğarmalary plastinkağa tüsken. Oqta-tekte radiodan estimız, – destı. Kışıpeiıl Mombekov töl küi tartuğa qūlşyna qoimady. Arğy jaqtan aq-jeleñ jel esıp, şöptıñ basyn jybyrlatyp jıberdı. Jel jaqtan oryn alğan Tölegen dombyranyñ qūlağyn qaita būrap, töl şyğarmalaryn oryndauğa kırıstı. |
| 1439 |
Şaldyñ qolyndai qaltyrauyq emes, qajyrly, qondy sausaqtar dombyra sañlaqty emın-erkın biletıp barğan saiyn aşyndyryp jıberdı. Tartystyñ aiağy «Qaratau» şertpesıne saidy. Dombyra erkelei syñqyldap, sopy lebız tartty. Tañsyqbai būndai biazy, jūğymtal şertıstı körgen emes te. |
| 1440 |
Tölegen eltuşıge öte yrza. Töl «Qarataudy» bırde şalqytyp, bırde qamyqtyryp toiyndyrmas dämdı yzyñdardy ūzaq sapyrdy. Bipyñdağan maida şertıspen jürek qylyn qytyqtap, köñıldıñ añsaryn ūlğaitty. Küişınıñ şabytpen qozğalğan denesınen, qyzyl şyraily reñınen tereñ syr añğarylyp tūrdy. |
| 1441 |
Eseigende oqu bıtırdı. Tağdyr soqpağy etnograf etıp şyğardy. Qazaqstannyñ tört būryşyn tügel aralady. Qyzyq derekterge qalyñ däpter toldy. Dereksız aimaq joq. Sonda da ony kır juyp, kındık kesken jerı köbırek tartady... Mıne, osynau suyt jürıstıñ özınde ol talai qorymğa bas iıp bara jatyr. |
| 1442 |
Tıldıñ qūnaryn, küidıñ körkın, ännıñ ädemılıgın arttyrğan. Būl taudyñ ertegı-añyzdardyñ altyn besıgıne ainaluynda sansyz ğasyrdyñ şyndyğy jatyr. Küreñ Syr men Saryarqanyñ arasynda köñıldıñ qūmaryndai qarandağan Qarataudyñ ot alğan ormanyna, tartylğan būlağyna, ūşyp ketken maisasyna jau kınälı. |
| 1443 |
Toi jasauşy – osy öñırge kırme egız taipa. Saryarqa men Qarataudyñ arasynda jel aidağan qañbaqtai qysy-jazy köşıp-qonyp jüretın alşyn-tama etektı el edı. Bıreuler segız bolys, bıreuler on alty bolys desedı. Osy öñırge sıñıp ketken ekı taipanyñ ağasy – Maqy. Bügıngı toidyñ iesı de sol. |
| 1444 |
Myñ degenmen, būl jaqtyñ elı momyn. Kırmenı qudalau degendı bılmeidı. Tek özara ğana bolmaşyğa qyrqysyp qalatyn kezderı bar. Osy jaqtan tüsırgen kelınıne toi jasağanda, Maqynyñ ışkı esebı boldy. Bırınşıden, jiyn-toi jaqsy ötse, Maqylardyñ kırmelıgı qoldyñ kırındei şaiylyp ketpek. |
| 1445 |
Ekınşı ejelgı ürdıs-dästürge berık terıskeilıkter toiğa qūralaqan kelmeidı. Tyraştanyp, bırınen-bırı asyryp, öz atağyn şyğaruğa tyrysady. Saiyp kelgende, toiğa şyğarğan şyğasy ekı ese, üş ese qaitady. Mahynyñ orta-şarqy ordasy – alşaqtan döñgelengen üilerdıñ qaq ortasynda. |
| 1446 |
Talpiğan jalpaq üi kırme ekenın aitpai tanytyp tūr. Būl üige tüsuşı qonaqtar joq. Daiaşylar ğana kırıp-şyğyp, kımderdı qaida tüsıru kerek ekenın sūraidy. Ana jaqtan, myna jaqtan kele jatqan şoğyr-şoğyr toptyñ aldynan şyğyp, toihanağa äkelıp, ornalastyrady. Osy tärtıppen toişylardy qabyldap jatty. |
| 1447 |
Maqynyñ tamyr-tanystary, jora-joldastary, jekjat-jūralary bır toğyz, üş toğyzdan tartu-taralğy äkelıp, ordanyñ aldyndağy kermenı qybyrlağan malğa toltyrdy. Köbısı aşatūiaq, tana-torpaq. SonauÜşbastan kelgen belqūdasy ğana kılem japqan nar äkeldı. Būğan bır-ekı qylqūiryq qosyldy. |
| 1448 |
Keñes ükımetı nyğaiğanda, būrynğy qyzmetın betke ūstap, jetı ıskerdıñ bırı bop şyğa keledı. Tūrar Rysqūlovtyñ qoldauymen naznachenie alyp, jarty jyl bolys ta bolady. Jergılıktı dümdıler dünienı aiamai ornynan tüsırgende, sauda-sattyqpen ainalysady. Būl künde qoly bos atqamıner. |
| 1449 |
Qoinyna sapy tyqqan kısäpırdei köredı. Qasiettı sudy lailauynda jürek şoşynarlyq syr bar. Tıleştıñ ruy Bestañbalynyñ bır tañbalysynan. Bıreuler onyñ arğy tegın tatar, bıreuler orys desedı. Mūhammed paiğambardyñ qazaq saharasyn bağyndyrğan zamanynda sabaudai bes jıgıt qolğa tüsıptı-mıs. |
| 1450 |
Onyñ atağy küngei-terıskeige tügel jaiylğan. Şalğaidağy Saryarqa da ony bıledı. Tıleşte ejelden nöker bolmaidy. Qasyna ertetını beseu-altaudan aspaidy. Bıraq şetınen yğai men syğai keledı. Saidyñ tasyndai saqa jıgıtter attan tüskende qamşysyn etıgınıñ qonyşyna tyğyp, ürei ūşyrady. |
| 1451 |
Qit etse, bastan tartyp jıberetın tasyrlar – Tıleştıñ tılsız aibary. Maqy Tıleşterdı eñ oñdy üige tüsırdı. Bır qap arpanyñ auzyn aşyp, bosağağa qoidy. Özge toişylardyñ jıgıt-jeleñı tünde toihanadan ūzap şüigınge at jaiğanda, Tıleştıñ serıkterı kölıgın qoldan jemdeitın boldy. |
| 1452 |
Tıleş toiğa tartuğa qarañ-qūrañ äkelmedı. Tüs äletınde jaqsy men jaisañdar ordada bas qosysqanda qaltasynan aqşa şyğaryp berdı. Qyry synbağan üş somdyq kök-ala qağazdardy syqyrlatyp, bırıne-bırın jalğastyryp, körneu maqtandy. Tıleşke ıleskenderdıñ bırı – suyryp-salma jyrau edı. |
| 1453 |
Osy qyzyqtyñ jelısı erteñ joq, bürsıgünı tartylmaqşy. Jūrt azanğy şaidan keiın tysqa şyğyp, kermedegı jüirıkterge nazar salumen boldy. Būl sätte büiırı qyzbağan jeldıaiaqtardy köldeneñ közden qyzğanu joq. Köz ötedı degen ūğym jäne joq. Bäige aty jalpoşsalynğanda ğana qaşqaqtaidy. |
| 1454 |
Kermedegı jalañaş jylqy suğa şomylğan adamdai bır-bırıne ūqsas. Jylqy synaityn synşynyñ myñnan bırı ğana bailauly attyñ aiaq alysyn müsınınen tanidy. Tıleştıñ jetegıne alyp kelgenı – özınıñ ataqty Kökqasqasy. Osydan üş jyl būryn Arys boiyndağy ağaiynynan bazynalyqpen barymtalap alyp edı. |
| 1455 |
Tūla boiyndağy bır mını – tartu süimeidı. Şıkämşıl adamdai, basy kekjeñdep, şartaq mañynda syr berıp qoiady. Arabi tektes jylqynyñ alysqa şappaitynynan Tıleş habardar. Kökqasqa taza säigülıkten emes, küngeilık budan. Bıraq budannyñ da budany bar. Qūlan tektes qūlagerler küngei-terıskeide joq. |
| 1456 |
Bügın tañerteñgı şaidan keiın toişylardyñ etı tırısı tügeldei tysqa şyqqanda, Tıleşter üide otyryp qaldy. Qara sūr Tıleştıñ şüñırek közı şüiıle tüsıp, tüsı qarauytyp, serıkterıne tıs jarmady. Onyñ qabağyn bağyp üirengen jıgıtter bır soiqandy köksep otyrğanyn küñgırt tüisındı. |
| 1457 |
Keşe bäige attardyñ bärın şolyp şyqqan. Näsılı ärtürlı jylqynyñ bırı qara, bırı şūbar, bırı küreñ. Tıptı jirenderı de bar. Būlardyñ bärı alysqa şappaityn attar. Tıleş bır sät oşaqtylardyñ alqarakögınen şoşyndy. Bıraq ärı ainalyp, berı ainalyp qarağanda, odan da mın tapty. |
| 1458 |
Saiyp kelgende, şyn jüirık ozady. Ras, küngeidei emes, terıskeidıñ bäigesınde tartu bolady. Bıraq būdan toryny tartuşylar da tabylady ğoi. Sırgelı – etektı el. Ūran küşeigende ölgen-tırılgenıne qaramaidy. Ärı oilap, berı oilap kelgende, Tıleştıñ qianattan basqa süienerı qalmady. |
| 1459 |
Tıleş jıbektei esılgen qoñyr ünmen ūzaq äñgıme şertıp kettı. Ol bolaşaq bäigeden añdyğan añysyn, añğarğan jai-japsaryn, jüirıkterdıñ şama-şarqyn egjei-tegjeiın baian ete kelıp, Äjıbektıñ torysynan şoşitynyn aşyp aitty. Osy tūsqa kelgende arqasyqozyp, aşuğa bulyqty. Tılın şainap söileitın kısı edı. |
| 1460 |
Tıleş şüñırek közımen şüiıle qarady. Äjıbektıñ qoiu, qaiqy kırpıgı jypylyqtady. Ekeuınıñ de köz aldynan aldyñğy jylğy oqiğa men byltyrğy oqiğa ötıp jatyr. Aldyñğy jyly Üşbas özenınıñ basynda, Tartoğaida bolğan asta bäigege jüzden astam at qosyldy. Tüp tartuğa bes-alty at tüidektele şylbyr berdı. |
| 1461 |
Osydan keiın basyn oramalmen şart bailağandar ekı jaqtan añdağailap, ūrysqa äzırlendı. Äñgıme nasyrğa şapqanda, ysty-sırgelınıñ atqamınerlerı Tıleşke jügınıp, törelık sūrasty. Qian-keskı dau bıtımge kelgende, Tıleştıñ serıkterı qarañ-qūrañ mal aidap qaitty. Byltyrğy oqiğa būdan bölek edı. |
| 1462 |
Būl jiynnyñ jönı basqa. Qalys kırmenıñ toiyna kelgender – san rudan, san taipadan. Būndai bas qosysta janjal şyğaru ekınıñ bırınıñ qolynan kele bermeidı. Degenmen, jürekşaily bop qalğan Äjıbek Tıleşten ıştei qaimyğady. Onyñ aram nietınıñ üstınen tüskenın köñılge medeu tūtady. |
| 1463 |
Üstıne bala mıngen bäige attar bapkerlerımen jarysa añdyzdap şauyp bara jatty. Eñ soñğy daiarlyq, aqyrğy synaq osy qamau ter. Jeldıaiaqqa mınıp jarysqan bapkerler üirenşıktı jattyğudan äldeqaida alysqa şauyp, bäige attyñ qoltyğyn sögıp, ökpesın öşıredı. Qaityp oralğanda qapyryqqa qamaidy. |
| 1464 |
Toralaiaq ekındı äletınde oraldy. Qalyñ sırgelı qaumalap, qirağan tamğa kırgızdı. Tamnyñ tesıgıne körpe, sañylauyna toqym tyğyp, qapyryqtap bıtep tastady. Tamnyñ töbesı aşyq edı. Ystyğy qaitpağan künnıñ säulesı şaqyraiyp tüsıp tūrdy. Alystan oralğan Toralaiaq entıgıp, baryp-kelıp tūr. |
| 1465 |
Jaspen bırge özı de üzılıp kettı. Keşke qarai toihananyñ syrtynda jalpoşty attar jelpınıp jürdı. Synşylar attardyñ aiaq alysyn ğana añdasty. Jalpoşty aşu – äiel balanyñ etegın aşumen teñ. Oğan, ärine, eşkımnıñ batyldyğy barmady. Kündızgıdei emes, Kökqasqa tasalanbai, köp attyñ deñgeiınde jür. |
| 1466 |
Otauğa dauystağandai. Soqtaldai ekı jıgıt şyğa keldı. Säkennıñ atyn bäibışenıñ özı bailady. Al, attyñ tartpasyn Säkennıñ özı ağytty. Toñyn oiğan köñge oryn tepken on ekı qanat üidıñ ışınde sekseuıldıñ mazdağan oty aldynan jylylyq şaşsa, qañtardyñ şiqyldağan aiazy arqañnan qysyp ketedı. |
| 1467 |
Kimeşektı kelınşek bolsa, nän qara qazanğa üstemelep su qūiyp jatty. Bosağa jaqta ekı bala, köñılı jai tapqandai, asyq oinauğa kırıstı. Ymyrttyñ üiırıluı qoiulanğan saiyn sekseuıl otynnyñ jaryğy molaia tüstı. Säkennıñ bırınşı joldasy men Basyqara ekeuı odan-būdan äñgıme bastady. |
| 1468 |
Mynau syrt kiımın jamylğan erkekter, şalbarlanğan äielder, sirağy şytynağan balalar sonau bağy zamannan kele jatqan beibaq tūrmysty eske saldy. Qazaqtyñ tarihyn uchitelskaia seminariada oqyp jürgende-aq zertteibastağan Säken köp eldıñ, köp atyraudyñ tırşılıgınen habardar-dy. |
| 1469 |
Tört-bes üidıñ hanyndai Basyqaranyñ şırenuı – külkı. Şym-şytyryq jaitta bıraz uaqyt öttı. Dılmarlyqtyñ keñesı tausylyp, bügıngı tırlık jaiy, şarua qamy, anau atyrap pen mynau atyraptyñ ötken-ketkenı, quanyşy, qasıretı söz bola bastady. Būnyñ bärı Säkendı qyzyqtyra bastady. |
| 1470 |
Endı Säken äñgımege aralasyp, är närsenıñ basyn qozğai bastady. Ortaq äñgıme qysqy qonys, jazğy jailauğa soqqanda, barymta-qarymtany surettep ketkende, Säken öte-möte täpteştep otyrdy. Asyl jylqynyñ tūqymyna şeiın, şöpterdıñ atyna şeiın, egjeilenıp, äuestenıp otyrdy. Būğan keibıreuler tañ qalğandai. |
| 1471 |
Alğaşqydai emes, Säken üi iesıne ıştarta bastağandai. Sūsty qara közı külımdep, tanauy jelbıreudı şyğardy. Bır närsege mäz bolğanda, külkısı külkısıne ūqsap tūrdy. Üi iesınıñ Säkennıñ bır keştık ıltipatyn qyzğanğandai, Säkennıñ bırınşı joldasy äñgımege köbırek kilıgudı şyğardy. |
| 1472 |
Bır yğyty kelgende Säkennıñ özın maqtai jöneldı. Onyñ täkapparlyğy menkışıktıgın, oqymystylyğy men serılıgın aityp kele jatqanda Säken körıneu ūnatpai, qyryndy. Kolchaktyñ azabynan qūtylğaly berı bırınşı qyrynuy edı. Joldasy sasyp qaldy. Äñgımenıñ jelısın qalai üzerge bılmei, o da qaqyryndy. |
| 1473 |
Būnyñ tym ūsaq bolar degendei, şaşyrañqy äñgımesınıñ soñynda Säkenge qaita soqty. Onyñ Kolchaktyñ türmesınde körgen azabyn, türmeden qaşqan saparyn, jaiaulyqqa, jüdeulıkke şydağanyn, elınıñ köbı tanymai qalğanda, şeşesınıñ botadai bozdağanyn, el auzynan, estıgen küiınde aityp öttı. |
| 1474 |
Basyqara şydap tūra almai, nazaryn taidyrdy. Osy arağa kelgende, Säkennıñ ekınşı joldasyna erık tidı. Ol Säkennıñ Äulieata baryp, sovettıñ sarbazyn alyp qaitqanyn, arğy-bergı elge jaña zañ jürgızıp, jaña tärtıp ornatatynyn aityp öttı. Basyqaranyñ qyzyl-şyraily öñı küreñdenıp, sazara bastady. |
| 1475 |
Ülkenderge elıktegendei, jıñışke sūlu qara mūrtyn şirata tüsıp, tıl qatty:– Momyn-mondybailardyñ qamyn jeitını ras. Al, sol momyn-mondybailardyñ qanyna semırgen şüi jelkelerdıñ moinyn üzıp jıberetını jäne ras. Bai tıksınıp qaldy. Müiız şaqşasyn mäsınıñ tabanyna qağyp, nasybai atty. |
| 1476 |
Jyltyrağan, jaltyrağan jūldyzdar şolpyly, tanaly qyz-kelınşekterge ūqsap kettı. Būlar şağyldan tüsıp kele jatqanda üiden şañq-şūñq jaisyz dauys şyqty. Jaqyndağanda, üiden syñsyp şyğyp kele jatqan Meruerttı kördı. Küpısın jamylğan kelınşek qonaqtardan ürkıp, oiysyp kettı. |
| 1477 |
Üige kırmei, qaita şegındı. Aianyşqa, aşuğa bulyğyp, demıkken kökıregın bırazğa şeiın basa almai tūrdy. Säkennıñ köz aldynda miualy ağaşty ösırmeitın şyrmauyq elestedı. Betın qyrpysañ da qaitalap şyğa beretın itjandy şyrmauyqtyñ tamyryn tabudyñ, baltalaudyñ oñai emestıgın bır oilap kettı. |
| 1478 |
Tört jolauşyny būlar şopaq qūrly körmeidı. Qanyna qaraisa, törteuın de öltırıp, attaryn oljalanyp, jan bılmes jaqqa aq bökendei auyp ketedı. Säken Äulieatağa asyqty. Sovet ökımetıne asyqty. Tağylyq tepkısınen tuğan mūñly qialdyñ uanyşyna asyqty. Keleşek künge, jaqyn künderge bolymdy ümıt artty. |
| 1479 |
Ekı söileu, ärine ūiat. «Osylai da osylai» dep süikei saluğa niettendı. Tarlan tarihtyñ tübınen tartylğan oi küdıktenıp, joğaryğa qiğaştai qarady. Osy üidıñ tūsynan ötıp bara jatqan bıreuge közı tüstı. Beşpentın qaryna ılgen jıgıttıñ tu arqasynan jauyryny men basy körındı. |
| 1480 |
Ünı tozğan tarlannyñ şoşynğan sözın estıgendei Tañsyqbai artyna būryldy. Ekı qabat derbes üidıñ äşekeilı mañdaişasyna közı tüstı. Kıdı būrylyp, profesordyñ kabinetın şoldy. Şıldenıñ şañqan tüsınde bölme ışı säulege toly edı. Profesordyñ ornynan tūryp ketkenın baiqady. |
| 1481 |
Kısılerdıñ keluıne bırşama uaqyt bar eken. «Qyryq minuttai şomylady. Jiyrma minut jolğa moljetedı». Lūğmanov bügın keşte şalğai oblystyñ şyğandağy bır audanyna jürmekşı, jer qazğanda tabylğan qyzyq derekterdı öz közımen körıp qaitpaqşy. Tañsyqbai erterek kelse de oqasy joq edı. |
| 1482 |
O da şañqai tüste kölge qūlaş ūrdy. Būl kündegı tırşılık – şym-şymdağan şyqpa janymnyñ az-aq aldy. Ärine, kärıge qarağanda, jastyñ qyzuy küştı. Ärine, jastyñ qazynuy tereñ. Ärine, ğylymi jūrtşylyqtyñ yqylasy endı Tañsyqbailarğa aumaq... Lūğmanovtyñ kostümynda qisap joq. |
| 1483 |
Özı aşyp, aq-sūr, kök-sūr, qoşqyl-küreñ, sary-küreñ kostümderdıñ qaisysyn kiudı oilap tūrdy. Asa sändısın kise, qonaqtardan bölşektenıp ketpek. Eñ qoraşyn kise, jorta qoraştyq jaramsyz bolmaq. Sūryptai kele ortaşasyna toqtaldy. Ärı keşke osy küiınde jolğa şyğudy oñai kördı. |
| 1484 |
Köilektı de üilesımıne qarai tañdady. Talai buynnyñ közın körgen Ämır Lūğmanovichtyñ qai zamanda qalaişa kiıngenı esıne tüstı. Sän de, saltanat ta özgerıp tūrady. İgı qauymnyñ sanatyna kırgen baiağy bır kezeñde, osyndai şalqyğan sary jazda, astary aq jıbek köilektıñ özı sänge jürdı. |
| 1485 |
Saiqymazaqtarğa laiyq küldı-badamnan, ala-bajaqtan basqanyñ bärı profesorğa barşylyq. Ğalymğa kiım-keşek talğau kelıspeidı degenge Lūğmanov bütındei qarsy. Arhimedtyñ, Koperniktıñ, bertındegı Lomonosovtyñ alqam-salqamdyğy oğan zañ emes, bılımderı, eñbekterı ğana ğibrat. |
| 1486 |
Jappai ösken zamanda, ekınıñ bırı ğylymğa talpynğanda, sänhananyñ arnauly jurnaly tarağanda kiım mūntazdai boluğa kerek dep oilady. Şalbardyñ qyry tüsıp, köilektıñ jağasy synsa, inabatty kısı üşın ülken mın. Ol tügıl, Lūğmanovtyñ tüisınuınşe, kiım-keşegı taza jan taza oilanbaq, taza jazbaq. |
| 1487 |
Aulağa bärı bırge kırdı. Būlardyñ aldynan malai şyqpai, bäibışesınıñ özı şyqty. Şetınen şytyraiyp kiıngen zialylar semız sary bäibışenıñ qolynan süiıp jatty. Lätifa hanym tolyq denesıne şärkez näzıktık körsetıp, kelınşekşe maiysty. Külgende, altyn tısınıñ säulesı köz tartty. |
| 1488 |
Pysyqsymğan bıreuı şoiynnanqūiylğan bürkıttıñ kümıs tyrnağyn maqtamaq bop edı, eşkım qoştai qoimady. Ämır Lūğmanovichtıñ özı alystağy äldenenı eske tüsırgendei, sol közın qysyp, auyr oilanğanda betınıñ äjımı qoiulandy. Onyñ qas-qabağyndağy osy qūbylysty ärkım är türlı jorydy. |
| 1489 |
Lūğmanov tüsındırıp jatyr.– Sezımtal, daryndy adam bıreu öreskel söz söilep tūrsa zalda otyryp betın basady. Ūialşaq adamnyñ qūlağy qyzarady. İnabatty ğalymnyñ oinaqy sözı jūrtty batyldyqqa qarai şaqyrdy. Alğaşqy tost qaraşañyraqtyñ qūttylyğyna, Lätifa hanymnyñ salmaqtylyğyna arnalğan. |
| 1490 |
Syzdağan bıteu jarany jasyruğa tyrysyp, aitylmyştyñ ämmesın ışke bügıp, şiryğyp otyra berdı. Ämır Lūğmanovich qonaqtardyñ yrğasyn tüitkılsız tüsınedı. Döñgelek jüzıne bıtken döñgelek közı şüñgıl közge bergısız köregen. Boranbaevtyñ yzadan ısınuge bet alğanyn aina-qatesız körıp otyr. |
| 1491 |
Bırınşıden, ūlttyq esımı bertınde bolsa da, tegı tym ärtındegı qazaq halqynyñ tarihyna tıkelei törelık aitu astamşylyqqa jatpaq. Ekınşıden, qyryq jyl boiyna üzdıksız eñbek etken Ämır Lūğmanovtyñ sansyz şyğarmasynyñ atausyz qaluy, talapkerdıñ aqjürektılıgıne şäk keltırmek. |
| 1492 |
Ejelgı tarihşylardyñ sirek mūralaryn soqtyğystyra saralau Boranbaevtan bastalğan ürdıs emes şyğar! Profesordyñ öz basy ejelgı grek şejırelerınıñ qaisybır nūsqasyn qağys qaldyrsa, ertedegı fransuz ğalymynyñ etrusstar turasynda jazğan kıtabynan beihabar bolsa, būğan zaman kınälı. |
| 1493 |
Tañsyqbaidyñ jüikesı saiabyrlanyp qalğan eken. Äjualauşylarğa qyzaraqtamai, baisaldy jauapqa köştı. Tañsyqbai tergeuge jauap bergendei nemese aitysqa uäj qaiyrğandai söilegen joq. Tyrnaqtap jiğan-tergenın, añyzdan estıgenın qialdyñ elegınen ötkıze, öz küdıgın özı arşi söiledı. |
| 1494 |
Mūnyñ arty nege soğatynyn paiymdamaisyñ. Özın tuğan jerdıñ atymen atau sonau batys jūrtynda da bar şyğar. Salttyñ erkındıgı, chastuşka men termenıñ ūqsastyğy, än-küidıñ läzzättılıgı ekı elge ğana ortaq pa eken? Uäj tosyp dağdylanğan zialylar japyryla Tañsyqbaiğa qarasty. |
| 1495 |
Profesor ornynan tūryp ärı-berı jürdı. Qazaq esımderı haqynda arnauly kıtap şyqty. Ol dūrys. Al, rudy şejıre ğana saqtaidy. Üşjüzdıñ taihyn bes sausağyndai bıle tūra profesordyñ ony äñgıme etpeuınde özındık bır sana jatady. Ol Boranbaevtyñ disertasiasyna qaita oraldy. |
| 1496 |
Qalaişa aiaqtau läzım? Tereñ taldauğa barsa, könergen köp-köp tomdardy, Tolstovtyñ eñbegınen bergı otyz jyldyñ bedelınde aşylğan jañalyqtardy aqtaruğa tura keler edı. Oğan pūrsat qaida? Tañsyqbaidyñ jerden tapqany altyn ba, jez be, ony saraptauğa uaqyt ta, sabyr da, quat ta qajet. |
| 1497 |
Onyñ oiynşa, qazaq zialylary – dağbyrttyñ qūly. Bätualasyp qoiğandai bärınıñ bır bedeldıñ qūiysqanyna qystyryluynda osyndailyq syr jatyr. Erteñ Tañsyqbai Boranbaev ğylymi zor ataqqa ılıkse, osy otyrğandar onyñ aq degenın alğys, qara degenın qarğys körmek. Bügıngı kelemejdeskenın ūmytpaq. |
| 1498 |
Būdan ärı ketse tyñdauşynyñ da, ūğynuşynyñ da sirei beretının bılıp edı. Jas mölşerıne qaramai, ol sūmdyq salmaqty söiledı. Ämır Lūğmanovichtıñ saparynyñ sättı bolaryna, moiny qaşyq audannanğylymi oljamen oralğanda osynau jaqsy men jaisañdardyñ tügeldei aldynan şyğaryna kämıl senetının aitty. |
| 1499 |
Belinski dünie jüzındegı teñdesı joq poeziany Mūhambet paiğambar büldırıp, öz atağyn şyğaruğa paidalanğan degen. Ol bıraq, arabtardyñ arğy tegı sünnauy ruynan tarağan qūraiş taipasy ekenın, onyñ özı tört atağa bölınetının, törttıñ bırı häşimi äuletınen Mūhambettıñ şyqqanyn bılmegen. |
| 1500 |
Qanışer hannyñ äkkılerı közıne qorğasyn qūiğan būlaqtar jerdıñ astyna ketken. Būl atyraptardy aralağan ğalymnyñ qorymnan aiaq alyp jüre almaitynyn Lūğmanov künılgerı bıledı. Şetel basqynşylarymen – Joñğar qalmaqtarymen, qytailarmen, irandarmen – şaiqastan paida bolğan qorymdar alda. |
| 1501 |
Qaratau – osyndai! Būğan onyñ jer asty tola tas kömırın, Otannyñ igılıgıne äldeqaşan ainalğan qorğasyn rudasyn, fosforityn qossaq, onyñ baiandy bailyğy şattandyrady. Myñ jasağan Qarataudyñ qūzar basyna şyğyp, qazynaly qoinauyn, panaly aiasyn arymai aralasaq ta osyndai tūñğiyq syr bar. |
| 1502 |
Jusandy dala, şalqar köl, qūraqty özen, şoqty qūm sol aradan tügel körınedı. Ämır Lūğmanovtyñ qūmartatyny osy. Ol saharanyñ özın şejırege teñeidı. Tau-tasty, saqyr şöleittı, yğy-jyğy qūmdy, kerneilı özen men şalqyğan köldı bylai qoiğanda, közı kömılgen būlaqtyñ özı qaridai sairap tūrğan tärızdenedı. |
| 1503 |
Bır sözben aitqanda, saharanyñ şejıresı bar da, şejırelı sahara bar. Auyzşa şejıre de, jazba şejıre de eskıredı. Sahara eskırmeidı, keide auyzşa şejırege de, jazba şejırege de kümän keltıruge bolady, saharağa kümän keltıruge bolmaidy. Lūğmanovtyñ köz jetkeretın bır şyndyğy osy!. |
| 1504 |
Kezdeme, qant-şaidyñ aiağy türlı böltek-saltaqqa ainalyp kete barady. Jailaudyñ betkeşyğary attaryn aiqastyra bailap jaqtauda iın tıresedı. Qarağaidyñ iısı añqyğan dükennıñ jelıgın ortaqtasady. Osyndai bır künı betkeidegı dükenge qarai Boz-doñğaldan salt atty bıreu qūlap kele jatty. |
| 1505 |
Aituar böten sovhozda ferma meñgeruşısı bop ısteitın Qappar Bölegenovtıñ auyl adamyna ūqsamaitynyna syrttan qanyq. Ol Almatyda institutta ekı jyl oqyp, oqu bıtırmei kettı. Auylğa kelgen soñ felşer qyzğa üilendı. Kelınşegı sovhoz ortalyğynda, özı kışkentai qystaqta tūrady. |
| 1506 |
Būndai äieldıñ aldynda qara közıldırık kigen jön be, qalai?! Aijan apasynyñ şälkem-şalys sözın añğarmağan syñaida. Ol älde nenı esıne tüsırıp, tamsanyp qoiady. Tañsyq jolauşyğa közınıñ ūşymen qarap, maiysa şyğyp ketedı. Samauyr qoiyp bolğan soñ ışke qaita kırıp, bosağadağy sabany kümpıldetedı. |
| 1507 |
Bärınen, ärine, aqyl igı. «Bılegı juan bırdı jyğady, bılımı juan myñdy jyğady» degen mätel osydan şyqqan. Bıraq parasattyñ da peşenege bıtken yrysy bar. Jūrttan jūğatyn täjıribe boiğa bırtındep sıñedı. Şym-şymdap, şyjymdap syr tartpasañ qazekeñ bırden qolq ete qalmaidy. |
| 1508 |
Qappar külkısın äreñ tiady. Osy kezde täñırjarylqap jylqyşy keldı. Ol aiqara aşylğan esıkten basyn sūğyp, tetkıp qaldy. Qūryğyn japsarğa süiep ışke kırgende sälem ornyna bırdeme dep mıñgırlei saldy. Mūrtty, sylyñğyr qara edı. Jüikesı tozğan adamdai bet-auzy jybyrlap kettı. |
| 1509 |
Ony qaramağyndağy otarlar şyğasyğa ūrynbasa tülık tülıktıgın ısteidı. Qoi üstıne boztorğai jūmyrtqalaityn zaman ornaidy. «Keregeden bas ketpeitın» de sol däuır. Otyz otar qaptaltas bolğandyqtan barşasynyñ ataq-abyroiy fermağa tiedı. Qappar institutta tyñdağan därıstı oilap kettı. |
| 1510 |
Aqboz üidıñ kiızı jaña da, şañyrağy eskı edı. Şöbere körgen besıktıñ arqalyğyndai imektenıp tūr. Aşyq tüñlıkten imektenıp ai körınedı. Jetken jerı osy sekıldı. Kündızgı ai tañsyq. Onyñ öte baiau jyljitynyn, ekındıdei eñkeiıp, bırte-bırte bozğyl aspanğa sıñıp ketetının Qappar bılıp otyr. |
| 1511 |
Sol-aq eken, öñşeñ jalañ aiaq balalar maşinağa qarai añdağailap jügırıstı. Öñı synğan qara jerdıñ didaryna qan jügırte köktemde tez qūlpyryp şyğa keletın qyzğaldaqtai, üi-üiden öspırım qyzdar da qarap tūr. İmene, ūiañ qaraidy. Jaras balalardyñ köbısın jyğa tanymağanmen, şyramytyp qalyp edı. |
| 1512 |
Oñ qūlağyna jelım jabysqandai sezıngen Jaras qūşağyn jazbastan auzynyñ ılıkken jerınen balany üş-tört qaitara qūşyrlana süiıp, üi amandyğyn sūrady. Būl kezde balanyñ äjesı türulı esıkten qarap tūrğan. «Myna şırkın kısı bop qaitypty ğoi!» – dep, süisıngen küide tysqa şyqty. |
| 1513 |
Tysqa şyqqan aqqūba kempır Jarastyñ közıne jyly ūşyrady. Sälemdesıp, maşinağa oraldy. İra, manadan berı kiız üilerge äuestene qarap kele jatqan. Mal qamyna yñğailasudan tuğan köşpelı tırşılık İrağa būrynnan tanys-ty. Söite tūra, bıraz jyldan berı körmegen kiız üiler tañsyq körındı. |
| 1514 |
Türulı esıkten ädemı qara tory qyzğa közı tüstı. İra plaşyn şeşuge yñğailana bergende Jaras ekı jeñınen ūstap, iyğynan sypyryp aldy da, keiın qarai ekı-üş qadam şegınıp qağyp-qağyp aldy. İranyñ közı jañağy qyzğa qaita tüstı. Qara tory reñıquqyl tartyp bozaryp ketkendei äser ettı. |
| 1515 |
Tosynnan kelgen Jarasqa sebebı tanyq. Ol şeşesın qapsyra qūşaqtap süidı. Quanyş şyndap kelgende köz jasy daiar tūratyn jeñge de öz dästürınen qūr alaqan qalmady. Masaty qamyğyp, qainysynyñ mañdaiynan süidı. Jarastar osy arada jinalyp qalğan auyl kısılerı, qatyn-qalaş, bala-şağamen üige kırdı. |
| 1516 |
Bır närsesın barmağyma bassam, közıñmen kör. Oqudan oralğan balanyñ şamadanyn özıñ aqtara ğoi. Auyl ädetıne qanyq Jaras osylai qarai şyğarda şoferge qiylğandai bop, bazarğa soqqan. Chemodandağy bar jemıs tu-talaqai taratyldy. Kök almanyñ bırı bağana Jarastyñ moinyna asylatyn qoişynyñ balasyna tigen. |
| 1517 |
Qara tory qyz özgelerden keiın kelgen. Jaras ony İramen tanystyrğan edı. Ekeuı jön sūrasa bastağan. Qoişynyñ balasy kök almany kırş etkızgende, ılgerıde qyr qazağynyñ qauyn dep asqabaq üzıpjegenı jaiynda osy elge tarağan bır anekdot qara tory qyzdyñ auzyna tüstı. Ekı qyz külıstı. |
| 1518 |
İranyñ oquyn bıtıruıne – älı ekı jyl. İra Jetısudyñ jyraqtağy bır audanynda bastauyş mektep tauysty. Şeşesı sovhozda sauynşy boldy. Orys, qazaq aralas bolğandyqtan jetkınşek qyz bastauyş mektepte qazaq tılın jaqsy bılıp şyqty. Keiın şeşesı älde bır ağaiynyn sağalap, Almaty jaqqa köştı. |
| 1519 |
Oquyn tamamdağan Jaras İrany ekı syltau, bır jeleumen alystağy aulyna şaqyrğanda, qyz ūzaq oilandy. Közın körmegen äkesınıñ bır kezderde tırşılık etken, keiın süiegı qalğan Qaratau qoinauy jaiynda dämdı de mūñdy qialğa şomdy. Körmegen jer körgen jerdei eles berıp, siqyr şyraimen qyzyqtyrdy. |
| 1520 |
Hikaia da sol künnen bastaldy... Ekı taudyñ arasyn būzğan añğarğa qyryn qarağandai, künşyğys jağynda – qiğaştana örlegen biık döñes. Döñestıñ kökıregınen qainap şyqqan köz suy alysqa jetpei, şalşyqty qauyzğa ainalğan. Qainar basynda, atyraptyñ qarauylyndai, qarağaş tūr. Qarağaş alystan körınedı. |
| 1521 |
Jazdyñ aptabyn, küzdıñ dauylyn, qystyñ qūiynyn, köktemnıñ nöserın basynan keşırıp kele jatqan soqtaly ağaştyñ tübıne tüste ekeu kep toqtady. Bırı jıgıt, bırı qyz. Bügın azañğylyqtan keiın biıkke seiıl qūra şyğyp edı. Qyzdy-qyzdymen ekı taudyñ añğaryna şeiın baryp, şatqaldan şie terıstı. |
| 1522 |
Ol ekı qolymen jer tırei eñkeiıp, köz suynan qana ıştı. Synaptai taza, şynydai möldır būlaq salqyn susynymen eseigen perzentınıñ mauqyn basty. Köp jer jürıp, jolsoqty bolğan Jaras pen İra ağaştyñ köleñkesıne otyrdy. Qyz şatqaldan terıp alğan jarty qūşaq gülın suğa malyp qoidy. |
| 1523 |
Özı ağaşqa süienıp, qisaidy. Jaras küzet küzetkendei, ärlı-berlı jürdı. Qarağaştyñ küngeiınde jalğyz beiıt bar-dy. O basta kırpışten tūrğyzğan tört būryşty mazar būl künde tömpeşıkke ainalyp ketıptı. Mazardyñ tarihyn bala kezınde Jarastyñ estıgenı bar-dy. Keiın ūmytyp qalğan. |
| 1524 |
Sol tarih būldyr tartyp, älde bır mazasyzdyqqa ūşyratardai körınedı. Jañbyr müjıp, uaqyt tozdyrğan talai eskertkışter Jarastyñ esıne tüstı. Sol eskertkışter jaiynda estıgen äñgımelerı, oqyğan kıtaptary är jerden atoi berıp, şartarapqa qaşqan qialynyñ basy bırıkpei qoidy. |
| 1525 |
Şegırtke ekeş şegırtkenıñ özın ünge ün jalğap şyryl qağyp jatqanda, tabiğattyñ tynysyn tyñdauşyğa tynyşsyzdyq tabylatyn siaqty. Aspannan gürıl şyqty. Mülgıgen İra sergıdı. Ekeuı kökke köz tıktı. Bırazğa şeiın eşnärse körınbedı. Bara-bara gürıl küşeiıp, äuenı tılgen samolet ünı anyq estıldı. |
| 1526 |
Jük maşinasy şalğaida bır qora qoidy janap öttı. Şetı sögılıp, dürlıge qaşqanyna qarağanda, dily tūsaqtar siaqty. Osy joramalyn İrağa aitqanyn baiqamai qalğan. Qyz tañyrqağandai. Jaras bılgışsıne tüstı. Endı bırşama uaqyt otyrsa, yldidağy qoidyñ osy būlaq basyna keletının aitty. |
| 1527 |
Jaras orysşağa audardy. «Soğys pen beibıtşılıkte» siklondar men antisiklondardan habarsyz kreständardyñ jel turaly joramaly qyzyq suretteluşı edı. Sol oiyna oralğan İra şopannyñ säuegeilıgıne sener-senbesın bılmei, añyrdy. Jaras bolsa, şaruanyñ şetınen säuegei keletının bıledı. |
| 1528 |
Baiqausyz jyljyp bara jatqan ömırdıñ būralañy osy būlaq basynda köz aldyna elestegendei boldy. Ötken şaqtyñ bary da, joğy da eske tüse bastady. Köp qimastyñ ışındegı eñ şūrailysyn älı köñılden ötkızbegendei sezınedı. Öz oiymen özı bop ketken jıgıttıñ mūñaiuy qoişyğa tüsınıksız. |
| 1529 |
Şalqyğan şañqai tüs eñkeigen ekındıge asyqpai, tas töbede tolysyp tūryp aldy. Ūiqy qysqan qoişy köp ūzamai qaityp keldı. Jaras köp küdıktı äne jerden, mıne jerden türtkılep, qariany qaita qaujady. Şal ädepkıde az-kem kıbırtıktep, bırazdan keiın, terın ükken tarlandai, äñgımege kösılıp kettı. |
| 1530 |
Jıgıtı – menmın. Jegjat-şalys ekenımızdı bıletın de şyğarsyñ. Ekeumız äkım orysty qaladan ertıp şyqqanbyz. Jolai kele jatyp, jonda äkım orystyñ kök sümbelı myltyqpen köz ūşyndağy duadaqty atyp alğany älı esımde. Myñ degenmen, şonjarlardyñ jürek-şaily bop qalğan şağy edı. |
| 1531 |
Özı mal aidap, Taşkent ketıptı-mıs. Jylpos ınısı qyzmetın asyrmaq boldy. Qandai äkımnıñ bolsa da basyn ainaldyryp alatyn bır pälesı bar-dy. Saramjal qyzdary da jūldyzdai jainauşy edı. Bıraq kütuşılerdıñ ystyq sybyry mūzdap, üi ışıne salqyndyq ornady. Osy arada qoişy kıdırıstedı. |
| 1532 |
Esılgen äñgımenıñ arğy jağyna barğysy kelmegendei edı. Belgısız sebeppen tūñğiyqtan tartynğandai, ağaş tübındegı üşeu bırazğa şeiın öz oilarymen bolyp kettı. Qyz qaita qisaidy. Köleñke būrynğydan ūzarğandai. Ötkır künnıñ säulesı köleñkede qyryn jatqan qyzdyñ baltyryn şalady. |
| 1533 |
Şopannyñ äuenı de salqyn tarta bastağandai boldy. ...Ūzyn sözdıñ qysqasy, azanda äkım auyryp şyqty. Künı boiy töñbekşıgenın bılemın. Kün baiyrda tılı bailandy. Auru – şymyldyğy qūrylusyz ağaş tösekte jatty da qoidy. Toişy ekeumız kezek küzettık. Erteñıne aurudyñ közı qantalap şyqty. |
| 1534 |
Qan tastady. Dombyqqan kezderı jasaurap, tısın şyqyr-şyqyr şainaidy. Aiaulysy artynda qalardai, köp qinaldy-au! Yñyrana ym qaqqany oiyma tüsse, töbe şaşym şymyrlaidy. Toişy tüsındı me, nemese, sasqandağy jandalbasa ma, äiteuır syrqattyñ basyn süiemeldep, qağaz ben qaryndaş ūstatty. |
| 1535 |
Şyğys Türkıstanğa baiağyda sapar şekkende basyp ötken jerler, tüstengen, qonalqylanğan beketter Şoqannyñ esınde. Būl saparda keruen jolyna tüspei töte tartyp keledı. Jol bastauşy qazaq ta Şoqan myrzanyñ yñğaiyn ışten tanyğandai yrqyna könıp, bırde säl-kem keiındep, bırde üzeñgı qağysyp kele jatyr. |
| 1536 |
Onyñ aty – jatağan qaraker, Şoqan nūsqağan biık qarağa mınbei, jürısı jaily kölıktı qalağan. Şoqannyñ torysy qarakerden äldeqaida biık. Bıraq, toğynan jarağan, jotasy tūtas jylqy közge alasa körınedı. Taqymğa tolyq januar jer yñğaiyna qarai bırde bülkıldep, bırde kösıle aiañdaidy. |
| 1537 |
Tek kedır-būdır adyrda, büirektei bökterde ğana lajsyz loqyldaidy. Osy loqyldan jolauşy Merkıge jaqyndağanda qūtyldy. Tau bökterınen beleñ-belestı tüzge qarai oiysqanda, tory bestı qoltyğy sögılgen aiañğa auysty. Şoqannyñ oily-qialy da belgılı arnağa tüsıp, şym-şytyryq şärkezdıkten aryldy. |
| 1538 |
Şalğai tüzge erkın engen saiyn köñılıne sağynyş pen mūñ qatar ūialap, äldeneden elegızi bastady. Būl bağdar basbılgı barlauşynyñ qauıptı de qyzyqty saparyna, qūpia kökjiegıne ūqsamaidy. Sansyz saiar men şyrğalañğa toly äskeri qyzmettıñ aqyry Peterburgte aiaqtalyp, Äulieatada üzıldı. |
| 1539 |
Sol dalanyñ sağymy, eleuregen belesterı bırde qyzyqtyrsa, bırde üreilendıredı. Belgısız jerge ūzatylğan qyzdyñ mūñly alañyndai därmensız sezım köñıl qajaidy. Arqa jaqtan aimalağan qoñyr jel jusan men güldıñ qyşqyl jūpar iısın sezındıredı. Şoqannyñ demıkpelı kökıregı aşidy. |
| 1540 |
Ūstaranyñ jüzımenqiyp tastauğa därmen joq. Syrqattyñ endıgı ümıtı – şañsyz, dymqylsyz jailauğa jetıp, sapyrylğan sary qymyzben emdelu. Onyñ qanşalyqty daritynyna da köz jetıp kele jatqan joq... Soltüstıktıñ auasyna üirenıp qalğan organizmnıñ jaña tūrmysqa qalaişa syr bererı belgısız. |
| 1541 |
Bıraq, keiın jazmyştyñ būiryğy är jaqqa aidap, sergeldeñ tırşılıkke duşar ettı. Bır esepten, kır juyp, kındık kesken jerıne, qūtty besıgıne oraluy kerek pe edı, qalai?! Bıraq, oğan jüregı daualamaidy. Saryarqany bilep-töstegen şonjarlar soñyna şyraq alyp tüsetının bıledı. |
| 1542 |
Dostoevski, Potanindermen qiamettık dos bolğany. Oily sanatker sanatynda Şoqan ärtürlı ağymdağy kısılermen pıkırles, dämdes-tūzdas boldy. Osy üşın quğynğa ūşyrady. Sibirdıñ äskeri gubernatory men general-gubernatorynyñ qañquynan, qudalauynan özınıñ töl eñbegı arqyly qūtyldy. |
| 1543 |
Rosiağa sıñırgen bağaly qyzmetı üşın, Şoqandy patşanyñ özı qabyldap, mañdaiynan süidı. Şoqan elden asqan eptı adam bolğanda osy audiensiany paidalanyp, mansap arttyrar ma edı, kım bılsın? Şoqan besıkte ıngälatqan, säbiınde talai ertegı-añyzğa qanyqtyrğan öñırıne bara almaidy. |
| 1544 |
Qazaq auyly qazaqy adamğa kelısımdı. «Joldasyñ soqyr bolsa, közıñdı qysyp jür» degendei ädet-ğūryptyñ şeñberınen şyğuğa bolmaidy. Taz törenıñ qasynda otyryp samaiyñdy qasysañ pälege qalasyñ. Qūran oqyğan moldanyñ qasynda bet-sipamasañ käpırge balanasyñ. Qazaqşylyqtyñ aty – qazaqşylyq. |
| 1545 |
Şoqanğa kelıp-ketuşı, sälemdesuşı ūlyqtar bolsa, Tezek töre ony han köteruden jalyqpaidy. Märtebelı qoşemetşıler tabylmasa, odan bırte-bırte suynady. Al, Şoqandy qudalauşylardyñ baryn sezınse, odan at-tonyn ala qaşady. Saiyp kelgende, Şoqan tırşılıgı tağy da äkımderge täueldı. |
| 1546 |
Şoqannyñ kım ekenın bıletın ūlyq. Bıraq, demalysqa şyğyp, öz elınen qaşyp jürgen jazuşyğa onyñ qandai qabaq tanytary jäne mälımsız. Jandaralğa äskeri qyzmet kerek. Mansap adamy jaqyn. Ädebietşıemes ūlyqqa senu asau jylqynyñ jalyna jarmasqanmen barabar. Ne jyğyp ketedı, ne teuıp mert qylady. |
| 1547 |
Būl qūbylystyñ ne ekenınen beihabar serıgı oğan tıl qatuğa qaimyğady. Onyñ ūğymynda Şoqan jarty patşağa teñ. Oğan atqosşy boludyñ özı qanibet. Erteñ elıne qaityp oralğanda Şoqan myrzanyñ ūzaq saparyn köşqūlaş äñgıme etıp şertedı. Körgen-bılgenın asyra söilep, öz bedelın arttyrady. |
| 1548 |
Solardyñ qasyna ergender de kei-keide eleureidı. Tentek-telızdı tezge salyp, momyn-mondybasqa qamşy üiıredı. Şoqan turasynan köñılınde bır-aq küdıgı bar. Būl jıgıt tym sypaiy, tym ızetşıl. Bolat qanjardy jalañaştaityn jerde orynsyz kışıktık jasap, qynabynyñ özın jasyrady. |
| 1549 |
Keiın auyldan ūzap şyqqanda Şoqannyñ ersı mınezın jaqauratyp aitqanda, ol miyğynan küldı de qoidy. Sol Şoqan endı üzeñgı qağysyp kele jatyr. Ūiat mınezı tym jabyrqau. Oi da oi, qial da qial, bırese iyğy selkıldeidı, bırese közı jasauraidy. Sūraulary üş ūiyqtasañ oiyña kelmeitın närselerdı qozğaidy. |
| 1550 |
Oğan jauap beruge būnyñ tılı qysqa, kökıregı qarañğy. Keşelı berı Şoqan da serıgınıñ aujaiyn su qūiyp dağdylanğan adamnyñ bıletın äñgımesı pälenşe eken, tügenşe ekennıñ, assa – düdämal şejırenıñ töñıregınde. Ony tyñdauğa qūlaq joq. Ekı küngı joldastyq Şoqannyñ da, onyñ serıgınıñ de ışın pystyrdy. |
| 1551 |
Şoqan ūşy-qiyrsyz qazaq saharasyn tügelge juyq aralady. Eñ ärısı Atyrau atyrabyna qūpia tapsyrmamen baryp qaitty. Arqanyñ, Atyraudyñ, Syrdyñ, Jetısudyñ salt-sanasynda, ürdıs-dästürınde azdy-köptı aiyrmaşylyq bar, laqapqūmarlyqqa, mansapşyldyqqa kelgende özgerısı şamaly. |
| 1552 |
Şoqan osy jasyna şeiın bır qazaqqa şyn qūlap ğaşyq bop körgen joq. Eñ jaqsy degenınen mın tabady. Söite tūra ol qazaq halqyn janyndai jaqsy köredı. Būl halyqqa jan pida etuge daiyn. Şoqannyñ baiqauynşa halyqtyñ sanasy qoğam arqyly köterıledı. Onyñ soryna qarai qoğamdyq inersia basym bolady. |
| 1553 |
Jemıs köktei üzılse nemese sabağynda şırıse, oğan zaman kınälı. Şoqan sırä osyndai däuırde ömır keşse kerek. Tynys taryltqan qarañğylyqta adasqan perzent därmensız saiarynyñ özınde täueldısız qialğa berılıp, halqynyñ tağdyryn oilaidy. Onyñ köz aldynan bükıl qazaqtyñ tarihy şūbyryp ötıp jatyr. |
| 1554 |
Odan bergı qalmaqtardyñ qyrsyğy öz aldyna. Toz-toz bolğan taipalar handyqqa ainalğaly berı jabysqan dert – äkım qūmarlyq, dağbyrşyldyq. Endı Rosia tūsynda osy dert basqa sapağa auysty. Odan qūtqarudyñ emı ağartuşylyq joly dep ūqqan Şoqan qysqa ğūmyryn jazuğa sarp ettı. |
| 1555 |
Şoqan basyn kötermedı. Ol orysşa oilanyp jatyr. Är jūrtta osyndai jandai-şaptar bolady. Bıraq, qazaqtıkıne tır kelmeidı. Şoqan qazaq saharasyn bilegen qazylyq, ädet-ğūryp saltyn, törelık dästürdı ekşep kädelısın ıske asyrmaq bolğanda, Rosianyñ ılgerımpaz jağyna süienıp edı. |
| 1556 |
Olai bolsa, Şoqannyñ myqtylarmen tırespei bıryñğai ädebi eñbekpen şūğyldanuy kerek pe edı, älde?! Keiınge qalatyn mūrany, ūrpaqtar qasterleitın ystyq dünienı myñ şonjar soiyldai almaidy. Puşkin aitqandai, sūsty parasattyñ baiqauy men şerlı jürektıñ şertken syry ūzaq jasaidy. |
| 1557 |
Köterem tūlpar qamşy kötermeidı. Tartuğa tağy könbeidı. Bärıñ alystan aiqailap, ūran sap, şauyp ötıñderşı. Büiırı qyzbas pa eken, – dedı. Köp ūzamai düiım jūrt şoqyta şegınşektep, qaitarda lap qoiyp, qiqulap şauyp öttı. Kädımgı ülken bäigedegıdei azan-qazan ūran salyp, eleurei dauryğysty. |
| 1558 |
Osy joramal ony tyñ bağdarğa bastap, jaña ümıtke megzedı. O da būl künde tūralağan tūlpar. Osy küiınde ūnjyrğasy tüse berse, keleşek keşpeidı. Ūran sap, dem beretın köpşılık tabylmasa tabylmai-aq qoisyn. Şoqan öz ūranyn özı salady. Özın-özı bäigege qosyp, şartapqa qara üzıp, tartusyz keledı. |
| 1559 |
Şoqan bırauyq Firdousidıñ Şah-namesın eske tüsıredı. Farsylar men arabtardyñ qyrğyn soğysyn köz aldyna elestetedı. Sodan baryp ol özınıñ esımı telıngen Mūhammedtı oilap ketedı. Jer-jahanda teñdesı joq sūmdyq senımdı oilap şyğarğan qu adamnyñ öz bedelıne bola jasağan qandy qylmysyn saralaidy. |
| 1560 |
Köseubai Irgelin joldas batyrdyñ ornyna ysqaiaq bıreudı jazyp kelıptı. Seidınnıñ bırınşı sekretary obkomğa telefon soğyp, basşylar şala bülınıp jatyr, – dedı. Jıgıtterdıñ qaisybırı sūstiysyp, qaisybırı jymyñdap, ünsız otyra berdı. Äielder küñkıl-şüñkıl söilesıp, bet şymşysty. |
| 1561 |
Segız jasar qyz bala quyrşaqpen oinap, äñkı-täñkısın şyğaryp tastağan bölmenıñ ışı beibereket edı. Üi ielerınıñ saldyr-salaqtyğy körınıp tūr. Kısı kırjidı. Artynşa älde nege ezu tartyp külımsıredı. Ol özınıñ oblprokuraturadan kelgenın mälımdep, aty şuly ocherktıñ män-jaiyn täptıştep sūrai bastady. |
| 1562 |
Äñgıme aiaqtalğanda segız jasar bala äkesınıñ qolynan tartty. Zañ qyzmetkerınıñ kögıldır közı tūmandandy. Ol şüi jelkesın qasyp: – Sızdıñ batyrğa balağan adamyñyz soğys kezınde plende bolğan. Attandyruyna bailanysty qañqu tıptı qarañğy. Mäselenıñ nasyrğa şabuynda osyndai gäp bar, – dedı. |
| 1563 |
Şipaly susyn ızdep köşege şyqty. Qasqaldaqtyñ qanyndai, syra ūşpaidy. Ol qalanyñ şetındegı ırı zavodqa tartty. Avtobus ūzaq jürdı. Bır kezde osy qaladan osy zavodqa qatynaityn osyndai avtobusta konduktor bolyp ıstegenı oiyna oraldy. Būl künde ol oblystyq gazettıñ dürdei qyzmetkerı. |
| 1564 |
Bıraq syqaqtyñ da şatağy bar ğoi. Sen pälenşe ekeñdı şeneseñ qular ony tügenşe ekeñe audara salady. Şağystyrudyñ arty sergeldeñge ūlasady. Qara tıl qazaq sözden oñai aldyrmaidy. Söz bılmeitınder şyndyq kımnıñ jağynda ekenın oñai ajyrata almaidy. Ainalyp kelgende, sözdıñ özı sor. |
| 1565 |
Semız sary kısı, baiağy zañ kyzmetkerı, mınbeden qolyn sermep söileidı. Älde kımdı kınälağandai sañqyldaidy. Qym-qiğaş, şym-şytyryq körınıstıñ syryn Köseubai ūğar emes. Keñkeles aurudai ärlı-berlı sandalady. Qamaudan bosatylyp, känıgı qalağa qaityp kele jatyr eken deidı. |
| 1566 |
Köseubai, nege ekenı belgısız, apyl-qūpyl kiındı. Şam jağuğa äielı men balasyn qimady. Ekeuı qūşaqtasyp, tättı ūiqyda jatyr. Köşede ūzaq jürdı. Qarañğylyq bolmaşy seiılgendei. Jūldyzdar bırte-bırte semıp barady. Köseubaidyñ köñılınde būlyñğyr düniedei ürei men ümıt älsız almasady. |
| 1567 |
Arasyn qylyşpen şapqandai zañğar men şoqy alystan qarağanda tūtasyp, döñgelenıp, tau sılemınen jyraqtanyp tūrady. Būl jerge kelıp ketuşı adam da joq. Küngei ötken, terıskei asqan jolauşy joldyñ, soqpaqtyñ yñğaiyna qarai ainalyp ötedı. Osy meñıreuge anda-sanda at ızın salatyn bıreu – añşy Būğybai. |
| 1568 |
Bölektıñ sılemındegı būjyrtastardy börı mekendeitının bıletın de osy adam. Bır jyly ol börınıñ küşıgın almaq bop ala jazdai yğy-jyğy tasty kezıp baqty. Tylsym tastaqta qas-qyrdyñ ını bolmai apany bolatynyn bıletın añşy üñgırge kezıkpedı. Jaman börı ūia taqylettes quysqa küşıktei beredı. |
| 1569 |
Ondai quystyñ üstınen tüsu qiyn. Tüse qalğan künde usiqy küşıkten ne paida. Aqyrynda kezbelıkten küder üzıp, küzdı tosty. Qaraşada atyna mınıp jyqpyl-jyqpyldy ainalypşyqty. El qūmğa qarai jylystaityn kezde äkkı qasqyrlardyñ artynan ergışteitının bıletın ol «qandy basyñ berı tarttan» dämelendı. |
| 1570 |
Böltırıkter jarysa jügırıp, äne-mıne degenşe qalyñ şidıñ ışıne enıp kettı. Odan ärı qaida barary qarañğy bop qala berdı. Būğybai esın jidy. Berdenkesı būl aradan jetpeidı. Qūralaidy közge atatyn baiağy aq şolaq besatary joq. Būğybai qiğaş tapyraqtatyp, auyz jalasqan börılerge jaqyndai bastady. |
| 1571 |
Būğybai jazyqqa qarai qaşqannyñ soñyna tüstı. Eresen ırı qasqyr edı. Jügırıske baryn salmai artyna jalt-jalt qarap barady. Būl – äkkı qasqyrdyñ qaşysy. Körmedıgı ylği bır jağyna qarap qaşady da moiny qarysyp qalady. Quğynşy ekınşı jağynan qabattasyp op-oñai soğyp alady. |
| 1572 |
Erteden keşke şeiın qaşqan qasqyr ökpesı äbden öşkende tılın salaqtatyp, közın ūşqyndatuşy edı. Kökjal soqqan jarau at auylğa jetpei zoryğyp öluşı edı. Endıgı börı de, jylqy da basqa. Būğybai astyndağy atynyñ şydamdylyğyna senbei, ūşqyr quuğa basty. Qamşy jegen at yldi-tömen jūldyzdai aqty. |
| 1573 |
Şañyraqqa da jetık. Qamşy öretın önerı būrynnan bar. Tek, ertūrman soqpaidy. Jalğyz atyn äskerge alğaly qityğyp, atqamıner ataulynyñ jaidaq jürgenın qalaidy. Küz ben qys üiküşıktıkpen öttı. Köktem juyqtağanda añşylyq jelıgı qozdy. Myltyğyn qolyna alyp, tüzge jaiau qañğyrdy. |
| 1574 |
Arada ekı-üş kün ötkende japalaqtap qar jaudy. Tört qūlaq japalaq qar jerdı başaidan kömıp tastady. Ältaman-aq erıp ketetının bılgen Būğybai ağaiynynyñ ertteulı atyna mınıp, tanys tüzde kele jatqanda oqys ızge kezdestı. Tülkınıñ de, qasqyrdyñ da ızıne ūqsamaidy. Egız tağandap, ordiyp jatyr. |
| 1575 |
Qanşyğy şermiıp, arlany ardañdap, tötelei jürıp otyrdy. Aqyrynda, Bölektıñ oqjetpes qūzar şoqysynyñ üñgırıne kelıp panalady. Üñgırdıñ jaqtauyndağy qyzyl-küreñ tastyñ josa ekenın bılgen de joq. Arada ekı aidai uaqyt öttı. Būğybaidyñ ıngenı botalağanda qasqyrdyñ qanşyğy da küşıktedı. |
| 1576 |
Älde qalai üñgır mañyndağy ekeudı közı şaldy. Küşıgen jyrtqyştyñ pırındei ūrğaşy qasqyrdy aimalap, iıskep, qūiryğyn būlğañdatty. Kök aiyl kärı qanşyq qyñsylai emırenıp, büktetılıp, qias ardyñ-gürdıñ jügırıstedı. In soqty bolmağan kökbalaq qanşyq iısı qasqyrdy jatyrqamady. |
| 1577 |
Būralqy küşıgen jaiyna kettı. Kelesı künı aduyn qanşyq ars-ars etıp, töbetın şainap, joryqqa alyp şyqty. Küşıktıñ böltırıkke ainalar kezı edı. Balalaryn qansoqtyğa meledıktetıp, jondandyryp örgızbek boldy. Quğyn-sürgın bastalsa dily böltırıkterdıñ şalğaiğa şūbūratyny bükpe tüisık bop qala berdı. |
| 1578 |
Būryn ekeuı alma-kezek jortuyldasqanda jaryq jūldyzdan közben tabysatyn ğaşyqtardai, osy būtağa sarysyp ketetın-dı. Baiyrğy belgınıñ tübınde ekı qasqyr saiqylasa şaiqasyp, tıstelesıp, bırın-bırı aşyndyrdy. Ajyrasarda qarny qusyrylğan aş qanşyq jailauğa tartty da, ışı maily däñgılı tüzge bettedı. |
| 1579 |
Būl atyrapta malşylar jon jailauğa şıldede şyğady, oi jailauğa şıldede sümbılede qūlaidy. Būl kezde üstırt jailauda otyr edı. Börı baspalarlyq qyrañ ara-kıdık. Şöleittıñ şüigını de alasa. Seldır seleuge, qaudym bozğa aralasqan jusandar tyşqannan basqany kese-köldeneñdetıp tūr. |
| 1580 |
Jortuylpaz qanşyq beluardan keletın bidaiyqty, at bauyryn soğatyn sarbas pen kök şaşyrastyny joqtady. Neken-saiaq quraidy baspalap, qyrqadan qarauyl qarady. Üstırtke jañada kelgen el mamyrajai. Mal atauly auyl mañynda jaiylyp jür. Jaryqta joly bolmasyn sezgen qasqyr auytqi şegındı. |
| 1581 |
Būğybai ūzaq jürdı. Degırezdıñ tūsyna kelgende byltyrğy oqiğa esıne tüstı. Qasqyr quğan aqyrğy sapary sol edı-au! Ol degırezdıñ basyna köterılıp bıraz tūrdy da, qiğaş qūlady. Eñıske kelgende jylğanyñ bauraiynda qaqpan şainap jatqan qasqyrdy kördı. Temır süiretken kökjaldyñ jetken jerı osy edı. |
| 1582 |
Ūzyn şypyrtqysyn saqpandai sart etkızdı. Tüie baqyrdy. Jolauşy oqys elırmelep, qiqulai bastady. Qasqyrdyñ qanşyğy qaşyp kettı. Qaqpandağy kökjaldy soğyp aludyñ özı qiynğa tüstı. Būğybai süimenmen mañdaidan ūrmaq bop jaqyndağanda közı qantalağan qasqyr aqtyq küşın jiyp, ars etıp atyldy. |
| 1583 |
Būğybai jylğağa qarai domalap tüstı. Osydan keiın ol ailasyn özgerttı. Qapqa tas salyp äkelıp, qasqyrdy tömpeştep öltırdı. Būğybai asyğys-üsıgıs aulyna qaitty. Jailaudağy körmedıkterge qasqyrdy körsetıp maqtanbaq boldy. Onyñ üstıne qaqpanşydan da qaimyqty. Añnyñ şarty tabaldyryqtan ötkenşe. |
| 1584 |
Būğybai basqaşa qialda. Qalyñ şide tülkı oinaidy. Qyrañğa bıtken būtağa qasqyr saridy. Ekeuınıñ ailasy ekı türlı. Tülkı tap üstınen tüspeseñ körınbeitın tastaqta jatady da, qasqyr ainalany özı körıp özgege körınbestei qaqpaqyl jol tabady. Jıtı közge börınıñ qūlağy ğana şalynatynynda osyndai syr bar. |
| 1585 |
Oñ jaqta, biık süiır şoqynyñ qiasynda qyzyl küreñ tas tūr. Josa osy. Sol jaqta, josanyñ deñgeiınde, qyzyl-şaqat jartas tūr. Onyñ üstındegı qat-qabat zañğar bas meñzıtedı. Tüiesın şağyrğa bailap, süiır şoqyğa örmeledı. Aiağy taiğanaqtap, keiınşektep, özı būtağa, būjyr tasqa jarmasyp, zorğa şyqty. |
| 1586 |
Üñgırdıñ uılı aidahardyñ demınen, paida bolady-mys. Bağy zamanda qazaqtardan qaşqan basqynşy qytailar qazyna tyğyp ketken degen laqapqa ilanuşylardyñ üñgırge şyraq alyp tüse almağanyn da Būğybai emıs-emıs bıledı. Sol Būğybai baiağyda ūmyt bolğan josany ızdei kelıp, kütpegen küdıktıñ üstınen tüstı. |
| 1587 |
Būğybai üñgırge tütın jıbermek boldy. Qiadan qyzylşa, jyqpyldan tobylğy jiyp, oğan bozqaudan qosyp, qūşaq-qūşaq otyn äkeldı. Qyryq jyl qyrğynda jūtamaityn qūnarly ösımdık laulai jandy. Qyzylşanyñ aşşy tütını byqsyp, qiralañdap, üñgırdıñ tükpırındegı maqūlyqty tūnşyqtyra bastady. |
| 1588 |
Altaudan toğyzğa şeiın şūbyrtatyndar – it şalys, tülkı şalystar. Bıreu-ekeuden tuatyn aqqanşyq būl öñırde joq. «Üşeulegen kökjaldyñ özıne şükırşılık tağy!» Añşy qyzyl qylşyq aq qasqyrdyñ terısı kök-jaldyñ terısınen ekı esege juyq qymbat tūratynyn oilağanda, nıldei būzyldy. |
| 1589 |
Qanjaryn qūlpyrğan bır tal qyzğaldaqtyñ tübıne qoidy. Tüs äletı qasqyrdyñ ınıne oralatyn şağy. Qolğa tüsken böltırıkterdıñ enesı qaita jortyp kele jatyp saiandağy tüienı kördı. Şalymdy şağynda tüzdegı tüiemen oinap, qūiryğyn qytyqtap, tızerlıgınen ūrğyştağanda añqau maqūlyq şöge ketuşı edı. |
| 1590 |
Bailauly tūrğanynan şoşyp, ekı-aiaqtynyñ alys emes ekenın tüisındı. Qasqyr oqys orağytyp, biık şoqynyñ üstınen qūlağanda kütpegen oirannyñ üstınen şyqty. Qaqpan bel qanşyq auzyndağy suyrdy tastai berıp, atyldy. Jaqyndap keldı de keiın şegındı. Bır sät közsız köbelektei şyrq ainalyp qaldy. |
| 1591 |
Ainala şauyp, bırde qyñsylap, bırde arsyldap, jalyn küdıreitıp, aibar şektı. Būğybai qanjaryn qolyna ap, sermei bastady. Soğystan bıreu alyp qaitqan kielı qanjar älde qalai añşynyñ qolyna tüsken-dı. Ūşyna bolmaşy qan jūqqan almastyñ jüzı künge şağylysa jarqyldap, aq jalyn şaşty. |
| 1592 |
Qara saby qaltqyly qylmystyñ aiğağyndai bes sausaqta sağymdalyp tūrdy. Būğybaidyñ ylditömen tüsuı qiynğa ainaldy. Lajsyzdan qapty domalatyp jıberdı. Tört būryşty kenep qap ekı jerde būtağa ılındı. Añşynyñ özı taiğanaqtap, jantaiyp, qiğaş tyrmysyp, «suğa ketken tal qarmaidynyñ» kerımen äreñ qūlady. |
| 1593 |
Degırez deñgeiınen öterde ışı älem-jälem boldy. Qaqpan myljalağan jansyz aiağyn şainap tastauğa batyly jetpegen töbetıne yzalandy. Kökıregın dolylyq kernep, jaly ürpiıp, közı qantalady. Auylğa jaqyndağanda lajsyz tetkıdı. Artynşa qaitadan alasūryp, rañdy saimen qyrqağa qyryn örmeledı. |
| 1594 |
Qasqyr itşe äupıldedı. Osy kezde äldeqaidan atty adamdar boi körsettı. Olar kezeñge qarai jelıge jarysqanda, qasqyr ars etıp, şyrq ainaldy da, kerı qarai qaşty. Jügırıske baryn salmai artyna jaltaq-jaltaq qarap bara jatty. Osylai jaltaqtauda jaujürek qaşystyñ äkkı täjıribesı bar. |
| 1595 |
Adamnyñ qorqağy, batyry bolsa, börı de sol ıspettes. Ölıspei berıspeitın kökjalğa jekpe-jek şyğatyn erkek neken-saiaq. Qasqyrdyñ jüregıne jerık bolatyn äiel – ılude bıreu. Jauyn toryğan, attylardan amalsyz jylystağan doly qasqyr ärıden kele jatqan qandy qyrqysty özınşe tüisınıp bara jatty. |
| 1596 |
Qasqyr japyrlağan qiqy-siqy qamystyñ tübın tyrnalap, qoñyr balşyğyn arşyp, lai sudy jalady. Tüzde ūzaq jortqan ol tüs aua tityqtady. Özegı örtenıp barady. İne jūtqan düregeidei myqşiyp, közı kerjağaldanyp, qaqpan belı qiralañdap qaldy. Sary jūrtty tımıskılegen būralqy börıge qūzğyndar qyrqyldasty. |
| 1597 |
Qūlazyğan sary tüz köldeneñ jatqan kemerge ūlasty. Kemerden ötkende jalañaş jalğyz zañğar kezıktı. Bauraiynda, jyqpyl-jyqpyl tarğyl tastarda örgen kekılık dür etıp ūşyp kettı. Qasqyr basyr tüisıkpen joğary örmeledı. Zañğardyñ şyñyna jaqyndağanda qias quystan bürkıttıñ ūiasyn kördı. |
| 1598 |
Ūia mañynda üiılıp jatqan ūsaq tasbaqa. Bürkıttıñ qyrany tasbaqanyñ ırısın tasidy. Jamanynyñ ırıge änjımı kelmeidı. Änjımsız bürkıt kek ala bılmeidı. Äkkı qasqyr taban astyndatüisındı. Körbala balapandar ürpe-şürpe bop qyzyl qanattaryn qağysqanda, qasqyr şiqyldatyp jei bastady. |
| 1599 |
Qasqyr artqy ekı aiağyn matastyryp basyn kekjitıp, jailauğa qarap şabyndy. Keşkı arai qūbyladağy būltqa qan jügıre bastağanda batar künnıñ talmaurağan säulesı qiadağy qasqyrğa tüstı. Qanşyqtyñ qara jalynyñ tübı küldei kögıldır edı. Jal men tūqyl säulege şağylysyp, sarğyltym tartyp tūrdy. |
| 1600 |
Qysyrağyn qorğağan aiğyrmen saiysqan tünder, adamdar atpen quğanda artqa jaltaq-jaltaq qaraityn künder közden bır-bır ūşty. Tabannyñ jelı, qabyrğanyñ qanaty, ökpenıñ tynysy qaida? Jüreksız töbettı şainap tastaityn şaqar şaq qaita oralar ma? Qasqyr jaña tuğan aiğa qarap ūlydy. |
| 1601 |
Qasqyr jyljymaly aidy panalap, jorytty. Jürekke şapqan ystyq qan suynyp, denesı şımırıktı. Jony dürdiıp, basy qañğyryqty. Tañ qarañğylyğynda tepseñdegı zirattyñ üstınen tüstı. Tömpeşıkterdı aralap, ärlı-berlı oiqastai arsyl qaqty. Mausym aiynyñ tañy synaptai tolqyp, küreñdene bastady. |
| 1602 |
Onyñ endıgı qūlqy bölek. Kündız adyrğa bekınedı de, keşkı-tūrym jailauğa soğady. Soqqanda bögde auylğa jolamai ylği añşynyñ aulyn añdidy. Būl künde jylqyğa soqtyğysar qauqary joq. Jylqynyñ üş ret – ıñırde, tünortasynda, tañ aldynda – jusaitynyn bıletın qasqyr zamanynda qoñyr ıñırde şabuşy edı. |
| 1603 |
Baiağyşa aq qūiryq asamai, auyzğa ılıngen aşatūiaqty jaralap, tamaqtap ketedı. Qoişylar bajyldasyp, itter arpyldasyp, iu-qiu küşeigende lajsyz qaşqaqtaidy. Qaşqanda yzaly közı ūşqyndaidy. Qarañğy tünde beine bır qandy jūldyz ağyp jürgendei bolady. Aşynğan qasqyr tañ qarañğylyğynda qaita soğady. |
| 1604 |
Şopandar qysty künı erınıñ basyna ıletın myltyğyn qaitadan qolğa alyp, ymyrtta qoqan-loqqymen atudy şyğardy. Äkkı qasqyrdyñ bılmeitını jer astynda. Aspanda alaq-jūlaq etıp, bozdap alysqa ūşatyn oq joq. Qūsmyltyqtyñ oğy qysqa. Dausy da jan türşıktıre jañğyryqpai, gürs ete qalady. |
| 1605 |
Jyqpyl tastar jañğyrdy. «Tise torğaiğa, timese quraiğanyñ» kerımen atylğan oq bosqa kettı. Jalğyz qasqyrdyñ qylyğy jalpaq elge alyp-qaşpa añyz bop tarady. Onyñ qara jalyn, qamys qūlağyn, alty qarys azuyn äñgımeleuşılerdıñ auzynyñ suy qūrydy. Börınıñ näsılın ajyratyp, qūlqyn tanuşylar būl künde joq. |
| 1606 |
Jailauda ūzaqtyñ, üirektıñ balapanyn asyrauşylar bar. Qasqyrdyñ balasyn asyrauşy joq. Būğybai jūrtqa qyr körsetıp, böltırıktı qosaiaq tyşqanğa auyzdandyra bastady. Aiağyn syltyp basatyn balañ börı qosaiaqqa itten būryn jetıp jürdı. Taramys sıñır, tözımdı tırsek saq syndyrmady. |
| 1607 |
Degenmen qasqyrdyñ näsılıne senım joq. Keşke el orynğa otyrarda bosağağa bailap qoiady. Būl böltırık ınnen şyqqan boida qap ışınde tūnşyqty. Jaryq dünienı auyldyñ qotanynda kördı. Tüngı mekenı kiız üidıñ bosağasy. Körbala böltırık adamnyñ asyrauynda üirenıp, näsılın joqtamady. |
| 1608 |
Kärı qanşyq qai-qaidağyğa qanyq. Teksız böltırık qolğa üirense küşık bop ketedı. Eseigende qasqyrdyñ üiırıne jolamai itke qosylady. Tektı böltırık tūñğiyq tüisıgın ūmytpaidy. Tüktı jürek, asau qan künderdıñ künınde törkınıne tartady. Işkı senımnen ümıttene tūra, qaraly qanşyq qauıp oilaidy. |
| 1609 |
Denesı tıtırkenıp, basy jañğyryğyp, közı ūşqyndady. Şyrq ainalyp, şanşyla köterıldı de, qyñsylai jügırdı. Jailaudağy auyldyñ jaryğy är üiden jylt-jylt etedı. Jer-oşaqta janğan ot alaulanyp, qarañğylyqty esık pen tördei jerge ysyryp tastaidy. Baiağydan känıgı qūbylys edı. |
| 1610 |
Aqyrynda añşynyñ üiın tapty. Salqynğa boi aldyrğan añşy üiınıñ ırgesın türıp qoiğandy. Şyrağdannyñ säulesı syrtqa ala-şūbarlanyp tüsıp tüsıp tūrdy. Qasqyr bosağada süt ışıp tūrğan böltırıgın, törde balasyn äldilep otyrğan añşyny, ot basynda küibeñdep jürgen äielın kördı. |
| 1611 |
Qannen-qapersız äiel balasyn syrtqa alyp şyqty. Jelıdegı botany ainala berıp, balany tüzge otyrğyzdy. Jüregı dürsıldep, basy jañğyryğyp, közı qantalağan qasqyr oqtai atyldy. Balanyñ şar etuge ğana şamasy keldı. Jüregı jarylyp ketken balany qozyşa arqalap, janūşyra jügırdı. |
| 1612 |
Tyşqan men borsyqtan basqa jändık kezdespeidı. Aqyrynda, qasqyrdyñ o bastağy ının közben körıspek bolyp, Bölekke qarai būryldy. Attaryn qiadağy esekmiağa bailap, özderı şoqyğa jaiau köterıldı. Üñgırge kelgende, it-qūsqa jem bolğan ekı böltırıktıñ arasynda tyraiyp jatqan balany kördı. |
| 1613 |
Toruşynyñ aldyñğysy atynyñ basyn kıdı būryp, dürbımen qorymğa qarady. Dürbınıñ tūñğiyq közı qasqyrdyñ közıne tüstı. Dürbışı bes ataryn qolyna aldy. Qasqyr dürbınıñ äinegınen, qarudyñ ūsqynynan qatty şoşyndy. Osy mezette attylar qiqulasa şapty. Qasqyr jabaiy toğaimen qaşty. |
| 1614 |
Attylar ainala andyzdap jürgende ol jyqpyl tastarğa jetıp, aldyrmai kettı. Sol bette japan tüzge mañdy. Tüz bır däuırdegı jynys ormannyñ orny edı. Būl künde panasyz, jalañaş, tūl. Qosaiaq tyşqan men būldyryqtyñ qūlazyğan mekenıne şydamai jyraqtağy qūmğa qarai audy. Basyn tömen salyp bükeñdei berdı. |
| 1615 |
Qūmğa jetkende qapyryq būirattyñ ışıne endı. Kesırtkeden basqa jändık joq. Qasqyr tılın salaqtatyp ūzaq qañğyrdy. Yndyny kepken bır sätte saz tyrnady. Şylqyldap şyqqan sudy jalap, kögalğa aunap-qunady. Möldır su qasyrdyñ ışın jylandai jalady. Tūmsyğymen jer tımıskılep jemtık ızdei bastady. |
| 1616 |
Qiasyna kök erkek bıtken biık jalğa örmelep, bürkıttıñ ūiasyn tapty. Qyzyl qanattyñ tırnekke ainalğan şağynda balapannyñ ornyn sipap qaldy. Küder üzgende, būralañdap terıstıkke qarap jortty. Sansyz qobydan, jaldan ötıp tañ ata jat öñırge jettı. Börı ataulyda basyr sezım bolmaq. |
| 1617 |
Bır kezdegı nu – oimyş-oimyş ğana. Ajyryqty sortañda ara-kıdık el otyr. Ertedegı kiız üiler joq, aq tamdar bar. Şom qora joq, temır qūrsau bar. Qasqyr ekı tüp jyñğyldyñ arasyn sağalap, būqpantailady. Közı qaraiğan qaşqyn dämetpesten dämetedı. Künınıñ qysqarğanyn boljar türı joq. |
| 1618 |
Eseñgırep, ärı-särı bop tūrğanda doñğalaqtar möñki bastady. Olardyñ qaltarysta jūmysy bolmady. Qaşqynğa qyrsyq basqadan ūşyrasty. Osy auylda ibaly kelınşek bar edı. Boşalağan tüiedei tüzge barğanynda qasqyrdyñ üstınen şyqty. Jyryndy qasqyr tömen etıktınıñ aujaiyn tanyp, qaşa qoimady. |
| 1619 |
Erkekter taily-taiağymen şyğyp, andyzdap jügırıstı. Jalğyz börını körgende jaiaular jelıge qiqulap, mäz-meiram boldy. Äldebıreuı myltyq atty. Qasqyr kerı qarai jortuyldady. Būl joly yğy-jyğy būirattan ötu tıptı qiynğa ainaldy. Qauqarsyz börı būralañ qağyp, kör-jerdı jemtık etıp, ūzaq sandaldy. |
| 1620 |
Qymqa qiğaş tartyp basynyñ auğan jağyna qarai jüre berdı, jüre berdı. Künderdıñ künınde baiağy tauğa ekı-üş köştık jerdegı köl jağasyna jettı. Ömır özgermelı. Bır kezde köşpelı eldıñ serısı aralyna kiız üi tıgıp saialaityn şalqar köldıñ jağasy būl künde qūlazyğan mekien edı. |
| 1621 |
Būl aimaqta ırkes-tırkes taudyñ şoqyğa, zañğarğa bölınetın tūsy joq. Köl jağalauynan qūmşauyt şabyrğa ūlasatyn borpyldaq sortañ dala bar. Köldıñ özın şalğy timegen qalyñ qamys kömkeredı. Qamysty balapan taldar ädıpteidı. Şalqar köl jelden sapyrylmai, saiabyr tolqyndanady. |
| 1622 |
Su betınde şüpyrlegen şüregei üirekter, qañqyldağan qoñyr qazdar soñğy künderın ötkızısedı. Kelgen boida qasqyr qamystardy baspalap, qūlağyn edıreitıp, qūstarğa köz tıgıp, sılekei şūbyrtty. Bırte-bırte qūstan küder üzıp, şeñgeldı, alabotaly sortañdy aralap, alaq-jūlaq ettı. |
| 1623 |
Tülkınıñ etıne jolaityn jyrtqyş joq. Bürkıt qana bauyryn tılıp, balapanyna beredı. Qaşqyn qasqyr qiqymdy sortañda şūbyrğan köjekterdı baqyldatyp jei bastady. Balausa jemnen bırte-bırte jondandy. O bastağy qara qylşyq kök qanşyqtyñ bertınde qylşyğy küldei kögıldırge ainalğan-dy. |
| 1624 |
Endı sol kögıldır qylşyq qaitadan qaraia bastady. Özegı närlenıp, ışı mailanğan qasqyr meilınşe dilandy. Uysiqy jaly ırılenıp, edıreidı. Jüregınıñ tügı şanşyldy. Küzdıñ yzyñdağan jelı yzğarly qara suyqqa ūlasty. Köl jağasynyñ öñı qaşyp būtalar bürsiıp, ağaştar sidamdana bastady. |
| 1625 |
Üiırınen airylğan, adasqan qanşyq elegızıp, böltırıgın qaita joqtaudy şyğardy. Būnyñ janyna közı oiylğan böltırıkterı batpaidy. Onyñ esesı qaitqan! Būny jegıdei jeitın añşyğa tūtqyn bolğan, adamnyñ qolynan süt ışetın maimağy! Baiağyda bytyrap ketken börılermen de ısı joq. |
| 1626 |
Jat jūrtqa ketken böltırıgın oilağanda, emşegı syzdap, yñyrsi qyñsylap, şiyrşyq atyp, özınıñ tırsegın özı şainaidy. Tūla boiyn ökınış, yza, kek qaita jailaidy. Kebırtıktengen qany erıp, qandym-qyzyl tartady. Joiqyn küşpen äupıldep, arsyldap, ärlı-berlı jügırıstep, şer tarqatady. |
| 1627 |
Denesı narttai janyp, jünı qūlpyrdy. Suyğan rai qoñ qajap, tynys aşyp, şabyt bıtırdı. Qasqyrdyñ saq qūlağy tañ särıde şalğaidyñ sarynyn şaldy. Özı alystan tünerıp kele jatqan dauylğa qarap ūlydy. Köp ūzamai dauyl añqyldap, ūitqyp, köl jağasynyñ qamysyn qoğadai japyryp, ūlardai şulatty. |
| 1628 |
Añşynyñ auyly qystauğa köşıp ketkelı qaşan! Būl künde sary jailau – aq kebın jamylğan mylqau tüz. Onda qarly qūiynnan basqa tırşılıktıñ nyşany joq. Qasqyr qar jamylğan jailauda arsyldap, orağyta jügırdı. Ūlpa qarğa ızı jandai-tağandap tüsıp jatty. Kökıregı busanyp, jalynyñ qyrauy tūtasa bastady. |
| 1629 |
Būğybai qystauğa qarai kerı qaitqanda, jailaudan qasqyr ūlydy. Būny ol estıgen joq. Onyñ esesıne dübara itı estıdı. Qar betınde şytynağan aiaz jybyrlap, kötermelep, alystağy dauysty emıs-emıs jetkızdı. Qolbala börı sılkınıp, jat mınez körsetıp ūlyp qoia berdı. Bırınşı ūluy da osy edı. |
| 1630 |
Tasty arşuğa şamasy kelmei, etpettep, solyqtap jatty. Böltırıgı aunap-qunağan aiadai jer qatygez qanşyqty ıngendei iıttı. Emşegı qaita syzdap ekı büktetılıp, ūzaq qyñsylady. Alğaşqy aiazdan közı qyzarğan kün ūiasyna qonarda köşpelı būlt qyzyl-küreñdenıp, ört tigen qamystai janyp bara jatty. |
| 1631 |
Aşynğan qanşyq qoianşyğy bar äieldei auzynan köbık şaşyp, selkıldei bastady. Selkıl basylğanda ışten tartqan dauyldai auyq-auyq ūlu bastaldy. Tolassyz ūlu jartasty jañğyrtty. Köptı körgen kärı jartas ūluğa ūlu qosyp, sanasyz sazdy äldeqalai taratyp jatty. Baiağyşa ai tudy. |
| 1632 |
Küz tañy-nyñ mūnşalyq sūlulyğyn būryn körgen emes-tı. Kün de köktemnıñ künındei aidarlanyp, sansyz altyn naizasyn şaşağymen şaşyrata şyqty. Qazırgı sätte şaşaqty naizadan airylğan kün küieudıñ jyrtysqa tüsken sal oramalyndai pärşektengen kıreuke būlt-tardyñ arasynan syğalap qaraidy. |
| 1633 |
Odan berıde Qaraoiğa Er Tarğyn at şaldyrypty-mys. Maqambettıñ bala kezınde būl jer – bır taipa eldıñ küzdık jailauy edı. Būl künde būlaq, bastaulary tartylğan jailau – jatyrqau tüz. Bala oinaityn baiağy üñgırler borsyqtyñ ınıne, eşkı jaiylatyn betkeilerqaraqūiryqtyñ örısıne ainalğan. |
| 1634 |
Baiağy ala qūiryq aq qūiyndar şala qūiryq sary jel bop esedı. Qaraşağa qarai terı süiretkendei bop qalatyn Qaraoidyñ qoinauy – būl künde, aqyraptyñ orta şenınde, şüigındı de qūiqaly. Ekı tüie, bır bota men jalğyz jylqyğa qaraşa üidıñ arqan bailarlyq ainalasy ğana syr bergen. |
| 1635 |
Odan arğy jağy – tıs jarmas tomyryq qabaqtai, jabyrqau. Barğan saiyn qoiulanyp, tolqyndy teñızge de ūqsap ketedı. Sirek bıtken biık qyzyl izenderdıñ basy aralğa ūqsasa, aq seleulerdıñ ükısı jelbıregen jelkendı eske tüsıredı. Maqambet basqa ğalamnan kelgendei, Qaraoidy jaña körgendei sezınedı. |
| 1636 |
Baiağy baldai balalyq, sağynyşty şaq qalğan oipañ – közıne ottai ystyq ta, jaudai jat ta. Yntyğa eseigen, toryğa toqyrağan, dertten qaita aşynğan aqyn Qaraoidy bırde qaita qūtaiğan qūtqa balasa, bırde elı auyp ketken sary jūrttyñ törınde töñkerılıp jatqan qara şañyraqqa ūqsatady. |
| 1637 |
Közı kömılıp qalğan būlaq, bastaular tılı bailanğan şejıredei ymmen syr şertse, sansyz jyldyñ dauylyna, jauynyna şydağan tamyrly ösımdıkter közı tırı kuädai sybdyrlaidy. Alğaşqysy «Myñ bır tündı» jatqa bıletın qaridy eske tüsırse, soñğysy tūlymy qyrqylğan tūl sūludyñ qaita şyqqan şaşyn elestetedı. |
| 1638 |
Közıne şöp salğandaryn oiyna alğysy da kelmeidı. Äsırese, Maqambettıñ basyna Baimağambet sūltannyñ myñ som tıkkenı turaly qūbyjyq laqap taralğaly berı özgerımpazdyqty oilauğa jüreksınedı. Köleñkesınen qoryqqan qoianğa ūqsağysy jäne kelmeidı. Täuekeldıñ jel qaiyğyn kımnıñ syndyrary mälımsız. |
| 1639 |
İsataiy kelmeske ketkesın-aq tağdyry auytquğa ūşyrağanyn Maqambet paiymdaidy. Han-sūltannyñ qaruly äskerıne qarsy soğysta İsatai oqqa ūşyp, Maqambettıñ jalğyzdyq zaryn şekkenıne – segız jyl da üş ai. Ūzaq uaqyttyñ ışınde jasağan sansyz joryğy, şabuyly, qyrğyny oiyna oraldy. |
| 1640 |
Qara şūbar jylannyñ qūiryğyn basyp, basyn janşymai ketkenı – endı özınıñ basyn myñ mänetke tıktırıp otyr. İsataisyz bastağan ereuılı, köterılısı jeñılıs tauyp sergeldeñge tüskelı berı Maqambettıñ barmağan jerı, baspağan tauy joq. Endıoilasa, ürkerdei bır şoq joldaspen Hiuağa auuy qūr dalbasa eken. |
| 1641 |
Han ataulynyñ közdeitını – özınıñ tağyn saqtau. Tağyna qater tönbeiınşe batyl qimylğa barmaq emes. Qaltañnan tıllä, halqyñnan zeket dämetetın Hiua hanynan da, soğan panalağan qazaqtyñ būlañ qūiryq bai-batşalarynan da Maqambettıñ tüñılıp qaituynda tıl jetkısız tūñğiyq syr jatyr. |
| 1642 |
İsatai oqqa ūşqannan berı de, horunji Şustikovtyñ äskerın Kötıbar ūldarynyñ tūtqynynan qūtqaryp, dardan araşalağanda ıstıñ tübın oilaityn kämeletke jetken eken. Keiın Orynbordyñ sotynda sol Şustikovtyñ aiğaqtyğy Maqambettıñ özın dardan qūtqaruynda pısken parasattyñ sybağasy jatyr. |
| 1643 |
Äuestıñ öz basy üşın Maqambet köbıne mınezımen ystyq. Susynnan qyl şyqsa qatynyn sabaityn batyrdai emes, Maqambet ot basynda öte jaily. Aşuyn tyrnadan almaidy. Qaita, osy Qaraoidyñ japaly qoinauynda bolymsyz küibeñge küiıngen zaiybyna sabyr tılep, jylağan jas balanyjūbatysady. |
| 1644 |
Ūly säskege deiın şaiğa kelmei üi syrtynda kübırleuı de, balasyn barlauğa jūmsauy da, küdıkten küptı boluy da – Äues üşın jat qylyq. Äues şūğyl özgerıske ūşyrağan küieuıne nemen aldanyş bolaryn bılmei qipaqtap, qasynan ärı-berı öttı. Maqambettıñ esıne Äuestıñ baiağy kezı tüstı. |
| 1645 |
İıs almasy Nūrsūltan. Tüie bağudan asa almai jürgen ūlany. Äuestıñ otyz jetı jasynda tapqan balasynyñ kım bolary äzır belgısız; Maqambet bestegı böbegınıñ ūiyqtaitynynan ğana dämetedı. Jalğyzdyqta ösken säbidıñ mınezın özge balalarmen salystyrarlyq zaman Maqambettıñ basynda joq. |
| 1646 |
Arystan ūldaryn joqtap, ışınen jylamsyrady. Jüregı eljırep, kökıregı sary sağynyşqa toldy. Balalarynyñ Ötemısten tuğan ondai tügel atqa qonyp jasaqty qolğa ainala almağany – orny tolmas ökınıştei mazalady. Äues küieuınıñ qara tory didary mūñğa tolyp, tausylyp otyrğanyn anyq-aq añğardy. |
| 1647 |
Ekeuınıñ tättı ūrttylyğy egız eles tuğyzyp, sezımnıñ sekemın küşeittı. Endı Yqylas keşıkken saiyn sybailas añşydai süiındırmei, sauyqşyl jardai küdık tuğyza bastady. Yqylas erteden Maqambettıñ köñılın jyğyp körgen pende emes. Bıraq būnyñ bır özı baiandylyqqa aiğaq bola almaityndai. |
| 1648 |
Kımnıñ tarysy pısse, sonyñ tauyğy bolatyndar Maqambetke qiamettık dos bola almaq emes. Yqylastyñ dastarqandyq qomağailyğy endı qobalju tuğyzğandai. Yqylas joğalğan bır jūmanyñ ışınde Maqambettıñ ürkıp, ornyn sipalatyp ketuıne bolatyn edı. Bıraq oğan barmady. Būğatyn jerdıñ özı de qalmağandai. |
| 1649 |
Nege ekenın qaidam, Qaraoidy ainalyp şyqpaq boldy. At üstınde talai oi keştı. Sonau qyrandardy jailağan qalyñ el sümbılede osy Qaraoiğa qūlap, ainala qonys tebetın şaq eske tüstı. Jaz soñynyñ jelıgı, küz basynyñ qamy toi-dumanymen, qareket-qarbalasymen köz aldynan şūbyryp ötıp jatty. |
| 1650 |
Ertede şarualar qystauğa qarai oiysarda, «köñqarğasy tüskır kep qapty ğoi» desuşı edı. Däuletı tapşy Ötemıs el köşkende öspırımın atynyñ sauyryna salyp, maitalmandarğa ılese almai loqyldatqanda, qarşadai Maqambettıñ syr bermeitın şağy ärtürlı ğazabymen osy şaqqa ūlasqanyn endı jarastyrğandai. |
| 1651 |
Endı bastauşydai emes, barlauşydai atoi sala bastady. Astyndağy bäige küreñ şyrq ainalyp, aldyñğy ekı aiağymen aspanğa şapşydy. Sol sol-aq eken, İsatai şeiıt bolatyn qyrğyn soğys köz aldynda tūra qaldy. Zeñbırektı, myltyqty qalyñ jaumen aianbai atysqan, şabysqan teñsız qoldyñ joiqyn erlıgı eske tüstı. |
| 1652 |
Belesı beregen, saiy ūry Bozadyrda şaşyrai qaşyp, büiırden dürlıge qaita tiısken sary sadaqty sarbazdary, qara myltyqty mergenderı, qylyşty qylilary, soiyldy sotqarlary bırde aianyş, bırde süiınış tudyryp, Maqambettıñ qanyn qyzdyrdy. Maqambet auru baladai elermelei bastady. |
| 1653 |
Kıreuke būlt qoiulana tüsken. Bağanağy altyn jamby jezdei ğana jyltyraidy. Qaraoidy ainala qoñyr köleñke qonyp, tūnjyrağan mūñdy ädıptep tūr. Auru aqyn sauyqty. Denesınıñ qyzuy tarqap, közınıñ dombyğy basylaiyn dedı. Maqambet qyrañğa örlegen ekı tüienı yldilatty. Üi mañyndağy botağa köz tastady. |
| 1654 |
Üiıne kelgesın ekı qūs jastyqty şyntaqtap qisaidy. Dağdydan tys erte tūrğan ol közınıñ şyrymyn almaq edı. Bıraq myzği almady. Aqyrynda, ekı jambasyna kezek aunap, tündegıdei döñbekşudı şyğardy. Döñbekşıgen aqynnyñ köñılıne tyñnan mūñdy öleñ oralyp, tūla boiy qorğasyndai balqyp bara jatty. |
| 1655 |
Maqambet qanjaryn bailap, tysqa şyqty. Boz şekpenın jelegei jamylğan. Denesınde bolmaşy dırıl baryn baiqady. Aty tüskır nedäuır ūzap ketken eken. Ekı ökpesın qolyna ala jügırgen Nūrsūltan ekı märte tynys alğanda, äkesınıñ jany aşyp tūrdy. Nūrsūltan jetkende, qyrañnan qūlağandar da jaqyndağan. |
| 1656 |
Baiağyda bıreudıñ qatyny tolğaqtan ölerde osy şegır köz şoşytyp, ış tastatqan desedı. Maqambet tūmandy közdıñ tübıne jete almady. Törge otyrğan Jañabergen bolsa, o bastan baisaldy. Işıne kırıp-şyğu oñai emes. O basta köterılıske aralasyp, keiın ailamen aman qalğan bidıñ bırı. |
| 1657 |
Sağynyp edım. Sözdıñ şynylyğyna, biazy ünnıñ jūğymdylyğyna Jañabergennıñ köñılı bosady. Oramalymen közın sürtıp, qamyryğa söilep kettı. Ol elu jylda el jañaryp, jüz jylda qazan bolatynyn aitty. Zamannyñ tarylyp, uaqyttyñ quarğanynda eskınıñ közınıñ joqtyğyn mūñdap bır öttı. |
| 1658 |
Arasyna jarasymdy, jarasymsyz maqal-mätel qosyp, aitylmyş oiyn tūzdyqtap otyrdy. Maqambet ilanğandai. Balasyna bırdeñe dep küñk ete qaldy. Nūrsūltan şeşesıne qolqabys tigıze bastady. Jañabergen söz qysyrağyn quğyştai kelıp, aqyrynda jaiaulağandai boldy. Şyndyqqa da endı jaqyndağandai. |
| 1659 |
Olar qaita jarmasyp, şyqşyttap, batyrdyñ tynysyn taryltuğa küş saldy. Maqambettıñ teñdessız ülken jüregı tynymsyz dürsıl qağumen boldy. Jaraly arystannyñ yñyranğanyndai, tūnşyqqan domalaq dürsılden Yqylastyñ üreiı ūşty. Ol qazyqtyñqasynda jatqan toqpaqpen Maqambettıñ basyna ūrdy. |
| 1660 |
Jetımekterıne qaldyrsañ nettı. Yqylas toqeterınen bır-aq qaiyrdy. Sūltannyñ ämırı osylai, bieke! Jañabergen jym boldy. Maqambettıñ jüirık küreñı qara bettıñ astynda oinaqşyp şyğa keldı. Bağana küieudei jaiaulap kelgender astan jelıkken jiendei erkınsıp, bılgen bazynalyğyn jasap, tasyrlata jöneldı. |
| 1661 |
Ne de bolsa, aulaqtanğan auyl jabyrqau. Ülken üiı qaisy, otauy qaisy, o da belgısız. Aqbozy joq, kıl qaraşa üiler. Büiırı talpiğan jalpaq üiler. Beseneden belgılı üiler. Osy qoñyrqai baspananyñ bırınde saqaly buryl tartqan qapsağai qara kısı rabaisyz eñkıştenıp, bal aşyp otyr. |
| 1662 |
Qobyzşy Yqylastyñ kündegı ermegı osy. Astyn-da – jünın terıs ainaldyrğan böken böstek. Aqsūr böstekke meiızdei qatqan qyryq bır qūmalaqty auyq-auyq şaşady. Badanadai-badanadai qyryq bır nükte tört jolğa şaşyrap, bırde jūp, bırde taq tüsıp, myl-qau tılde syr şertkendei bop jatady. |
| 1663 |
Ekeuı jinalyp kep, türmede jatqan balany aiaidy. Osy aianyşty qaraly qobyz müldem asqyndyryp jıberetın bolğandyqtan, Yqylas sol qolqanatyn qolyna da almaidy. Kebejege tyğyp tastağaly da bırtalai uaqyt. Ünı öşken qara qobyzdyñ aqyrğy talmaurauyn nu qamystyñ sybdyry ğana eske salady. |
| 1664 |
Emeksıtuden görı şoşytu jiı boldy. Osyğan qityqtandy ma, joq nemese, būrynğynyñ täjıribesınıñ özı şarasyzdyqtyñ sergeldeñı ekenıne közı jete bastady ma, äiteuır, oqys tulap, qūmalaqty şaşyp jıberdı. Erınıñ ılude bolmasa aşuğa boi aldyrmaitynyn bıletın Ūlyştyñ jüregı suyldady. |
| 1665 |
İt arqasy qiandağy Qaraötkel tügıl, bır kündık jerge baryp-keludıñ özı mūñ. Qar qalyñ. Jaiau borasynnyñ özı bülık. Şudyñ syñsyğan qamysy, bylai şyqsañ, közıñnen bır-bır ūşary kümänsız. Talai-talai jolauşynyñ basyn jūtyp, aqsiğan süiekke ainaldyrğan Betpaqdala bedıreiıp jatyr. |
| 1666 |
Aisyz qarañğyda adaspai tabatyn beseneden belgılı belester būl şaqtarda asu bermesın Yqylas bıledı. Äsırese, ala qystai borasyny, borany arylmağan Aqkemer alystan eles berıp, Şudyñ panaly qamysynan talpynğan jalğyzdyñ tauyn şağady. Qasy qyrau, mūrty mūz sūsty jaudai, meiırımsız köldeneñdeidı. |
| 1667 |
Bırde süiındırgen, bırde küiındırgen Aqkemer ötken-ketkendı erıksız oiğa oraltyp, artqa köz tastatady... Osy Aqkemerde qaraşada sūmdyq bır oqiğa boldy. Aitpai-aq qoiuğa da bolar edı. Bıraq jamanşylyqtyñ jerde jatpaityny belgılı. Jetkızuşı jūrttyñ ösırıp aitatyny jäne belgılı. |
| 1668 |
Kütpegen tūsta kün de synyp, auyl-auyldyñ aralas-qūralasy jiıledı. Anau auyl, mynau auyl kezek berıspei, qobyzşyny şaqyrysa bastady. Qobyzşy qyryq qūbylğan küi tartyp, köpşılıktıñ qūlaq qūryşyn qandyryp jürdı. Sondai künderdıñ bırınde moiny qaşyqtau bır auylda mäjılıs boldy. |
| 1669 |
Boljausyzda berı qarağan qaraşanyñ qyzyğyndai körıp, jūrt qobyzşyny qaumalap aldy. Qatyn-qalaşqa şeiın jinalğan. Añyrau qobyzğa erık bergen Yqylas kärı-jastyñ bırde-bıreuı selt etpei, ūiyp tyñdağanyn añğardy. Yqylastyñ zıñgıttei balasy da äkesın bügın körgendei, jağyn süienıp, armandanyp otyr. |
| 1670 |
Közı qyzarğan tekedei, nege baqyldaisyñ? Köpşılıktıñ qyby qandy. Myrs-myrs külkıler tūnşyğyp jatty. Dañğoilau jıgıttıñ jündes tanauy keuıp, şegır közı ejıreidı. Yqylas bolsa, qasaqy sözge barmai, jastyqqa jantaidy. ...Şaba jönelgen ekı jıgıttıñ attarynyñ tasyry ūzaqtan üzıldı. |
| 1671 |
Yqylastyñ basy jarylyp qaldy. Betı aiğyzdanyp, buryl tartqan ūzyn saqalyna qan jūqty. Qimyldan tıl şaban soğyp jatqany ökınış. Nemese, osy qandy körınıstıñ ekı arasynda Yqylastyñ zıñgıttei balasy sondailyq şapşañdyqpen starşynnyñ üstıne qona tüsken. Şyqşytqa tyrnaqty salğan edı. |
| 1672 |
Auyldyñ estiarlary, pysyqtary jan ūşyra dauryğysyp, baj-būj ün qatysyp, töbelestı zorğa basty. Sonymen, merekelı üidıñ otbasy örteñge ainaldy. Üi ielerınıñ tüsı de ört söndırgendei edı. Būl auyldyñ, sırä, körmegenı kem. Şudyñ qamysyna, Qaratau bauraiynyñ ebelegıne tüsken talai örtten keşıp ötken. |
| 1673 |
Ört syndy talai jaumen de jağalasqan. Tümen qolğa qarsy şapqan qyz, bozbala da tañsyq emes. Sonyñ bärınen de myna töbelestıñ qañquy qiyn bolatyndai. Yqylasty syilasa, aiasa, starşynnyñ kejegesı keiın tarta beretın kejırlıgınen künılgerı mezı. Būnyñ özı bır şalymdy starşyn edı. |
| 1674 |
İtjekkenge jer audartyp jıbergenderı de joq emes-tı. «Besıktegı näreste jylauyn qoiady» deitın aty şulyñnyñ özı. Osy syrdy bıletın estiarlardyñ, pysyqtardyñ köbısı starşynğa közın satyp, jautañ-jautañ etse, azy Yqylastyñ töñıregınen üiırılıs tapty. Starşynnyñ şyqşytynda tyrnaqtyñ tañbasy qalğan eken. |
| 1675 |
Qandy körgende starşyn qaitadan qūtyrdy. Közı şarasynan şyğyp, tanauy qusyrylyp, öñı bozaryp qettı. Kökıregıne oqys demık paida boldy. Starşyn qoly qaltyldap, qağaz jazuğa kırıstı. Ärtürlı bolymdy-bolymsyz ıspen «byrtakol» jazuğa maşyqtanyp qalğan lauazymdy adam sūmdyq ūzaq jazdy. |
| 1676 |
Starşynnyñ oiynşa, būl auyldarda odan bedeldı, odan därıptı kısınıñ boluy syiymsyz. Jalğyz atty qobyzşynyñ atağy müldem artyq. Qyz-kelınşekter starşynnan boi tasalasa, qobyzşy atynan tüsıp jatqanda japsardan syğalaitynyn, emen jarqyndary aldynan şyğyp, şylauyna oralatynyn ol jaqsy bıledı. |
| 1677 |
Jalğyz atty Yqylastyñ qityqtanğyş şata mınezın, menmendıgın, bai auyldardy qydyrmai, ortaşarqy auyldardy qydyratynyn, jarly-jaqybailardy jaqtaitynyn, būnyñ astarynda belgısız syr jatuy kädık ekenın mänerlı maida tılmen bipyñdata baian etkende, özımşıl Erden kädımgıdei ilanyp ta qalğan. |
| 1678 |
Qara tanuşy neken-saiaq edı. Şetınen barmaq bastyryp jatty. Tüienıñ tabanyndai, tailaqtyñ tabanyndai tañbalar aq qağazğa tüsıp jatty. Äkımşılıktıñ pysy basty ma nemese könbısterdıñ dürmegıne ergenın abailamai qaldy ma, äiteuır Yqylastyñ öz balasy da barmağyn tosa bergen. |
| 1679 |
Däulettı auyldar, bai auyldar «tütın pūldan» nemese ylau beruden qaşsa, sanaqtan mal jasyrsa, tıptı ūrğaşy, erkegınıñ sanyn jasyrsa, būlar tiıstı şyğynyn tölep, emın-erkın jüre beredı. Ūlyqtyñ estılerı qoñsyz auyldy köp qaujamaidy. Tek äzäzıldıñ asqyndyruymen qara qobyzğa qyryn qarauşylary bar. |
| 1680 |
Bolğan oqiğa Iqylastan būryn jetken eken. Aqkemerden asa soqqan yzyñşyl jel jetkızdı me, tyraulap ūşyp ötken soñğy tyrnalar dūğai sälem aityp kettı me nemese jelökpe bıreu auzy qyşyp, süiınşı sūrai qoidy ma, äiteuır Yqylas attan tüskende aulynyñ bolğan ıstı bılıp otyrğanyn kördı. |
| 1681 |
Qoraş auyl qarsylyq körsete almady. Ürkerdei şoqtalğan üreilı jandardyñ būndaidy körmegen bozdaqty qimai jylağanyn, bıreulerdıñ kemseñdegenın, bıreulerdıñ bozdağanyn, endı bıreulerdıñ sergeldeñge tüseşek balağa uanyş aityp, şiratqanyn keiıngıge jetkızuşı mälımsız bop qala berdı. |
| 1682 |
Osy sūmdyqqa pälen künnen berı bekıngendıkten be nemese dertke quat demekşı, tym qūrmasa baiynyñ aman qalğanyna şükırşılık ettı me, ne de bolsa, dos-dūşpannyñ közınşe köz jasyn şyğarmady. Balasy atqa qonardamañdaiynan iıskep, kökıregıne qūşyrlana basty. Ananyñ meiırımı osylaişa üstemdık qūrdy. |
| 1683 |
Balanyñ aidaluyna qarap tūrğandai, kün raiy da kenet būzylğan-dy. Köşpelı el bürısıp, qūrysyp, Şudyñ qamysyna äzer jetken-dı. Azamaty sau auyldar qalyñ qamystyñ panasynda qaraşanyñ şeke jaratyn yzğarly qara jelın ūmytyp, soiğan bordaqysyna toiyp, toqsanğa jonyn bermei şyqty. |
| 1684 |
Qobyzşyny qolqalauşylar da köp boldy. Bıraq Yqylas eşkımnıñ esıgın aşpai, üiküşıktenıp qaldy. Osynau qara şañyraq talai jannyñ köñıl hoşy edı. Yqylas bırde nazdandyryp, bırde qamyqtyryp, bırde şalqytyp, bırde küñırentıp, qara qobyzğa erık bergende, talai dımkes aiyğyp kökıregıne quat qūiğan. |
| 1685 |
Ömırde ökınış, öksıgı bar talai pende qara qobyzdyñ tılıne tüsınıp, jannyñ jarasyn közdıñ ystyq jasymen emdegen. Tüisıktıler osy qara şañyraqtan jelıkpe köñıldıñ ermegın ızdemei, zerıkkış köñıldıñ uanyşyn tapqanda, ötken künderdıñ keiıngıge qaldyrğan şejıre-syryn, tapsyrğan amanatyn qosa ūğynatyn. |
| 1686 |
Qystai üstınen päle terıp, qaralau qağazdy köbeitkenın köñılıne medeu tūtty. Starşyn jaramdy at, senımdı joldastarymen laisañ şaqta Qaraötkelge jürıp kettı. Önımsız tırşılıkte qysqa jıp kürmeuge kelmei, Yqylas keşıgıp attandy. ...Ekı kündei üdere jortqan jolauşy bügın tym şarşauly. |
| 1687 |
Törkının Yqylastyñ özı de bılmeidı. Özı sarğaldaqtai sary bolsa, qūiryq-jaly köñqarğadai qara. Yqylas arqasyna şandyp alğan qobyzdyñ qylyn osy jylqynyñ qūiryğynan taqqan. Sary jylqynyñ qara qūiryğy qūlannyñ qūiryğyna ūqsap qalğan. Tögılgen jalğa sūiyq qūiryq jarasymsyz. |
| 1688 |
Jolauşy ötken tünde bolmaşy at şaldyryp, köz şyrymyn alğany bolmasa, jöndı ūiqy körmedı. Tünı boiy jorytty. Bügın märelı jerge jete jyğylsa, tünı boiy ūiyqtamaq. Yqylas jürgen saiyn artyna qarailaidy. Ümıtı aldynda da, qimasy artta. Yqylas aldynda zaryğyp jatqan balasyn oilady. |
| 1689 |
Barmaityn jerı, baspaityn tauy bolmaidy. Sondaida, saiyn saharany qoryqqa ainaldyrğan atqamıner zañqoilar tynyştyq bermeidı. Yqylas jasynan-aq öşıgıp östı. Qasqyrdyñ böltırıgındei qanyna tartqan. Momyn eldıñ kärı-jasynyñ mıselın qaitarmasa, jemqorlarğa qobyz tartyp körgen emes. |
| 1690 |
Yzyñ da, uıl de, ysqyryq ta, saryn da qūlağynda qalğan. Jeldıñ tüsı de är närsege ūqsap ketetını belgılı. Yqylas sary jeldı sybyzğyğa balasa, qoñyr jeldı qobyzğa balaidy. Qara jeldıñ basy qara jylanğa ūqsasa, qūiynnyñ qūiryğy alamannyñ özıne ūqsap ketedı. Sansyz jeldıñ iıs-qoñysy da basqa. |
| 1691 |
Yqylas beinelı qialyn üzbei, Aqkemerdıñ aq bastauyna keldı. Şoq qamystyñ tübınen yzalap ağatyn sudy körmek boldy. Jolauşy attan tüsıp, büiırı şyğyñqy qorjynyn, şanduyn şeşken däu qobyzyn bastaudyñ qasyna qoidy. Bastauda jylqynyñ tezegı bögıp jatqan. Yqylas közdı arşyp, suynyñ tazaruyn köp tosty. |
| 1692 |
Abaqtyda otyryp kelgen bır baukespenıñ türmenıñ ymyrttağy körkın qūbyjyq qyp surettegenı bar-dy. Qorqynyşty qarañ-qūrañ sol körınıs Yqylastyñ üreiın ūşyrdy. Yqlas sandyraqtağan aurudai elermelei bastady. Äldeqaidan yzyñ şyqty. Qamystyñ yzyñyndai jıñışke yzyñ bara-bara küşeiıp, ysqyryqqa ainaldy. |
| 1693 |
Tañ aldyndağy özennıñ sarynyndai edı. Bara-bara tyğyz dybysynan airylyp, älsırep, beinelı qalypqa tüstı. Jazğy jailauda tünı boiy zarlağan sary syrqattai jaisyz sezım tuğyzdy. Dünie tügel sarğaiyp, gül ūşyp, ebelek qaşqan şaqattai, elegızıtudıñ şiqyldağan besıgındei elestedı. |
| 1694 |
Bır yrğaqtan ainymaudan jalyğyp ketuşı edı. Sary aty bırde kösıle aiañdasa, bırde bülkıl qaqty. Bırde sar jelse, bırde tekırektedı. Baialyşy qara jamylğan qatyndai, izenı qyzyl jamylğan qyzdai oily-qyrly qiyrsyz dala artta qaldy. Işıne qosaiaq tyşqan qūlap ölgen şegendı qūdyqtar artta qaldy. |
| 1695 |
Erteñıne Yqylasty jūrt qorşap aldy. Körşı auyldan taily-taiağymen kelgender üige syimai kettı. Yqañnyñ balasynyñ Qaraötkeldıñ türmesınde jatqanyn bıledı eken. Qalağa joly tüskenderden balağa däm tatqyzuşylar bolğanyn aitysty. Bıteu jarany sipap, tıldıñ maiyn tamyzuşylar jetkılıktı edı. |
| 1696 |
Duanbasy Erdennıñ qaza bolğan balasynyñ qyrqy tolmaiynşa būl mañaidağylar toi-dumannan qağylğan eken. Qyrqy tolğan künı osy auylda, bırıktırıp tıkken ekı üide, qūdalyq toiy bolatynyn mälımdestı. Ekındıde toily üige ertıp barysty. Üi iesı kökten tılegenı jerden tabylğandai dalaqtady. |
| 1697 |
Endı bırde älgı qyz Yqylastyñ etegın körpege tıgıp qoiğany aşyldy. Yqylas qol juuğa köterılgende, körpe bırge köterıldı. Jūrt qysyla-qymtyryla külıstı. Osynyñ bärı Yqylastyñ öz elın eske saldy. Duman-şyl auyldar, tüiregış tılder, bazynaşyl jıgıtter, nazqoi qyzdar eske tüstı. |
| 1698 |
Basqa starşyndar da būğan tıktep qarai almai, kırpıkterın jypylyqtatty. Qara qobyzdy Yqylastyñ albastysy basyp ketkendei boldy. Osyny baqqan qular atysqan közderden ūşqyn tüsıp, ört şyqpasyn degen oimen äñgımenıñ betın beitaraptyqqa būryp, tosyn starşynnan ony-mūny sūrasyp jatty. |
| 1699 |
Duanbasynykıne balasymen tıldesıp, ıstıñ män-jaiyna qanğasyn barmaq boldy. Künde aulanyñ aldyna kelıp, jalynady. Rūhsat ala almaidy. Türmenıñ temır tärtıbı iılmeidı. Bır künı Yqylas türmenıñ aldynda ūzaq otyryp qaldy. Türmenıñ syrty tym-tyrys, ışınde ne bolyp jatqany qarañğy. |
| 1700 |
Tünı boiy zarlap şyğady, – dep saldy. Yqylastyñ tūla boiy türşıgıp, töbe şaşy tık tūrdy. Denesı şymyrlady. Meñ-zeñdıkten arylğanda, osylai qarai kele jatyp Aqkemerdegı qaraly jūrtta eleuregenı köz aldyna tūra qaldy. Jazğy jailauda tünı boiy yñyranyp, tünı boiy zarlağan sary auru eske tüstı. |
| 1701 |
Arğy betkei qūlpyryp tūr. Erıksız köz tartty. Biık te bıtık betegeler jıbek jeldıñ aimalauymen qybyrlap, tolqi şaiqalyp, bırıne bırı süienış artyp, syñsyğan sıñlılerdei. Yqylastyñ köñılın bosatty. Syñsyğan sıñlıler abaqtyda zarlağan, sarnağan balasyn Yqylastyñ köz aldyna äkeldı. |
| 1702 |
Jañbyrdan keiıngı auadai, köñılı aşyq. Duanbasynyñ ordasyna kelgenşe köp oi oilandy. Uanbaityn kökjaldy qalai uatudy, jıbımeitın kök mūzdy qalai jıbıtudı aqyldyñ sarabynan ötkızdı. Yqylastyñ özı ölım-jıtımdı jerge jolamauşy edı. Osynysyna ökpelegender qaza eskırgende özderı keşıretın. |
| 1703 |
Onyñ bala kezınde serık ertpei japadan-jalğyz qañğyrğanda, änşı qūstyñ änın, jeldıñ dausyn, qamystyñ şuylyn tyñdağany mälım-dı. Yqylastyñ jıtı qūlaqtyğy, şalğaidağy ūrylardyñ belgıge tartysqan sybyzğysynyñ talmaurağan ünın, qasqyrdyñ ūluyn estuı el ışınde alyp-qaşpa äñgıme bop tarağan. |
| 1704 |
Sol Yqylas, bala jastan jalpaq eldıñ auzyna ılıngen Yqlas, duanbasy turaly laqapqa äbden qanyq. Erdennıñ patşa ağzamnan şen alyp, şekpen kigen dañqyn, menmensıgen dümdılerge düre soqtyrğan üstemdıgın, kımdı bolsa da jazğyrtu, jarylqau qolynda ekenın maldanuşylar da köp-tı. |
| 1705 |
Jyly yqylas, şeşılgen syr kerek. Jalğandyq, jasandylyq qobyzşynyñ özıne qater. Yqylas ystyq temırdıñ qai basynan ūstaryn bılmei kele jatqandai. Ertede jaqyn ağaiynnyñ balasy ölgende «oibauyrymdağan» dürmektıñ ışınde jylai almai, közın tükırıktegenı bar-dy. Sonysy eske tüskende, jymiyp küldı. |
| 1706 |
Erdennıñ özı bolyskei kereuette bır qyryn jatyr. Bosağa jaqta sändı kiınıp, qara jamylğan ekı-üş äiel. Nelıkten ekenı belgısız, bala-şağa atymen joq. Qobyzşy kırgende Erden basyn kötermedı. Äielder qara qobyzdan ürıkkendei de, tañdanğandai da edı. Tyrs etpei, kimeşektıñ astynan ūrlai qarasty. |
| 1707 |
Qobyzyn säl dyñyldatyp tūrdy da, barmaqpen dırıldete jöneldı. Bara-bara barmaqqa sausaqtar qosyldy. Qobyz bel alyp, añyrai bastady. Dünieden toryqqan köñıldıñ, qartaiğan ümıttıñ aianyşty lebızı «oibauyrymğa» uanbaityn Erdennıñ qūlağyna kırıp, tūla boiyn şymyrlatyp jıberdı. |
| 1708 |
O basta osy añyzdan jaralğan sozymdy küiın Yqylas qyza kele basqaşa tartyp kettı. Qoñyr ün, äldilı äuen qyryq qūlpyryp, bırde küşeiıp, bırde älsıredı. Qara qobyz jesır bop añyrady, bota bop bozdady, börı bop ūlydy. Yqylastyñ sol jaq şyqşytynda qobyzdyñ dümınen paida bolğan şūñqyr bar-dy. |
| 1709 |
Aşynğan qobyz bırde tättı, bırde aşşy lebızdı sapyryp, şyndyqty öz küiınde jaria etıp jatty. Basy jūmyr pendenıñ azasy, mūñy, ökınışı, ümıtı düniedeteñdesı joq tereñ de beinelı tılde syr şerttı. Qaraly qobyz adamnyñ dausyna salyp jylady, adamnyñ dausyna salyp köñıl aitty. |
| 1710 |
Osy arağa kelgende Yqylastyñ közınen jas şyqty. Ystyq jas sorğalap, buryl tartqan saqaldan tamşylap jatty. Erden qosyla jylady. Äielder de jylady. Bärı ıştei tabysqandai ünsız, ūzaq jylady... Küi aiağy sozalañdanyp, talmaurap, üzılıp bara jatty da qaitadan bel alyp, qyrlanyp, qūlpyryp şyğa keldı. |
| 1711 |
Osy qoñyr samaldyñ ūzaq esetının, är zamanda är buynnyñ jan saiasyna ainalatynyn Yqylas paiymdağan joq. Onyñ küilerın künderdıñ künınde qobyzşylar ğana emes, dombyraşylardyñ da tartyp, tartyp ketetının, sybyzğynyñ syñsytyp, syrnaidyñ qūiqyljytatynyn, änşılerdıñ änge qosatynyn bılgen joq. |
| 1712 |
Bıraq künderdıñ künınde sol qobyzdyñ könegınen titımdei taspa tılıp aluğa qūmartuşylardyñ köp bolatynyn bılgen joq. Qara qobyz ükısı jelbırep, teñgesı saudyrlap, nemereden şöberege, şöbereden şöpşekke, ūrpaqtan ūrpaqqa auysatynyn oilağan joq. Basqa jerde ne oilağanyn kım bılsın. |
| 1713 |
Ol Jeñısbek siaqty qoişy bolğan joq, ağaiyn-jekjatty sağalap, azğantai tūiaqpen kün kördı. Ökpe bolğan qozysyn kelınşegıne jaiğyzyp, özı el aralap tyraştandy. Ol kezdegılerdıñ bärı tyraş. Ärkım öz teñın tauyp, aralas-qūralas jasaidy. Köilek tamyr, belbeu tamyr, kezdık tamyr tärızdı bop kete barady. |
| 1714 |
Şydamasqa ne şara? Jas kezınde ol jylqyly nağaşysyn sağalady. Kün şyqpai bie sauysyp, säskede susyn ışkenge mäz boldy. Qymyzdyñ raqaty jatarda. Jılıktıñ maiyndai bop tūrğan jaryqtyqty iıskep-iıskep, jūtyp jıberseñ jaqsy ūiyqtaisyñ. Osy raqat onyñ oşaq basyna soñğy jyldary oraldy. |
| 1715 |
Asyğys jazğan ba, qalai, kısılerdıñ kım ekenın şegelep aitpapty. «E, kädımgı kelım-ketımnıñ bırı şyğar», – dep topşylady. Ökıl bolsa, ärine, aldymen egındı aralaidy. Şabylğan şöptı tekseredı, örıstegı qoidy köredı. Maşinasoqty bop qaitar kezde jol bastauşylar şaiğa şaqyrady. |
| 1716 |
Qara şañyraq kelım-ketımsız emes. Şaşylğan nesıbenıñ sebılgen tūqymdai qaita oralatyny köñılgemedeu. Saiyp kelgende, bermek bar da almaq bar, almaq bar da bermek bar. Äiteuır, şyrq ainalğan dünie!.. Aşşyly-tūşşyly oiğa şomğan Jeñısbek sovhoz basşylarynyñ hattan tysqary, sälemın ejıktep sūramady. |
| 1717 |
Men bızdıñ törağamyz haqynda, sızdıñ auyldyñ sözımen aitqanda, bolys-ekeñ jaiynda keiınırek aitamyn. Äzırge aitarym: bızdıñ at arytyp, ton tozdyryp kelgen kısımız Jeñısbek bolsa, ol qoişy – geroi ğana emes, mädeniettı şopan. Baiqaisyzdar ma, gazet-jurnal otauynyñ auzy-mūrnynan şyğyp tūr. |
| 1718 |
Sondyqtan da aqyramaşty abyroimen şyğaryp salmaq. Osy nietpen ol aua raiynyñ jaqsy bolğanyn tıleidı. Erte şyqqan köktem jañbyrdan köz aştyrmağan. Şöp qaulap, şüigın molaidy. Bıraq sarşa tamyzdyñ basynda añyzaq jel tūryp, köp künge şeiın basylmai qoidy. Aspannan topyraq jauady. |
| 1719 |
Bıraq, kerımsal atalatyn osynau añyzaq jalpaq jūrttyñ apşysyn quyryp, berekesın qaşyrdy. Tüzdık esepşınıñ bol-jauynşa şyğystan soqqan kerımsal arada alty ai, alty kün ötkende qūbyladan üskırık bop oralmaq. Bıraq juyq arada sol qūbyladan dauyl soqsa, «qardyñ basyn qar alardyñ» kerı kelmek. |
| 1720 |
Köp ūzamai şalqyğan kerımsal solyp, jaily uaqyt ta ornady. Endı oqta-tekte jañbyr sırkıreidı. Şañğa bökken boz jusannyñ üstınde boztorğai şyryldaidy. Qyrañda sağym oinaidy. Alpysbaiğa ol qyz şaiqağan şälıdei elesteidı. Būndai kezderde dalada jüru raqat. Bıraq oğan pūrsat joq. |
| 1721 |
Jol boiynda Alpysbai sol däpterge bır-ekı märte qarap qoidy. Üstın keneppen qaptağan qara maşina jolsyz jermen möñkıp, bıraz jerdı aralağan. Alpysbaidyñ özı de endı baiqağandai. Auyzdy qu şöppen sürtetın retı joq eken. Qaida barsa, qabağy jadyrañqy malşylardyñ üstınen tüsedı. |
| 1722 |
Endı rasianyñ qūlağynda oinaimyz! – dep, ūzyn buryl mūrtyn şiratty. Ol ötken-ketkennen äñgıme şertıp otyrdy. Ekı qonaqqa kezek-kezek köz tastaidy. Auyq-auyq qabağyn qaqqanda mañdaiynyñ syzyğy qatparlanyp, maqpal taqiasy selkıldeidı. Alpysbai mūny bır türlı qyzyq körıp otyr. |
| 1723 |
Tu-talaqai şaşylğan pışen tüie aunaq taqyrğa üiıldı. Äuelı şömelege ūqsap, aqyrynda, törtpaq señgır bop şyğa keldı. Törtpaq maiany şandu kerek. Bıraq oğan kendır arqan jetpedı. Jetpegen jerıne sym temır jalğanyp maia şandylğan. Osynau tüieaunaq taqyrdyñ şetınde bır tüp nän ağaş bar edı. |
| 1724 |
Ol sym kädege asty. Uäkılden de kendelık joq-ty. Tegınde, uäkıl būl atyrapqa sonşalyqty tañsyq emes. Alpysbaidyñ jasöspırım kezınde ony komsomolğa alğan uäkıl edı. Diırmen baqylauşy da, mal-jannyñ sanağyn aluşy da, tıptı jün-jūrqa jinauşy da uäkıl sanatyna qosylatyn-dy. |
| 1725 |
Keiın ol ağaştyñ tübın janamalap qoparyp öttı. Tübı quystanğan ağaştyñ tamyry küdıreiıp qaldy. Būl ağaştyñ näsılı belgısız. Jonğa japa-jalğyz qalai şyqqanyna aqyl jetpeidı. Oğan qarlyğaş ūia salsa, dındarlar şüberek bailap ketedı. Endı bıreuler oğan öz esımın oimyştaidy. |
| 1726 |
Brezent şekpen qarauyl qaraityndardan artylmaidy. Bır künı künnıñ közı aşylğan. Jūrt jaima-şuaqqa mäz bop, su ötken tonyn syrtqa şyğaryp jatty. Balalardyñ basy qosylyp, şulap, oinaq sala bastady. Osyndai jūrttyñ arqa-basy keñıgen kezde Nūrlybek Orazbaev tağy da jailau aralauğa şyqqan. |
| 1727 |
Tört tülıgı qysy-jazy aiağynan jaiylatyn tüzdıkter aqparğa kelgende auzymen oraq ora salady. Tegınde, orylğan şöptı tekseru erteden kele jatqan ürdıs. Bıraq eş uaqytta eşkım ruletkamen ölşep körgen emes. Közben şolumen tynady. Közben şolmasa, tiıstı kısıge esep bergende sözınen şi şyğady. |
| 1728 |
Ony Orazbaev bılmeidı. Öz nūsqasyna mäz bop, är ärpın şegelep otyr. Zadynda, ol apai-topai jazyp, astyn-üstın söilei beretın adamdarğa qyzyğady da. Osy retpen ol juyq arada jasaityn baiandamasyn qialdyñ elegınen ötkızdı. Soğan äzırlıktı osy jerden bastağandai, kösıle söilep otyrdy. |
| 1729 |
Būl künde qağazğa qarap söileu qalyp barady. Şar ainanyñ aldynda jattyqsañ qatynyñ mazaq qylady. Sondyqtan Nūrlybek Orazbaev bardy mäzır köredı. Bıraq jüielı söz, qanşa degenmen, oñaşada şyqpaq. Otyrğan jūrttyñ tarapynan qystyrylğan qūptau sözdıñ özı taqyryptyñ jelısın būza berdı. |
| 1730 |
Mañdaiynda qyzyl kresı bar däu maşina kese-köldeneñ tartylğan. Direktor mana naräd aluşylardy sol maşinağa toğytyp jatty. Būlar jonğa kelgende maianyñ ornyn sipap qaldy. Däu ağaşqa bailanğan sym temır jūrtta qalğan köseudei qaraiyp jatyr. Ağaştyñ quysynda jantaq byqsidy. |
| 1731 |
Kelınşektau älı körınıp tūr. Endı, bır köştık jer alystağanda, tıpten anyq körınedı. Qūddy, qoldan qaşağandai, sūlu tūlğa! Ertegı-añyzdyñ aituy boiynşa köş bastap kele jatqan kelınşek törkının sağynğanda tasqa ainalypty-mys. Aqynğa būl sätte būl tau qasyndağy sūñğaq Nesıbelıge ūqsap körınedı. |
| 1732 |
Aqyn del-sal boldy, aqyrynda, bır tünge qonyp qalyñdyqty bas bıldıruge ūiğardy. Üşbas özennıñ qūiylysynda Tautary dep atalatyn tepseñ bar. Aqyn kereksıgen kezınde jabaiy tary terıp alatyn jer edı. Sol jerge kelıp aialdady. Jat el jyraq ekenın bıletın Nesıbelı toñazyğan et ala şyqqan-dy. |
| 1733 |
Aqyn ornynan tūryp, oiqastap, qalyñdyqty ainalyp şyqty. Aqyrynda, jauap qatudyñ ornyna jylqyşa oqyrandy. Būl oqyranys – onyñ būrynnan ädetı. Jeñgelerıne tört şelekpen su tasyğanda, anadai jerden ordañdap, oqyranyp keletın. Jıgıtterdıküreste jyqqanda üstınen qarğyp «küş alyp», odağai qimyl jasaidy. |
| 1734 |
Osydan keiın Aqyn baiyrğy mekenıne qaityp keldı. Kelınşegı de endı būrynğydai jatyrqamai, küieuıne qolğabys tigıze bastady. Osy tamnyñ aldyñdağy toğaida kök egın ösken. Egınnıñ arğy şetınde qūrym kiız şaila tūr. Qolğabystan keiın keide küieuı ekeuı sol qoraş baspanada bas qosady. |
| 1735 |
Ärine, būl baspana – qoraş. «Basqa tüsse baspaqşyl» degen osy. Nesıbelıge qara şailadan görı naiqalğan kök egın qyzyq körınedı. Sobyq bailağan jügerınıñ şaşağy säuelenıñ ükısındei äser etedı. Qalyñ jügerını ainala ösken künbağys döñgelenıp, zerdemen kömkerılgen basyn tömen iedı. |
| 1736 |
Bıraq Kelınşektau baiağydai anyq, sūlu küiınde körınbei, köz ūşynda būldyraidy. Mūnar taudyñ basyna oralğan būlt qara şälıdei eles beredı. Osyndai küide jürgende bır künı äkesı sau ete qaldy. Qasyndağy jıgıtterınde soiyl-şoqpar joq. Soğan qarağanda, terezesı teñ qūdağa kelgendei. |
| 1737 |
Aldabergen beldıktı bırden tanydy. Kısıler ışke kırgende añ-tañ bolğan. Kelınşektau jaqta da jataqtar bar. Olardyñ tamy da osyğan ūqsas. Bıraq eşbır tamda körpe ornyna töselgen qoğa joq. Aldabergen endı qoğa körpenıñ üstıne maldas qūryp otyrdy. Älden uaqytta jürelep, qamşysyn ekı büktedı. |
| 1738 |
Kei jūrt sözdıñ mağynasynan görı dauysqa köbırek män beredı. Ol dauys Berdalindı redaktor ettı, audarmaşy ettı, tıptı, dramaturg därejesıne şeiın köterdı. Osylaişa tasy örge domalap, bağy janyp kele jatqanda, äldebır ataqty jazuşyğa elıktep, qysta jalañ bas jürem dep, auruğa şaldyqty. |
| 1739 |
Taqyrypta da emes-au, äkenı nege öltıresıñ? El-jūrttyñ būralqysymen arpalysty, nervısı tozyp, jan täsılım qyldy degenge kım senbek?! Şäuken jauap qaiyrğan. Änşeiınde düñk ete qalatyn mınezın tejep, ızetpen söilep, özı ıştei ūstaz tūtatyn osynau şaldyñ özın bıraz jerge apardy. |
| 1740 |
Talant, qazaqşa aitqanda, bäige at sekıldı, onyñ künı azappen ötedı. Azaptyñ qyzyğyn jalpaq jūrt köredı. Qyzyğyn özıñköresıñ, ol künı erteñ ūmytylady. Işınde tülkı, betınde külkı oinaityndar köbeise, jelbuazdar danyşpandy naqūrysqa balaidy. Osy jerge kelgende şal şytynağan. |
| 1741 |
Osydan keiın ol pesasyn magnitofonğa jazyp, tyñdaudy şyğardy; keide özınıñ tılın özı būraidy. Şar ainanyñ aldynda qolyn sermep, betın qūbyltyp oinaidy. Bıraq küleiın dese şüñırek közı külımdeidı. Işındegı sağynyş sūs bop jasyryndy. Şäukennıñ jat mınezın äielı jūrtqa taratqan. |
| 1742 |
Tūrar ekı qolyn äielı äpergen küldı badam pijamynyñ qaltasyna sap, ärı-berı jürdı. Saiyp kelgende, künı jetkende aryq ta öledı, semız de öledı. Būzaudyñ etınen basqa et, bekıreden basqa balyq jemeitınderdıñ jambasy jerge tigenınen Tūrar habardar. Onyñ Talğarğa baryn üiıp-tögetını sondyqtan. |
| 1743 |
Tūrardyñ Külpaştan tuğan tūñğyşy Rauşan bertınge şeiın auylda, äjesınıñ qolynda östı. Biyl bırınşı klasty bıtırgen soñ, şeşesı ony tağy da auylğa jıberdı. Baiağynyñ erke-täitık balasyndai qoldan qolğa ötıp jür. Tūrar balasynyñ kebeje besıkten salbyrap tüsıp kele jatqanyn baiqady. |
| 1744 |
Ol Talğaryn ertıp parkke bardy. Balasyn atqa qondyryp, döñgelekke otyrğyzyp, aqyrynda ainalma samoletke mınıp ūşty. Jerge tüskende jüregı loblyp, basy ainaldy. Jaña ğana tasyğan köñıl jüdeu tartty. Qaitarynda ol qyzyl müiıske soqty. Şahmat oiyndaryn qyzyqtap tūrğanda şala tanys bıreu iyğynan türttı. |
| 1745 |
Kempır deuge kısı senbeitındei. Şaşy döñgelene dudyrap, töbesıne tüiılıp, kelbetın jasartyp tūr. Şai-pai ışıp bolğan soñ, Tūrar divanğa qisaiyp, gazet oqi bastady. Odan jurnalğa auysty. Onyñ syilas dramaturgy da däl östedı. Bıraq ol gazet-jurnaldyñ barşasyna köz ılespes jyldamdyqpen qarap şyğady. |
| 1746 |
Artistıñ mysy basady. Şäuken Noğaiqūlov bırauyq ūtymdy aqyndy oilaidy. Ol sahnağa şyqqanda bırden aşşy aiğaiğa basyp, jūrttyñ betın audaryp alady. Sosyn dauysty özgertıp, qolyn qalqalap, öleñın jetkızuge tyrysady. Al, eger öleñınde naşar ūiqas, älsız söz bolsa, tılın şainai salady. |
| 1747 |
Keibır şalduar balalar jer tepkılep, ysqyryp, zaldyñ äñkı-täñkısın şyğardy. Noğaiqūlov bolsa, bırınşı qatarda sazaryp otyra bergen. Ärine, o da qol şapalaqtağan. Bıraq artyna būrylyp qaramağan. Tärbielı adamnyñ mınezı edı! Astanağa qaitar aldynda olar jolşybai bır sovhozğa aialdağan. |
| 1748 |
Kök saqaldy adam qūlqyn särıge şeiın tosyp, aqyrynda, ūiyqtap ketedı. Tañerteñ qoi örıske örgende, üidı kök teke solqyldatady. Söitse, älgı qyz tekenı beldeuge bailap qoiğan eken. Teke örısten qalmauğa tyrysyp, baqyrady. Arqandy süiretıp, qauqarsyz kiız üidı solqyldatady. |
| 1749 |
Qalai qanyq? Nesımen qanyq? Ony suretkerdıñ ışı bıledı. Şyğarmadağy keiıpkerler nemese mezgılder; künester men köleñkeler, iaki bolmasa oi men qialdyñ, sana men sezımnıñ tüiısuı, qoişy, äiteuır, osy tärızdı bır närse esım tudyrady. Osyndai esımnenkeiın şyğarma ärine, qaita sapyrylystyrylady. |
| 1750 |
Sapyrylystyru qopyrsyğan qağazğa äkep soqtyrady. Noğaiqūlovtyñ jyrtyp tastaityny – osyndai alğaşqy nūsqalar. Qoiylmağan esım Şäukennıñ köñılın ala-qarjaq etedı. Keide neşe türlı balama oilap, tūraqtamai, basyn şaiqaidy. Būndaida äiel däu denesımen odyraia qaraidy. Bufetşı äiel edı. |
| 1751 |
Endı sahnada şybyş mañyraityn boldy. Teke būrynğyşa baqyldaidy. Tek onyñ keskını özgergen. Noğaiqūlov köz aldyna oinaityn akterdı elestetken. Onyñ mūrny tekenıñ tūmsyğyndai qoñqaq, betı – qūddy ilegen terıdei kögıldır boluğa kerek. Ärine, opa men boiau osy keskınge keltıredı. |
| 1752 |
Şäukennıñ esıne ertedegı bır oqiğa tüstı. Ol Qarataudağy qorğasyn kenınde ekspeditor bop ıstep jürgende jergılıktı jūrt astanadan kelgen artisterdıñ oiynyna qyrylyp qalğan. Bilet jetpegen soñ bıreuler jazğy klubtyñ esıgın tömpeştep, sirağy ūzyndar dualdan qarğyp, älek salğan. |
| 1753 |
Aqynğa tıl bılu kerek, ärine! Bıraq tıldıñ bır özınen obraz tumaidy. Qaita tıl men jaqqa süienuşı ädebiettı jüdetedı. Al, dramaturgianyñ tılı tıpten basqa. Osy küngı pesalar – kädımgı ocherk. Būndai pesalar, mäselen, kök tekenıñ keskının körsetudıñ ornyna onyñ mañyzyn şağady. |
| 1754 |
Synşynyñ sözın qūlağynan asyra tyñdağan Börbek qūlynnyñ tektı ekenın keiın bıldı. Oğan şeiın ol qūlynnyñ tüsı bırte-bırte özgergenın baiqady. Küreñ jabağy qyzyl qūlyn boldy. Ol dilanyp, tülegendeqyzyl qoñyr tartty. Sodan bara-bara qara kök boldy. Aqyrynda, al qara kök bolyp şyğa keldı. |
| 1755 |
Menen on ese bailar da malynyñ ornyn sipap qaldy. Men soğan şükırşılık qylamyn! – dep, äielıne uanyş aityp kettı. Sol nauryzda jalpaq el jūtağan. Şaşylğan däulettıñ ornyn toltyrmaq bop, ärkım ärtürlı äreket jasai bastady. Bıreuler jekjat sağalady, bıreuler ağaiynnan jylu jinady. |
| 1756 |
Endı bıreuler qalağa audy. Şaruanyñ iıs almas momyny sol qalağa tūz tasyp künelttı. Börbek bolsa, Aiuantöbenıñ tübındegı ata-babasynyñ tamyna kep, ornalasty. Baiağyda onyñ babasy diqan bolğan. Bır būlaqtyñ boiyna kök egın egıp, kün körgen. Soğymdy köşpelı bailardan alğan. |
| 1757 |
Üşınşısı – kök qasqa. Bäige atty, ärine, satyp jıberuge bolady. Bıraqony ötkızu üşın arağa belgılı uaqyt saluğa kerek. Şaruasy küizelgen elde jüirıkke dılgerlık joğyn ol bıledı. Bır qydyru dily el – sonau küngeige aparsa, «kök qasqanyñ» bäige aty ekenın eñ äuelı tanytu kerek. |
| 1758 |
Osydan keiın qūs atauly qolğa tüspedı. Neken-saiaq duadaq kezdesedı. Bıraq ony atyp alu üşın myltyq kerek. Myltyq bolğan künnıñ özındetüienı tasalap jaqyndamasañ, atqyzbaidy. Bırqazandy ūşqanynşa tyz etpe ūşqyr atpen ūryp aluğa bolady. Bıraq oqtai ūşqyr at būl künde joq. |
| 1759 |
Mekien kekılık tauda jūptalyp ekeu-ekeuden jüredı. Bıreuı jazataiym oqqa ūşsa, ekınşısı jūbaiyn qimai, qūddy aqquğa ūqsap, aspanda ainala ūşady. Şüregei kekılık jūmyrtqasyn, ädette aq tasqa salady. Ony ızdeu, ärine, oñai. Bıraq oğan auyz jarymaidy. Torğaidyñ jūmyrtqasy odan da qoraş. |
| 1760 |
Ony ajyratuşy osy künı joqqa tän. Qaz – qaiyq qaiyrlaityn jerge, boryqqa jūmyrtqalasa, üirektıñ balapanyn şalşyq sudan ūstau tıptı oñai. Bıraq ony ermek qylatyn bala Börbekte joq. Anau jarda şulağan ūzaq būl künde bazarda ötpeidı. Odan ärı sonau jarqabaqta kökek jatady. |
| 1761 |
Osy künı ekınıñ bırı änşı būlbūldy madaqtaidy. Bıraq ony közımen körgen kım bar? Börbektıñ körgenı aspanda şyryldağan boztorğai, būtaqta şyqyltağan şymşyq, qarqyldağan qarğa! Qañqyldağan qaz, sūñqyldağan sūqsyr, şañqyldağan qarşyğa – oğan tanys, bıraq sonşalyq bılıs emes. |
| 1762 |
Qazaqtyñ ertede qalyñ toptyñ aldynda jekpe-jekke şyqqan batyrlary da sol bürkıtke ūqsas-au?! Ärkım, ärine, şama-şarqynşa oilaidy. Börbektıñ erekşe ūnatatyny – torğa tüsetın kök qarşyğa. Qolbala bolğan kezde sol qarşyğanyñ alatyny qoian. Qazdy qanaty ūzyn, sopaq bas laşyn ıledı. |
| 1763 |
Ony qūsbegınıñ qalai ūstaityny Börbekke mälım emes. Börbek bügıngı künnıñ tılımen aitqanda qūs älemı jaily qily-qily qial keşken. Bıraq aspandağy qūstan tüser paida joq. Bereke, myñ degenmen, jerde. Ol taudan şauşymyldyq pen jauqazyndy arşyp jeidı. Üiıne qozyqūiryq äkeledı. |
| 1764 |
Sonymen, olar tabiğatqa äbden etene bolyp aldy. Börbek jazda pışen oryp, atyna qystyq azyq daiyndaidy. Qūraly – qol oraq. Qiadağy qara tasty arşyğanda astyndağy tas qairaq bop şyğa kelgen. Sol qairaqqa oraqty qairap, qylşyldatyp qoidy. Sonau qūmşauytta sağan deitın şöp bar. |
| 1765 |
Jeksūryn şeñgel tamyrymen otalsa ornyna tal şyğady, tamyry tereñ jantaqtyñ tübıne şöl qarbyz ösedı. Jylqy sol qarbyzdyñ qabyğyn jese, jantaqtyñ özınen tatyp almaidy. Keuıl deitın şöp, küidırıp bassa, jarağa em, bıraq odan jylqy jarylyp öledı. Sol jylqy süiektı ebelekke öş. |
| 1766 |
Al küzde jel aidaityn, qañbağy tüiege būiyrady. Sonau özen boiynda ösken jalbyz tamaqqa qosylsa tūzdyqqa barabar. Osy Aiuantöbeden qozy köştık jerde jabaiy alma, dolana ösedı. Dolanasy ış auruğa myñ da bır em. Ertede esektıñ üstınen eñkeiıp şie teretın qoişyğa Börbek küluşı edı. |
| 1767 |
Bätjannyñ da körmegenı joq. Baiağyda quañşylyq bop, egın şyqpai qalğanda, qodıren tergen. Biyl da qūddy sol quañşylyq. Jazdai añyzaq soğyp, egın tıpei qalğan. Şöp ekeş şöptıñ özı de qurap kettı. Sau qalğany – eñ tamyrlysy. Bätjan terıskei qiadan tau tary, şai-qurai terıp äkeldı. |
| 1768 |
Börbek jolşybai elsız jerge qonğan. Ymyrt üiırılgende atyn şıderlep otqa qoidy. Özı erdı basyna jastanyp, qasyna qamşysyn qoiyp, qisaiyp jatty. Kärı qūlaqtardan estuınşe, jylqynyñ terı sıñgen terlıkke, qamşyğa jylan jolamaidy. Erteñıne ol keştetıp, Aiuantöbege jettı. Äielınıñ syry mälım. |
| 1769 |
Sodan soñ ol ūzaq jürgen. Aqyrynda, alğyrdyñ üstınen tüstı... Ol alğyrdy sabağynan tanyp, tübırın qazdy da, süirıktei qyzyl tamyrdy suyryp aldy. Tamyrdyñ tübınde bürşık ırı dänek bar. Bälkım jaujūmyrğa ūqsaidy. Bıraq odan kışkentai. Erteñıne ol alğyrdyñ tamyryn, dänekterın tasqa janşyp otyrdy. |
| 1770 |
Börbek alğyrdyñ tamyryn tasqa janyştap bolğan soñ ony suğa qainatty. Sölın tūndyryp, uytyn qaitaryp, künge qaqtady. Sörege qūddy ırımşık jasağan siaqty! Aqyrynda sol sölden kädımgıdei aq ūn şyqty. Osy ūndy ılgerıde sau ıngennıñ sütıne ilep, qatyrma jasağanda jürekke şyq ete qalady eken. |
| 1771 |
Oñaşa bozdaityn tüie – añğal. Köktemde basqa şöp qūryp qalğandai şytyr jep, şytyrlap, jarylyp öledı. Börbek ärine, tüieden zeiındı. Ol ösımdıktı tañdap, talğai bıledı. Mynau alğyrdy tūndyrmasañ, ulanasyñ. Är närse osy tärızdes. Saharağa tañsyq kürıştı sütke böktırmeseñ, ışıñe qatyp qalady. |
| 1772 |
Qytaida bıryñğai kürış jegen adamnyñ «beri-beri» deitın keselge şaldyğatynyn, sondyqtan talqan qosyp jeitının Börbek bılmeidı, ärine. Bılmese de qosyndy tağamnyñ qasietın sezınedı. Osylaişa ösımdık ataulyny ekşegende, osy küngı öz jağdaiynda oğan alğyr tüsımdı bolyp şyqty. |
| 1773 |
Kelesı jyly üi tıgıp, köşemın. Şeñgeldı toğaidan qūtylasyñ, – degen. Qatyny qolyna taiaq alyp, köilegınıñ etegın yşqyryna qystyryp, toğaiğa kettı. Börbektıñ özı betınıñ auğan jağyna jaiau qydyrdy. Osyndai qydyrysta ol bır künı bırşama jer jürgende Aiuantöbege būrylyp, qarady. |
| 1774 |
Börbek tatyp kördı. Dämı – ösımdık ataulydan – juadan, jidekten müldem bölek. Ol juağa ūqsatyp şainady. Aqyrynda, qoian jūtqan qarşyğadai, dür sılkındı. Osydan keiın ol bır sät manaurap, artynşa jelıgıp, delebesı qozğan. Ol jalma-jan toğaiğa qarai jügırdı. Kelgen boida qatynyn qūşaqtady. |
| 1775 |
Qaityp qyz bolmaisyñ! – degen. Bätjanğa būl söz qyzyq körındı. Ol jauap qatudyñ ornyna jasyrynbaq oinağan qyzdai qaşty. Börbek qudy, aqyrynda ekeuı qol ūstasyp, alqynyp tūrdy... Kelesı jyly olar elıne qosyldy. Būl kezde jalpaq el dilanyp, şama-şarqynşa däulet qūryp, köşı-qonğa auysqan. |
| 1776 |
Senı üilendırgende osy maldyñ qaq jartysyn jūmsamaqşy edım, – dep, soiau buryl mūrtyn şiratty. Sälden soñ – tösek bylğap, qaşyp ketetın jasyq malai bolsañ menı ūiatqa qaldyrmai, alaryñdy aşyp ait! Astyñdağy kök şolaq bögde bıreudıñ taqymyna būiyrdy! – dep ūzyn taramys denesımen kerıle, kelekelep öttı. |
| 1777 |
Būl qaraşañyraqqa kımder kelmegen. Köbısı-aq ädebiet tüitpegımen keledı. Keñsede bolsa bır särı, özınıñ qūttyhanasynda kekse jazuşynyñ pendeşılıgı basym. Qalam ūşymen kün köruşınıñ köñılın jyğuğa bara bermeidı. Jazuşy oilanyp jatyr. Būl aqyn, ärine, jäne bır öleñ audaryp äkeledı. |
| 1778 |
Poezia bikeştıñ ornyna opa jaqqan mystan äkeledı. Tağy da kırjiesıñ. Bügın auyzğa tüspegen sözıñ ol joly da auyzğa tüspeidı. Auyzğa tüsedı-au, bylş etkızıp aita almaisyñ. «qarağym, sen aqyn emessıñ, basqa käsıp ızde» deu üşın ne kerek. Būğan köptı körgen jazuşynyñ özınıñ de közı jetpeidı. |
| 1779 |
Şynynda da jüz myñ adamnyñ ışınen menıñ ğana jūldyzym janady dep oilau qiyn ğoi. Degenmen, Tañatar da talaiğa şeiın stadiondağy ūtys jüiesın qyzyq körıp jürdı. Äsırese, bır biletpen ekeulep, üşeulep jügıretın erkekter qyr balasynyñ közınde tülkını jaiau quğan añşydai tañsyq eles tuğyzdy. |
| 1780 |
Sonyñ az-aq aldynda bırınşı klastyñ tabaldyryğyn attağan jetı jasar qyzyna baiğazy retınde artyq bilet alğan edı. Nemese Mağripa kino tūrğanda futbolyñdy būiym qūrly körmeitın. Özınıñ ıştartatyn komandasy jeñıp, ädetten tys köñıldengen Tañatar qyzyna konfet äkep berdı. Jas bala quandy. |
| 1781 |
Būlar otyrğan qatardan balaly äiel alañğa jügırıp, qoraş qana syilyq alğanda, Tañatardyñ böbegı qamyğyp jylady. Osydan keiın ol äielın stadionğa şaqyrudy bırjola tyidy. Özı talai künge şeiın aianyştyñ ökınışınen qūtyla almady. Işınıñ küigenı sonşa, otbasyn da stadiondy atamaityn boldy. |
| 1782 |
Osy oqiğa şamaly eskırgende, Tañatardyñ şağyn semäsy qonaqqa şaqyryldy. Mağripanyñ institutta oqityn Roza degen qūrby qyzybar edı. Sol äkenıñ dachasyna arnap şaqyrdy. Jeksenbı edı. Tañatarlar künı boiy orman aralap, qozyqūiryq terıp, küzdıñ soñğy gülın jūlyp, boi köterdı, köñıl sergıttı. |
| 1783 |
Terezeden köz almai, jol boiyndağy japyrağy ūşqan ağaştar turaly oilaumen boldy. Qalanyñ syrtyndağy tabiğat öte-möte tartymdy edı. Äsırese, batuğa bettegen künnıñ älsız şūğylasyna şağylğan oimyş ormandardyñ qyzyl-küreñ japyrağy qoladai balqyp, küz sänınıñ aqyramaşymen köñıldı qajap jatty. |
| 1784 |
Astanalyq ekı dökei komandanyñ qyrğyn jarysy edı. Tañatar alañda tülkıdei zymyrağan doppen bırge oiysyp, jel soqqan şalğyndai japyrylğanda, Mağripa men Roza būnyñ özın kelemejdesıp otyrdy. Olarğa keregı ūtys biletı ekenın bıletın Tañatar kelınşegı men qūdaşanyñ qaljyñyn qūlağynan asyra tyñdady. |
| 1785 |
Üstıne şamnyñ jaryğy mol tüsırılıp, siqyr maşina köz tarta bastady. Būrynnan tanys körınıske tañdanuşylar bolmady. Jūrt tarqasyp ketpei, otyryp qaldy. Äuelı tört tribunanyñ kezegı oinaldy. Bırınşılıkke ılıkken tribuna quanyştan şulap jatty. Qyrsyq bolğanda, şyğys tribunasy kötbasar bop qaldy. |
| 1786 |
Belgısızden qam jep, köñılı elegızıdı. Tañatar baiqap otyr. Basqa tribunadan setıneuşıler joq siaqty. Tek osy tribunadan ğana kezekke şydamy jetpegen neken-saiaq adam syrtqa şyğa bastady. Olardyñ ışı tary şetı jyrtylğan biletın üiıne ala kettı de, qyzğanyşsyzy kez kelgen balağa qaldyrdy. |
| 1787 |
Tañatardyñ özıne aianyştyñ uyty tarai bastady. Kezek mana şulağan tribunadan bastalğan. Dauyl aldyndağy tynyştyqtai, tribuna jūrty tymsyraiyp, tyna qaldy. Olardyñ bärı özgelerden būryn tarqaitynyn jäne talaiyna ne tüsse, būryn bölısetının bılıp otyr. Adam sūmdyq köp te, ūtys şırkın tym az. |
| 1788 |
Dämelı tribunada kökırek jarğan kürsınıs bardai. Tañatar neşe türlı oiğa ketıp otyr. Oiyn köruge keluşıler nege bekerşılıkke jüike qūrytady. Nege ärqaisysy özı ūtudy qalaidy. Tegı, adam balasynyñ oñai oljağa qyzyqqyş keletını nesı. Bala-şağa, qatyn-qalaş bolsa, bır särı. |
| 1789 |
Kögendeulı töldei domalanyp jatqan qauyndar būğa tüsedı. Belınıñ jelı bar şal eñkeiuge erınşek. Pıskenın sausaqpen şertpei-aq, mūrnymen iıskemei-aq tanidy. Qolyndağy däu dorbağa tüsken tüinektıñ kämegı bolmaidy. Ältaman kolhozdan arba kep, üzılgen qauynnyñ bärın tiep äketpek. |
| 1790 |
Şalğa keregı alajazdaiğy eñbegınıñ tölın babymen ūzatu. Osy qauyndardyñ köbısın tüiınnen tüinekke şeiın bıletın, kämegınıñ jüzın juğanynyñ, iısı şyğa bastağanynyñ, sabağynan üzılşegınıñ qaida jatqanyn anyq ajyrata bıletın känıgı diqan ärqaisysynyñ sauabyn da öz qolynan ötkerudı igılık sanaidy. |
| 1791 |
Oğan köp zaman öttı. Būl künde būl da – äkesındei qaupalaqtağan qara şal. Būl da qauyndy jūrt üşın ösıredı. Tek, baiağydai jiı-jiı kelıp-ketuşıler joq. Ortalyqtan jyraqtağy kök egınge erıgıp keluşı bozbala da neken-saiaq. Şiqyldağan arba ğana tolyp, auyr yrğalyp, syqyrlap qaitady. |
| 1792 |
Bırazdan keiın qaitadan aralap edı. Küngeige bet berıp tömen iıle bastağan kimeşektı künbağystyñ tübınde, alqara-kök pälektıñ arasynda döñkiıp jatqan qauynnan köz almai ūzaq tūryp qaldy. Būl bır tötenşe bıtken jūmbaq qauyn edı. Tüiın bailağanda sabağynyñ tüsı özgeşe boldy. |
| 1793 |
Tüinek kezınde dümı asqabaqşa şorlanyp bır şoşytty. Onda da kämektei üzuge dätı şydamady. Bırte-bırte şory kädımgı torlamağa ainalyp, bükıl jony qyzyqty qyrtys bailap, bır qalypta tolysa bastady. Aqyrynda, tarğyl attyñ basyndai ūzyn da etşeñ, körıktı qauyn bop şyğa keldı. |
| 1794 |
Qauyn ataulynyñ tūqymyna būl şal äbden qanyq. Osynau aianyñ özınde etşeñ basybaldy, qyrtysty sekseuıl, qyrtyssyz qūmqauyn, berış qabyq qysqauyn bar. Būhardyñ küläbiı, şarjoidyñ şyryn äñgelegı bar. Aqūryqqa jatatyn tarsyldaqtar öz aldyna. Mynau jatqan qauyn osynyñ bırde bırıne ūqsamaidy. |
| 1795 |
Kölıkterı dily. Büiırı şyğyp qaitqan kenep qorjyndardy būiym köretın emes. Bırde bülkıl-bülkıl jelse, bırde kösılıp aiañdap ketedı. Audan men otardyñ arasyn bölıp tūrğan jal-jal, yğy-jyğy qūm oñailyqpen ötkel berer emes. Jürgınşıler bır asudan assa, aldynan jäne bır asu şyğa keledı. |
| 1796 |
Äielı örıstegı qoidyñ qaityp oralar şağy jaqyn ekenın, şalyna tüstık äzırlep otyrğanyn aitty da, qazanğa eselep sür saldy. Qaraşa üidıñ ışındegı temır peştıñ qyzuynan boi jylynyp, maujyrata bastady. Ūiqy buğan Jolaman qalğyp kettı. Ūiqyny örısten qaitqan qoidyñ u-şuy aşty. |
| 1797 |
Dünie dürlıkkendei edı. Tysqa şyqqanda jotadan dürlıge domalana qūlap kele jatqan qalyñ qoi körındı. Bırımen bırı qanattasyp, bırınıñ artynan bırı şūbyryp, yldi tömen jügırıstep jappai mañyrap, mekırenıp, saidyñ ışın azan-qazan qyldy. Jyqpyl jartas tūnşyğa jañğyryp, qym-qiğaşdübırdıqoiulata tüstı. |
| 1798 |
Zeñgır kökte tızbektelgen tyrnalar tyraulap, alystan äuen qosty. Myñğyrğan mazasyz mañyrau osyndai sapyrylysqan iu-qiu qalyñ dybysqa ūlasty. Bügın azanda örgen saulyqtar tüske jetpei tölın sağynyp qalypty. Emırene mekırenıp, mañyrap, közın jasauratyp, sai-süiektı syrqyratady. |
| 1799 |
Qūlaq estır jerden qozysyn dausynan tanidy. Mañyrauğa şamasy kelmegen şalajansar töldı iısınen ajyratady. Aiauly, qaiauly u-şu basylar emes. Qoidyñ arğy şetı älı alysta. Qoi soñynda şalğaidan qaptaldasyp ekı adam kele jatyr. Oñ jağyndağy küreñ jorğasyn şaujailap sybai qamşylaidy. |
| 1800 |
Bız jauyrynşydai jan-jaqtyñ bärın körıp otyramyz. Onyñ üstıne şıldede şopandar künı ötedı. Ağaiyn-jekjatpen qatynas jäne bar, olai-būlai ötkende däl osy arağa aialdap at şaldyramyz. Özımız şie-mienı käşekteimız. Būtağyn qamşy sap qylamyz... Su basyndağy otyrystan qart qoişy köñıldendı. |
| 1801 |
Kärılıkten janary qaşap şölmektene bastağan şüñgıl közı külımsırep, samaiynyñ aq taldary jybyrlady. Zamanynda qasyn qağyp söileitın kerbez adam ekenı körınıp tūr. Keñ mañdaiy qat-qabat syzyq. Qasyn qağa söilegende taqiasy selkıldep ketedı. Osyndai ädetke oiyn-sauyqta maşyqtanuy da mümkın. |
| 1802 |
Jeñgeñnıñ mınezı uanyş. Mailyq-sulyğy bırdei. Üi-ışınıñ şaruasyn tyndyratyn da osy. Kebırtık jolda maşinasoqty bop kelgen serık tüsten keiın ūiyqtap qaldy. Jolaman Näşuğa ılesıp örıske ketpek boldy. Näşu balasynyñ qūnanyn mıngızbek bolğanda qūnan saudyrağan plaştan ürkıp mıngızbedı. |
| 1803 |
Näşu Otan soğysynda Stalingrad tübınde bolğanyn, sodan Berlinge şeiın barğanyn, äskeri jabdyqta qyzmet atqaryp, talai asau jylqyny juasytqanyn aityp öttı. Onyñ bağdarlauynşa asau at adamnyñ közınen, qolynan, taqymynan seskenedı. Möñkıgen atty onan saiyn tulatyp, mazaq qylatyndar būl atyrapta köp. |
| 1804 |
Alty ai jaz qozy köştık jerge köşıp-qonumen ötedı. Küzde qiandağy qūmğa qarai jylystağanda da osy ädıs qoldanylady. Keibır noqailar tüie jaiylatyn sortañğa ūsaq maldy erte qūlatady. Jauyn şaimağan, qyrau şalmağan şüigınnıñ uyty bolatynyn baiqamaidy. Jadynda tabiğattyñ artyq-kemı tügel jarasymdy. |
| 1805 |
Erkegı men ūrğaşysy jūbyn jazbai ekeu-ekeuden jüredı. Alysqa ūşpaityn kezınde mamyrlağan beişaralardy atuğa köz qimaidy. Menıñ özım qoian ekeş qoiandy qysta ğana aulaimyn. Onda da bıreu-ekeuden ärı aspaimyn. Küneske kelgende qalyñ qoi şūbyrmai, qaptaldamai, betkeige ırkıldı. |
| 1806 |
Seleuı aralas boz jusandy baqtaşy kerek eter emes. Jazuşyğa keregı derektı äñgıme. Näşudıñ köñıl hoşy qūbylmaly. Säl närseden qityğyp qalady. Dombyranyñ küiı qūlağyn būrauğa bailanysty bolsa, qoişynyñ köñıl sazy özıne ğana täueldı. Eñbek adamynyñ kırıptarsyz mınezın tanytady. |
| 1807 |
Tek sary şymşyqtar ğana tobylğytaldyñ basynda şyqylyqtaidy. Būl erteñ aua raiy būdan da jaidary bolady degen söz. Sary şymşyqtan baryp sary bas bödene eske tüsedı. Jaiqalğan tary eske tüsedı. Jolaman jalpaq tıldı yrğai qamşysyn saqpandai sartyldatady. Ony maqtağanda, şopannyñ tüsı nıldei būzyldy. |
| 1808 |
Ūşyna qorğasyn qūiğan būzau tıs qaida?! – dep şatynaidy. Osydan keiın ol tüzdıkterdıñ qaruy da, syny da, işarasy da qamşy ekenın taratyp aityp kettı. Qamşy kölıktıñ, kiımnıñ, jas mölşerınıñ yñğaiyna sai kelmek. Qamşy tastasañ – dauğa oqtalğanyñ. Qamşymen ñūqysañ – zäbır körsetkenıñ. |
| 1809 |
Onyñ keskını bırde nūrlanyp, bırde qarauytady. Özınıñ ömır tarihy köz aldynan şūbyryp ötıp jatyr. Aiaqty apyl-tapyl basqanda keregede ılulı tūrğan qamşyğa jarmasty. Odan keiın şybyq atpen şapqylağanda būtaqty qamşy qyldy. Üiıne tüstengen qonaqtyñ qamşysyn tyğyp, äkesınen şapalaq jedı. |
| 1810 |
Aşamaida qylqiyp qamşy sūrağanda ağalary külıstı. Şyn qamşyğa qoly taiğa mıngen kezde jettı. Nağaşysy baiğazyğa qūittai jez qamşy jasap berdı. Osydan keiıngı tırşılıgı qamşymen qabattasyp jatyr. Serılıktıñ buy ūrğan kezde jorğasyn solaqai qamşylap, äielderdıñ äjuasyna ūşyrady. |
| 1811 |
Odan bertınde küşı tasyğanda būzau tıs qamşymen sabalasty. Bıreudı mūrttai ūşyryp, özı mūrttai ūşty. Bas ta jaryldy, būğana da şyqty, bıraq qamşydan köñıl qalğan joq. Odan bertınde, erqaştylyq kezeñde qauqarsyz qamşy qazylyqqa jügındı. Odan da bertınde sandyqqa tyğyldy. |
| 1812 |
Tek, kökei özgermeidı eken. Qağanağy qaryq, sağanağy saryq elde pensiağa şyğyp ketuıme de jol aşyq. Bıraq odan ne daua? Bärıbır üiküşık bop otyra alman. Baiağy tau men qūmnyñ arasyn aralamai, baiağy bastaudyñ suyn ışıp, baiağy sekseuıldı otyn ğyp jaqpai kün keşe alman. Qoişylyqtyñ özı – serılık. |
| 1813 |
Erteñge körşı qoişy şaqyryp otyr. Odan ärı traktorşy jıgıtter men sauynşy qyzdary öleñmen aitysatyn sovhoz. Odan ärı tağy da beitanys auyldar. Barşasyna aparatyn ärtürlı jol. Qasqa jol, taspa jol, būralañ soqpaq... Jazuşy tünde köpke şeiın ūiyqtai almai döñbekşıdı. Üidıñ ışı qapyryq pa qalai. |
| 1814 |
Ile-şala küieuı şyrağdan jaqty. Jolaman plaşyn jamylyp tysqa şyqty. Ğaryştyñ bar jūldyzy osy mañaiğa jinalğandai edı. Tolyqsyğan, teñselgen, jyltyrağan jūldyzdardyñ atyn bılıp jatqan Jolaman joq. Samsağan jaryqtarğa tañyrqap ärlı-berlı jürdı. Boiy sergıgende kündız körgenderın oi elegınen ötkızdı. |
| 1815 |
Jüre kele ol qamşy turaly qimyjyq qial keştı. Näşu qaria neşe jıpke tızgen qamşylar – jüzdıñ bırı ğoi. Altynmen aptap, kümıspen küptegen qamşy – jezge ūlassa, naqyşsyzynyñ özı tür-türge bölınıp ketedı. Şypyrtqy tektesterı tıpten köp. «İt mınıp, irek qamşylağan» qazaq – tüzdıktıñ momyny. |
| 1816 |
Yrymşyl adam añğa şyqqanda jorta qalğyp otyrady. Köşe saiyn ärtürlı mysyq kesıp ötedı. Şahar salty osylai bolğasyn Zoridaştyñ mysyqjandylyğyn kım şenesın. Tek, kärı enesı ğana körneu ūnatpaidy. Jainamazyn qoiarğajer tappai küibeleñdegen kezderınde qara mysyq qyrsyqşa qalmai, şeñgelşe jabysady. |
| 1817 |
Äielı būğan da yrza bolmady. Qoñyr torğaiğa serık tabylğanyna ğana quandy. Osy künnen bastap otbasynyñ berekesı qaşty. Sūñğyla Zita tordy baspalap, torğailardy jürekşaily etıp qoidy. Torğailar üirenşıktı şyqylyğynan airylyp, ışqūstalyqqa ūşyrap, ürpiısıp, müsäpırlık halge auysty. |
| 1818 |
Torğai mūñdyqtarğa tordan görı keñşılık tidı. Zita möldır şynyğa tūmsyğyn taqap, sılekei şūbyrtudy şyğardy. Bır künı Zoridaştyñ küieuı qyzmetten kelgen bette torğailardyñ balapandai şiqyldap, auzyn aşyp tūrğanyn kördı de, fortochkany aşyp, su qoidy. Torğailar pyryldap ūşyp şyqty. |
| 1819 |
Qara mysyq qudyñ quy eken. Qojaiynnan körneu qaimyğyp, oğan jolamauğatyrysty. Amalsyz ūşyrasqanda qūiryğyn būlañdatyp baqty. Būnysy jıgıttıñ közıne ireleñdegen jylandai eles berdı. Endı, ol mysyqtan qūtylğanşa asyqty. Bır künı ıñırde, äielı kinoğa ketkende, mysyqty añdydy. |
| 1820 |
Anau üi ğalymdardykı. Olar jañağy kekse bikeş sekıldı, üi haiuanatyna talğampaz. Äne bır üi zañ qyzmetkerınıkı. Olarğa baru qolaisyz. Jıgıttıñ nervısı tausyldy bılem, qara köleñkeleu tar köşenı ainala berıp, Zitany laqtyryp jıberdı. Endı, ärine, ämpai artistıñ üiıne baruğa bolady. |
| 1821 |
Tarbannyñ bır ökınetını – äkesıne ūqsap şabandoz bolmağany. Osy özen boiyndağy bır jamağaiyndary jazda qyzylsyramaidy. Tüske şeiın jūmysyn ıstep, ekındıde atqa qonady da, qai-qaidağy kökpardy alyp qaşyp keledı. Jelke qasityn eş närsesı joq, kümändansañyz, özen jağasyndağy jataqtardan sūrañyz. |
| 1822 |
Olar baryn atqa salady. Bır de bolsa bıregei mınedı. Jem-şöp bolsa, o bastan qūnarly. Al, ketpen şauyp, oraq orğan diqannyñ temırdei qolynyñ kımnen bolsa da kökpardy jūlyp äketetının aityp jatudyñ qajetı joq. Tarbannyñ qarymdylyğy bır jamağaiyndarynyñ qarymdylyğynan kem emes. |
| 1823 |
Kökparşyny «qyzdy-qyzdy» qūrtatyn desedı. Nazar kökpar alyp qaşyp kele jatqanda äielı tamnyñ üstınen qarap tūrypty-mys. Qatyny kelgende, tılge kelmei, qolyn ūsynuğa ğana şamasy kelıptı-mıs. Osy añyz qūlağyna sıñıp qalğan Tarbannyñ tısı kökpardyñ etıne bır jamağaiyndary arqyly ğana tiedı. |
| 1824 |
Tamnyñ köleñkesınde otyrğan Tarban osy jäitterdı qialdan ötkızdı. Ol ärı oilanyp, berı oilanyp, kök serkenı soimaq boldy. Köpten berı bordaqylanyp bailauda tūrğanserke qairaqqa janyğan pyşaqty körgende baqyldap, jaisyz dauys saldy. Tarbannyñ denesı tıtırkendı. Tarban jäne bıraz oilandy. |
| 1825 |
Jaman bolady! – dep şeşesı zekırıp tastady. Tarban kök serkenı öñgerıp, tory dönendı oinaqtatyp şyğa keldı. Äielı tamnyñ janynda serkenıñ bas, sirağyn üituge qam jasady. Tarban közden tasa, kösılıp şabatyn jer ızdedı. Sonau döñnen özenge qūlaityn tarau-tarau saidyñ tabanynda kösılıp şaba almaisyñ. |
| 1826 |
Tarban şoqyta şauyp, şüñeitke kep qūlady. Şüñeittıñ arğy jağyndağy qyrattyñ asty qalyñ el edı. Şybyn-şırkeiı köp jerge maly da, jany da kele qoimasyna közı jetkendei boldy. Tory dönen şybyndap, pysqyrynyp, şabys tılei bastady. Tarban mūrtynan külıp qoidy. Bıraq... serkesı tüskır taqymyna syimaidy. |
| 1827 |
Üiıne qaityp kele jatqanda qañğyrğan ekı jolauşyğa kezıge kettı. Äldeqaidan kele jatqan şarualar. Qyrdağy şarualar. Tarban bırınşı bop sälem berdı. Sälemdı qabyldaudyñ ornyna anau ekeuı Tarbannyñ aldyndağy kök serkege jarmasty. Bır täuır jerı, ekeuı ekı jaqtan kilıgıp, serke keptelıp qaldy. |
| 1828 |
Tartysqan üşeu qyratqa şyqqanda, arğy jağyndağy qalyñ eldıñ közıne şalyndy. Qalyñ elden erkekter apyl-qūpyl atqa mınıp, jusandy betkeidı şañdatyp, andyzdai şauyp kele jatty. Osy uaqytta, şamasy, ūzaq tartysqan üşeuınıñ qoly qaljyrağan bolu kerek, kök serke lyqsyp jerge tüsıp qaldy. |
| 1829 |
Dereu attan tüsıp, nän serkenı joldasyna öñgerttı. Joldasy qiğaştap, döñge qarai şapty. Qalyñ auyldan kele jatqandar juyqtağan joq. Bıraq Tarbannyñ tory dönenı qūtqarmady. Anau bolsa, kökpardy atynyñ ekı jağyna kezek-kezek auystyryp, noqai quğynşyğa ūstatpai bara jatty. |
| 1830 |
Olar Tarbandai ikemsız emes eken. Būryn jetkenı aryndağan attyñ üstınen sağyzdai sozylyp, Ämırbektıñ qaşyrtqan kökparyna kenedei jabysty. Doda bastaldy. Būl jer – döñ men özennıñ arasyn jalğastyrğan arqalyqtai körnektı jon edı. Jan-jaqtan andyzdağan attylar qosylyp jatty. |
| 1831 |
Kök serke äbden sozylsa da, jerge tüsetın boldy. Üime-jüime apyr-şūpyr doda jiıledı. Basyn şart tañyp, qamşysyn tıstegen şaboñdozdardyñ qaruly qoldary tömen tögılıp, kök nüktenıñ üstıne şüpırlesıp jatty. Osyndai toğyz topyrda talai attyñ qūima tūiağy basqan kök serkenıñ qarny jarylyp qaldy. |
| 1832 |
Köleñke basyn ūzartty. Eger kökpardy bıreu alyp qaşyp ketse, bügıngı qyzyq osymen bıtetındei. Osyny tüsıngen şabandozdar bır kezde at auystyryp mınıse bastady. Tarban bolsa, «bala-şağanyñ napaqasyn» ūmytyp ketkendei. Tanauy kiıktıñ tanauyndai jelbırep, tory dönendı bosqa oiqastatyp jür. |
| 1833 |
Būiyrsa, şetten qağamyz. Ämırbektıñ aitqany tura keldı. Dodany qaqyratyp, bıreu kökpardy örge qarai alyp şyqqanda, ol büiırden qosylyp, saqpannyñ tasyndai sart ete qaldy. Qoly kökparğa ılıkkende, jata qap tartpai, tıp-tık otyrğan küiınde tömen qarai jūlqyp, sılkıp tartty. |
| 1834 |
Ekı at ekı ajyrasqanda, kökpar Ämırbektıñ qolynda kettı. Qany-jyny şyğyp sozylğan kök serke salaqtap, tory dönennıñ omyrauyn soqty. Ämırbek sozylğan kökpardy ekı büktep, taqymynyñ astyna basyp aldy da, atyn jalt būryp, setınegen qarañ-qūrañ köpşılıktıñ ışın aralai şapty. |
| 1835 |
Ämırbek mana tory dönennıñ tızgının jelkesıne tüiıp tastağan. Endı sol tızgın täsıldıñ būidasyna ainaldy. Tory dönen qaumaqty da qalyñ quğynşynyñ ışınde būltyldap, jalt-jūlt qaşyrtyp, sañylau ızdei bastady. Sañylau aşylğanda jūldyzdai aqqan tory dönennıñ artynan ala-qūiyn ūitqumen boldy. |
| 1836 |
Közınen jas ta şyğyp kettı. Osyndai qym-qiğaş qarbalasta bıraz uaqyt öttı. Şamasy, süt pısırımdei mezgıl boluğa kerek. Köleñke älı joğarylağan joq edı. Olai-būlai dürlıgudıñ, ūiytqudyñ bır kılteñınde Ämırbekke jol aşylyp qaldy. Tory dönen sağyzdai sozylyp, oqşaulanyp şyğa keldı. |
| 1837 |
Ämırbekke aitqany, Tarbanğa aitqany belgısız bop qala berdı. Kün alaurap ūiasyna batyp bara jatty. Qyzylğa üimelegender – taily-taiaqty, kärı-qūrtañdar ğana. Jūrt kökpardy dodağa salyp, qaitadan qyrqysa bastady. Endı, bärı asyğyp, jantalasyp, qamşylar attyñ sauyryna satyr-sūtyr tiıp jatty. |
| 1838 |
Er-toqymyñdy jaiau arqalap qaitqanyñ jaraspas, Buryl bestımen qait. Basy bütın alsañ da, maiyn mınseñ de – erkıñ. Ala köleñkelı apaq-sapaqta Ämırbek joldasynyñ atyna mıngesıp qyrğa örledı. Tarban Ämırbektıñ atyna mınıp, kökpar ornyna özınıñ er-tūrmanyn öñgerıp, yldiğa qūlap bara jatty. |
| 1839 |
Osy uaqytta Tarbannyñ şamasyz keşıkkenınen tüñılgen äielı üitılgen bas pen siraqtardy qazanğa salyp jatty. Qyzylsyrap qyñqyldağan balasyn jūbatqan boldy. Al, er-tūrmanyn öñgerıp kele jatqan Tarbannyñ qūlağyna keşkı auada äldeqaidan jūlqysqan şabandozdardyñ dauysy estılıp jatty. |
| 1840 |
Sonymen, äñgıme jürektegı tıken jaiynda. ...Ortalyq stadionnyñ mañynda balapan taldardyñ şetınde ekı tüp qaiyñ bar. Ekeuınıñ tüsı ūqsas ta, japyraqtary bölek. Bırınıkı sarğaia bastağan, ekınşısınıkı – jasyl küiınde. Bes sausaqtyñ bärı bırdei emestıgı siaqty ekı qaiyñnyñ aiyrmaşylyğy zor. |
| 1841 |
Şırkın, stadion-ai! Jalpaq jūrttyñ terezesı teñ jerde aunap-qunağanğa ne jetsın! Tūtam tırşılıktegı bır ğanibet qoi, būl! Dökei qyzmetker, maitalman dramaturg, äkkı akter, bylaişa aitqanda, üş türlı älemnıñ jaqsysy men jaisañy, kökke aunap, bel şeşe söilesıp dämdı sūqbat qūrysady. |
| 1842 |
Lauazym – baspaldaq. Aldyndağy kısını qoltyğynan demeseñ, ol sağan qol ūşyn beredı. Belgılı buyn bırıne-bırı jalğasyp kete beredı. Tıptı, futbolşylardyñ özı osyndai. Bırı-bırıne basşy, bırı-bırıne qosşy. Aşyqauyzy alastalady. Menmensıgen myqtyğa ärıptesterı dop bermei tübıne jetıp tynady. |
| 1843 |
Tribunalar şulap, mäz-meiram boldy. Şynyn aitqanda, būl kezdeisoq gol edı. Osyğan aşynğan turbinalyqtar dürkın-dürkın şabuyldap, alañ ielerınıñ qaqpasyna dopty oqşa atyp, janküierlerdıñ zäresın ūşyrdy. Futbolda şeberlıktı aşudyñ jeñetın şağy jiı. «Turbina» osy ädıspen üstemdık qūrdy. |
| 1844 |
Akter men aktrisanyñ tılıne jetık ol özge qauymnyñ da qyryn, syryn jaqsy bıledı. Kımmen qalai amandasukerek, kımdı qonaqqa şaqyru kerek, kımnıñ üiıne qonaqqa baru kerek – osynyñ bärın ol ädetke tūtady. Bır myqtymen bırge balyq aulasa, ekınşı myqtyny kiık quuğa erkın şaqyrady. |
| 1845 |
Dopty olai da alyp qaşady, bylai da alyp qaşady, yñğaiy kelse-aq qaqpağa oqtai atady. Tu arqasyndağy toğyzynşy nömer közge jiı-jiı tüsedı. Alañ ielerı aryndy oiynşyny aiaqtan şalyp qūlatudan ūialmaidy. Būl da Şora Şerımbetovichtıñ üiretken aqyly. Oğan komandasynyñ ūtqany kerek. |
| 1846 |
Bır joly oiyn bıtuge üş sekund qalğanda dop ötkızıp, aiağy dau-şarğa ainalğan. Osyny este tūtqan oiynşylar aqyrğy sätke şeiın küder üzbedı. Olar üşın eñ jamany – şäkırt balalar boldy. Ras, balalar öz komandasyna bolysady. Ras, qarsy qaqpağa dop tüskende olar sekırıp quanady. |
| 1847 |
Kezdesudıñ soñğy minutynda qonaqtar būryştama soğatyn boldy. Eñ soñğy ümıt te osy būryştamada. Bıraq qyrsyqqa qarai, balalar dopty bermei qoidy. Jüikesı tozğan ortalyq şabuylşy alañnan qaşyrma dopty tartyp aluğa yñğailanğanda, altynşy nömerlı bala ony kerı qarai laqtyryp jıberdı. |
| 1848 |
Şabuylşynyñ basyna qany teuıp, közı mūnarlandy. Ol balany jaqtan şapalaqpen tartyp jıberdı. Kezınde bokspen şūğyldanğan jıgıt edı. Bala mūrttai ūşty. Ol jylap ornynan tūrğanda jūrt tribunadan ysqyryp, bıreuler aiağymen dürsıldetıp, stadion dañğaza u-şuğa tolyp kettı. Būryştama soqqy soğylmai qaldy. |
| 1849 |
Onyñ aty-jönı ataldy. Şapalaq jegen balanyñ balalyq esımı men familiasykeltırdı. Jazyqsyz oqiğağa qamşy bolğan Şora Şerımbetovich tasada qala berdı. Änşeiınde qalalyq gazetterdı qadağalamaityn tarlan dramaturg barşasyn oqyp şyqty. Ol keşe qaqpa syrtynda mūrttai ūşqan balany aiady. |
| 1850 |
Şöñkeñdıkı añğaldyq pa, özımşıldık pe, zūlymdyq pa, oğan közı jetpedı. «Osy ıske menıñ de qatysym bar-au!» – dep bır qoidy. Sol sol-aq eken, jüregıne jıñışke tıken qadalğandai, mazasyz sezımnıñ qūşağyna endı. Jıñışke tıken barğan saiyn tereñdep, syzdağan jarağa ainaldy. |
| 1851 |
Al, qisyq moiynğa jol bolsyn. Onyñ esesıne ertegı tüsedı. Kielı baluan şapalaqpen qalai tartsa, jağy solai qisaiyp qalatyn qylmoiyndar osynyñ tegınen be eken. Älde beişarağa auru jabysty ma eken? Oibai-au, moiynmen oinauğa bolmaidy ğoi. Ol bas pen iyqty jalğastyratyn köpır. |
| 1852 |
Ol özınıñ bır kezde atqa mıngenın, auylda türlı-türlı qyzmet atqarğanyn aitty. Jañağy qisyq moiyn qylşyldağan jıgıt edı. Qylşyq mūrtyna qylau tüsırmeitın kerbez-dı. Köşpelı elden tapşylyq arylğan ba. Üş-tört adam bır üiden ystyq tary köje ışedı. Tabaq ta, qasyq ta bıreu bolady. |
| 1853 |
Osydan baryp, etık turaly äñgıme bastalyp kettı. Ärkım ärnärsenı aityp şyqty. Sän, saltanat söz bolğanda, baiağy şoñqoima etıkter men qoñqaima etıkter, saptama etıkter men qaptama etıkter qatar tüzep bäsekege tüstı. Bız ökşeler, būdyr ökşeler, tipyl ökşeler aiaq kiımnıñ tūmsyğyna ūlasty. |
| 1854 |
Balanyñ qyzbalyğy qoia ma, atymnyñ basyn jalt būryp, qaita şaptym. Būl şaqta anau ekeuı äldenenı keñes etıp, özara külısıp bara jatqan. Men mıner jağynan zulatyp öttım. Kökpar tügıl, pūşpaq ta joq. Tek, ekeuınıñ de sol aiağynda kön etık te, oñ aiağynda kök etık. Bar syrğa endı qandym. |
| 1855 |
Teatrğa būndai küide baruğa bolmaidy. Jıgıt «şañ maşinany şaharğa jürgızbeidı» degendı būryn da estıgen. Kısınıñ sözın osyğan jorydy. Nege ekenın qaidam, şūğyl toqtauğa jüregı daualmai, bır köşe ötkende kıdırdı. Ol maşinanyñ şañyn sürtıp tūrğanda jañağy kısını qaita kördı. |
| 1856 |
Būlardyñ erlıgı – et pen terınıñ arasyndağy jelık. Aidalada kezdesken jolauşynyñ börkın alyp qaşqanda, qūtylyp ketpese äzıl-ospaqqa audara salady. Däieksız ümıttıñ aldamyşy ömır boiy tausylmaidy. Osyndai jandardyñ tırlıkten ökınışsız ötuıne saharanyñ saqylyğy men sanasyzdyğy jatady. |
| 1857 |
Bıraq olar kem degende bır üiır jylqynyñ şyrğalañymen keledı. Soqtaly daudyñ kergılesı de basqa. Abai qoi-serkeşe bilık aitatyn tekeşarlardan ırgesın aulaq salady. Tüimedeidı tüiedei ğyp körsetetın baiağy Naudyñ dauy tıl önerınıñ jarysyna jatsa, bügıngılerdıñ dau-damaiy qybyñ qanbaityn qimyjyq. |
| 1858 |
Dauşylar attaryn jetektep jaiau erdı. Señgırbai ürei men süisınıs aralas sezımde kele jatyr. Syrtynan otauğa ūqsağanmen Abaidyñ üstıne adam kırmeitın kielı ordasy osy. Aituşylar peşenege būiyrğandardy jıgıtı ertıp aparady, Abai keide tamaqty osynda aldyryp ışedı desedı. Basqa joramaldar da bar. |
| 1859 |
Onyñ osylaişa orysşa oilap ketetın şağy jiı. Jazu üstınde özı baiqamai qalsa, auyzekı sözge kelgende tyñdauşylardyñ oqys qimyly añğartady. Tüs ekeş tüstıñ özınde orysşa söilep ketetın kezı bar. Onyqūlağy şalğan jūrttyñ san saqqa jügırtken joramalyna Abai mañyz bermeidı. |
| 1860 |
Arpa ışınde jalğyz bidaidai, ūl balasy osy edı. Üpırmelı-şüpırmelı bop ketken ekı qyzynan būnyñ orny bölek. Jas ta bolsa, osynau qara şañyraqtyñ iesı. Nemere süigızetın basybaily, baiandy uanyşy. Moinyna mıngızıp, erkeletıp ösırgen kenjetaiy mosqal ananyñ özıne älı de säbidei. |
| 1861 |
Arada yğy-jyğy, jal-jal barhan bar. Talai audannyñ myñğyrğan tülıgı qystaityn qaltarysty, qūiqaly qūm jaz boiyna elsız. Avtomobilge asu bermes jentek qūmnan būl kezderı attyly pochtaşylar ğana ötedı. Qamqanyñ qoryqqany osy qūm edı. Nemese jaiau-jalpy jolauşylau bügın körgen qūqaiy emes. |
| 1862 |
Balasy ūstalğaly berı ğana ışten tausylyp, qarşadai kelının qolqanat ettı. Sary uaiymmen qairatynyñ qaşqany bolmasa, audan – talai körıp jürgen audan ğoi. Aşuğa mınıp şyqqan Qamqa zıldei jüktı elemei qazdañdap, barynşa jedel jürdı. Sol jürısten terıstık jiegıne ılıkkende ğana tandy. |
| 1863 |
Endı amalsyz mimyrttaudy şyğardy. Baiağy jalğyz aiaq joldar kömılıp qalğan. Aq qūm, sary qūm, qyzyl qūmdar jentektelıp, tabannan tartyp, joldy auyrlata bastady. Qūmnyñ qalyñ ışıne kırgen saiyn şağyldardyñ bauraiynan qamys mola jiı ūşyrap, jalğyz äieldıñ üreiın ūşyra berdı. |
| 1864 |
Jeñsız sary beşpenttıñ ekı öñırın damylsyz tepkılegen toq qorjyn da moinynan tüspegen täitık baladai yğyr etıp kele jatty. Ol jyldardyñ jazynda qūmnyñ şöbı şabylmaityn da. Qamqa nuğa tüsıp ketkende masa-sona yzyñdap, gulei talap, şybyn-şırkei közıne üimelep, azaptap baqty. |
| 1865 |
Qamqa qanşa jürse de şıldenıñ künı asyqpai şaqyraiyp tas töbede tūryp aldy. Künnıñ baiau jyljyp, tüske tarmasyp kele jatqany, ystyqtan körer qūbyjyğy älı alda ekenın jolauşy qaidan bılsın. Yndyny keuıp, tynysy tarylğanda jūmyrdağy şalaptan tañdaiyn jıbıtedı. Jylyp ketken şalap susynyn qandyrmaidy. |
| 1866 |
Moinynyñ küldırep qalğanyn baiqady. Endı, äiel zıldei jüktı qolymen alma-kezek köteruge mäjbür boldy. Ūdaiy qiralañdap, maiysyp, talmaurap, şarasyzdyqtyñ saparyna şydap bara jatty. Būl sätterde tırşılıktıñ bar mağynasy kejegenı keiın ketırgen yğy-jyğy qūmnan qūtyluda. Bır bassa da alğa basuda. |
| 1867 |
Şañqai tüste jolauşynyñ älı bıttı. Talaidyñ basyn jūtqan mystan qūm bas ainalar ystyqtyñ şyñylymen arbap, jalanğan jalynymen aimalyp, jolauşyny bırjola tūralatty. Qamqa qamys molaly şağyldyñ etegıne qūlap tüskenın bır-aq bıldı. «Qūlynym, qaryzyñdy keş. Men de keştım aq sütımdı», dedı ernı jybyrlap. |
| 1868 |
Endı oblysqa aidalarda ğana äldenenı seze bastağandai. Qalşabektıñ bailanysynyñ tamyry audannan ärıde jatqandai... Qarsaq byltyr äskerge ketıp qalğanda, būndai pälege ūrynbas edı. Soryna jetken jäne sol Qalşabek boldy. Auyl sovet ekeuı äskeri komisianyñ basyn ainaldyryp, uqai-suqaimen alyp qaldy. |
| 1869 |
Qarsaqtyñ esıne kelınşegı men şeşesı tüstı. Erteñ ūzyn-qūlaqtan qūbyjyq habardy estıgende ekeuınıñ qosylyp jylaityny janyna batty. Balausa kökıregıne bırınşı ret aianyştyñ uy darydy. Jan beru oñai emes. Ystyqtan basy ainalyp qūlap tüsken Qamqanyñ miy şyñyldap, öşıp bara jatqan janğa aqyl aitty. |
| 1870 |
Qysqa ūlasar qyrauly, qarly şaq Qamqanyñ esıne tüstı. Osy şabyrda Qarsağyn taiğa mıngızıp, bauyrsaqtan şaşu şaşqanda, künderdıñ künınde balasynyñ türmege tüserın, özınıñ sol şyraily şabyrdan botasynan airylğan aruanadai añyrap öterın bılmegenı – tymyryq düniege ainalyp kele jatty. |
| 1871 |
Saryözekke ūly säskede jettı. Osy mañda el otyru kerek edı. Bıraq Qamqanyñ közıne şalyna qoimady. Qalai qarasa da dünie būldyrap, sağymdai qaşyqtai berdı. ...Audan ortalyğynyñ şetınde qara qaqpanyñ aldynda qoñyr brezent jamylğan jük maşina tūrdy. Oblysqa tüs qaita-aq jönelmekşı edı. |
| 1872 |
Brezent jamylğan qoraptyñ qapyryğynda jansauğalağan pendeler syrttağydan habarsyz kete bardy. Ekı ortada köldeneñ jatqan tau bar edı. Maşina bır-ekı asudan asqanda aua salqyn tartyp, jürgınşıler şirai bastady. Qarsaq endı aldy-artyn parasatpen oilai kelıp, özınıñ sūmdyq bır qate jasağanyna ökındı. |
| 1873 |
Ekeuı küngeiletpei, terıskeilettı. Qiadan qiğaştap tältırektep, şalys qūlap bara jatty. Etekte otyrğan jalğyz üige jaqyndağanda, bır şoq qamystyñ tübınen ağyp jatqan būlaqtan juynyp-şaiynyp aldy. Sonyñ özınde, jaiaulap jetken ekeudıñ türpetı jaman edı. Jylqyşynyñ äielı qymyzyn ūsyna berdı. |
| 1874 |
Äsırese, jylymşylağan sary maidan jerkendı. Onyñ esesıne, süt qūiğan qoiu şaidy köp ıştı. Qymyzdan aqtañdailanyp qalğan eken, şöl qandyrmasqa şydamady. Otbasynyñ äñgımesı – qyryq qūrau. Qanaş köbınese şarua jaiyn şerttı. Toqyş qalanyñ, Ermekbai audannyñ jañalyğyn aitqansydy. |
| 1875 |
Ol qūr atpen tasyrlata jöneldı. Şai qainatym uaqytta qara bağlandy öñgerıp, qaityp oraldy. Tabany jerge tigende jalğyz töl mañyrady. Jyqqan jylqynyñ äudemde būtyn būt, qolyn qol qylatyn qarjymdy Qanaş qozyny şopaq qūrly körmedı. Lezde arşa-arşa ettı. Jylqyşynyñ asy ūzaq qainaidy. |
| 1876 |
Ernı jybyr ettı. Toqyş tanystyqtyñ basyn eske aldy. Byltyr jazda audanğa kelgen boiynda qyzyl otauğa ılesıp, jarty aidai qañğyrğanda, auyldyñ talai totaiyn körgen. Bıraq däl jügerışı qyzdai äser etkenı joq ta. Al, jügerışı qyzğa yndyny qalaişa auğanyn özı de bıle bermeidı. |
| 1877 |
Qūrandy, alaşūbar jūrttyñ qyzyl otau önerpazdarynyñ oiynyna külgenı, tamsanğany esınde. Sauyq soñynda özınıñ dombyra tartqany, aryndy äuenderdı alğa salyp, şertılme, sylqym küilermen şegergenı esınde. Sauyq aldynda tanys bolğan jügerışı qyzdyñ elden erek qiyla, eri qarağany kökeide qalyp qoiğan. |
| 1878 |
Auyldyñ täjıkesıne tosañsyp qalğan Toqyş aiaq-qoly balğadai balausa qyzğa sypaiy tūspalyn jetkıze almai, ökınışpen qoştasqanda, özınıñ salqyn alaqany eñbekşıl qyzdyñ ystyq qaryna jylandai tigenın baiqağan-dy. Qyzdyñ «Qūryp qalsyn!» dep, tartynşaqtap, qaşa jönelgenı – qaitpas ūiat ta, öşpes namys ta. |
| 1879 |
Jetektegı jylqy şaban eken, tartynşaqtai berdı. Ermekbai jon üstındegı joldyñ jiegıne jetkende, Toqyş sonadaidan möñkiıp kele jatqan avtobusty kördı. Jaidaq atty tastai berıp, aryndy aiğyrmen şaba jöneldı. Ol jetkende, avtobus ta kelıp qalyp edı, Toqyş attan qarğyp tüsıp, Ermekbaiğa köldeneñ tartty. |
| 1880 |
Jäne aq egın emes, kök. Oidym-oidym qaudan. Är qaudannyñ basynda ne kädımgı qara şaila da, ne qamys kürke. Keide erkek, keide äiel kezdesedı. Ekı jürgınşı egın-egınnıñ arasymen būrañdap keledı. Qarakök būira pälekterge tyğylğan qauyn-qarbyzdar kögendeulı qozy-laqqa ūqsap jatyr. |
| 1881 |
Neken-saiaq bıtken qauyqtyñ basy jarymes mügedek balanyñ şekesın eske tüsıretındei. Osy qauaq erteñ pıskende diqannyñ köje aşytatyn ydysyna ainalatynyn Toqyş bıledı. Nege ekenın qaidam, onyñ esıne alystağy Almatynyñ şeberhanasy tüsedı. Qūjynağan qūty, qara-qūrym qiyndy köz aldyna elesteidı. |
| 1882 |
Ermekbai jymyñ-jymyñ ettı. Jügerışı qyz egınnıñ şetınde qūlaq arşyp tūr eken. Jıgıttermen emen-jarqyn amandasty. Toqyş jainap sala berdı. Onyñ közı qyzdyñ künge totyqqan qyzyl-qoñyr reñınen balğadai jalañaş bılegıne aialdady. Ermekbai bolsa, dūspanğa ūqsap, qyzdyñ aiağyna qarady. |
| 1883 |
Osydan ekı jyl būryn mūrnyna şamaly samal tüsıp, şylym şekkenı bar-dy. Keiın qoiyp ketken. Oqyğan ataqty jıgıttıñ ūsynysyna qapelımde ne derın bılmei kümıljıgenı sondyqtan edı. Bır täuırı, Toqyş sūrauyn qaitalamady. Özı de jarytyp şekken joq. Iştegı äñgelektıñ tılıgı tütındı jolatpady. |
| 1884 |
Jıgıttıñ közı sūsty edı. Taramys qara ūra almady. Qyz nän ketpendı uatqa kırş etkızdı de kısılerden sytylyp şyğa berdı. Jaña kelgen üşeu qaumalap, Toqyşty qyrattyñ basyndağy jalğyz tamğa alyp keldı. Öspırım bala kök aiğyrğa mınıp keldı. Ermekbaidyñ ekı qolyn artyna bailap qoiypty. |
| 1885 |
Kündız basyp ötken jerlerdı pailap tarta berdı. Kök egınnıñ şetıne ılıkkende, oqys bır oqiğa boldy. Toqyştyñ qarsy aldynda, qyryq-otyz metr jerde, aspannan döñgelek jalyn qyzyl şardai ainalyp, ağyp tüstı. Töñırek äuelı jap-jaryq boldy da, artynşa qap-qara tünekke ainaldy. |
| 1886 |
Oi qorytyp alğysy kelgendei, ılbıgen aiañğa köştı. Ai qorğalaqtap, keş tudy. Jarty oraqtap imeşektenıp, tüstıkke qarai köterılgende, Toqyş tanys jügerınıñ uatyn aralap kele jatty. Qyrat basyndağy jalğyz tamğa jaqyndağanda, kök aiğyrdyñ basyn tejedı. Qyrattyñ asty jylğa-jylğa edı. |
| 1887 |
Qyrmanşy jan-jağyna qarağandai boldy. Toqyş janūşyrğan jyldamdyqpen aiğyrdy jylğağa süirep, boi tasa qyldy. Endı bırşama uaqyt ötkende, Toqyş täuekelge mındı. Atyn qaita bailap, tamnyñ terezesınen syğalady. Körpılte şyrağdan janyp tūr. Üide jeñgesı men qyzdan basqa eşkım joq siaqty. |
| 1888 |
Aşuyn tyrnadan alğandai, atyn qamşymen şyqpyrtyp jıberdı. Toq aiğyr atyla jöneldı. Toqyştyñ endıgı ermegı jalğyz attyñ şabysy boldy. Aiğyrdyñ tızgınıne süienıp, lekıttı de otyrdy. Nağaşysynyñ üiıne tañğa juyq jetken Toqyş atyn qañtaryp, ūiqyğa kettı. Kün şyğa onyñ qūlağyna sambyrlağan dauys şalyndy. |
| 1889 |
Qazaq-ta jaudyr köz bar, saudyr köz bar; atysqan köz bar, şatysqan köz bar; qalqan qūlaq bar, salpañ qūlaq bar; bürık qūlaq bar, türık qūlaq bar. Qyli köz, şūnaq qūlaqtardy qatarğa qospağanda ala közder men tana közder, jarğaq qūlaqtar men tarbaq qūlaqtar rabaisyz köp qoi. |
| 1890 |
Solardyñ qaisysy jalğanşyl, qaisysy rasşyl. Qaisysy qu, qaisysy añqau. Tarlan gazettıñ talapker qyzmetkerlerınıñ aşa almai jürgen bır syry osy. Onyñ közben körgenın özgeler ötırıkke şyğarady. Sonda, şynynda da, osy köz ben qūlaqtyñ qaisysy myqty. Bır künı ol jerles jazuşysynyñ päterıne bardy. |
| 1891 |
Qisyq qauaqtai degenge pysqyrma, bala. Baiğyz bas jerlesıñe sene bermegeisıñ. Ötırıkşıge ūqsaidy özı. Ekeuı qoltyqtasyp kele jatyr. Ferma meñgeruşısınıñ üiınde resmi keñeske bır ret te kele qoimady, qonaqtar da qūlyqty bolmady. Şamaly tym-tyrystyqtan keiın añşy äñgıme bastady. |
| 1892 |
Būğan tamyzyq baiağy köz ben qūlaq boldy. Añ ataulynyñ qaisysy köregen, qaisysy estımpaz, osydan tuyndağan söz bırtındep şalqi berdı. Dauysy bydyq añşy jolbarysty orğa qūlatqanyn, qasqyrdy qaqpanğa tüsırgenın, tyrnany sirağynan ūstağanyn qas qūbylta surettep şyqqanda, jūrt auzyn aşty da qaldy. |
| 1893 |
Sonda, aqiqattyñ auyly qaida? Ol qoryqşy qarttyñ közıne, qūlağyna qarady. Jypyq köz, jarğaq qūlaq qulyq-sūmdyqtan aulaq syqyldy. Al, añşy antūrğannyñ közı närkes te emes, şälkes te emes, qūlağy türık te emes, bürık te emes, kädımgı alym-berım köz ben qūlaq! Tek, tüsınde tıl jetkısız tūñğiyqtyq bar. |
| 1894 |
Ony bıreu künä sanasa, ekınşı bıreudıñ oğan qyby qanbaq. Aldau men arbauğa, zaqym men zianğa jolamai qimanyñ qyşuyna soğatyn sözdı tyñdauşy tüsınbek te, keşırmek te. Qaljyñ qaujaityn ötırıkter qazaqtyñ ışın keptırmeidı. Kekırek azdyratyn zalaldy myljyñdyqtan, bır esepten, zalalsyz ötırıktıñ özı igı. |
| 1895 |
Iñırde ana jaqtan da, myna jaqtan da bır-bırıne ün qosa ürgen itterdıñ dausy keşkı auany jañğyrtyp jatady. Keñ oipañğa qonys tepken qomaqtyny qalanyñ üstınen qarauyl qarağandai döñes basyna ornalasqan kvartaldyñ itterı erekşe üregen. Osy kvartalda ürerge itı joq üi – Viktor Butovichtyñ üiı ğana edı. |
| 1896 |
Oqiğa deuge de bolady, demeuge de bolady. Oğan közımız osy künge şeiın jetpeidı. Viktor Butovich tūrmystyñ tüitpegımen İankı auda-nyna barğan. Audanda därıptı adamdar köp edı. Bır äidık añşy, bırı ozyq qoişy, al endı bırı qaiyrymdy temırşı degendeiın, jurnalisterdıñ baratyn jerı. |
| 1897 |
Hatqa jalqau Viktor Butovichtyñ auyzekı äñgımege kelgende aldyna jan salmaityny bar. Ūzaq ömırde körgen-bılgenın, öz qūlağymen estıgenın, özgelerdıñ qūlağymen estıgenderın jyr ğyp şertkende, auzyn aşyp qalatyndar būl düniede jetkılıktı. Jūrtty eltıte bıletın Viktor Butovichtyñ özı de hikaia qūmar. |
| 1898 |
Viktor Butovichtyñ qūlaq qūryşyn qandyrdy. Köp äñgımenıñ tüiını itten tabylğan. Añ alğyş qūmaidyñ, kökjaldyñ, düregeidıñ, üi qoryğyş töbetterdıñ qily-qily tūqymyn taratyp aityp şyqqanda, qapylys qyzyqqan Viktor Butovich osyndai bılıktıden bır belgı ala ketuge bel bailady. |
| 1899 |
Qyltiyp kiıngen bozbalalar qalada qyryñdağyş. Viktor Butovichtyñ boijetken qyzy nauetek qūrbylary turaly özınıñ şeşesıne älde bırdeñenı sybyrlağanda qūlağy şalğan äke: «qaqpa küzetetın bır şäuıldek kerek bılem» dep qoiğan. Sol sebeptı itbegıden belgıge küzetşı bolatyn küşık qalady. |
| 1900 |
Küşıktıñ älegı az bolmady. Sol saparda änşeiınde qalağa qūrdai jorğalaityn maşinalar şyğandağy tyñnyñ egının tasuğa jappai jegılıp, Viktor Butovich jaiau qaituğa mäjbür boldy. Ara qonyp, elu kilometr jer jürgen jolauşynyñ tabany kädımgıdei küldırep qalğany kışkentai serıgıne qarañğy-dy. |
| 1901 |
Viktor Butovichtyñ töbe şaşyndai ğana bır şoq miua ağaşy bar aulanyñ ışınde, qausağan kısennıñ jūrnağyndai, qyryq jamau şynjyrdy auyq-auyq şyldyratyp, jäşıkterden qalanğan üş tağan üişıkte sary töbettıñ būiyğy ömırı ötıp jatyr. Körer qyzyğy da, şeger qasıretı de osy aulanyñ ışınde. |
| 1902 |
Tılın jalap, tūmsyğy qybyrlap, ışınen söileidı. Rekstıñ selqos qarap, myñq etpeitını – Viktor Butovichpen domino oinauğa keluşı körşıler. Qolynda tört üştık otyryp, tabanğa ekı ekılıktıñ bırın salatyn äkkı oiynşynyñ qolyn syndyrmaqqa keletın körşılerdıñ küzetşı töbetpen ısı de joq. |
| 1903 |
Qol-bala ittıñ etekke jarmaspasyn bıletındei, qaimyqpai ötıp ketedı. Zäuıde, syrqyndy şaldan qaryzğa tiyn-teben sūramaq bop, künılgerı qysylyp, bız ökşelı bikeşter tyq-tyq basyp kep, qaqpany qağuğa bata almai tūrsa, Reks qojaiynyna elıktegendei, bır közın jūmyp, şalğaidağy sañlaudan syğalaidy. |
| 1904 |
Erkındeuşı jazataiym qoraş ittı jasqantpaqqa jer tepsınse, qara tūmsyq, qara jal sary Rekstyñ şegır közı şapyraştanyp, ūşqyndap ketedı. Üzdık-üzdık ürgen dausy doldanyp, zoraiyp, jaryqşaq aibar şegıp, esıgı berık üidıñ üş bölmesıne tügel jetedı. Būndaida, Emma osy üide otyrsa, syrtqa özı şyğady. |
| 1905 |
Ernınıñ şūñqyryna qalyñ ösken qara-buryl kertpeş mūrty tıkıreiıp ketkendei bolady. Tūla boiy taramystanyp, quşiyp qalğan aqqūba kempır yrsyldağan şombal baiyndai emes, jürıske şiraq. Tysqa tez şyğyp, Rekske zekıp tastaidy. Sondyqtan da boluy kerek, Reks hozäika kempırdı ūnatpaidy. |
| 1906 |
Qyzynyñ jiı meiırımı tüsedı. Ondaida töbetke süiek tastai salmai, maily tamaq beredı. Būl arada aita ketetın bır närse, Viktor Butovichtyñ alys-berıs jasaityn ämpailarynyñ ışındegı şalymdysynyñ bırı – moiny qaşyq İankıdegı şofer-dı. Sol oqta-tekte maşina ızın salğanda, jas et äkep tastaidy. |
| 1907 |
Dämdı jem jerde tılın jalap, tūmsyğyn qybyrlatatyny, aiağyn köteretını öte ūnaidy. Rekstı äkelgen jyly Viktor Butovichty köşede qūtyrğan it qauyp, äupırımmen äreñ aman qalğan bır oqiğa jäne bar-dy. Sodan keiın töbetterın tūmyryqsyz tysqa şyğaratyn körşılerdıñ üstınen aryz bergen şaqtary da joq emes. |
| 1908 |
Körşı Viktor Butovichtyñ baiağy aryzyn özınıñ aldyna keltırıp, älek salğan. Is nasyrğa şauyp, aiağy talai aulanyñ itın teksertumen bıtken. Sodan keiın köşede iesız jüretın itterdıñ qūrsauly qorapqa tüskenı de bar edı. Qyñsylağan qanşyqtardyñ dausy Rekstıñ qūlağynda qalğan. |
| 1909 |
Sol künderden bastap Rekstıñ mınezı belgısız özgerıste. Qabağy kıreukelenıp, közın jiı jypylyqtatyp, äldenelerdı oilaidy. Tüsı özgerıp tūratyn qojaiynyna senbeidı. Dostyñ kım, dūspannyñ kım ekenın qatesız boljaityn it öz halın özı uaiymdap, aqpandağy şömeledei bırte-bırte sümiıs tauyp keledı. |
| 1910 |
Jasaryn jasağan nemenı qaşanğa şeiın bağamyz. Basqa it kerek, – dedı. Sol künı tüs qaita tolyq qandy, orta boily Emma jüdeu töbettı jetelep alyp şyqty da, būl qalanyñ halqy «tau» dep ataityn biık şoqynyñ bauraiynda bıraz sergıttı. İt kädımgıdei köñıldenıp, güldı qaudanğa aunady. |
| 1911 |
Bara-bara asyr sap oinaudy şyğardy. Emma da jelökpelenıp, qara plaşyn süirete qaşyp, bırese Rekstıñ özın quğyştap, entıkkenşe jügırıstedı. Künı keşe özındei öspırım qyzdarmen gül terıp, tūlymyna qyzğaldaq qadağan bauraida basqa qyzyqty ūmytty. Künder ötıp jatty. Quanyş pen qaiğy – itjyğys. |
| 1912 |
Jazda boijazuy küzıne qyrsyq bop jabysqandai, mizamda qaitadan auruğa şaldyqty. Aurudan arylar şağynda tabiğattyñ kerkeljıñdıgıne kezıktı. Sol jyly küz de, qys ta jaisyz edı. Şamasyz ūzaqqa sozylğan sylbyr jauynnyñ aiağy qara qatqaqqa äkep soğyp, ärı qarai japalaq qar jiılep ketken. |
| 1913 |
Şöjedei ürpiıp, Emmanyñ aianyşty sezımın asqyndyrdy. Jauyn-şaşynda būiyğylyqqa üirengen Emma öz üiınde otyryp taRekstıñ müşkıl halın oilaityn boldy. Emmanyñ küieuı kelınşegınıñ nege kürsınetının joramaldap, itjandy ittıñ jaz şyğa dilanyp ketetının otbasynyñ äñgımesıne qosatyn boldy. |
| 1914 |
Syrttap, qara jaldanyp, doly äuenıne basty. Sary töbet «koloboktık» qalpyna tüsken şaqta, Emma küieuımen bırge kezektı demalysqa şyğyp, teñızge kettı. Jylda jaz şyğa, osy şaqta baratyn. Reks auru bolsa olar teñızge keter me edı, ketpes pe edı, būl jağy mälımsız bop qala berdı. |
| 1915 |
Emma äke-şeşesınıñ beiqamdyğyna yzalandy. Teñız jağasynda terısı sydyrylğan kertpeş mūrny qusyrylyp, qyzyl-küreñ reñı quqyldandy. Ūzyn sigareta tūtatyp, qara plaşyn küieuınıñ qaryna ıldı. Osydan keiın, Reks üştı-küilı joq bolğan aulany köruge zauqy soğa bermesın özı baiqap tūrğan joq. |
| 1916 |
Süiretılgen qara plaşty quatyn qyzyq qūmar Rekstıñ kısısıne qarap üretın zerektıgı Emmanyñ oiynda. Jazataiym, būğaudan bosanyp, qydyryp ketuı aqylğa syisa, közın aşqannan bergı panalağan ūiasyna qaityp soqpauy mümkın emes qoi, dep topşylaidy. Emma bır künı osy düdamalyn küieuıne aitty. |
| 1917 |
Aqyry, bır künı ol küieuın İankıge jūmsady. Senbı künı edı. Bylai şyğa bere, küieuı ainydy. Sonau quandağy audanğa baryp şañ jūtqanşa, odan ekı ese jaqyn teñızge baryp, şomylyp qaitqysy keldı. Bıraq kelınşegınıñ ekıūşty sözge ilanbaitynyn bıletın ol nendei uanyş oilap tabaryn bılmedı. |
| 1918 |
Aqyldy ittıñ itölgen jerden qalağa şekken sapary – būralañdağan berekesız jürıstıñ beinesı bop elestedı. Büiırı qusyrylyp, aşyqqan Reks, tılı salaqtap, şöldegen Reks köz aldyna keletın boldy. Meiırımsız jolauşydan taiaq jep, qyñsylağan it neşe türlı aianyşty sezım tudyrdy. |
| 1919 |
Sūrağan adamdary küle jauap qaiyryp, mazaqtağandai boldy. Ärı-särılık mendetkendei. Senbı künı jazğy teatrdan keş qaitqan Emmanyñ oiynan Reks şyqpai qoidy. Közı ılıngende, yğy-jyğy qalada basy ainalyp, öz ūiasyn taba almai jürgen it tüsıne kırdı....Tüske tarmasa şeşesı keldı. |
| 1920 |
Küngei tolyqtyrğan reñınıñ qyzyl şyraiy qoiulana tüskendei boldy. Şalqyğan küide şeşesın süidı. Tabylğan it jaiynda täpteş söz bastaldy. Qaqpany tyrmalağandağy Rekstıñ şarşauly türın, sūmdyq jünjıp ketkenın, ielerın bosatqanyn Galina Alekseevna qaltaryssyz, qarapaiym tılde surettep şyqty. |
| 1921 |
Böksesın kötere almai şoiyrylyp qalğan. Sūmdyq syzdağan aurudan, ärı qapylystyqtyñ doly yzasynan ekı közı qantalap, ökpesı solqyldap jatqanda, jetımektei bolsa da, jortuyldastyñ jolyqqanyn jaqsylyqtyñ nyşanyna balady. Ekeuı bıraz odyraiysty. Qyzyl tülkı qūiryğyn būlañdatty. |
| 1922 |
Plaskarttağylar köbınese kıtap oqidy. Jalpy vagondağylar köbınese tırşılık tüitpegın äñgıme etısedı. Halyqaralyq vagondağylardyñ ermegı mälımsız. Al, Tañsyqbai Boranbaev kele jatqan jūmsaq vagonda köbınese şahmat oinap, karta soğylady. Şahmat şırkın tereñdeu, karta şırkın taiyzdau. |
| 1923 |
Restoran jergılıktı uaqyt boiynşa jūmys ısteidı. Jergılıktı uaqyt özgerıp tūrady. Tüs äletınde esık sartyldatyp tūrğan jolauşylardy köresız. Boranbaev kırgende ashananyñ ışı tolğan adam edı. Oryn ızdep nedäuır uaqyt tūryp qaldy. Bır kezde kapitannyñ qasynan oryn bosady. |
| 1924 |
Osy kezde vagon äldeneden dır etıp, doñğalaq şaqyrlap, körşı törteu qaqtyğysyp qala jazdady. Boranbaevtyñ olja şampandy aşuyna tura keldı. Qyzara börtken jıgıt bokalda byjynağan şarapqa oqys üñıldı de, jylap qoia berdı. Bokalğa ekı tamşy jas tamdy. Boranbaev ta, körşıler añ-tañ. |
| 1925 |
Poezben jarysqan kökbūira özen jyrylyp qala berdı. Şeksız saharağa qarai būrylğan özenmen qoştasqandai, teplovoz aşşy dauys şyğardy. Orys jıgıtı bağanadan berı ağyn suğa üñılıp otyrğan. Aqsary reñı totyğyp, qyzyl-küreñdenıp tūrdy. Işınde şymyrlağan oi baryn Boranbaev tanyp keledı. |
| 1926 |
Iştegı jarany tyrnaidy. Boranbaev topan turaly äñgıme bastap kettı. Ğylymi däiekterge qazaqtyñ añyzyn qosyp, qisyndy-qisynsyz söz söilep otyrdy. Tabiğattyñ opasyzdyğyn, dünienıñ dürkın-dürkın sılkınıp tūratynyn ekeu ara keñeske tamyzyq etıp, alystan orağyta köñıl aitqandai boldy. |
| 1927 |
Pläjda künge totyqqan jartylai jalañaş tänder. Kölde jüzgen qaiyqtar. Äzıldesken, ändetken jastar. Qalanyñ qarbalasynan alys, jeksenbı künınıñ dumany. Zañğar taulardyñ biık tösıne ornalasqan döñgelek köldıñ syry tanyq. Kölge qūiatyn özennıñ basy mūzdan şyğatyn bolğandyqtan, suy sūmdyq suyq. |
| 1928 |
Jürekjūtqan neken-saiaqtar ğana şomylady. Bağy bır zamanda asqar taudyñ jaryluynan paida bolğan osy köldıñ tübınde talai ūlan ūiyqtap jatyr-mys. Köl jüz jylda qazan bop tūrady-mys. Atyrapqa tarağan añyz osylai desedı. Köl jağalai demalğan jūrttyñ köbı būdan habarsyz. Ärkım öz ermegımen bop jatyr. |
| 1929 |
Ol qoişynyñ özın kelemej qyldy:– Qoryqsañ, tauğa qarai şaba ber. Bız köldıñ tasyğanyn körıp qaitamyz. Köp ūzamai bır-ekı ükımet adamy keldı. Köldıñ körkın köru üşın kelgen. Olar qoişynyñ sözıne kämıl sene qoimasa da, jergılıktı basşylardy saqtandyryp, seiılşılerdı tarqatuğa qosty. |
| 1930 |
Ol qyzyn köterıp, kelınşegın ertıp, tömen qūlady. Qai-qaidağy qystaqqa qarai tyrbañdamai kölıkke bet alğanyn äielı de ūnatyp kele jatty. Tek, qyzy ğana üreilenıp, artyna būrylyp qarailai berdı. Köldı bögep jatqan şoğyr-şoğyr tastardan yldiğa qarai yzalap ağatyn suly sılem bar edı. |
| 1931 |
Sol sılemmen qūldilap bara jatty. Bır kezde oqys tau jañğyryqty. Köl şarasynan şyğyp ketıptı. Ğalamat topan qaptap keledı. Yldiğa qarai setıneuşıler köp edı. Bärı baj-būj etıp, janūşyryp örge qarai tyrbañdap qaşa bastady. Bıreudı bıreu bılıp bolar emes, ūlardai şulağan jandar. |
| 1932 |
Osynyñ bärı auyzşa aitqanda ūzaryp ketkenımen ıs jüzınde köz ılespes jyldamdyqpen bolğan oqiğa edı. Jūrt üreilı tüsten şoşyp oianğandai boldy. Qara teñızdıñ tübı qainağanda jağalauğa qarai mıngese tolqyndanğan laisañğa qarsy tūryp körgenıñız bar ma?! Leitenant däl sondai halde qaldy. |
| 1933 |
Sary şaşy ağaryp ketken. Kögıldır közı özgerıp tūrady. Bırese baiağy köldei tūñğiyqtanyp, tūna şymyrlap ketedı, bırese söner küldei bozğylt-sūr reñge köşedı. Baiyrğylyqtan aulaq. Ötken-ketkennen bılmeitın pälesı joq Boranbaev jasuy qatty kısı edı. Bıraq kapitannyñ küiıgıne şydamady. |
| 1934 |
Erteñıne köp adammen bırge ağaştyñ arasynda bosyp jürgenımdı ğana bılemın. Esten aiyrylyp qalyppyn. Jyndyhanada jatyp şyqtym. Kapitannyñ jol üstındegı türpetı endı tügel belgılı bolğandai. Boranbaev ötken-ketkennıñ osy taqylettes sūmdyğyn oilanyp otyr. Dünienı qaptağan topan. |
| 1935 |
Osy sözdıñ barşasynyñ jany bar. Tırşılık şırkınnıñ syry ışınde. Syrttan ton pışkender onyñ baiybyna bara bermeidı. Oraz Saryarqada tuyp östı. Ol jaqta aşatūiaq az da, qylqūiryq köp. Oraz taiğa mınıp ağalaryna ılese bastağan şaqta aşarşylyq bastalyp, bır taipa el şyğysqa qarai dürlıge köştı. |
| 1936 |
Jylağan kärılerdı, bozdağan tüienı, kısınegen jylqyny bıledı. Neşe aiğa sozylğan sergeldeñnıñ aiağy qarañğy...Şyğys Türkıstanda quğyn-sürgın körgen qazaqtarmen bırge elge oralğan Oraz Raqymbaev tūz-dämnıñ aidauymen osy aradan kep bır-aq şyqty. Onyñ qoişy bolğanyna üş-tört jyl. |
| 1937 |
Auylğa erteñ oralamyn. Qyzyl-qoñyr jüzı külımsırep, sänmen qyrğan qara mūrty jybyrlady. Jasy eluden asqanda mūrtynda qylau joq. Samaiyn şalğan aq közge ılıner-ılınbes. Atyn qaita erttep jonğa qarai jürıp kettı. Qūlağy terlegen qam jylqy jiı-jiı pysqyrynyp, lekıldei bastady. |
| 1938 |
Ötken-ketkennen, saharanyñ saltynan, qoişylyqtyñ beinetı men zeinetınen selkeulı keñes şertıldı. Denesı keñ pışılgen Qoñyrbergen sözge şeşen de, şymşymağa joq. Beitarap keñeske kösılıp otyrady. Ol toqsan auyz sözdıñ tobyqtai tüiını bar dep oilağan joq-ty. Oraz da būny jaqsy bıler edı. |
| 1939 |
Osydan keiın jalğyz bienı sauuğa da qoly timeitın, Şahizat ketse qara şañyraqtyñ qarañ qalatynyn aityp öttı. Būl jağyn Qoñyrbergennıñ özı de oilağan eken. Ol belgılı merzım ötkende Nūrbektı qolğa alatynyn, iın tüsırıp, küşık küieu qylatynyn aitty. Äieldıñ köñılı könşıgendei boldy. |
| 1940 |
Oğan qarağanda sılemdegı Jambyl tauy būiym emes. Tūrar balasynyñ qyrqynan şyğuyn kütıp jürdı. Bır künı ol jūmystan kelgende şeşesınıñ qūşağyndağy närestege qarap tūrdy, näreste säbi şyraimen küldı. Bır emes, ekı-üş märte küldı. Näzık säulelı külkı edı. Tūrardyñ et-jüregı eljırep sala berdı. |
| 1941 |
Bır ğajaby, bala äkesı men şeşesınen basqany tıstemeidı. Soğan orai, mınezı de jat, üige kelgen keibıreulerge talpynsa, keibıreulerden şyryldap qaşady. Qolğa üirengen bala osylaişa yñğaisyzdyq tuğyzady. Künder ötıp jatty. Ömırge talpynğan säbi ekı aiaqtylarğa elıktep, erte jüruge asyqty. |
| 1942 |
Bır künı tabaldyryqqa sürınıp qūlağanda şekesı jarylyp qaldy. Tağdyrdan taiaq jegen näreste kempırşe kemseñdedı. Osydan keiın äkenıñ meiırımı sūmdyq asqyndy. Qojyraq şeke oğan düniedegı eñ süikımdı şyraidai äser ettı. Ol endı erınbei-jalyqpai balany apyl-tapyl bastyra berdı. |
| 1943 |
Bala edendı mıse tūtpai baspaldaqqa talpynady. Satynyñ qaterlı ekenın bılmeidı. Tūrar Bektasov «ūiada ne körseñ, ūşqanda sony ısteisıñ» degen mätelge köz jetkere bastady. Talğar ainanyñ aldynda şaşyn taraidy, juchokpen qyrynady, üstıne ätır sepkensidı, trubkağa jarmasady. |
| 1944 |
Osy künı ekınıñ bırı ötken zamandardan zattyq mūranyñ qalmağanyna ökınse, Tūrar Bektasov Abai aitpaqşy, osynau dünienıñ ketıgıne bır kırpış bop qalanudy jön köredı. Öste tūra, ol balasynyñ arhitektor bolğanyn qalamaidy. Onyñ oiynşa, äke jolyn quu käsıpke bailanysty emes, bolmysqa bailanysty. |
| 1945 |
Tūrar syrtta tūryp qaldy. Köp ūzamai Talğardyñ şar-şar etıp jylağan dausy şyqty. Bektasov ışke enuge oqtalğanda kezekşı kempır aldyn qaqpailady. Sol arada ekeuı qysqa-qysqa äñgımelestı. Kempır qala topyrağynyñ balağa jaqpaitynyn, osyndai ış aurudyñ köbeiıp ketkenın aityp öttı. |
| 1946 |
Kün qūrğatpai auruhanağa barady. Balany körudıñ özı mūñ. Sätı tüskende ğana küzetşı äiel terezeden körsetedı. Bala sūmdyq jüdeu. Moiny qylqiyp, iyğy kümpiıp, qarauğa dät şydatpaidy. Ekınşı etajdyñ terezesınen qarağanbala kısı boiy qol ūsynym jerde tūrğan äkesın şyramytsa da ün qatpaidy. |
| 1947 |
Talğar alpamsadai bala bop östı. Baiağy mınezı ūlğaiyp, üidıñ ışın bazarğa ainaldyryp kele jatty. Endı tek Rauşanmen şekısıp qala beredı. Oiynşyqqa talasqanda şaqyldap, qolyna ılıkkenın laqtyryp, otbasynyñ äñkı-täñkısın şyğarady. Ekeuı de yzaqor. Talğardyñ yzaqorlyğy basymyraq. |
| 1948 |
Qaita öjet, batyl bop öskenın qalaidy. Jaz şyqqaly berı ol balasyn parkke aparyp, samoletpen ūşuğa bauli bastady. Özınıñ jasöspırım kezınde osy parkte aspaly, zäulım paraşüt boluşy edı. Būl künde ol joq. Onyñ ornynda ainalmaly döñgelek bar. Keide böbegın aldyna alyp, sol döñgelekpen ainalyp şyğady. |
| 1949 |
Talğardyñ basy ainalyp, betı quqyl tartqanda, ol qyzyl müiıske barady. Özı şahmat oinağanda bala ainala kögalda oinap jüredı. Osy jerde ol bır äielmen tanysty. Tanysqan joq-au, ämpai boldy. Razrädy bar äiel keide ūtady, keide ūtylady. İtjyğys tüskensaiysty qyzyq köredı. |
| 1950 |
Ekeuı sapyrylysqan jūrttyñ eñ şetıne otyrdy. Änşeiınde şahmatqa män bere bermeitın Bektasov eregısse myqty oinauşy edı. Ämpaidyñ aujaiyn tanyğan ol bırden tyqsyryp äkettı. Oiynnyñ orta şenınde būlardyñ qasyna bır erkek kep tūrdy. Taqtaidy közben şolyp şyqqan ol äielge būrylyp. |
| 1951 |
Jabdyqtau bölımı men buhgalteria – üş qabat keñ üidıñ ekınşı qabatynda. Al, bylaişa aitqanda, osy ekeuınıñ de üstınen qaraityn kadrlar bölımı, nege ekenı belgısız, bırınşı qabatqa, osy ekeuınıñ däl astyna ornalasqan. Bırınşı qabat ekeş bırınşı qabattyñ da täuırı timei, jartylai jerkepe tigen. |
| 1952 |
Jartylai jerkepedegılerdıñ tüsterı de oñyñqy. Tüskı üzılıstıñ jarty sağaty tamaqtanuğa ketse, qalğan jarty sağatynda tysqa şyğyp, küiırkenıp, jelqaqty bop jetıspeidı. Özderı tärtıp qadağalaityn bolğandyqtan, qoñyrau şyldyramasymen jartylai jerkepesıne qoiyp-qoiyp ketedı. |
| 1953 |
Qai-qaidağyğa sūrau salyp, baiyrğy mamandarğa maza bermeitın Böstekbaev joldastyñ özın qysqartu jön, – degen. Sodan berı zavod direktory qobaljuda. Böstekbaev pen Taimanovtyñ ekeuı de beldı qyzmetker. Arasynan şyqqan örtke qaisysy küierın direktor anyq bıle bermeidı. Temırdıñ ekı basy ystyq. |
| 1954 |
Batyraş Böstekbaevich Böstekbaevtan kım turaly sūrasañ da, jetıstıgı men kemıstıgın jatqa soğady. Tıptı, zavodtyñ direktoryna keregı bolmasa da, söz bolğan qyzmetkerdıñ äke-şeşesınıñ, nağaşy-jienınıñ, äielınıñ törkınınıñ kım ekenın aityp, keide, solardan jūğysqan jaqsy-jaman qasiet ızdeidı. |
| 1955 |
Az söilep, köp ısteuşınıñ bırı ekenın ğana bıledı. Onyñ obkomdağy, sonau glavkadağy bedelın de boljaidy. Teoriadan Böstekbaev myğym körınse, ıskerlıkte, logikada Taimanov basym jatady. Ekeuınıñ arasyn ūlastyru qoldan kelmeitın ıs siaqty. Būl direktordyñ özı eskınıñ közı eseptı. |
| 1956 |
Tüstı metalurgia jüiesınde basşylyq qyzmette bolğanyna köp jyl. Qaida barsa jospar oryndalyp, abyroida kele jatyr. Bıraq zaman ösedı eken. Jas buyn er jetıp, myğym soğady eken. Zavodtyñ jalpy körsetkışterın mıse tūtpai, tehnikalyq mamandyqtyñ şeñberınen şyğuşylar köbeiıp tūr. |
| 1957 |
Osyndai dälu sözge şamdana ma dese, partkomnyñ sekretary ūrlanyp külumen tynady. Direktordyñ aqyly jetpeitın bır jerı osy. Bır künı üş qabat kök üidıñ üşınşı qabatynda, direktordyñ kabinetınde, düiım jūrttyñ közınşe Böstekbaev men Taimanov tağy ūstasty. Aityspağan sözı joq. |
| 1958 |
Jasy bolsa, keldı. Qūrmettep, pensiağa şyğarsaq qaitedı? – dedı. Būl bır tabylğan aqyl boldy. Osy künı pensiağa bıreuler özı asyqsa, endı bıreulerdı özgeler asyqtyrady. Būndai jäit obkomda da, glavkada da bar. Osyny oidyñ ılgegınen ötkızgen direktor sekretärğa qolqa saldy. |
| 1959 |
Quanğany, qaiğyrğany belgısız. Bärınıñ auzynda Batyraş Böstekbaevich Böstekbaev boldy. Bıreuler bastapqy ekeuın bırıktırıp atasa, endı bıreuler familiasynyñ özın jalañaş atady. Erteñıne tüskı üzılıs şamasynda zavod basqarmasynyñ qyzmetkerlerı taily-taiağymen direktordyñ kabinetıne jiyldy. |
| 1960 |
Sehtıñ bastyqtary şaqyryldy. Oryn tigenderı dümın basty da, oryn timegender iın tırese türegelıp tūrdy. Zaldai keñ kabinettıñ ışıne adam syimai kettı. Qūrmettı orynda, qūlaqty oryndyqta Böstekbaevtyñ özı otyrğan. Zavodtyñ direktory odan közın almai, sözın oğan tügel arnap şyqty. |
| 1961 |
Bırneşe ai öttı. Batyraş Böstekbaevich alğaşqy kezde zavod basqarmasy atalatyn üş qabatty kök üige baryp jürdı. Ornyna otyrğan äiel ony alğaşqyda jyly qarsy alyp jürdı. Bıraq keiın bırte-bırte suyna bastady. Onyñ aqylyn kereksıngen türı joq. Is qağazdardy da özınşe retke keltırıp qoiypty. |
| 1962 |
Jaişylyqta anadaidan kelıp amandasatyn qyzmetkerler Batyraş Böstekbaevichty körmegensıp, öte şyğudy jiılettı. Ne müsırkei, ne mysqyldai qarauşylar da bar siaqty. Böstekbaev sūmdyq şamdandy. Aqyry, zavod basqarmasyna barudy bırjola doğardy. Osydan keiıngı äñgıme kök üidegılerge ärtürlı bop tarady. |
| 1963 |
Şaşyrañqy şarualar men bytyrañqy dihandardyñ basyn qosqan kolhoz osy. Üş jüz tütın tūtatqan kolhoz körıngennıñ yñğaiyna köşpei ekı ğana qystaq bop ornalasqan. Şuaq süietınderge tamdaryn kıltenıñ küngei betıne, köleñke süietınderge – terıskei betıne saluğa ūlyqsat etken de osy «Qūrama». |
| 1964 |
Osy ekı betkeide şöre-şöre bır adam – qobyzşy Nazar. Ertede Syr boiy men Qyr qyrqalaryn kezek şarlağan qañğybas endıgı ermegın egız qystaqtan tabady. Küngeilıktermen pıste şağysady, terıskeilıktermen asyq oinasady. Äiteuır, şuaqty küzde öz üiınde baiyz tauyp otyra almaidy. |
| 1965 |
Şalqalağan küiınde nasybai atty. Qyzylşanyñ külıne aralastyrylğan aşşy temekı ernın küldıretıp, basyn ainaldyrdy. Nazardyñ şegır közı tūmandandy. Tamnyñ paruazyna qadalyp, bırese qabaq tüie tünerıp, bırese jadyrap jymidy. Erınıñ oqys özgergen tūrpatynan Ziaş şoşyp, neşe türlı boljau jasady. |
| 1966 |
Soñğy joramaly Ziaşty üreilendıre bastady. Osydan bır jūmadai būryn küieuınıñ äldekımmen qobyz jaiynda äñgımeleskenın qūlağy şalğan-dy. «Qara perını qaita qolğa qondyrmai köñılım könşır emes» degenın anyq estıgen-dı. Sol perını añsasa, azğantai aqylynan adasyp qalmasyna kım kepıl. |
| 1967 |
Ağaştyñ tūrqy barğan saiyn qysqaryp, basy imektene berdı. Juan dümı men qylqiğan moiyn meşel balağa ūqsap tūrdy. Osydan keiın ışı qaşaumen üñgılgen qañqa daiyn bolğanda qobyzşy beine bapkerdei bäldendı. Ol köpten berı bırınşı ret ainağa qarap, qauğa saqalyn baptady. Etıgınıñ synyq nälın auystyrdy. |
| 1968 |
Orys raiynan qaityp küldı. Ekeuı bädır-batpaq tılde ūğysa almady. Nazar endı ymmen tüsındırmek boldy. Qobyzdy pūşpağymen surettep, oğan qyl kerek ekenın aitty. Ekı tal qyldyñ bır şetın orysqa ūstatyp, bır şetın özı ūstap, oñ qolyn şalğylap, qysqa bır saryndy auzymen aityp şyqty. |
| 1969 |
Osydan bes jyl būryn ükılı baqsynyñ jelıkken bozbastar men boidaq kelınşekterge zıkır saldyrğanyn Ziaş öz közımen körgen. Qūdai basqa bermesın, jynoinaqtyñ özı. Auzy köpırgen bozbastar basy ainalğan äielderdı jeñınen jūlqylaidy. Küieuın qyzğanğan Ziaş nağyz naqūrystanğan Nazardy üiıne äreñ äketken. |
| 1970 |
Bırte-bırte üirenıstı. Äsırese, böpelı bolğannan keiın müldem şyğysyp kettı. Şekesı quşyq, mınezı şyrt etpe küieuımen de etene boldy. Qanşa aşulansa da töbeleske barmaityn ädetı ış tartqyzdy. Tek, qobyzy tüskırın suqany süimeidı. Äsırese, baiağy zıkırlerden keiın jüregı ainidy. |
| 1971 |
Qobyzdan qūtylaryna quansa, küieuınıñ tūtylaryna qaiğyrdy. Küieuı basqa tüsken päleden imek aspapty syndyryp qūtylğanda, ol oğan äste qaityp jolaidy dep oilağan joq-ty. Endı qara qyrsyqtyñ qaityp oralğanyna ıştei sekemdendı. Bır künı ekıntıde Ziaştyñ üiınde abysyn-ajyndary äldeqalai bas qosty. |
| 1972 |
Sairap-aq tūr ğoi, – dedı kempır. Nazar qobyzyn asty-üstıne audaryp, ışındegı süiektı saldyrlatty. Osydan baryp esıne dabyl, dañğyra, dauylpazdar tüstı. Öspırım şağynda dañğyrlaq aspaptardy mensınbei qūiqyljyğan qobyzğa ğaşyq bolyp edı. Soryna qarai ūstaz az boldy. Bılgenderı üiretpedı. |
| 1973 |
Nazar sūstanyp qaldy. Osydan üş jyl būryn jeketūraq qylatyn däulettıler tabylmağanda Nazardyñ qobyzyn qara tızımge ılındırgen qular osylar edı. Salyqqa salynğan astyqty taba almai küizelgen Nazar qobyzyn syndyrğanda, künderdıñ künınde būlarmen sūqbattasamyn dep oilağan joq-ty. |
| 1974 |
Bekerge küiıp kete jazdadym ğoi, qyztalaq, – dep bır qoidy. Osydan keiın qobyzyn qaita tolğauğa yñğailandy. Ol özınıñ maitalman emes ekenın anyq bıledı. Syndyrğan qobyzdyñ ornyn üş jyldai joqtamauynda da kökırek sezetın syr jatyr. Bıraq būl künde odan ozatyn qobyzşy jäne joq. |
| 1975 |
Zärulıktıñ zoryna ainalğan Nazardyñ sürındıretın synşy joğyn közı jetse köñılı de zärulıkten jetıludı qalaidy. Qam qobyzdy toq jylqyğa balağan Nazar aspapty asyqpai ysyldyrudy maqūl körıp, qylyn barmaqpen ūzaq tolğady. Jalğyz barmaq ersılı-qarsyly jügırıp, bır yñğai jaily ün töktı. |
| 1976 |
Ūzaq ännıñ qaiyrmasy kelgenşe sözdı ūiqastyryp ülgeretın aqyndai Nazar ıştei jedel tülep, alğyr qial keşıp otyrdy. Esıne öspırım şağy, jıgıttık kezeñı tüstı. Būl öñırdıñ erkek kındıgı şetınen kökparşy, şetınen änşı bolsa, Nazar atqa şabudan qoryqty, än saluğa şiqyldaq kömeiı könbedı. |
| 1977 |
Sebebın özı de bılmeidı. Äiteuır, tūla boiyna qobyzğa degen qūmarlyq daryğanyn sezınedı. Onyñ miy qobyzdyñ sarynymen şuyldaidy, onyñ jüregı qobyzdyñ yrğağymen dırıldeidı. Qobyz da qobyz! Qoraştyq – keide ökınış, keide uanyş. Qol jetpegen jerge dıt jetetındei mylqau qūştarlyq baurauyn qoimaidy. |
| 1978 |
Endı ol qam sañlaqty şūğyl jaratty. Şalğyşty rabaisyz oiqastatyp, qyltamaqtan, keñ sağaqtan kezek şalyp, sausaq basysty jiıletıp jıberdı. Aşynğan aspap qyñqyldap, qyñsylap aşşy-tūşşy dybystardy sapyrylystyra bastady. Būnyñ bırazy baiağy Qūlynşaqtan qalğan dauyldy saryndardyñ qiqymy. |
| 1979 |
Bağanadan berı qityqqan qobyzşynyñ oñ qoly ıske endı-endı ğana qosylğandai. Elgezek şalğyş qialai köldeneñdep, dırıldep tūryp aludy şyğardy. Qoltyğy sögılgen qobyz şalğyşqa barabar baiyrğy ün bere bastady. Samaldai salqyn ün asyqpai ūitqyp, jyly tartyp, reñın özgerte bastady. |
| 1980 |
Qarapaiym pendenıñ ışınde ne jatqanyn jylan sezdı, adamdar sezbedı. Nazar bır uystanyp, qyrğidai tüiılıp, kärı serıgın aiausyz şymşylağanda qobyz müldem aşyndy. Tolğaular men toryğular aralasyp, ömırdıñ qyzyğy men qasıretın, ökınışı men quanyşyny sanağa sıñırdı. Jürek äldilenıp, kökei köksedı. |
| 1981 |
Şarap bolmaşy ğana şaiqaldy. Sol dökırleu stakannyñ erneuınen süiıp, tamsana-tamsana bır bötelke möldır şarapty tauysqanda, kädımgıdei qyzyl küreñdenıp qalyp edı. Oñtüstıktıñ köktemgı ymyrty üiırılıp, tūnyq tünge ūlasqanda tysqa şyqty. Terıskeiden esken qoñyr lep kökırektı aimalaidy. |
| 1982 |
Bau aldynda jaryq mol bolğandyqtan, bilep jürgen qyz, bozbalalar közge anyq şalyndy. Būlar kelgende Vitä Burnosov:– Menı bilegısı kelmeidı deisıñder me, qaşanğa şeiın oinamaqpyn, būl ne jaza? – dep ötırık bälsınıp tūr eken, stansianyñ jaña nachälnigın körgen soñ kıdırmei qaita tartty. |
| 1983 |
Poezdar sara qabyldanyp, sara jöneltılıp keledı. Tärtıp ornyğa bastady. Jaz şyqqanğa şeiın qol timei, töbesı örmekşıge ūia bolğan vokzal aq syrmen syrlandy. Syrdy Aqan körşı qūrylystan sūrap äkeldı. Bufet jūmys ısteitın boldy. Endıgı bır jetpei tūrğan närse – vokzalda şaştaraz joq. |
| 1984 |
Anau N. progonynyñ şpaldary şırıp bıttı. Tez arada auystyrmasaq bolmas, – degen. Torjan jol masterı edı. Sol sebeptı, ol stansia nachälnigınıñ obhodchik Matvei şaldyñ sözın oljalanyp, jol jūmysyna aralasuyn, alğaşqy künnen bastap aqyl aituyn bolaşaq astamşylyqtyñ nyşany dep tüsındı. |
| 1985 |
Petrdı būrynnan eptep bıletın Torjan sonyñ üiınen qyz ben şeşesın körıp, şai üstınde bıraz äñgımelesken. Keiın Aqan otdelenie janyndağy jūmysşylar jabdyqtau bölımınıñ bastyğyna aityp, Janna Romaşovany qyzmetke aldyrtqan. Jolauşy tasityn poezdar būl stansiadan täulıgıne ekı-üş-aq ret ötedı. |
| 1986 |
Qyrynuşylar az bolady. Osy sebeptı, Janna tūrğan halyqtan keluşılerge şyn quanyp, yqylastana kütedı. Būğan jıgıtter de mäz. Olar qyrynudan keiın massaj jasauyn, şaşyn juuyn ötınıp, oryndyqtan tüspei ülken şar ainanyñ aldynda otyryp alady. Mūndaiğa qūlağy qanyq Janna samarqau külımsırei beredı. |
| 1987 |
Äbden standartqa ainalyp ketken külkı siaqty. Bıraq, şaştaraz şeberınıñkäsıbınde bolatyn bır qūpia sezımtaldyq, talğampazdyq, synampazdyq Jannada da bar edı. Sol qasiet boiynşa bağzy bır bastardan qūttylğanşa asyqsa, endı bır kısılerdıñ şaşyn mūntazdap qiyp, partozdap taraudan erınbeidı. |
| 1988 |
Parasat bıtuge jaralğan keñ mañdai aq-sūr reñıne ädemı jarasady. Oraiyn tauyp oqtyn-oqtyn audara qarağan ötkır qoi közı aina betınen Jannanyñ közıne tüskende tūna möldırep te ketedı... Küllı jıgıtterdıñ ışınde, şaşy ösıp ketkende ğana bolmasa, şaştarazğa kelmeitın jalğyz osy jıgıt. |
| 1989 |
Janna sol qolğa sirek tüsetın Torjannyñ qoiu qara şaşyn lypyp tūrğan qaişymen basyp bolğan soñ, rūqsat sūrap jatpastan, saqal-mūrtyn qyrdy da, kompres qoiyp, massaj jasady. Jannanyñ jıñışke, ūzyn sausaqtary Torjannyñ at jaqty betınde aq şabaqşa oinady. Sausaqtar näzık şartyldap, qanatymen sabalady. |
| 1990 |
Bıraq, qūmartu degenımız ğaşyqtyqqa qarai bastaitynyn ekeuı de küñgırt sezıngendei edı. Sodan baryp köñılderıne kırbıñ tüskendei boldy. Ärqaisysy Janna aldynda öz yqpalyn, öz bedelın, öz märtebesın köterudıñ jasyryn ailasyn ışke büktı. Aqan Jannağa köbırek üiırılıp, köbırek iıldı. |
| 1991 |
Oqjetpes dese degendei edı. Tek, eñısınde köl joq. Bıraq, köldei kök ağymy bar. Saiyn qualap qiğaş ağatyn erke özenı bar. Büiırı şyğyñqy kelıp, barğan saiyn sümbıldenıp, symbattana tüsetın, qoldan soqqan kümbezdei kökke şanşylğan äsem şoqy. Etek jağynda bıryñğai būira qarağailar baiau tolqidy. |
| 1992 |
Sol qarağaidyñ ışınde, samaidy şalğan qyrauğa ūqsap, jıñışke ekı aq qaiyñ tūr. Janna men Torjan sonyñ arasyna kelıp otyrdy. Şyrqau aspanda üiırınen adasyp qalğan azğantai aqşa būlt ırkıs-tartystanyp, tau şyñyna qonğaly kele jatyr. Bauyryn samalğa tösep, aqyryn yrğalady. |
| 1993 |
Myna jaq tepseñde qyzğaldaq pen nıl kögıldır gülder, qyruar şöpter aralasyp, qyzyl-jasyldanyp, bal-būl janady. Bergı sazdaqqa bıtken seldır jalbyz şamaly naiqalady. Mūrnyña qyşqylt jūpar iıs kelıp, kökırektı qytyqtaidy. Jannanyñ jasyl kosynkasynyñ astynan jıñışke jıbek şaştary jelbıreidı. |
| 1994 |
Sıbır şyñdağan şymyr qyz jarastyqty salmaqpen otyra berdı. Tek, kökıregın tıregen egız anar bır köterılıp, bır basyldy. Bolmaşy dırıl sezıldı. Torjan qağılez eppen taqala tüstı. Qyzdyñ öñıne qyzyl-küreñ nūr şyqty. Kögıldır közı erıgen tūzdai mūnarlandy. Torjan süiuge oqtaldy. |
| 1995 |
Syrtynan qyzğanysyp, Burnosov pen Ğizatullin mas bolyp sabalasyp qalğanyn Torjan da esıtken. Dañq pen därıpke bızden görı bauyrmal äiel balasy ıştarlyqqa da bır taban jaqyn tūratynyn bıletın. Torjan bufetşı, kasirşa qyzdardyñ Jannağa terıs qarasularynyñ da sebebın baiyptaityn. |
| 1996 |
Torjan syr bermegensıp, madaqtai tüstı. Bıraq, quam degen qūpia qyzğanyşy reñıne qaita üiırılıp, kılegeilene berdı. Ädebietegı atyşuly «üşbūryş» tağy da oraldy. Janna esımım qalamğa ılıgıp, qağazğa tüsedı dep oilağan joq edı. Sondyqtan, ekı jıgıttıñ ortasynda ärı-särı boldy. |
| 1997 |
Vitäny jasy qarailas bolğanyna qaramastan, balağa sanady. Bauyrmaldyq rai ğana tanytty oğan. Sonymen ıştei kömeskı boljaular jasağandai boldy. Aqan – kelbettı de, körkem jıgıt. Köñıldı de, önerlı de siaqty. Onymen, sırä, köp ortasynda, oiyn-sauyq üstınde ämpailyq jarasatyndai. |
| 1998 |
Sonyñ özınde keide alma-kezektesıp ısteidı. Däl bır jolauşy tasityn poezdar keler sätterde bolmasa, üşeuı bırdei mūqiat otyrmaidy. Sonda künderdıñ bırınde, erteñgı şaqta bufette Jannany şampanşa byj-byj etken jemıs suymen syilap otyrğan Aqannyñ üstıne Torjan kırgen edı. |
| 1999 |
Sodan keiın ol, – özım jazyp qoiaiyn, qoldy keiın qoiarsyñ, qam jeme, – dep jadyrai tüskendei boldy. Torjan bağdarlai qoidy. Aqan qyz qasynan şyqqysy kelmei, ötırık aityp saldy. Qyzarğan sebebı de osy. Torjan mysqyl külkısın äreñ jasyrdy. Joldasynyñ köñılın jyqqysy kelmedı. |
| 2000 |
Jannadan qymqa ozyp, qaşqan qoiandai sekeñdep, jetkızbei kele jatqan köleñkesı bırte-bırte ūzaryp, qyzyqty formasynan aiyrylyp barady. Soğan qarağanda, kün de batuğa taqalsakerek. Janna artyna būrylyp qarady, onyñ közın mañdaiy jarqyrap temır jolmen jüitkıp kele jatqan paravoz bögedı. |
| 2001 |
Artqy vagondary suğa süñgıgen krokodildıñ qūiryğyndai būlañ ettı. Sostav közden taiğan soñ, Janna velosipedınen tüsıp, az dem aldy. Sodan ol qyrañğa şeiın maşinasyn jetektep şyqqanda arğy oipañda toqtap tūrğan sostavqa közı tüstı. Paravozdyñ janynda üimelegen on-on bes adam bar. |
| 2002 |
Ol kelgende Torjan jol janyndağy bağannan tüsıp jatyr edı. Şamasy, telefon arqyly söilesken bolu kerek, türı ört söndırgendei. Paravozdyñ aldyñğy doñğalağy relsten şyğyp ketıptı. Jer süze toqtasa kerek. Eskırgen şpaldardyñ bırı qūrt üñgıgen soidaq tıstei tübımen qoparylyp jatyr. |
| 2003 |
Stansianyñ nachälnigıne auyzşa aitqam dep eşkımdı sendıre almaidy: dälel joq, kuä joq, zañ ilanar sebep joq. Torjannyñ köñılı alau-jalau boldy. Işınde otty qūiyn oinady. Ol distansia basşylaryna da yza boldy. Tehnika men küş jetkılıktı bolğanda, sostav kelgenşe remontty bıtırıp te qalatyn eken. |
| 2004 |
Mūnyñ bärınen tük habary bolmasa da, basyna qara būlttyñ ainalğanyn kämıl sezgen Torjannyñ köñılı qaiauly edı. Ol aldynda tüsı suyq küñgırt dünie tosyp tūrğandai, keler sağatqa yntyğudan qalyp barady. Ekı közı tañuly adamdai, attap tüsuden qorqady. Keşegısı men bügıngısın qimai qynjylady. |
| 2005 |
Az ömırınde älı aşynyp körmegen Torjan osyndai aianyşty oida jürgende, aldy-artyn şola kelıp, tağy bır renjıgen jerı, qazaqşa aitqanda, qolynyñ qysqalyğy. Ol äkesınen bır jasynda, şeşesınen bes jasynda airyldy. Äkesın, ärine, bılmeidı. Şeşesı betıne kül tabyn salğan kese basyp otyratyn-dy. |
| 2006 |
Janynyñ balausa japyrağy sarğaiyp, sağynyşy molaidy. Änşeiınde jalyqtyratyn bosqoldylyq mynadai ışqūstalyqqqa ūştasqan soñ üige otyrğyzbady. Kärı-jastyñ bärı mäz jaidary jazda tau tabiğatyn öz qasynan qiyp kete almaityndai, ol belestı-bökterdı, suy sarqylğan sai-salany, şatqal qūzdy aralaityn boldy. |
| 2007 |
Torjannyñ japadan-jalğyz qañğyru sebepterın özınşe joryğan Janna onyñ ız-tüzın bağdarlap qalatyn şağy da boldy. Būdan beihabar Torjannyñ közıne san aluan tau tabiğatynda erekşe ystyq körınetını süiır şoqy bauraiyndağy būira qarağailar edı. Bügın de talai jerdı aralap kelıp, sol qarağailardy saialady. |
| 2008 |
Jas ömırınıñ ärneden ümıtker şabbytty künderın tügel arnağanda tūñğyş mahabbaty ne körsettı, nendei däm tattyrdy? Şüigın örısınde erkın şaryqtatyp, baqytqa qarai şaqyrdy ma? Älde, toiattağan qarşyğadai ainyp qalady, adasyp ketedı dep, ädeiı tetkeu ūstady ma? Torjan küllı dünienı süidı. |
| 2009 |
Klub jaqta şyğar. Oiynnan keiın bi bolady, – dep sözge Burnosov kilıktı. İyğynda üirenşıktı garmony asuly. Basynda jiegı setınei bastağan şi qalpaq. Kök jıbek teniskasyna qoñyr säten şarovary ersı körınbeidı. Torjan şyramyta tanityn basqa da bırneşe jıgıtter jyly şyrai berıstı. |
| 2010 |
Torjan keñesken kısısıne ylği tura qarap söileitın edı. Būl joly baiyrğy ädetın tosyrqap, közımen jer şūqi söiledı. Osynysy esıne artynan baryp tüsken ol basyn şūğyl köterıp alyp, Matvei qarttyñ didaryna qarağanda, onyñ da köñılı bosap tūrğanyn tanydy. Torjan aiap kettı. |
| 2011 |
Sonda baryp, dop quyp jürgen balalardy qyzyqtady. Klubtyñ ışı qapyryqtau bolğandyqtan, ebı barlar esık pen terezenı syğalady. Sonyñ bırı Aqan edı. Ol aiqara aşyp tastalğan terezenıñ aldynan oryn alyp, terlegen qoltyğyn äntek köterıp, esınedı. Bıraq jinalys üstınde ony ūzaq auyr oilar mazalady. |
| 2012 |
Talai tamaşa jyldardy basynan bırge keşırdı. Tatulyqtyñ tättı dämın tatysty. Stipendiadan tietın azğana aqşany köbınese böle-jara kördı. Jataqhanada bır bölmede tūratyn ekeuı Aqannyñ qala şetındegı üiıne jeksenbı saiyn bırge barysty. Onyñ şeşesı Torjandy tuğan balasyndai jaqsy kördı. |
| 2013 |
Bıreuı kündelıktı tırşılıktıñ talabyna bastasa, ekınşısı – qauıp-qaterı köp qarañğyğa alyp barady. Joldasyn jauğa qiyp ketken qorqaqtai Aqan osyndai syn sağatynda jamandyqty auyz jalasqan dosyna audaryp otyr. Jol airyğynda jasqanşaqtyq jasap, aldyna jazyqsyz jandy salğysy kep otyr. |
| 2014 |
IH Stadionnyñ atağy dardai bolğanymen, özı şağyn edı. Ekı jaqtağy qaqpasyn, toryn alyp tastasa, änşeiın bır sazdaq oipañ deisıñ de qoiasyñ. Soğan qaramastan, jinalystan şyqqan jūrttyñ köbısı stadionğa qarai oiysty. Ülken stadiondarda bolatyn jügırıs joldary mūnda aiaq az tiıp, şiyr bolmağan kögal edı. |
| 2015 |
Oiynğa körşı qūrylystyñ fizrugı südä boldy. Kögaldy alañnyñ qaq ortasynda, tüie aunağandai şañdağy şyğyp jatqan şağyn taqyrdan dop oiynğa tüstı. Qyzyl maika kigen, kädımgı futbolşy formasyndağy temırjolşylar ärtürlı ala-qūla kiıngen kolhozşylardyñ qaqpasyna bırden şabuylğa köştı. |
| 2016 |
Oiynnyñ alğaşqy on bes-jiyrma minutynda dop sol qaqpanyñ mañaiynan şyqpai qoidy. Bıraq, torğa tüse almady. Futbol oiynyna jaqyndau temırjolşylar auyldan kelgen jıgıtterdı mensınıñkıremei kırısken edı, sondyqtan olardyñ oiynynda özara ūğynuşylyq, yqşam bailanystyq bolmady. |
| 2017 |
Kolhozşylardyñ qaqpaşysy Petr edı. Jasynyñ bırtalaiğa kelıp qalğanyna qaramai, sportan qol üzbeitın-dı. Alşaq kökıregı arystannyñ keudesındei jün-jün bolyp, dop jaqyndap qalğanda şiyrşyq ata oqtalady, şamağa kelse-aq biıktegı dopqa atyla ūmtylady, jerdegı dopqa etpettei qūlaidy. |
| 2018 |
Tyñ şabuylşylarğa tötep bere almady. Köp ūzamai Vitä Burnosov Torjanmen arpalysta odan dopty tartyp aldy da, şyrqau şyğyp ketıp, aldyñğy qorğauşylar jol tosqanşa bolmai, jiyrma bes metr jerden dopty soğyp jıberdı. Säl keş ūmtylğan qaqpaşy qoly jeter-jetpes bop qağa almai qaldy. |
| 2019 |
Dop joğarğy būryşqa süñgıp kettı de, auğa tüsken şortandai tordan bır-aq būlañ ettı. Qūr qan sorpa bolyp, tük şyğara almağan temırjolşylarğa yzalanyp otyrğan jūrt oqys şu ete qaldy. «Senderge sol kerek, bälem!» degendei üstemelep qol şapalaqtap, äldekımder bas kiımderın laqtyrysty. |
| 2020 |
Oiyn ortadan bastaldy. Aqandar şabuylğa şyğuğa oñtailandy. Bıraq olardyñ aiağyna dop tūraqtamady. Bır mezette qorğauşynyñ Aqanğa jıbergen dobyn orta joldan qağyp alyp, Ğizatullin keiın qarai qiğaş jügırıp bardy da, eñ aqyrğy momentte dopty qorğauşynyñ üstınen asyra, qaqpağa töndıre tastady. |
| 2021 |
Tūtyğa berdı. Ekınşı taimda kolhozşylar şabuylğa üş-aq adamyn qaldyryp, qorğanysty berık ūstady. Būl, ärine, qate taktika edı. Bıraq sony temırjolşylar paidalana almady. Dop qaqpadan ne asyp ketıp, ne qisyq ketıp jatty. Ädette dopty köp kırgızetın Aqannyñ soñynan arnauly qorğauşy qalmaityn boldy. |
| 2022 |
Ol kinoğa şaqyrsa tıpten sarañ barady. Onymen bilese, boldyrğan qūlyndai tältırektep, sürıne beredı. Onymen äzıldesse, būrynğy ystyq lebızı salqyn tartyp, şyraily iba-nazy şymşyğan keskınge ainalady. Ol şaştarazğa kelıp, saqalyn aldyryp, massaj jasatsa, qūtylğanşa asyğady. |
| 2023 |
Zapyran qūsar adamdai öz kökıregınen özı jirenedı. Būl ne ğazap! Aqan tergeu ornyna baryp, jauapkerşılıktı öz moinyna audaraiyn dese, Almatydağy äke-şeşesın, jasöspırım qaryndasyn aiaidy. Ömır örısıne emen jarqyn jaña ğana şyqqanda, mol dämenı ana zarymen şaiqau sūmdyq tragedia bolyp elesteidı. |
| 2024 |
Tağaevtarmen bırge temırjol tehnikumyn bıtırıp kelgen jas mamandardyñ ışınen qyzmetke jeñıltek qarağan bırneşe faktıler aşyldy. Oğan qoğamdyq şaralar da qoldanyldy. Sol qoğamnyñ är salasy öz tarapynan ärtürlı qamqorlyqtar da qarastyrdy. Tağaevty sottaudyñ maqsaty özge jūrtty saqtandyru bolmaqşy edı. |
| 2025 |
Sondyqtan, sot aşyq qūrylyp, qorğauşy men aiyptauşy şaqyryldy. Aiyptauşy, oquşyğa mälım, qart prokuror boldy da, qorğauşydan Torjannyñ özı bas tartty. Sot otdelenienıñ klubynda qūryldy. Jūrt syimai kettı. Temrjolşylardan basqa bıraz kolhozşylar, sauda qyzmetkerı kelgen. |
| 2026 |
Sonyñ ışınde Janna men şeşesı de bar edı. Osydan bır kün būryn Torjandy eñgezerdei milisioner kelıp alyp ketken bolatyn. Qazır ol sol milisionerdıñ küzetuımen aldyñğy qatarda sot jaqqa qarap jalañbas tūr. Sot aşylğanda aitylatyn dağdyly resmi sözderden keiın aiypker Tağaevtyñ jauaby tyñdaldy. |
| 2027 |
Resmitürde, zañdy türde jurnalğa jazbadym, salaqtyq jasadym... Janna osyndai baqytsyzdyqqa öz basynyñ sebepker bolğanyn endı añğarğan edı. Torjannyñ «Raportty bufette oñaşa berıp edım» deuı äneugı būlaq basyndağy äñgımeden berı köñılıne ūialap jürgen küñgırt düdamaldyñ syryn aşyp otyr. |
| 2028 |
Tağdyryn südälardyñ ädıl ükımıne tapsyratynyn bıldırdı. Közınıñ jasy kömeiıne qūiylğandai, dausy bulyğa şyqty. Täjıribesız jas ekenın, baqytsyz būl oqiğadan ülken sabaq alatynyn eskertıp, keşırım sūrağandai boldy. Şyn yqylaspen söilep, janarynda tereñ, syrly tolqyn oinady. |
| 2029 |
Bostandyq qyzyğyn körgısı keletın, meiırımsızdıkke ūşyrap ketse, artynda tausylmas arman-ökınışı qalatynyn mūñaia aitqanda, zaldağy jūrt kädımgıdei qobaljydy. Äldekımderdıñ köñılı bosady. Janna jūrttan ūialyp, közınıñ jasyn äreñ ırıktı. Bır-ekı äiel solqyldap jylady. Sonyñ bırı – Jannanyñ şeşesı edı. |
| 2030 |
Torjan ystyq botqadai jabysa berse daq tüsırmei ketetını de anyq edı. Oğan barmai ne körse de özı körmek bop erlıkke bekınıp tūr. Ony qalai qūrban etersıñ? Sätı kelmegen qymbat mahabbatyn osyndai jıgıtke qimağanda kımge qiuğa laiyq? Aqannyñ köz aldyna jıñışke ömır jolynyñ ekı airyğy elestedı. |
| 2031 |
Bıreuı qaterlı, ekınşısı qatersız. Qatersızıne tüsse, Torjannyñ aldynda aiypty. Qaterlısıne täuekel etse, qaityp oralar-oralmasy mälımsız. Osyndai olqyly-tolqyly oida Aqan basyn joğary köterıp edı, oğan südä qadala qarap otyr eken. Jüregı dır etıp, tūla boiy şymyrlap kettı. |
| 2032 |
Sodan ol qoğamdyq boryşqa kımıñ, qalai qaraitynyn söz qyla kelıp, Tağaevqa toqtaldy. Sostav aman qalğannyñ özınde uaqyt şyğyn, qarjyğa şaqqanda qanşalyq bolatynyn atady. «Menıñ ornymda özıñ bolsañ qaiter edıñ?» – degendei, sūraq üstıne sūraq qoia söilep, jauabyn eşkımnen tospady. |
| 2033 |
Sovhoz ortalyğynan kışı säskede şyqqan bız Taskömır saidyñ keñ sazynyñ şetıne namazdygerde zorğa ılındık. Qūbyladağy qoiu qara būlt batar künge jol bergendei ydyrap, ırkıs-tartys tartyp, qyzyl-küreñdene bastady. Sümbılenıñ orta-şarqy sary künı kışıreiıp, qyzaryp batyp bara jatty. |
| 2034 |
Köp ūzamai asudan üidek-tüidek qūlağan attylar körındı. Qaqpan bel qara atty bıreu qymqa alda keledı. Taqymynda kökpar. Bız aldyn kese şaptyq. Bögdeden būltartqan qara atty qiğaştai bergende, quğynşylardyñ sapqannyñ tasyndai sart ete qaldy. Qara at ūşyp kete jazdady. Kökpar jerge tüsıp qaldy. |
| 2035 |
Sovhozda otyz jyl qoi bağyp, pensiağa şyqqan kısı. Söite tūra, şabandoz şaldardan qaimyğady. Sümbılede terışalbar kigen jarğaq şaldar jıgıtşe qyrqysyp, dolylana dodalasyp jatyr. Büiırı şyqqan attary ylajsyz yñqyldasady. Osylardyñ ışındegı jassymağy bağanağy qaqpan bel qara atty kısı edı. |
| 2036 |
Onyñ özı de qauğa saqal kärı. Bıraq boiy taramys ta, denesı şymyr. Sol kısı bır uaqytta sol qolymen attyñ jalynan ūstap, özın-özı jerge tastap jıberdı. Qara şal sağyzdai sozylyp, jylandai iırılıp, kökpardy köterıp aldy. Köterıp alğan küiınde ūmar-jūmarlai taqymyna myqtap basty. |
| 2037 |
Aldynan äldeqaidan duşar bolyp, üş adam andağailana bögestı. Şal endı qaşyrta şapty. Jarau qara at ısker januar eken, kılt būrylyp, jalt-jūlt etıp, quğynşylardy oqys aryndatyp, sytylyp şyğa berdı. Aldyn tyñ kölıkter tosqauyldağanda, qūj-qūj köpşılıktıñ andyzdağan arasynan sañylau tauyp, qaita şapty. |
| 2038 |
Qara şal bäigege şapqan baladai qara attyñ qūlağynda oinap bara jatty. Osy küide ol qymqa-qiğaş būrylyp, auylyna qarai üiırlei yzğytty. Ökpe tūstan quyp jetken bır-ekı jıgıtke yryq bermei, kökpardy ağaş esıgı aiqara aşyq tūrğan kiız üidıñ ışıne dopşa laqtyrdy. Quyğynşylar syrtta oşaryldy. |
| 2039 |
Ymyrt üiırılıp, köz bailana bastağan şaq edı. Bıerudı bıreu bıler emes. Sart-sūrt, satyr-kütır dybystar, qūtyrynğan dauystar, üime-jüime şoğyr... Renış pen qyzyğys sezımı baurağan men üige süisıne qarap tūrdym. Qarañğynyñ aty qarañğy. Köp ūzamai kökpardy bıreu alyp qaşyp kettı. |
| 2040 |
Şymbaiğa batqan şymşyma şamaly şiratty. Maldas qūruğa tura keldı. Şyrağdannyñ jaryğynda äñgıme bastaldy. Azamattyñ amandyğy, şaruanyñ küiı, ärtürlı ötken-ketkenge aralasyp, ärtürlı keñes şertıldı. Iñkeñ – köşpelı auyldy kolhozdastyru jyldarynda taqqa mıngen bılıktı adam. |
| 2041 |
Eñbektıñ öz qyzyqtary boi körsetuge kerek. Bağanağy kökpar sonyñ bır türı ğana. Kökpar bolaryn bılse osynau rudniktegı orystar keledı. Bız jasyryp şabamyz. Basşylarymyz namaz oqyp, oraza tūtyp, maldan köz jazyp qalatyn dındarlarğa läm-mim demeidı, al, atqa şauyp şynyğatyn sabazdarğa tyiym salady. |
| 2042 |
Qaraşada ılude bır kezdesetın jaima-şuaq künnıñ şūğylaly säulesı şüigını sirep qalğan bökterge bolmaşy sağym oinatty. Būnyñ eñ soñğy aldamşy sağym ekenın, erteñ osy şuaqtyñ nıldei būzylyp, jauyn-şaşynğa ainalğanyn syralğy saharalyq bılıp tūrdy. Şalqyğan säule bırte-bırte salqyndap bara jatty. |
| 2043 |
Künı boiy Tättımbettıñ köñılın bilegen tättı oi salqyn tartyp, sūsty qialğa ainaldy. Osy sätte özınıñ köleñkesıne közı tüstı. Aiqyn köleñke beinelı, qonymdy emes, miqy-siqy bop ūzaryp ketıptı. Qūbyladağy qaz bauyr qoñyr būlttar qoiulanyp, bırıne-bırı mıngesıp, tüsın suyta bastapty. |
| 2044 |
Mynau köleñke men sonau sūr būlt şyraily ömırdıñ ötıp ketkenın eske saldy. Endı qarasa, bügıngı şūğyla täñırdıñ şūğyldan tartqan syiy siaqty. Osy syi döñgelengen dünienıñ eñ şynaiy şyraiyn, eñ asyl syryn sary ıreñ beinesınde elestettı. Osy mezette būl – sarğaiğan şaq, sary auru, sağymdai sağynyş. |
| 2045 |
Tättımbettıñ köz aldyna, nege ekenı belgısız, Sary jailau elestedı. Qanşa jūtsañ da toiğyzbaityn qoñyr samal, jetkızbeitın jeleñ sağym, sylqyldağan būlaq, täjıkelesken jıgıt-jeleñ men qyz–kelınşek jüirık köñılde siqyrly suretter tuğyzdy. Tättımbet «dariğa-ai, ömır degen osy eken ğoi!» dep kürsındı. |
| 2046 |
Jaña şyqqan kündei döñgelengen sary säule sağynyşty sezımge bastady. Nede bolsa, dünienıñ qyzyğy men qyzğanyşy Sary jailauda jatyr. Endı oilasa, Sary jailaudyñ özı özgerıp tūrady eken. Tättımbet erteñ atqa mınıp, ara qonyp barsa, keşegı jännat bügın dozaqtai qarsy almaq. |
| 2047 |
Qoşaqandar ornyna borsyqtar domalanbaq. Janyñdy jelpitın aqjeleñ jeldıñ ornyna qara jel qañbaq qumaq. Bügın siqyr sağymymen aldanğan qaraşanyñ yzğary bır qyrqanyñ astynda. Odan ärı – jeltoqsan. Odan ärı – qaqağan qañtar – aqpan. Odan ärı – sylbyr nauryz. Odan ärı – qūbylmaly köktem. |
| 2048 |
Saryndas, yrğaqtas, syrlas taraulardyñ sausaqtyñ şertısı men basysyna qarai özgeretının küişınıñ özı ğana bıledı. Endı sonyñ barşasynan bölektenetın siqyr saryndy armandady. Alys oiğa şomğanda közın jūmatyn dağdysy bar-dy. Būl joly sol dağdyğa basty. Sary jailaudyñ barlyq sipatyn qialdan ötkızdı. |
| 2049 |
Tört aiağyn teñ basa taipalğan jorğalar, jel jetpes jüirıkter tuaşaq yrğaq, şalqyma saryn retınde boi körsettı. Jailauda jelpıngen samal, esken jel, ūiytqyğan qūiyn san yqylym suretteler tuğyzdy. Sonyñ bärın tüigende, saharanyñ üstınen būralañdap qaşqan jıbekoramalğa ūqsap tūrdy. |
| 2050 |
Mahabbatyñ oramalyn quaşaq küişı bap kütuge busandy. Eñ aldymen, Sary jailaudyñ qoñyr samalyn eske tüsırıp, üstıñgı ışekten qoñyr ün şyğardy. Sodan keiın astyñğy ışekke auysty. Būğalyqtan köp tömen tüspei, ekı ışektı ersılı-qarsyly şertıp, alma-kezek ılıp, döñgelengen dybystardy jalyqpai qaitalady. |
| 2051 |
Küişınıñ ernı jybyrlap, ıştegı ünder dümpu atyp jatty. Salaly sausaqtar būğalyq tolğaudan sağalyqqa qarai sekırıp tüskende, dombyra oqys syñqyldap, dämdı saz töge bastady. Qūiqyljyğan dybystar kökırek qağa şegınıp, manağy qūlaq küiıne ūlasqanda, «Sary jailaudyñ» bırınşı tarauy tudy. |
| 2052 |
Saialy saharanyñ sauyğy, dumany, dübırı qoñyr jel men sary jeldıñ aralas ūitquymen ūlasyp, taitalasqan yzyñdarğa erekşe ekpın bıtırdı. Yzyñdar bara-bara adamnyñ dauysymen söileudı şyğardy. Qyzğan şanaqtyñ ışınde jasyrynyp jatqan belgısız jan öñeşı qyzarğan jyrşydai sairai bastady. |
| 2053 |
Mükısı joq, aşyq tılmen sairağan dombyra aşynğan taraudy aiaqtarda bağanağy jıbek oramaldy eske tüsırgendei, döñgelengen dybystarğa auysyp, qūiyn jetpes jyldamdyqpen «döri-döri-doilap», bulyğa şegındı. Tal-tal taramdalğan jıbektıñ tittei tüiını kerbez dombyranyñ keudesınde qaldy. |
| 2054 |
Dombyrany qaitadan tolğady. Tünı boiy oilağan özgerısterın tügel engızdı. Düdämal būralañ-būltarystardy, iırımderdı, qaiyrymdardy pysyqtai kelgende qisyndy qūblystar, kerbez kelısımder tögılıp kettı. Jailaudyñ keñdıgımen, jazdyñ ūzaqtyğymen salystyrğanda küilık saryn älı de kelte jatyr. |
| 2055 |
Köseubai Irgelin joldas batyrdyñ ornyna ysqaiaq bıreudı jazyp kelıptı. Seidınnıñ bırınşı sekretary obkomge telefon soğyp, basşylar şala bülınıp jatyr, – dedı. Jıgıtterdıñ qaisy bırı sūstiysyp, qaisy bırı jymyñdap, ünsız otyra berdı. Äielder küñkıl-şüñkıl söilesıp, bet şymşysty. |
| 2056 |
Segız jasar qyz bala quyrşaqpen oinap, äñkı-täñkısın şyğaryp tastağan bölmenıñ ışı bei-bereket edı. Üi ielerınıñ saldyr-salaqtyğy körınıp-aq tūr. Kısı kırjidı. Artynşa äldenege ezu tartyp külımsıredı. Ol özınıñ oblprokuraturadan kelgenın mälımdep, atyşuly ocherktıñ män-jaiyn täptıştep sūrai bastady. |
| 2057 |
Köseubai jyraqtağy Seidın audanynda bolğan oqiğany asyrmai, jasyrmai tolyq baiandap şyqty. Äñgıme aiaqtalğanda segız jasar bala äkesınıñ qolynan tartty. Zañ qyzmetkerınıñ kögıldır közı tūmandandy. Ol şüi jelkesın qasyp:– Sızdıñ batyrğa balağan adamyñyz soğys kezınde plende bolğan. |
| 2058 |
Şipaly susyn ızdep köşege şyqty. Qasqaldaqtyñ qanyndai syra ūşpaidy. Ol qalanyñ şetındegı ırı zavodqa tartty. Avtobus ūzaq jürdı. Bır kezde osy qaladan osy zavodqa qatynaityn osyndai avtobusta konduktor bolyp ıstegenı oiyna oraldy. Būl künde ol oblystyq gazettıñ dürdei qyzmetkerı. |
| 2059 |
Bıraq syqaqtyñ da şatağy bar ğoi. Sen pälenekeñdı şeneseñ, qular ony tügenşekeñe audara salady. Şağystyrudyñ arty sergeldeñge ūlasady. Qara tıldı qazaq sözden oñai aldyrmaidy. Söz bılmeitınder şyndyq kımnıñ jağynda ekenın oñai ajyrata almaidy. Ainalyp kelgende, sözdıñ özı sor. |
| 2060 |
Tūlğasy men keskınıne qarap, bögde bıreudıñ bolmysyn tani qoiady-au! Bız paqyrdykı änşeiın gäp qoi. Ärkımnen estıgenımızdı maldanyp, közben körgenımızdı qaz-qalpynda jetkıze salamyz. Bajailau bar da, baqaişaq şağu joq. Tüisınu bar da, tüiu joq. Bota tırsek, bosbelbeulık baryn bazarlatady. |
| 2061 |
Men feleton jazbaq edım, jolşybai ferma meñgeruşısınıñ üiıne bögeluge tura keldı. Baiyrğy añşy sol üide äñgıme şerttı. Sabazdyñ körmegenı joq eken, tızbektedı-au talai qyzyqty! Jolbarysty orğa qūlatqanyn, qasqyrdy qaqpanğa tüsırgenın, sudan şabaq aulağan tyrnany sirağynan ūstap alğanyn jyr qyldy. |
| 2062 |
Jypyq köz, jarğaq qūlaq qulyq-sūmdyqtan aulaq syqyldy. Onyñ esesıne, añşynyñ közı men qūlağy jatqan küdık bop körındı. Antūrğannyñ közı närkes te emes, şälkes te emes, qūlağy türık te emes, bürık te emes, kädımgı alym-berım köz ben qūlaq! Tek, tüsınde tıl jetkısız tūñğiyq bar. |
| 2063 |
Sol taraudy Ältai özınşe öñdep, tolğap, sozymdy, iırımdı änge ainaldyrğan. Baiau bastalyp, ekpındep, şyrqap, şyrqaudan qaita qairylatyn än edı. Syrnai men dauys bırın-bırı süiemeldep, bırıgıp, ūlasyp, dıñke qūrtatyn siqyrly äuen töktı. Än üdegende körşıler kelıp, üidıñ ışı adamğa syimady. |
| 2064 |
Jelkem jel keulegen şekpennıñ etegınen ūstap jalbañ-jalbañ etedı. Būlar şağyldyñ üstıne şyqqanda oşaryldy. Oipañda auyl otyr. Auyldyñ mañynda uaq mal jaiylyp jür. Būlar yldilady. Alda toihanağa tıgılgendei, qamys qorany ainala, on şaqty üi döñgelenıp tūr. Jalpaq qoñyr üidıñ mañynda qoi üiıtıp jatyr. |
| 2065 |
Osydan keiın Noğaiqūl oilanyp qaldy. Sūranyşbek te bır taipanyñ betke şyğary. Japtas elmen tatulyq jaqsy. Tıptı, äñgıme būnda da emes. Noğaiqūl osy künge şeiın sūramşy ataulynyñ sağyn syndyryp körgen emes. Endı näiaty bır qūsty qolqağa qimasa keiın köñılıne qaiau tüsuı mümkın. |
| 2066 |
Noğaiqūl qūsyn sıltedı. Qarşyğa qoiandy jynysqa jetkızbei ılıp tüstı. Qoian baq ete qaldy. Qarşyğa ekı qanatyn jalpyldatyp qoiannyñ basyn bürgıştedı. Noğaiqūl qūsyn añnan ajyratyp, anadai jerge laqtyrdy. Qarşyğa közı jautañdap, şekiıp otyryp qaldy. Osydan keiın qarşyğa tağy da jetı qoian aldy. |
| 2067 |
Bıraq älı de qys jaily. Oqta-tekte qyrbyq qar jauyp, arty mūnarlanyp, tūmandanyp, būtalardyñ būtaqtaryna qyrau tūrğyzady. Kögıldır kök dünie kün şūğyla şaşqanda erekşe ädemı körınedı. Osyndai kezderde Noğaiqūl keide jaiau, keide atpen qarşyğa salyp, köñıl köteredı. Bır künı ol tüs qaita oralyp edı. |
| 2068 |
Noğaiqūl kümändanğanda, ol:– Endı bıraz tūrsaq aqbozat, kökbozat teñselıp, aspan şaqyr-şūqyr etedı. Bälenıñ basy sol! – dep köregensıdı. Räştıñ aitqany tügelge juyq keldı. Badanadai qos jūldyz tuğanda aua kenet şytymyrlanyp, jelsız suytyp, dünie syqyrlağandai bolyp kettı. |
| 2069 |
Tañerteñ şyñyltyr aiaz mülde küşeiıp, tüs äletınde batystan yzğar soğyp, alaqanşyqtatyp jıberdı. Sausaq aşytyp, bet dombyqtyratyn üskırıktıñ basy jūrttyñ qūtyn qaşyrdy. Tysqa şyğuğa erınşektengen jūrt üidı-üiınde bürsiıp qaldy. Karta oinap mysqyldauşy jäne joq. Doiby oinap mysqyldauşy jäne joq. |
| 2070 |
Japtas auyldan bır jamağaiyndary keldı. Būl auyldyñ ülken üiı osy. Änşeiınde bastañğyny otauda ötkızetın qyz-qyrqyn, jıgıt-jeleñ erkınsınıp keldı. Köp ūzamai oiyn da bastaldy. Noğaiqūl kırıspei törde ünsız otyra berdı. Bastan keşken närseler keide büiır qyzdyrsa da baisaldylyq saqtady. |
| 2071 |
Şynarkülge jeñgesı qosyldy. Būlar da özgeler sekıldı alma-kezek bırauyz öleñmen aitysady. Öleñnıñ sözı jattandy. Bıraq äuenınde belgısız arman bar. Nazdy, sazdy äuen kökeidıñ sözınen görı özın köbırek tanytady. Ädette, elge üş ūiyqtasañ oiyña kelmeitın tapqyr öleñ taraidy. |
| 2072 |
Būl arada ondai tapqyrlyq joq. Bıraq onyñ esesıne öleñ bırtürlı qūlaqqa sıñımdı. Jasañ şağynda suyryp-salmadan jeñılıp körmegen Noğaiqūldyñ özı bırtürlı eltıp tūr. Osyndai bır tūsta Şynarküldıñ öleñın ol şala-şarpy ūqty. Ärıptesın qarşyğağa teñeidı, özın qoianğa teñeidı. |
| 2073 |
Ertede bır jyldai bolysqa pisär bop, konokrad jönınen bolyspen şekısıp, qyzmetın tastap kettı. Bıraq sonyñ özınde el ışınde bedeldı kısı bop jür. Ärıp jıgıt kezınde bolystyqqa tuğan äkesı Şotpen talasqan. Ağaiyn, jekjattar ekı jaqqa bölınıp, dünie şaşyp, bäsekenı asqyndyrğan. |
| 2074 |
Bıraq şyğasyğa jūmsağan maldyñ öteuın nemen qaitararyn bılmei, dağdarysqa ūşyrağan eken. Äkenıñ bır auyz sözı Ärıptı omaqasa qūlatty. Būl künde Ärıp şarua qamynan basqany oilamaidy. Ötken-ketkendı aityp, syrlasar, şer tarqatarlyq adamnyñ da qatary seldırep barady. Zaman bileidı. |
| 2075 |
Odan keiıngısı bırte-bırte azdy. Būl künde törenıñ qaisybırı kön-şoqai kiıp tüiemen tūz tasidy. Ärıp ağaş kereuetten aunap tüsıp, bır qyryn jatyp, jymiyp küldı. Byltyr jazda it arqasy qiandağy sonau Türkıstanğa tüiemen tūz artyp bara jatqan bıreuler Ärıptıñ jalpaq qoñyr ordasyna kırgen. |
| 2076 |
Jamandyğy bıreu-aq sekıldı. Ony jamandyq deuge de kelmei me, qalai? Meruertke üilengen jyly Aqmolağa qalaşylap ketken. Jaña tüsken on alty jasar kelınşegın ülde men büldege oramaq bop bazardan neşe türlı qymbat mata, jihaz äkelgende kütpegen qūbyjyqtyñ üstınen tüsken. Tün ortasy edı. |
| 2077 |
Ärıp körpenı serpıp aşqanda pırıstov oianyp kettı. Dereu jastyğynyñ astynda jatqan tapanşasyna jarmasty. Jan tättı, Ärıp tapanşany jūlyp alğan. Bara-bara jan sauğadan namysqa auysqan. Denesıne dırıl kırıp, özı demıgıp tūrdy. O zaman da, bū zaman mūndai qorlyqty körgen emes. |
| 2078 |
E, äkeñnıñ auzyn!.. – dep, pırıstovty jalañaş küiınde tysqa alyp şyqqan. Osy arada anau aiqailap qaşa jönelsın. Būl quyp jetıp, tapanşamen däl qaraqūsqa ūrğan. Anau qūlağanda ony süiretıp kep, bosağağa bailap qoiğan. Osydan keiın auyldyñ etı tırılerın jinap, aqyldasqan. |
| 2079 |
Bylai ūzap şyqqanda auyldastar es jinap, bätuağa kelgen. Būl jaqtyñ äkımgerşılıgı jürmeitın alys jaqqa aumaq kerek. Aqyrynda segız köştık Betpaqdaladan ötıp, eşbır guberniağa bağynbaityn öñırge jetken. Osy öñırdıñ Qaratau jaq şetınde jergılıktı elmen septesıp, qonys tebedı. |
| 2080 |
Baitaq aralda el jaibaraqat ömır keşıp kele jatqanda dürbeleñ bastaldy. Bastalğan joq-au, dürbeleñnıñ şalyğy tidı. Qyzyldar men aqtardyñ äskerı oqta-tekte basyp ötıp, keide özara atysyp, soğysyp, äldeqaida auyp ketıp jatty. «Būl aral eşqaida ketpeidı» degendei, beibıt elge tiısuşı bolmady. |
| 2081 |
Olardyñ äpşısın tanyğan qarapaiym qoñyr jūrt laqapqa ış tarta bastady. Osyndai jağdai Arqa jaqtan ūzyn qūlaq habar keldı. Kolchaktyñ türmesın jaryp şyqqan Säken Seifullin qyzyl komisar bolyp osy jaqqa kele jatyr desedı. Bailardy quyp, kedei-kembağaldardy jarylqaidy desedı. |
| 2082 |
Qauesettıñ qanaty ūzyn. Bıraq üstınen qūs öte almaityn Betpaqdaladan sol qanattyñ qalai ötıp kelgenı jūrtqa tanyq. Jūrttyñ onymen jūmysy da joq. Äiteuır köñılge äl kırgızer ilanyş bolsa jetıp jatyr. Patşa zamanynda, Şu boiyndağy eldı bıreuler alty bolys, bıreuler segız bolys deuşı edı. |
| 2083 |
Ymyrttyñ üiırıluı qoiulanğan saiyn jyñğyl otynyñ jaryğy molaia tüstı. Säken tüzdıkterdıñ qauqarsyz baspanasynan neşe türlı oiğa şomdy. Mynau syrt kiımın jamylğan erkekter, şalbarlanğan äielder, sirağy şytynağan balalar sonau bağy zamannan kele jatqan beibaq tūrmysty eske saldy. |
| 2084 |
Qazaqtyñ tarihyn uchitelskaia seminariada oqyp jürgende-aq zerttei bastağan Säken köp eldıñ, köp rudyñ tırşılıgınen habardar. Bıraq mynadai küikı tırşılıktı öz közımen köruı – osy saparynda. Säkennıñ etı tırı degen serıkterı de, üi iesı men ekı äiel de, osy otyrysty ūjmaqtai körıp otyr. |
| 2085 |
Jäne osyğan qatyn-qalaş, bala-şağa tügıl Säkennıñ joldastarynyñ eltıp otyrğany – renış. Şym-şytyryq otyrysta bıraz uaqyt öttı. Dılmarlyqtyñ tamyzyğy tausylyp bügıngı tırlık jäiı, şarua qamy, anau atyrap pen mynau atyraptyñ ötken-ketkenı, qyzyğy men qasıretı söz bola bastady. |
| 2086 |
Säken asyl jylqynyñ tūqymyna şeiın , şöptıñ atyna şeiın täptıştep sūrap, äuestenıp otyrdy. Būğan keibıreuler tañ qalğandai, Ärıptıñ özı «Qyzyldardyñ komisary käkır-şükırge jeñsık eken ğoi» dep ışınen kekettı. Endı tıptı bılgışsınıp jylqyğa qosa oisylqaranyñ tegın taratyp aityp şyqty. |
| 2087 |
Onyñ täkapparlyğy men kışıktıgın, oqymystylyğy men serılıgın aityp kele jatqanda Säken körneu ūnatpai jötkırındı. Süiındık sasyp qaldy, Süiındık endı osy sapardyñ jaiyna köşıp, kölık qamyn eske salyp öttı. Būnym tym ūzaq bolar degendei, şaşyrañqy äñgımesınıñ soñynda Säkenge qaita soqty. |
| 2088 |
Al sol momyn-mondybailardyñ qanyna semırgen şüi jelkelerdıñ moinyn üzıp jıberetını jäne ras... Bai tıksınıp qaldy. Müiız şaqşasyn mäsısınıñ tabanyna qağyp, nasybai atty. Älgı sözdıñ bärın tügel estıgen Meruerttıñ köz qiyğy Säkenge qaita tüstı. Köz qiyğynda üreilenu de, qyzyğu da bar. |
| 2089 |
Joldastary öre türegeldı. Üi iesı qozğalmady. Qonaqtar qoqty töbenıñ üstınde Meruert jaiynda şala-şarpy söilestı. Säken kerılıp, jūldyzdarğa qarady. Jyltyrağan jūldyzdar şolpyly, tanaly qyz-kelınşekterge ūqsap kettı. Būlar qaityp kele jatqanda üiden şañq-şūñq jaisyz dauys şyqty. |
| 2090 |
Säken bır soiqannyñ bolğanyn sezdı, üige kırmei qaita şegındı. Aianyşty aşuğa bulyğyp, demıkken kökıregın bırazğa deiın basa almai tūrdy. Säken Seifullinnıñ közıne miuany ösırmeitın şyrmauyqelestedı. Betın qyrpysañ da qaitalap şyğa beretın aramzanyñ tamyryn tabudyñ oñai emestıgın bır oilap öttı. |
| 2091 |
Qyzyl komisardy bır jerge tüstendırıp, bır jerge qonalqalatyp, Äulieatağa qarai jol tartty. Jäne kez kelgen auylğa tünemei özınıñ tamyr-tanystaryn, jekjattaryn aralai jürdı. Qystyñ közı qyrauda elsız tötenıñ qauıptı ekenın eske tūtqan ol orta jolda būryla jürıp, Şūbardağy ağaiyndaryna soqty. |
| 2092 |
Bıreudıñ gülı bıreuge tıkenek. Bıreu bergenın köpsınse, bıreu alğanyn azsynady. Dau-damai sondaidan tuady. Dau-damaidan janjal, janjaldan qylmys şyğady. Osynyñ barşasyn atbeket bes sausaqtai bıledı. Bıraq, onyñ qolynda bilık joq. Tıl men jaqtyñ qūdıretı bırde daridy, bırde darymaidy. |
| 2093 |
Bäzelbek osyndai oi keşken sätte Ärıp deldalmen söilesıp otyrğan. Ol bılıstık-tanystyqtyñ basyna özınıñ süisıngenın, keleşekte ämse osynda tüsetının aityp, deldaldy emeurınınen dämelendırıp qoidy. Deldal ne körmegen? Ol Ärıptıñ bır sözıne sense, bır sözıne sengen joq... |
| 2094 |
Tapanşasyn süiıp qorqytqan şiratpa mūrttyñ qūşağyn keşırıp edım sağan. Qiaq mūrttıkı üdesıne şyqpağan jelık şyğar dep oilap edım. Alda-jarda yntyzaryñ Säken bolsa, men sağan erık berdım. Bar da nökerıne qosyl. Ändı de jap-jaqsy salasyñ... Meruert äuelınde būny qatygez şaldyñ aşuy dep oilady. |
| 2095 |
Özı şama-şarqynşa ügıt-nasihat jūmysyn jürgızgen. Osynyñ üstıne ol qaramağyndağy elde tütın sanyn, jan sanyn tızımge tüsırgen. Osydan keiın ol Äulieatağa sapar şektı. Gubispolkomnyñ törağasy Qabylbekov Toranqūlovtyñ äkelgen deregın tiıstı bölımderge berıp, özı derek jinauşynyñ bılım mölşerın synady. |
| 2096 |
Ol jerler būl uaqytta elsız medien. Tūrsynğalilardyñ osy jerdıñ barşasyn keşıp ötuıne tura keledı. Būl üşın jolbasşy kerek. Būlar jergılıktı jūrttyñ bılıktılerımen aqyldasqanda, bılıktılerdıñ sözı bır jerden şyqty. Būl atyrapta Qaratau men Arqanyñ arasyna jetık ekı adam bar. |
| 2097 |
Özgelerı özen jağasyna at şaldyryp otyrdy. İsahan äkımderdı äneugı aitqan jolmen alyp jürdı. Betpaqtyñ juan ortasyna kırıp, Aqkemerdıñ bauyryndağy bastau basynda qonaqtağanda ol şynylardy suğa salyp qoidy. Arada şai qainatym uaqyt ötkende, İsahan ūiyqtap jatqan adamdardy ainalyp şyqty. |
| 2098 |
Būl sözdıñ qazaqşasy «ūran» ekenın, onyñ özı osy attas aspaptan şyqqanyn, ol aspap sarbazdar jauğa şabarda tartylatynyn bılgen adam būl arada bolmady... Endı Mälğajdarov söiledı. Ol jaña tärtıp boiyn-şa mal basy, jan basy esepke alynatynyn, ony jasyrğan adam jauapqa tartylatynyn eskerttı. |
| 2099 |
Äulie-atadağy bılımdı, beldı qyzmetkerler ärtürlı sebeppen är guberniağa ketken edı. «Pälenşenı sağalau» degen söz sol tūsta elge jaiylğan-dy. Säken Seifullin ügıt taratqan köşpelı el otyryqşylyqqa älı ainalmağandyqtan qaitadan bytyrap, şarua qamyn oilap, är atyrapqa auysady. |
| 2100 |
Zeinel-Näbi kün qaqty bolmağan qara bağlan soidy. Räş şai üstınde bauyrsaqtan, qanttan tatyp almai, qara şai ıştı. Et kersenge syimai keldı. Noğaiqūl bırazdan keiın qolyn sürttı. Räş qūiryqty şainamai jūtyp, ettı tauysyp qoidy. Pendenıñ oiyna kırmeitın meşkeilık körsettı. |
| 2101 |
Köztañbalylardy sol altynnyñ buy ūrady-mys. Saiysqa beiımdılıgı sodan. Ekeuı üzeñgı qağysyp kele jatty. Olar Aşşysaidyñ jonyna şyqqanda oñnan, soldan, tömennen, joğarydan lek-lek bop kele jatqan attylardy kördı. Köp ūzamai jer qaiysqan adam bas qosty. Toi da, as ta, ait ta joq edı. |
| 2102 |
Ärıp bolsa qaşyp qūtyldy. Demek, temırdıñ ekı basy ystyq eken. Saiyp kelgende, tūtam tırşılıkke taryqpai, qyzyq körıp ötseñ boldy-dağy! Ärıptıñ qyzyğy, ärine, däuletke saiady. Bıraq osy däulet basqa päle bola bastady. Jyl-qūda bolğan küngeilıkter bır jyl ötpei syr berıp qoidy. |
| 2103 |
Qany qyzyp aqylynan adasqan Ärıp qoryqşyny bosağağa bailap qoisyn! Sodan äñgıme nasyrğa şauyp, küngeilıkter besaqalatyp, janjal şyğarğan. Bıtım-bätua bolğanymen, ışte merez qalyp, aqyrynda Ärıpter terıskeige qaita köşıp keldı. Kelgen bette bılıs-tanysqa küngeilıkterdı jamandai bastady. |
| 2104 |
Erteñıne būlar jolğa şyqty. Ärıptıñ auylyndağy ağaiyndar Zeinel-Näbidıñ üiınde şai ışıp otyr eken. Tüs äletınde qyrañda oinağan sağymmen eleurep, bes-alty atty jonğa qarai kele jatty. Tepseñde otyrğan auylğa jaqyndağan saiyn olar jürısın üdetıp, aiañdai jelıp, jarau attaryn şoqyraqtatyp kele jatty. |
| 2105 |
Şyndap jeleu tabylsa, Ärıpterdıñ ordasyn oiran etedı. Şañyrağyn ortasyna tüsıredı. Ärıp osylaişa oilanğanda köz aldyna tüzdıkşe eles keltırdı. Bügıngı zañ-zakonnyñ nūsqasyn barymta zamanyna audardy. Bara-bara ol būnyñ barşasynan görı Noğaiqūldyñ jeke basynyñ basynuyna kektendı. |
| 2106 |
Bıraq būl syrdy ol tırı janğa aitpady. Aituğa ūialdy. Düniede ıştegı ūiat jaman. Buynğa tüsken qūrttai qauqardy üñgi beredı, üñgi beredı, aqyrynda bır pälege ūryndyrady.. Ärıptıñ esıne ötken künı tüsedı. Ötken kün yzasyn, kegın asqyndyrady. Joq, ol täjıkege qarsy emes, basymsynuğa qarsy. |
| 2107 |
Öitse, öz ydysyn özı lailaityndai sezınedı. Köñıldıñ qyjyly qainai-qainai keide toryqqan tüisıkke ūlasady. Toryğu toryğyspen tynbai qaitadan kek añsağan quat tudyrady. Kärı tänge asau qan jügırıp, közge tūman ornatady. Soqpaqty körsetpei adastyratyn qarau, qara mūnar neşe türlı täuekelge bastaidy. |
| 2108 |
Bügın astyñ qamyn kelını Ziaşqa artty. Qainysy Nazarqūl kışkentai qūttyhanasyna tütın tütetkenge mäz bolyp, samauyrğa jañqa şauyp jatty. Şäuken bolsa tal şybyqty at qylyp, ekı üidıñ arasynda şapqylap jür. Oñ qūlağyndağy syrğasy jelpıldep, bırtürlı ersı körınıs berıp tūrdy. |
| 2109 |
Arada şamaly uaqyt ötkende Bäzelbek turaly tağy da äñgıme tarady. Ol özı qyrma taz eken, taqiasyn basynan tastamaidy, bır töbenıñ astyna barypjuynady. Qūmalağyn kömgen mysyqtai jymysqy deiın deseñ, täkkapparlyğy jäne bar. Jaqynda jazyqsyz bıreudı qamatady. Ağaiyny Sūranyşbek eken. |
| 2110 |
Onyñ özı gubernialyq gazetke hat-habar, maqala jazyp tūratyn. Arab ärpımen marjandai tızıp, paraqty ūzyna ekı büktep jazar-dy. Būnyñ özı gazettıñ talabyna sai täsıl-dı. Būl arada bögde maqalany ämianyna salğanda «qalağa barsam kerek bolady» dep oilady. Köp ūzamai ol qalağa mal aidady. |
| 2111 |
Baiağydan kele jatqan ata ülgısı osy. Şarualar qalağa mal aidap baryp, köilek-könşek, qant-şai alyp qaitady. Bırneşe adam tıze qosysqandyqtan, qora-qora qoi aidalady. Atqamınerler ozyp ketıp, belgılı nemese belgılesken jerden tosyp alady. Qarğa tamyrly qazaqta jekjat jūrt köp. |
| 2112 |
Onyñ üstıne, osy küngı tılmen aitqanda, talğampazdyq degen jüie jäne bar. Äulieata – dındarlyq ūğymğa bır taban juyq. Oğan qarağanda osynau Şymkent şyndyqtyñ şahary. Özı o basta şymnan qalanğan. Kedei-kembağaldyñ, merdıgerlerdıñ mañdai terı tögılgen. Qoqan handyğyna toitarys bergen şahar da osy. |
| 2113 |
Saiyp kelgende, basqynşylar özgerıp tūrady. Bıraq jerdıñ aty özgermeidı. Zorlap özgertseñ, keiıngı ūrpaq odan öş alady. Sonymen, sonau Qarataudyñ terıskeiınen kelgen bır şoğyr şaruakeş şymnan soğylğan qalada deldal, şırıñkeşıler arqyly malyn satyp, pūl ğyp, bazar bazarlap jürgen. |
| 2114 |
Būl jerde ekı bödene jūlysqanda qauyrsyny jūlynğany jeñılgenge balanady. Qyrda qarşyğa ılıngende qazdyñ qauyrsyny ūşady. Aiyrmaşylyğy bar! Qyrda qarşyğa qūr qyzyqqa jūmsalsa, būl jerde bödenege aqşa tıgısedı. Tıptı, büiırı qyzğanda köldeneñ jūrttyñ özı töñkerılgen taqiağa aqşa tastaidy. |
| 2115 |
Osynyñ bärı molşylyq arqasy! Qoi üstınde boz-torğai jūmyrtqalağandai derlık beibıtşılık zamanda qağanağy qarq, sağanağy sarq jūrttyñ jomarttyğy! Bıraq būl arada äñgımenı baiağydan bastamasqa laj joq. Äitpese zamanynyñ jelısı üzıledı. Jelısı üzılse, jalğaityn şeber taptyrmaidy. |
| 2116 |
Būlar bügıngı Zeinel-Näbilerdei jügerıge tyğylyp at şaldyrmai, tura qystaqtyñ özıne kelgen. Būl qystaq – bır taipa eldıñ mekenı. Taipa Noğaiqūldyñ ruyna alystan qosylsa da jaqyn ağaiynğa bergısız üiırsek edı. Bır zamanda sonau terıskeiden osy jaqqa – it arqasy qianğa auyp kelıptı-mıs. |
| 2117 |
Özıñdı sağynyp keldım! – dep bıtırgen. Bökpenbaidyñ ışı jylyp sala berdı. Ol dereu qasapqa jügırıp et äkeldı. Abyroi bolğanda kök serkenıñ basy satylmağan eken. Müiızı qağylğan basty üiıtıp, qoldan soiğandai ettı. Işek-qarny salynbağany bolmasa, müşenıñ jönı tüzu bop şyqty. |
| 2118 |
Äieldıñ üielmelı-süielmelı ekı balasy jautandap tūrdy. Noğaiqūl şymşyp bügılgen qorjynnyñ auzyn aşyp, balalarğa meiız berdı. Äiel qūr qol qaldy. Qonaqtarğa qara körsetsın dep üi iesı Kädendı şaqyryp alğan edı. Barşasy jadyrap keñesıp otyrdy. Ağaiyn arasyndağy äzıl jürmeidı. |
| 2119 |
Osynau küngeilıkter men sonau terıskeilıkterdıñ türlı tırşılıgı, jyl qūsyndai qatynasy, şıldedei sağynyşy äñgımelendı. Būl jaqta terıskeilık köşpelı eldegıdei it jügırtıp, qūs salu joq. Onyñ esesıne künara kökpar bar. Soñğy jelıkke kelgende auyldastar körneu maqtanysyp otyrdy. |
| 2120 |
Qabyrğasy qatpağan qūnan mertıkse qaitesıñ. Men senı jerge qaratyp ketpekşı emespın. Keler jazda qalağa qoi aidap kelgende, basyña aqboz üi tūrğyzyp beremın. Tamnyñ kenesınenqūtylasyñ. Qatyn-balañ keñırdegın jıbıtetın sauyn jäne moinymda. Saiyp kelgende mağan da abyroi-ataq kerek. |
| 2121 |
Bıraq dañqy jūrtqa jaiylğan qara kök qūnandy qia almady. Namazdıger şamasynda oñaşalanyp, qūiqyljyta şapqanda künı boiğy auyr eñbektıñ mehnaty esten şyğyp ketuşı edı-au! Tañ asyrğan qūnan qūlqyn särıde oqyranğanda Käden ūiqyly közben atyp tūruşy edı-au? Sol qyzyqtyñ özı nege tūrady. |
| 2122 |
Saly suğa ketıp üige qaitty. Tamyna jaqyndağanda saidyñ qiasynda esekmiadan ūstap ūzaq jantaidy. Işı bırese aşidy, bırese uyljidy. Atqa mıngen ağaiynnyñ qylyğyna bırese küiınedı, bırese süiınedı. Balğa qosyp zär ışken adamdai aunaidy. Asau attyñ şylbyryn jıbermeitın esekmia qolyn kürmeidı. |
| 2123 |
Sol esıne tüskende jymiyp külıp aldy. Osy mezette onyñ közı arğy bette qara esekke mınıp kele jatqan balasyna tüstı. Kürjıkke mınetın balasynyñ astynda esek. Jäne salpañ qūlaq qara esek! Qylmysty adamdy qara esekke terıs mıngızıp auyldy aralatyp masqarapaz qylğan dümdılerdı körıp edı. |
| 2124 |
Sol esınetüsken Käden nıldei būzyldy. Bezgek adamdai denesı selkıldedı. Esekmiadan qaita ūstap etpettep jatty. Qaitsın baqyr, qara kök qūnandy qimai jatyr. Jabağysynda saudagerden astyqqa satyp alyp edı. Düiım el aşarşylyqqa ūrynyp, azyq atauly ūşpai tūrğanda ağaiynnan jylu jinağan edı. |
| 2125 |
Osy ekeuınıñ arasyndağy terıskei, Noğaiqūldyñ tuyp-ösken atyraby, ürdıs pen dästürge şöre-şöre. Däuletınde de, tūrmysynda da, tılınde de qūrandylyq bar: Noğaiqūldyñ üzeñgılesterınen bır artyqşylyğy tomağa-tūiyqtyñ tysqarylyğynda! Üş jüzdıñ qaisysyna barsa da şejıredei sairaidy ol. |
| 2126 |
Bäigenı arğy künge qaldyru qoldan kelmeidı. Ol künı dönen jarys, odan arğy künı ülken bäige bolmaq. Ärı oilap, berı oilap jıñışke bailamğa bekındı. Erteñgı bäigenıñ jolyn qysqartuğa kerek. Kökpardan basqa şabys körmegen, ökpesı tesılmegen qūnan otyz şaqyrymnan ūzaqqa şaba almaidy. |
| 2127 |
Asqa keluşı ala şūbar jūrt kışı besınde tyiylaiyn dedı. Keluşılerdı qarsy alatyn jıgıtter de attaryn otqa qoiyp, özderı damyldady. Künı boiy är üide kümpıldesken auyl ağalary bırın-bırı şaqyrğyştap, sūbqat qūrysty. Keşke qarai tügelge juyq dalağa şyğyp, jeldep jürgen qūnandardy qyzyqtasty. |
| 2128 |
Qūnan suytyp jürgen balalar «ülkenderdıñ közı tiedı» degen ūğymmen qaşqaqtap, tysqarylanyp şoğyr topty juytpaidy. Noğaiqūl özınıñ qara kök qūnanynan ūly besınde qamau ter alğan. Onyñ tapsyrmasyn ekı etpei Ältai jiyrma şaqyrym şamasynda şauyp taqymynyñ qūrysyn bır jazyp edı. |
| 2129 |
Ūzyn sözdıñ qysqasy, Noğaiqūl özınıñ bapkerlıkten körgen-bılgenın ıstedı. Şyğysqa qarai sozylyp jatqan boz jon. Sol jonnyñ şoqtyğyna şartaq tūrğyzylğan-dy. Üş küngı bäigenıñ märesı osy. Şoğyr-şoğyr jūrt bop sol märenı boilap, qūiryq-jaly süzılgen qūnandaryn jonğa alyp şyğa bastady. |
| 2130 |
Ältai kettı. Osydan keiın ūrys-kerıs tiylyp, käduılgı dau-damai bastaldy. Attan tüspegen ağaiyndarğa töreşılık aituşylardyñ sözı sarañ edı. Äñgımenı Noğaiqūldyñ özı sozdy. Ol jüirık jylqy bağy zamannan berı bükıl taipağa ortaq ekenın, onyñ bağyn aşatyn adamnyñ ılude bıreu bolatynyn aityp öttı. |
| 2131 |
Erteñıne ol äielı men balasyn jūmsap, ağaiyndaryn şaqyrdy. Ūzyna aqqan Üşbas özenı boiyn mekendegen bytyrañqy el edı. Qaisybırı atqa, qaisybırı ögızge mınıp, qaisybırı jaiau-jalpy keldı. Olar ışıne qolğa tösep, üstınen alaşa-syrmaqpen jauyp qoiğan keñ bölmede ekı jar bop jarylyp, maldas qūryp otyrdy. |
| 2132 |
Soppekter orta jolğa kelgende bır töbenıñ bauraiynda şoq şeñgeldıñ tübınde qaqpanğa tüsıp jatqan qasqyrdyñ üstınen şyqty. Qyzyl qylşyqty aq qasqyr edı. Kök qaqpanda aiağy mylja-mylja bop, özı öleusırep qalypty. Embergen erkınsıp qamşynyñ sabymen tūmsyqqa ūrğanda arlan artyq küşın jiyp atyldy. |
| 2133 |
Esıne kündız-tünı elı tüsedı eken. Būl joly da ol ışı-bauyry eljırep, közıne jas alypty. Belınen şoiyrylyp özınıñ şöpşektei bop ketkenın mūñ ğyp şağypty. Qisyqmoiyn küieuı kün körsetpeidı eken. «Qorqaqty köp qusañ, batyr boladynyñ» kerımen osy künı o da tılın tartpaityn bopty. |
| 2134 |
Osylaişa, bälkım şamaly basqaşa, öz tılınde bipazdatyp-mipazdatyp aityp keldı de, sözınıñ soñynda:– İsahannyñ äielı süiektı itke tastamai, qūrdym suğa tastaityn bopty ğoi! – dep ekıūşty syr jardy. Embergen keşke bır-aq oraldy. Qanipa jolauşy äielden estıgenın aityp şyqty. |
| 2135 |
Äzırge bır tañba salyp keteiın! – dep atynan tüsıp, baltamen tamnyñ esıgın şapty. Topsasy tozyq esık qūlap tüstı. Būlar qystaqty tügel aralap, barlyq tamnyñ esıgın şapty. Bırı qūlady, bırı jañqalandy. Äiteuır sau esık qalmady. Aqyrynda qystaqtyñ qaq ortasyna kelıp tūrdy. |
| 2136 |
Şarua qamy, köşı-qon, bäseke, qydyrys ötıp jatty. Bır jyly mamyrda köşpelı elden äskerge adam alynatyn boldy. Jasy ılıngen jıgıtterdıñ bırı quanyp, endı bırı ärı-särı bop jürdı. Qalağa attanar kün jaqyndağanda jıgıtter tügel bas qosyp, ūzatar qyzdai auyl aralaudy şyğardy. |
| 2137 |
Quğyn körgen qoiandai qūlağyn qaişylap, zymyrap, tartuşyğa şylbyr ūstatpai, üzdık ozyp kelgen. Bıraq aiağyn şauyp aldy. Endı onyñ būty bır tiyn. Ter sıñgen jylqynyñ etı jeksūryn. Jerağaşqa jeguge, myñ degenmen, obal. Noğaiqūl ärı oilanyp, berı oilap, aqauly jüirıkten qūtylmaq boldy. |
| 2138 |
Noğaiqūl äñgıme bastady. Ol «ağaiynnyñ aty ozğanşa, auyldastyñ taiy ozsyn» degen mäteldı tılge tiek etıp, özınıñ sonau alystağy tuystarynan görı osynau Üşbas boiyndağy japtastarğa köbırek ış tartatynyn añğartty. Keide jüirık, keide jorta olaq-doñğal söilei kelıp, oiynyñ toqeterıne köştı. |
| 2139 |
Küieu joldasqa Räştı qosty. Tülkı tymağynyñ basyna ükı taqqan küieu bala bır qyrqanyñ astynda qaldy da, qūdanyñ aulyna Räş jalğyz bardy. Köp ūzamai qatyn-qalaş, qyz-qyrqyn küieu balany qaumalap, auylğa ertıp kele jatty. Onyñ atyn balañ bır jıgıt mınıp, bostan-bosqa şauyp jürdı. |
| 2140 |
Qisyqmoiynnyñ qara şañyrağy otauğa balanyp, küieuler sol üige tüsırıldı. Janardyñ ot basyn körgende Bazarqūl erkınsıdı. Oiyn-külkı qyzğan kezde ol bır oqys qylyq jasady. Ol özınıñ etegınen tartqan qyzdyñ sanynan şymşyp aldy. Onymen de tūrmai sausağyn iıskelep, mūrnyn şüiırdı. |
| 2141 |
Külkıden qaqalğan Räş auzyn jeñımen basyp, tysqa atyla şyqty. Bastan ötken balalyq, ırgede bozbalalar kögendegen qozydai bolyp tyñdap jatyr eken. Bärı dürkırei qaşty. Küieudıñ ersılıgı küllı auylğa jıñışke jolmen tarady. Şynargül taban astynda ainydy. Ony köndıru üş-tört künge sozyldy. |
| 2142 |
Äiel balanyñ kökeiı ūzyn, tılı qysqa kez edı. Şynargül şarasyz könıp, säukelenıñ üstınen aq jıbek jamylyp, jat jūrtqa kele jatty. Auyldyñ qarasy körıngende ol attan tüsıp, jaiaulady. Osy uaqytta aldynan bala-şağa jügıre şyqty. Kenet qar jaudy. Japalaq qar Şynargüldıñ säukelesıne qona bastady. |
| 2143 |
Būl künde tübınen äuıt qazylğan. Osy mañaidağy el būlaqtan su ışıp, jastary äuıtıne şomylyp, bas qosysyp tūrady. Bır künı säskede osy būlaq basynda oinap jürgen balalar oqys oqiğağa kezıktı. Zıñgıttei ekı jıgıt bes-alty serkenı aidap kelıp, bauyzdady, bas-sirağyn kestı. Sodan soñ äuıtke salyp qoidy. |
| 2144 |
Men auzymnan qara it kırıp, aq it şyğyp üirengen adammyn. Artyq söilesem, qasqyrşa qūsyp tastaimyn. Sen äkeñe ūqsasañ sırä dä şybjyñdama. Şydağanğa şyğarğan bol... Ol kökpar şyğarğan. Şabandozdar bırazğa şeiın toihanany ainala şauyp jürdı. Bala-şağa, qatyn-qalaş qyzyqtap qarap tūrdy. |
| 2145 |
Ekı közıñ mende bolsyn, şetten qağasyñ, – dep täsıl üirettı. Būl ekı arada şabandozdar toihanadan ūzap, jeldei yzğytyp, qūiyndai ūiytqytty. Attylar tüidek-tüidektelıp, keide jıñışkerıp, keide qoiulanyp, şañdatyp, qūiyndatyp neşe türlı siqyr suret tuğyzdy. Tym-tyraqai jappai şabys bolyp jatty. |
| 2146 |
Kökpardyñ sirağynan ūstap körmegenderdıñ özı lepırıp, esırıp, jandaişapqa tüsıp jürdı. Şalymdysy da, şalymsyzy da damyl tappai jelıgedı. Tek doda kezınde ğana, köbısı tynystap, delebe suytady. Osyndai bır kezde Zeinel-Näbi dodany qaqyratyp, kökpardy alyp şyqty. Jūrt japa-tarmağai qudy. |
| 2147 |
Tartystan sozylğan serke jerge tüsıp qalmady. Şäuken toihanağa qarai tartty. Jarau, toq Kürjıktıñ belı berık bolğandyqtan bala qoryqpai, şauyp bara jatty. Oğan juyqtağan keibıreulerdı Räş qaqpailap, tartysqa barğyzbady. Jalpaq jūrt balanyñ mınezın qyzyq körıp, jan-jaqtan qiqu saldy. |
| 2148 |
Būrynğydan qalğan añyz boiynşa, kökpardyñ şyqqan tegı – kök perı, kökpar qolyna tigen adamda es-tüs qalmaityny sondyqtan. Osy perı qorqaqty batyr, batyrdy közsız batyr etedı-mıs. Zeinel-Näbige osynyñ kerı keldı. Ol bıraz eseñgırep jatty da, basyna su şaşqanda esın jidy. |
| 2149 |
Tartysqa qaityp tüspedı. Ol köldeneñnen qyzyq köruge köşken kezde bır şoğyr atty kele jatty. Tüsterı suyq, kiımderı quşyq edı. Ol kökpardy Nazarğalievke äkep saldy. Salğan joq-au, öñgerttı. Nazarğaliev qarny jyrtylğan serkenıñ qany-jynynan jerkenıp, ekı qolymen joğary köterdı. |
| 2150 |
Şäuken köz aldynda meñdei berdı. Üzılgen güldei semıp, solyp, sarğaiyp bara jatty. Uhleuge, sarnauğa, bebeuleuge şamasy joq. Ylği tūnşyqqan, aianyşty, älsız dybys şyğarady. Üzıler ömırdıñ ökınışı, aitylmağan armany, şertılmegen syry zeiındı Şäukennıñ ışınde ketıp bara jatyr. |
| 2151 |
Noğaiqūl osyğan qinalady. Şyrağy sönıp, ümıtı üzılse, äkenıñ endıgı ömırı qarañğy. Ras, tumaq bar da ölmek baryn, tağdyrğa araşa joğyn Noğaiqūl bıledı. Söite tūra onyñ janyna perzentınıñ qinalyp jatqany batady. Aljyğan şal küizelıp üzılse, tabiğat zañy. Düniede qyrşyn jastyñ qinalğany jaman. |
| 2152 |
Şäuken nauryzda el köşıp kele jatqanda tüienıñ qomynda tuyp, jabağyğa oraldy. Keiın es bılıp etek japqanda, ülde men büldege orandy. Şepıktıgı, bälkım, sodan şyğar. Nemese basqa sebebı bar şyğar. Nede bolsa būny oilap jatqan eşkım joq. Şeşesı balasynyñ aitqanyn oryndaudy ğana bıledı. |
| 2153 |
Osy arada oqys uaqiğa boldy. Üsterıne İsahan kırıp kelgen. Üstı-basy ebıl-sebıl, omyrauy alqam-salqam, arsa-arsa. Qisyqmoiynğa beinebır aruaqtai äser ettı. Embergen bır jaq ezu tısı jūlynyp, şabyttana dürdiıp tūrğan qasqyrdy körgendei boldy. İsahannan basqa adam bolsa auylğa jylap keler edı. |
| 2154 |
Jylda jaz şyğa kelıp, küzde qaityp ketedı. Embergenmen auyz-tamyr bolyp, atyn aiyrbastağany ras. Özı baryp tūrğan boqauyzşyl. Işı pysqan köztañbalylarğa ermek kerek. Moljandy kezekpen tüstendıredı. Moljan bylapyt öleñ aitqanda qatyndar qaşa jöneledı. Osyndaimen atağy şyqqan adam edı. |
| 2155 |
Bıraq onyñ kıtaptaryn bılıktılerdıñ aituy arqyly bıledı. Qūlağy şalğandy ūmytpastai jady küştı. Sondyqtan ol Leninnıñ maqal-mätelge ainalğan sözderın jatqa aitady. Söitıp, özı özgelerdı üiretedı. Ol bır qyzyq kez edı. Qaladan kelgen oquşy balalar bır auyldyñ ışınde bır-bırıne hat jazady. |
| 2156 |
Jaña zamannyñ ruhynan ba, älde tūrmystyñ toqşylyğynan ba, sol bır jyldar öleñ qanat jaiğan şaq edı. Ekınıñ bırı öleñ şyğarady. Bıreu qonaqasyny dūrys bermegen sarañ baidy mūqatsa, bıreu Keñeske aryz jazady. Osyndai ortada jürgen Noğaiqūl künderdıñ bır künınde öleñ jazuğa otyrdy. |
| 2157 |
Qyzmet baby üzeñgı qağystyryp keledı. Noğaiqūl – bazada qaraqan basy. Üiı ağaiyndarymen bırge köşıp-qonyp jüredı. Osy saparda ol özınıñ tuğan auylyn deñgeilep öttı. El ūiqyğa keter şaq edı. Noğaiqūldy da ūiqy qysyp keledı, bıraq ol auylğa būrylyp, üiıne tünep şyğudy yñğaisyz kördı. |
| 2158 |
Közıñnıñ etı ösken eken! Sen, menıñ on ekıden bır gülı aşylmağan qyzymdy jün-jūrqağa aiyrbastamaqşy ekensıñ ğoi? – dep Mälğajdarovty qamşymen tartyp jıberdı. Mälğajdarov, şamasy, atyp tastaidy dep qoryqsa kerek, osynau topty ainala qaşty. Noğaiqūl qamşymen sabalap bara jatty. |
| 2159 |
Auyl aralap, ädıreñdegen tobyr taban astynda byj-tyj boldy. Noğaiqūl ärı-särı oiğa ketıp, üdesıne şyğa almady. Mälğajdarov audanğa baryp şağym jasar ma eken, joq, älde jauyrdy joba toqi salar ma eken?! Äi, qaidam, aryzğa bara qoimas. Janjal şyqqan jerde qyzmet basşylary mäimöñkeleidı. |
| 2160 |
Erteñ tündeletıp jetseñ, mekemesınde dejurnyi bolady, – degen. Memleket qazynasynyñ qūpiasy bar. Osy jağynan Toranğūlov oblystağy keibır zañ qyzmetkerlerımen ämpei-jempei bolatyn. Endı sol kısınıñ bırıne resmi qūpia hat jazdy. Jäne özınıñ atyn, familiasyn tura jazbai, bürkemelı esımmen qol qoidy. |
| 2161 |
Bıraq jat elden baiyz tappai, tuyp-ösken jerın sağynyp, qaşyp ketedı. Toqaly Meruerttı bırge alyp qaşady. Sol ekeuı osy öñırde boi tasalap jürgenın Noğaiqūl äldeqalai estıgen. Bıraq däl qai jerdı sağalağanyn bılmegen. Oraldan poezğa mınıp qaşqan adamda, ärine, qazan-oşaq bolmaidy. |
| 2162 |
Ärıp sol qazynanyñ qūrbandyğy boldy. Qas qaraiğan kezde Noğaiqūl şüñeittıñ erneuıne ot jaqqyzğan. Kündız ajyrasqan serıkterıne bergen belgısı edı. Köp ūzamai olar da keldı. Ot sönerde bır top atty sau ete qaldy. Olar jalyn basynda otyrğan adamdardy qorşap, alystan tıl qatty. |
| 2163 |
Ol, ärine, qūmğa jerlendı. Basyna bır şoq, bälkım, bır tal qamys qoiyldy. Saharalyqtardyñ qaşannan belgısı osy. Būl belgını keiınnen susyğan qūm kömıp tastaidy. Tauda ölgen adamnyñ basyna tas qoiylady. Manğolmen, qalmaqpen soğysta şeiıt bolğandar qoiylğan qorym künı bügınge şeiın töbeşıktenıp tūr. |
| 2164 |
Būl künde ğalymdar onyñ jasy segız milliard jyl desedı. Ras-ötırıgıne kuä joq. Bıraq sol ğalymdar aidyñ tūtylatynyn ondağan jyl būryn boljaidy. Boljau ainymai keledı. Al, qazaq bolsa, aidyñ tūtyluyn ğalamattyq qazağa balaidy. Aspannan jūldyz ağyp tüsse, bır jerde bıreu öldı dep joridy. |
| 2165 |
Mätelınıñ bır türı – «malsyzdyñ betı şaryqqa» saiady. Sol şaruaşylyqty dūrystap basqarsa, memleketke kädımgıdei eñbek sıñırgen! Ol naqty jūmystyñ igılıgın közdep jürgende, bır künı raikom büroğa şaqyrğan. Ol barğanda audandağy mekeme ataulynyñ bastyqtary tügelge juyq jinalğanyn kördı. |
| 2166 |
Ony Kolchaktyñ soldattary ūstamaq bolğanda, ağaiyndary ärtürlı jolmen araşağa tüsıp edı. Tıpten ūrys saluğa şeiın barğan-dy. Säkennıñ özı tejegen. Bır-ekı soldatyn qūrtqanymen, ükımet qūrymaidy. Onyñ qūryğy ūzyn. Saiyp kelgende, qyrsyğy jalpaq jatqan jazyqsyz elge tiedı. |
| 2167 |
Jūrt körıneu bağyp otyr. Jiylyspen jūmys bıtpeitınıne közı jetken, Noğaiqūl qazaqşylyqqa köşıp, ağaiyndardan jylu sūrağandai bola bastady. Bıraq būl söz de äser etpedı. Jūrttyñ bärı auzyn qu şöppen sürtıp otyr. Noğaiqūl jiylysty taratuğa yñğailanğanda, ortağa Şäuken şyqty. |
| 2168 |
Ekeuı ötken-ketkendı eske tüsırıp, jantaima keñes şertısken. Säken sözge sarañ, öz üiınde kübırlep köp söilegen Noğaiqūl boldy. Sözdıñ ūzyn-yrğasyn bügıngı jüdegen şaruaşylyqqa äkep tıregen. Halyqtyñ tūrmysyn, ūlttyq mınez-qūlqyn bılu oñai emes. Aqbar – bertındegınärse. |
| 2169 |
Jolai sarğaiğan boz-qaudanda jalqau jaiylyp tūrğan Kürjıkke soqty. Kürjıktıñ közı äñgel-şäñgel, arqasy jauyr, qūiryğy sidam-sidam. Noğaiqūl basynan sipağanda, Kürjık oqyranyp, janary qaşqan jäudır közın audara qarady. İegınıñ astyndağy aq qylşyq tırı aruaqtyñ saqalyndai äser ettı. |
| 2170 |
Mynau aqpar barşamyzğa abyroi-ataq äkeledı. Köp ūzamai, Seidın audanynyñ nauqannan ozyqtyğy respublikaalyq gazetke jazyldy. Tolyp jatqan ozattardyñ ışınde Jüdäbekov pen Toranğūlov familiasy jürdı. Bıraq nauryzdyñ orta şenınde üş kündei sūrapyl boran soğyp, maldyñ denı qyrylyp qaldy. |
| 2171 |
Soñyra osy maqūlyq jūmyrtqasyn qūmğa kömedı. Keiın balasyn qūmnan közımen arşyp alady. Noğaiqūldyñ özınıñ ağasynan estuınşe, osynau tasbaqa ejelgı zamanda adam eken deidı. Tarazydan jegenı üşın tasbaqağa ainalyp ketıptı-mıs! Noğaiqūl sonau bır jyly Taşkentke bara jatqanda jolai poezd toqtap qalğan. |
| 2172 |
Tau qyrany tasbaqany mensınbeidı desedı. Qūm bürkıtı onyñ eñ ırısın äketedı desedı. Zadynda, osy terıskei atyrabynda maqūlyqtyñ, jändıktıñ, añnyñ, qūstyñ terı-tüsıne esep jetpeidı. Noğaiqūldyñ, bıraq, onymen jūmysy joq. Ol är närsenı kezdeisoq köredı, kezdeisoq oilanady. |
| 2173 |
Sonyñ barşasyn saraptan keiın ötkızedı. Üzdık-sozdyq oi keşken Noğaiqūl özen jağalai qonğan auylğa kelgende, ağasynyñ üiınıñ eñ şette tūrğanyn kördı. Ol atyn beldeuge bailap, ışke kırgende, tañ qaldy. Üidıñ ışı añğal-sañğal. Bosağa jaqta tasbaqa jatyr. Boraiqūldyñ auzyna kempırı su tamyzyp otyr. |
| 2174 |
Äkesı köpten berı syrqat eken. Em qonbai qoiypty. Qonbaidy emes-au, täuıp kelse quyp jıberedı. Tırı janmen söilespeidı, terıs qarap jatady da qoiady. Sügır ekı närseden ümıt etedı eken. Öletın şaldyñ közı ne şölmektei söne bastamaq, ne şadyraiyp, atysyp-şatysyp tūrmaq. Būndai nyşan äkede joq. |
| 2175 |
Men jastyq şağymdy, şalqyğan jailaudy, körgen qyzyğymdy añsaimyn. Ötken künıme jete almai, sağynyşpen sarğaiyp ölgım keledı. O düniege armansyz ketkenşe armanda ketkennıñ özı igı! Sügır dombyrasyn qolyna selqos ūstady. Joq, ol törınen körı juyq äkesınıñ ämırıne qarsy emes. |
| 2176 |
Sügır qalai bolsa solai tartqan edı. Bıraq Noğaiqūlğa basqaşa äser ettı. O basta qyzyl arşadan jasalğan qyzyl-qoñyr dombyra alğaşqyda kümbır-kümbır etıp, artynşa añyrap qoia berdı. Bulyğa ekpındep bastalğan küi bırınşı taraudyñ özınde qyryq qūbylyp, myñ būralyp, döñgelenıp tūryp aldy. |
| 2177 |
Osy bunaqtyñ özı jalyqtyrmaityndai. Bıraq qaitalaudyñ da şegı bar. Sügır ekınşı tarauğa auysty. Endı, küişınıñ şeber sausaqtary qūldilai jorğalap, ekı şektı qat-qabat, alma-kezek şalyp, bırde tolğai, bırde ıle, bırde şymşi şertıp, tekırektegen dybystardy sapyryp jıberdı. |
| 2178 |
Bulyqqan, üirılgen, bozdağan dybystar bas qosyp, añqyldap, añyrap kettı. Beine bır şanaqtyñ ışınde jatqan siqyr jyrşy öz tılınde şejıre şertkendei! Osynau «Kertolğaudan» ūşy-qiyrsyz saharanyñ san ğasyrlyq keipı, sansyz ūrpaqtyñ bastan keşken tırşılıgı, saltanaty körınıs berıp tūrdy. |
| 2179 |
Sodan tösek tartyp jatyp qaldy. Bas auyryp, baltyr syzdaityn kärınıñ keselı emes, belgısız nauqas meñdetıp barady. Denesı ysyp-janady, jüregı loblyp, miy şanşidy. Bır künı ol sandyraqtaudy şyğardy. Auzyna äldekımder tüsedı. Üzeñgı qağysqan jora-joldastyñ, täjıkelesken qyz-kelınşektıñ esımın ataidy. |
| 2180 |
Ol bilet pen mördı qyzyl şüberekke orap, qaitadan äbdırege tyğyp qoidy. Osy äbdıreden ol Noğaiqūldyñ tılı bailanğanda jazğan hatyn tauyp alğan. Hatta ösiet te, ökınış te, aryzdasu da joq, bır auyz öleñ jazylğan: Düniede ömır-ölım telı närse, Zirattyñ ziany joq enşı berse. |
| 2181 |
Alystağy auylğa pochta ılude bır qatynaityn-dy. Noğaiqūldyñ ölımın tuysqandary keşıgıp esıtken. Esıtkennen keiın de qysqa jıp kürmeuge kelmei, Nazarqūl bıraz keşeuıldedı. Aqyrynda ol itınıp-tartynyp, tüie jetektep, audanğa jetken. Osy sätte klub mañynda bır şoğyr bala oinap jürgen. |
| 2182 |
Nazarqūl tau bökterlei jürgen. Onyñ jürısı önbedı. Jolauşy qyrsyqty oisyl-qaradan körıp kele jatyr. Tüie jetektegenşe onyñ özıne mıngen jön. Tüienıñ būidasy tūsaudai tityqtatyp, baqyrğany jüike qajaidy. Nazarqūldyñ baiqauynşaoisyl-qara men jylqy-atanyñ terezesı teñ emes. |
| 2183 |
Nazarqūl däuırlep tūrğanda jylqyly auyl oğan qūlyn soisa, tüielı auyl ony qūbyjyq kördı. Sodan baryp onda tüiege degen öşpendılık paida boldy. Ol oisyl-qaradan ekı-aq närsenı jaqsy köredı. Bıreuı – tüienıñ bozdauy. Ekınşısı qobyzğa könek bolatyn moinağy. Basqasy oğan şot emes. |
| 2184 |
Qūrama dese, degendei. Şaşyrañqy şarualar men bytyrañqy diqandardyñ basyn qosqan kolhoz osy. Üş jüz tütın tūtatqan kolhoz körıngennıñ yñğaiyna könbei ekı ğana qystaq bop ornalasqan. Qystaqtyñ bırınde būrynğy köşpelı şarualar da, ekınşısınde – känıgı diqandar. Ekeuınıñ ürdısı de ekı türlı. |
| 2185 |
Sūğanaq adamdardy Şäuken qas-qabağynan añğaryp, özınıñ däpterıne aty-jönın, qyrmannan alğan astyq mölşerın jazyp qoiady. Ony ajyratuğa Äliakpardyñ şamasy joq. Bıraq ışı küdıktenedı. Küdıktene tūra, tyiym saluğa batyly jetpeidı. Jiyn-terın aiaqtalyp, jūrt yldiğa qūlaityn şaq edı. |
| 2186 |
Osynau kolhozğa nebary alty-aq dana keluşı edı. Äliakpar sonyñ bärın jinap alyp, sandyğyna tyğyp qoidy. Örtep jıberuge batyly jetpedı. Bıraq sonyñ özınde jūrt qūlaqtanyp qalğan. Şäuken tük körmegensıp, jüre berdı. Ūzyn aqqan Üşbas özenınıñ de künes jağy men köleñke jağy bar. |
| 2187 |
Äiteuır bauyrmal qainağasynyñ tırı qalğanyn köñılge medeu tūtady. Osyndai dämemen jolauşylağan Ziaş märelı mezgılde oralmady. Artynan barğan Nazarqūl äielınıñ qaitarda jol-jönekei boranda qaza bolğanyn bılıp qaitty. Būl turaly läm-mim demei üiıne kırgen zamatta ökırıp qoia berdı. |
| 2188 |
Qyrañda bolsa erte tabylmaq, oiañda bolsa keş tabylmaq. Äiteuır, o basta qasqyr jep ketetın jerge qūlamasa igı edı. Boijetken Nesıbelı osy künge şeiın ölıktı betpe-bet körgen emes. Ağaiyn, jekjattan bala şetınep, pende şyğasy bolğanda ol janazaly üige bas sūqpai, keiın baryp köñıl aitatyn. |
| 2189 |
Ūiañ qyzyn aiağan şeşesı osyğan baulyğan edı. Sol Nesıbelınıñ tüisıgınşe, balalar köbınese kün bata şetıneidı. Ymyrtta şu ete qalatyn sūmdyq – sonyñ kuäsı. Eresektıñ qazasy qily-qily. Tünde üzıletınderı, tañ ata jan tapsyratyndary bar. Tolyqsyğan tüste dünie salatyndary sirek. |
| 2190 |
Būl uaqyttyñ ışınde ol talai oi keştı. Revolüsiadan soñğy jyldary bolğan du-du mitiñınıñ ol şet jağasyn kördı. Qyzba bozbala ol alaqany qyzarğanşa qol soqty. Kedei bolys sailaudy ol jazğy demalys kezınde elde kördı. Özı, ärine, aralasqan joq. Irı bailardy jer audaru kezınde ol tūñğyş qyzmette edı. |
| 2191 |
Onyñ jaqsysyn, jamanyn, baiandysyn, baiansyzyn uaqyt ölşeidı. Nazarğaliev osynyñ barşasyn bağyp, ışke tüietın adam. Sondyqtan da ol sözge sarañ. Bıraq būl joly söileuıne tura keldı. Tapsyrmanyñ aty – tapsyrma. Onyñ üstıne ypyny qaşqan jūrttyñ köñılın köterıp ketu de uanyş. |
| 2192 |
Jinalysta ol audanğa barğan zamat qant-şai jıberetının, ony pyşaq üstınen būqarağa bölıp beru kerek ekenın eskerttı. Tiıstı mekemeden tekseruşı jıberetının ışke bügıp qaldy. Tek «qar erıp, jol aşyla bastaidy ğoi, e-e-e-e!» dep kerıle külgenın qymtai almady. Ysmaiyl sekem alyp qalğan. |
| 2193 |
Endı, kemşılıktı tüzeimızdağy! – degen. Ysmaiyldyñ sözı Nazarğalievtıñ kökeiıne qondy. Qazaqstannyñ köşpelı audandarynda osyndai soraqylyqtyñ oryn tepkenı ras. Būğan börık al dese bas alatyn jergılıktı sodyrlar ğana aiypty emes, solsodyrlardyñ qoltyğyna su bürıkken keibır basşylar da aiypty. |
| 2194 |
Alğaşqyda samarqau söilegen Nazarğaliev bara-bara qyzynyp, soraqy faktılerdı tızbektep kettı. Tasyr belsendılerdıñ şaş al dese bas alğanyn, ūzynsoiyl ūrda jyqqa ainalğanyn aityp öttı. Köşpelı şarualardyñ malyn sypyra etke ötkızgenın, zagotskottyñ maly boranda qyrylğanyn surettedı. |
| 2195 |
Auylğa betbūrys bastaldy. Men būryn oblysta mılisa bastyğy edım. Endı menı audandyq saiasi qyzmetker etıp jıberdı, – degen. Osydan keiın köktemgı egıs söz bola bastady. Nazarğaliev erteñ qar ketıp kün jylt etkende egıs egerlık kölık keltırıletının, soqa-saimandy äzır etu kerektıgın eskerttı. |
| 2196 |
Al, dombyrağa qolym tise, jorğalaimyn. Ärine, onda da köñılım ausa!.. Osydan keiın, ol osy künı özınıñ dombyra şertuge müldem qūlqy joğyn, sonda da kärı serıgın ala şyqqanyn aityp öttı de, qara qūndaqty qabyrğağa süiei saldy.«Qūda kelıptı» degen habardy estıgen soñ auyldyñ etı tırılerı jinalğan. |
| 2197 |
Ūzyn sūraqqa qysqaşa jauap berumen tyndy. Būrynğydai ru sūrasu, tek sūrasu joq, şejıre söileu jäne joq. Kündelıktı tūrmystan keñes şertılgen. Sügırdıñ atağyna qanyq jūrt bır oraida odan dombyra tartudy sūrap edı, ol özı solaqai bolğandyqtan dombyranyñ qūlağyn terıs būrady da, Nazarqūlğa ūsyndy. |
| 2198 |
Osydan baryp esıne dabyl, dauylpazdar tüstı. Öspırım şağynda dañğyraq aspaptardy mensınbei qūiqyljyğan qobyzğa ğaşyq bolyp edı. Soryna qarai ūstaz az boldy. Bılgenderı üiretpedı, üiretuge beiımdelgenderınıñ jüikesı jetpei, olaq şäkırttıñ barmağyn qyrşydy. Sol barmağyndağy tañba sodan qalğan-dy. |
| 2199 |
Nazarqūldyñ oiyn Sügır bölgen. Ol är önerpaz özınıñ örısı jetpeitın önerpazdarğa yqylas qoiatynyn, küi atasy Qorqyt bolsa, onyñ qobyzy aqyrynda Yqylas Düken ūlynyñ peşenesıne būiyrğanyn, özınıñ küiınıñ sol Yqylastan auğanyn aita kelıp, äkesınıñ ölerdegı sözın qaitalağan. |
| 2200 |
Ol özınıñ maitalman emes ekenın anyq bıledı. Syndyrğan qobyzdyñ ornyn pälen jyl joqtamauynda da kökırek sezetın syr jatyr. Bıraq būl künde odan ozatyn qobyzşy jäne joq. Tıptı, qobyzdy qylğyndyra bıletın adam joq. Būnyñ jaqsy-jaman jağyn, tiımdı-tiımsız ekenın oilağysy da kelmeidı. |
| 2201 |
Qam qobyzdy toq jylqyğa balağan Nazarqūl aspapty asyqpai ysyldatudy maqūl kördı, qylyn barmaqpen ūzaq tolğady. Jalğyzbarmaq ersılı-qarsyly jügırıp, bır yñğai qoñyr sarynğa bastady. Ūzaq ännıñ qaiyrmasy kelgenşe sözdı ūiqastyryp ülgeretın aqyndai ıştei jedel tülep, alğy qial keşıp otyrdy. |
| 2202 |
Esıne öspırım şağy, jıgıttık kezeñı tüsken. Būl öñırdıñ erkekterı şetınen kökparşy, şetınen änşı bolsa, Nazarqūl atqa şabudan qoryqty, än saluğa şiqyldaq dausy könbedı. Jastai jaqaqtağan käsıbı – osy qobyz. Sebebın özı de bılmeidı. Äiteuır tūla boiynda qobyzğa degen qūmarlyq daryğanyn sezedı. |
| 2203 |
Jağudyñ qajetı de joq. Özıne narazylyğynyñ üstıne tyndauşylarğa degen narazylyğy qosylğan qoraş qobyzşynyñ köñılı sūmdyq qūlazydy. Esıne o dünielık bop ketken ağasy Noğaiqūl, qatyny Ziaş tüsken. Osy arada basy bırıkpegen saryn doğaryldy. Bıraq ala-qūla jūrt ornynan qozğalarlyq yñğai körsetpedı. |
| 2204 |
Äsırese, Şäuken jarymai qalğan syñaida. Ūiyp, telmırıp otyr. Şäuken säbi kezınde elırmelı bolğan. Keide qyrañda oinağan sağymğa qarai jügıretın. Ondai künı keşke, kün batarda şeşesı üi ainaldyryp, betıne su bürkıp, ūşyqtaityn. Oğan dombyra tartuğa tyiym salğan da sol şeşesı edı. |
| 2205 |
Sadaq-şalğyşty rabaisyz oiqastatyp, aşyna tartty. Könekten şañ şyqqandai boldy. Aşynğan aspap qyñqyldap, qyñsylap, aşşy-tūşşy dybysty sapyrdy. Küidıñ köbı kezdeisoq şyqpaq. Beibereket dybystyñ bärı emes, bıreuı ğana qyzyq bop qağylmaq. Jañağy aşşy-tūşşy yzyñdar bolaşaq tuyndynyñ nyşanyndai elestedı. |
| 2206 |
Bıraq qaz-qalpynda tartpai özınşe iıp äkettı. Osy arada baisaldy bap paida boldy. Endı elgezek şalğyş qialai köldeneñdep, dırıldep tūryp aludy şyğardy. Qoltyğy sögılgen qobyz şalğyşqa barabar ün bere bastady. Samaldai salqyn ün ūitqyp, reñın özgerttı. Bara-bara börıdei ūlyp, botadai bozdap kettı. |
| 2207 |
Barlyq miy bır jergetyğylğandai, quşyq şekesı tyrsia lypyldap tūrdy. Nazarqūl bır uystanyp, qyrğidai şüiılıp, kärı serıgın aiausyz şymşylağanda qobyz müldem aşyndy. Toryğu men tolğaular aralasyp, ömırdıñ qyzyğy men qasıretın, ökınışı men uanyşyn sanağa sıñırdı. Jürek äldilenıp, kökei köksedı. |
| 2208 |
Osy retpen ol jan-jaqqa adam jıberıp, būrynğy qaşqan-pysqandardy atamekenıne şaqyrdy. «Qūramağa» qaityp keluşılerdıñ pysyğy jūmys, qyzmet sūraudan būryn tıl men jaqqa süienıp, mazdap, äñgıme şertıstı. Baiağy şejırelerden bastalğan qysyr keñes künı keşegı Noğaiqūldan kep bır-aq şyğady. |
| 2209 |
Boraiqūl aiadai jerdı sūrap aldy. Kempırımen ekeuı ketpen şauyp, özı tälımınıñ tūqymyn septı. Moinyna asqan dorbadan tūqymdyq dändı uystap, serpe şaşyratyp, şaşqan edı. Keiın osy tūqym tebındep kögergende qoiu da, şaşyrañqy da bolmai, bırkelkı şyqty. Jaz ortasynda Ysmaiyl jondy süzıp şyqqan. |
| 2210 |
Būl bala kezınde Arqadan körgen saiysy edı. Ol jaqta myqty degen ekı jıgıt düiım jūrttyñ ortasynda kökpardy bır orynda aiqasyp tartysady. Qaisysy jūlyp alsa, sol jeñımpaz atalady. Būl jaqtağydai alyp-qaşpa nemese salym joq. Saptama etık qyrelıler bılek şynyqtyrğan saiysqa mäz-meiram bolady. |
Комментарии