| 1 |
Г.П. Тыйын "Ончыкеш" лекше "Илет гын, ужат" эрыкан романет нергенат ойлыде огына керт, кеч тыште Чавайн самварет йыр журналын йыргешке ӱстелжым поген, шкеак вӱдышӧ семын шогет гынат. Икымше книгатше кошарген шуо. Кошарген — тиде мемнан кошартыме семын умылымо ок кӱл. (Воштылеш). |
| 2 |
Ендылетова-Арлан "Тулык йочан пӧлекше" дене авторын изишак мӧҥгештмыжым палдарыш, шкетын лукмо драме да ойлымаш книгаже путырак шонкалыктыш гын, кызытше каласыде ынем код: сеҥен налме кӱкшыт гыч волымо гай. Логике шот гыч келгырак психологизм деч чакныме — арам. |
| 3 |
Поэт кокла гыч кугурак сеҥымашыш ӱжмӧ шуэш Альберт Лаврентьевым, А. Новиковым, Г. Васильевым, В. Егоровым, Н. Ильинам, З. Кудряшовам, В. Мамаевым, В. Матвеевым, Т. Очеевам, Л. Ружбеляевам, кӱчыкмутын полпредше Е. Рябчиковым, Л. Чендемеровам... |
| 4 |
Тыгай каҥаш шочеш: вес гана мутланыме годым сылнымутын посна направлений-виктемже нергенат мутым лукташ кӱлеш, да чӱчкыдынрак. Ик ийлан ик гана погынымо дене серлагыме пеш шагал. Да тек погынат кызыт тӱрлӧ вере ыштыше критик ден литературовед-влак, кунар шукырак, тунар сайрак. |
| 5 |
Юрий Галютин. Черетыште ямдылалт возыныт Звенигово вел Ташнур ялысе механизатор Алан Эчукын кок почеламут да поэме сборникше, рушлат воза тудо, марлат, кок йылмыштышт палдырнен толшо автор. Рукопись дене ыштыме паша мучашлалтын, типографийыш веле колташ. |
| 6 |
Тугаяк шӱштӧ перчатке теве, талоным ончыкташ манын кудашынат, тетла чиен огыл, пурла кидше дене кучен. Шолаже Евстигней деч тораштат огыл, ӱдырамашын чока эрдыж ӱмбалне кия. Кӱч, конешне, чиялтыме, но кужужак от ман. Оласе южо латкандаш ияш ӱдыр тиддеч кок пачаш кужум куча да... |
| 7 |
Йӱкшен-ырен кайыш пӧръеҥ шинчажым полт почын колтыш. Ӱдырамаш, тетла нимом ит ыште маншыла, пурла кидшым кӱш нӧлтале, шинчажым кум гана тӱчӧ, почо, тӱчӧ, почо. Вуймутышто рашак, палынак марла каласыме йотъеҥ мут ылыже: "Мыйын почешем лектат!". |
| 8 |
Балыш огыл тольык! — шыргыжал колтыш ӱдырамаш, тӧр пӱй радамже волгалт кодо. Шыргымыж дене чурийже гыч пуйто эр кече лекте: вожылшан... Еҥ вуйышто мо шонымым лудын кертмыжлан вожылалын пуйто. — Тый але мыйын нерген шоныметым вашталтет такше, но иканаште ок ышталт тиде, — ешарыш. |
| 9 |
Логикылан задаче-шамыч, — шинчам кумалтыш Оксинь, — "Гуманоид" мутшат Мландыш мемнан-шамыч дечак куснен, шонем. Закон, тудо, уло, чоткыдо закон. Чыла чоҥештылшылан икгаяк пеҥгыде. Но каласе, Мландыште чыла сай лиеш гын, молан кажне кугурак олаште "Советский-100?". |
| 10 |
Марий ӱдыр ом лий гын, чынак, ончылнырак лиям ыле, — шӱргыначкаже чытырналт кая ончычсо семынак пушкыдо креслыш кидкучемыштыже шӧрын дене шинчыше Оксинян — ынде тыге веле лӱмда Евстигней шке чон кӧргыштыжӧ ты ӱдырым я ӱдырамашым, кӧ ынде тудо... |
| 11 |
О Юмо, пытартыш ӱшаным кумыктышыч! — шке эрдыжым перен колтыш ала-кушко ала-кӧмытын Мланде деч ойырен, шолышт кондымо марий Евсей-Евстигней. — Мый шонышым, молитвам лудам да чыла тиде садыгак йомешат, адакат мӧҥгыштем диваныште книга пӧлка воктене помыжалтам. Эше икмыняр йодыш... |
| 12 |
Тыйын кажне ойпӱчкышыштӧ кок-кум йодыш, мыйын йолташлык. "Иктат тыланет тыште удам ок шоно", манат. Мый иктымак веле ужамыс. "Иктат удам ок шоно" манме гыч логика почеш лектеш, пуйто шукын улыда. "Тышан вашлиймына верч" манат. Кушто "тышанже"?. |
| 13 |
Авай, математика шуко курым гоч, наукын тӱжемле патриотышт гоч, моткоч-моткоч йӧсын шочын толын, шке открытийыштлан кӧра шӱдӧ утла учёный илышаш ӱмырыштым кӱчыкемденыт, южышт инквизиций тулешат йӱлен коленыт. Нуно чыланат кызыт мыйым ончат: Кобра ужалалтеш але уке?!. |
| 14 |
Йӧра. Мый тылат суд омыл, ават веле улам. Палем такше, ала-моланет дыр тиддечше нигузеат ойырлен от керт. Тыйым кӱч нарат ок шогыс... Ни пашадарже, ни можо... Кочкын шинчымыжымак ом йӧрате. Малаш вочмыдам шекланем. Коклаштыда ик мутат ок шокто. Огыдат мутлане, шонем. |
| 15 |
Мӧҥгӧ каяшат жап ынде, — пелашыжым, эше молымат шарнен ойла Евстигней. — Морг марте кычал пытарат уке гын. Уна кайыш — беда кайыш, йӱаш-кочкаш йӧн кодо... Но палыде ынем лий. Кӧ улат тый? Кузе мланде деч ойырен гына пуштын кертыныт. |
| 16 |
Да оҥгын-оҥгын ялт шонанпыл тӱсан волгыдо кӱшыч волыш. Шудыжо йол йымалнем шудо огыл ынде, а ковер! Кӱшкат ончалаш лӱдам, ӱлыкат ынем ончо, пире шинча мыняр йӱла да... Теве кӧмыт утареныт мыйым! Вес волгыдо тӱня гыч мыйын урмыжшо чонемым колын, каван ӱмбак аппаратышт дене воленыт. |
| 17 |
Огеш лий мыланна тидым ышташ. Тугаяк, вончакеш вашлийме гаяк, тӱкыдымӧ изи тунемше ӱдыр улат. Ачатлан келшен шуамыс, калтак... А мый тунам школышкына, пионер газетым шараш толынам. "Ямде лий" газетеш репортажым луктынам ыле. Вуймутшымат шарнем: "Ямде лиян" мый лиям". |
| 18 |
Шӱвылет тамак пундашеш кодын. Да эше поликлиникыште "Чер историет" кия, тудымат тарватыме. Эшежым Печать пӧртыштет тый кечываллан шкеак кочкаш шолтен иленат. Айдемын кажне ӱзгарже оза нерген шуко-шуко ойлен кертеш. Микрофлора... |
| 19 |
Но тый манат, урлыкаш гене... Йӧратымашым логарже гычак лавыран кем йол дене тошкалме лиеш тиде. Ӱдыр ден каче огынал ынде, поснак мыйже... Кушто йӧратымашын романтикыже, сӧрал чоншижмашыже? Тиддеч посна чылт вольык семын... Мый ом керт. Ом тошт. Эше икте гыч темена?. |
| 20 |
Шкетын! Мый дечем посна. Кузерак эрденак пашаште чаркам-кокытым колтедылынат. "Молан эрдене?" — йодаш гын, вашмут тевысак: кастене мӧҥгыш ватет дек миен шумешке, аракан нимогай ӱпшыжӧ ынже код, уке гын, кыраш, совкалаш тӱҥалеш изи рушмайрат. Ӱмыр мучкет тудын кулжо лийнет мо?. |
| 21 |
Пӱгырвуйын калыкым кушкыж шичме дене ӱшанже пытыш, тунам але лу тӱжем теҥге сай оксалан шотлалтеш ыле — ужален колтыш. Визытшым йоча-шамычлан шалатыл пуыш, визытшым пырля кондыш, книжкаш пыштыш. Шукат ыш эрте, чыла пыштымыже шикшла шаланыш, калык оксам нимолан йӧрдымын шулдештарышт. |
| 22 |
Пырляк возыныт таче... Вуйыштат ик велыштак. "Йӧра, каварымет деч ончыч пытартышлан пӧръеҥ калтатым ястаре айда, — семынже шыргыжале оньыкува. — Ой, кугу тума тӱҥалеш тыште ик-кок шагат гыч... Чот мале! Наргӱмыжет, веҥе, вемышкет воштак шыҥыже. Утарен ынышт керт". |
| 23 |
Вучен ноен, вараже диван кочыртатылмаштак мален колтен. Омо конча: Никанорычшо чиктен пыштыме костюм денак воктекше толын шогале, кошарварням ӱмбакыже шуялтыш. Ватыже, тудо, кенета иземе-иземе-иземе, чылт точко гай лийын шуын, путырак чот кычкырал колтынеже ыле, шкенжым тӱвыт йомдарыш. |
| 24 |
Полт шинчам почо. Пӱкен туп гыч вургемым налын лекше... Евсей тудлан шӧрын шыргыжале, шола шинчам кумалтен, пурлажым пӱяле, ескыч, тау наргӱмыжым пукшыметлан. Кочкын да монь шогылтычат, Лидаже пашаш лектын ошкыльо, шуматкечынат студент-шамыч тунемыт. |
| 25 |
Оҥ кӧргыш кидым чыкалтен, кум сопротивленийым содор гына вашталташыже перныш. Теве-теве пӱтынь программыже компьютер-кӧргӱзгарыштыже кошарга. Йӧра эше тошкалтыш пуста. Но ӱлнӧ илыше кок кува садыгак омсам почын ончалде ышт чыте. Вуйым рӱзалтышт. |
| 26 |
Кай, кай, йӱкшӧ изишак, — мане кува. — Садышкыже эрла кудалат-огыла... Корвалолым йӱашем перна. Эре мыйым йӧрдымыш луктат, черландарет, изишат чаманымет уке. Нервемже пытен. — Миен, саҥгаж гыч пералтыш: — Эх тый, механизме! Айдеме от ул!. |
| 27 |
Пӱжалте: тиде кува айдеме огылжым пален! Чынакыс, Евсинь-2 чын айдеме огыл. Вес еҥым, тидын чын веҥыжым, алмаштыше робот гына. Умылтараш шонен, воктекше мийыш, оҥышто полдышым мучыштараш тӱҥале, чын айдеме огылжым кучыктенак ончыктынеже ыле, но кува вачыж гыч веле пералтыш:. |
| 28 |
Сай эртымылан куанен, тошкалтышлам тӧрштыл-тӧрштыл волыш: кӱшкӧ кавашке увертарышат ок кӱл ынде. Ешыште мо ок лий?! Умылыш: Лавровка — тиде ГУЛАГ огыл, сад! Пеш йытыра лӱм: Лавр аршаш. Шахмат чемпионлан оҥешыже лавр пушеҥге лышташ гыч пунымо сӱспаным чиктат, имньылан чиктыме семын. |
| 29 |
Троллейбусышто талон почеш кудалаш мо йӧсыжӧ? Эр да але тушто калык шагал. Коклаштышт забастовко эртымым ойлат. Шукышт вашмешакым тупешышт чиеныт. "Теве кузе улмаш, — куаныш. — Садышкышт каят! А мый, лӱдынам, окмак. Изиш гына йоҥылыш тошкалат гын, пытет. Чот шекланаш кӱлеш, чот!". |
| 30 |
Евсеюшка, — сӧрале тӱвыргӧ капан, эргыжын але марийын армий гыч кондымо ужар бушлатым чиен, эшеат мундыраш савырныше изи ӱдырамаш лугыч ыштыш. Шаҥгысек ончен шинчен дыр, иже воктекше мияш ярсыше верым муын, толын шогале. — Мо от саламлалт таче? Черланенат?. |
| 31 |
Чынак лие. Волен кодыч да умбакыже йолын ошкыльыч. Изуремыш пурымаште тыгыде пырня дене нӧлтымӧ йырым-йыр ныл метран пу пӧрт шога. Кажне лукым кӱкшӧ кӱ негызыш шындыме, сандене чыве йоланла палдырна. А такше веселан чучеш, келшыш. |
| 32 |
Ойырлыштат, тергаш такше шуко жапак ыш эрте. Омсаште кечыше кӧгӧным гына тошкалтыш йымалан шылтен кодымо чӧгыт дене перен почаш вереште. Тыгайжымак почат тудо... А мо! Кӱвар, тувраш арун шаралтыныт. Чойн коҥгамат шогалтен, тӱньыкат уло. Ола воктен резиденций... тиде сай. |
| 33 |
Тиде да моло пычырик уш йогын Евсейын умылтарыме логический радамыш умбакыже пурымым Лида деч ышт кораҥде. Утыр веле тудын рашлыкшым, нимо семынат чактараш лийдыме логикыжым, шаркалаш лийдыме чынжым шке вуйдорыкыштыжо шолта: да, тиде — тӱнямбал математикыште моткоч кугу открытий!. |
| 34 |
Иди обниму, — Кобра пелашыж дек миен шогале, пореш амыргыше кидым кучен шупшале. Шерла возен темыме формулан доскам ончалеш, марийжым ончалеш... — Кузе тиде тыйын вуешет шочын кертын? Лийдымаш! Уке, мый малем, очыни. Евсей, помыжалте мыйым... |
| 35 |
Южшак тыште вестӱрлӧ — шонен шинча Кобра. Окса да секс ӱпш пырдыжын шергакан шпалерышкыже да люстрыш, буфетыш, кинде шултышыш, шергакан сийышке шыҥен. Эрла гыч интервент ваштареш мобилизацийым эртараш кӱлман гын?! Кудо велыш шогалыт нинышт, мужедаш веле кодеш. |
| 36 |
Коло минутрак эртыш гын веле тудын тышеч коварчым модыктыл эртымыж деч вара? Ик рвезе ӱстембал лукеш нылыте тодылмо ластыкым пыштен кодыш. Пӧръеҥ семын, шке пелашыжым аралаш ямдылалтшыла — шиже, аралаш логалеш дыр! — Евсинь-2, йӱкым лукде, писын лудо, Лида ончык пыштыш. |
| 37 |
Ӱдыр ден каче коклаш иле чыве мунат кӱэш маныт. Тугак лие. Коктынат пуйто вестӱнян четлыкышкыже логалмылан ӱчым налыт. Ӧндалме-шупшалме вараже тыгайыште ок ситыс, чылт икте-весын кӧргышкак пурен вочмо шуэш. Пурышт. Кандырала пуналт возыныт. |
| 38 |
Ынде кушто улмынам пеш палынет, тиде ласкан илашет эрыкым ок пу, мане. Тендан денат школлаште тыгак туныктат. Тольык кажне айдемыже Сандалык нерген пеш вашке монда, моло пашаже шуко. Так гына, изин-изин ушештарем гын, нелеш от нал вет?. |
| 39 |
Кршпайже туге лектын тудо. Ожно годым ик марий пеш тале колызо улмашат, эҥерыште эре кырш колым ваҥен коштын. Да кучашыжат тале улмаш. Икана ялмарий-шамыч тудым корнеш авыреныт: "Давай мыланнат кырш пайым пу, давай кырш пайым!" Пуэн але уке, пале огыл, но тылеч вара ял — Кршпай. |
| 40 |
Эрта, эрта-а! — ынде урем капкаште койо Игырь, почешыже куржеш, кычкыра: — Налза, налза мыйым! Эй, Купсолаш умбак ида кай. Мый Игорь улам, Иго-о-орь! Эй, торилка, налза мыйым шкендан дек, тыште илымем ок шу! — лӱдмыжым сеҥен, "Салика" гыч йытмыжеш:. |
| 41 |
Йӱшӧ вуя Игырь ажен ала-мо, умылаш ок лий, чарныде кычкыра. Теве ынде шкеже волгыдо наста йымалне пуста пакчаште шога. Чотрак веле кара, умылашат ок лий — мом, кидшым когынек кӱшыч ок волто, лупша. Кайынежак мо вара тиде керемет иге? Ну вет чонат чытыман тыгай лӱдыкшым. |
| 42 |
Тыгодым Комаков Игорьын ачаже шкежак толын лекте. Вачешыже шыже пальтом пышталтен, урвалте гыч ош йолашыже, йӱд йолаш, волгенчыла волгалт кая. Виш гыч оҥысо ош тувыржо койын колта. Чара йолешыжат очыни, резинке кемым чыкалтен. Тошкалмыж еда аҥже лоп да лоп йолмӱшкырым кыра. |
| 43 |
Кузе ок керт? Уло ял дене ончаш лектын улына вет. Сӱаныш лектын улына мо меже, мо аҥырала веле койын шогылтат тыйже? — пенсийыш лекмекшат туддеч аптыраныме ялыште руалмыла йомо. Ынде тыглаякыс, нунын гаякыс, нимогай тетла причиндал огыл. |
| 44 |
Игырьже укеакыс. Мыят шке шинчам денак ужым, кузе тудо нигӧн полшымо деч посна, кандыра дене шупшылде, тыгак вот, шогенак, кидым кӱш нӧлтенак, торилка кӧргыш, пундаш омсашке пурен йомо, ала-можо юж гычак шупшыльо. Шымле килом шупшеш ыле вет эргычше?. |
| 45 |
Чынак, мариян вате улмыжлак чучо! Кӱртньӧ пижгомышто мариет куча гын, ешыште пеҥгыдылыкым шижат, айда-лийже мардеж почеш от кай. Но уке, тылеч вара чоткыдылык Евсей велым ыш шижалт. Да Лида, пашадар кучымет-мочет, шке декше поген нале. |
| 46 |
Шкендым пӧръеҥлан шотлет гын, ола тӱрыш мемнан дене каналташ да каҥашен налаш ӱжына. Мерседес-бенцна теве тыштак, — окнам ончыктыш кугуракше. — Огына ӧкымлӧ, юмарале, — шыргыжале. — Могай улметым ужна. Изирак тыглай пикник. Мутым пуэм: ме тыйым огына тӱкӧ!. |
| 47 |
Олам лектыч. А-а, тевыс Лавровко корнет! Но тушкыла кайымаште пурла велыш ышт савырне, вик, тура шолен колтат, тӱрлӧ машинылан тӱрлӧ вере икте-весылан лекташышт лӱмын чоҥымо "разъезд" манмышт шеҥгелан кодо. Постышто шогышо кок гаишник олача тояштым нӧлтальыч. |
| 48 |
Ынде огыт турко, мӱшкырыштым ишен кучат, саде цифрымак уэш-уэш шканышт ойлат. — "Чарне, шеф, — малдат. — Мый тетла ом керт. Да мый горничныйлан, ик гана пӧлемыш пурен, мӱшкырем гыч пуракым ӱштылмыжлан, лимоным пыштем, не дури, шеф!". |
| 49 |
Мый? Тиде кӧ? Тый?! Ха-а! Да эше мер илышыжым кузе умылаш? Пӧртылташ? Да ме кызыт эн чын илышым илена. Сатум тыш-туш наҥгайышна, да Мерседес ямде. Кол келгым кычалеш, айдеме — парышым. Эше катман дене колхоз пасуш луктын шогалтынет мемнам?!. |
| 50 |
Вот мо, кусно тый мемнан дек. Шӧртняҥден. Кӧлан кызыт возен тарзыланет? Марий калык... Да ме онат пале тудым, чотшо тудын миллионышкат ок шу. Ик ола виса улыжат. Да чыланат нуно ялыште кият. Йошкар-Олаште, Мартиросян, тый ужынат мо иктажым?. |
| 51 |
Ондак ик машина тугак шкак нӧлталалте, вара весе, кумшо. Станций ондак нуным вераҥден кертшашла ыш кой. Ынде шинчаорак теве кугеме. Кеч-мо кӧргышкыжӧ логалеш гынат, тиде корабльыште шке нелытшым тунамак йомдара. Тыште Мландын законжо почеш огыт иле. |
| 52 |
Орбита йыр пӧрдшӧ станцийыште. Такше ынде мландет гыч кондымо микрофлора деч ойырленат. Марий-шамыч вашлияшат йодыныт, тый вет журналист да писатель улат. Но тиде эше чылажат ончылно. А мыйын нерген мом каласет? — висвис платьыж дене урвалте нӧлталтмешке йырже пӧрдын налеш Оксиня. |
| 53 |
Эй вет уке тӱмыр-шӱвыр. Пералташ, йытмыжыкташ. Тӱбӧ-дӱбӧ, тӱбӧ-дӱбӧ. Рио-рио шокталташ. Ӧндалыт. Вачым, тупым кинде сукырла пералтат. Куанлан мучаш уке, тӱр уке. Чылт марла юарлатыс, марла кутыратыс, прайово! Кузе от куане, от пашымле?. |
| 54 |
Вара-вараже лыпланышт, пырляш погынен шинчыт, пеш йодыштыт. Мландыште могай кая илыш, палынешт. Первыяк кӧ да кушеч улмыж гыч тӱҥальыч. Шкеныштын районыш кунам миен коштын Евсей, мом тушто ужын, кӧн дене кутырен, тиде да тудо — чыла-чыла кӱлеш лие. |
| 55 |
О-о-о, лач мемнан нерген тугеже! — куанышт. — Терминал! Серен гын, пеш сай. Кает гын, саламым наҥгай. Тольык ынде тыйымат огыт колто чай. Икана тышке логалше тышанак лиеш. Такше ит ойгыро, шкенан Комбо Корныштак улына, — воштылалыт. |
| 56 |
Шошо кече пылым кораҥден ылят, пелтенак пелтыш. Вучыдымын гаяк вӱдат тарваныш, Какшан сер воктен волгыдо вӱд тасма покшелне кийыше ийым ойырыш, ынде пешыжак тушко пурен от мошто. Вараже телет мӧҥгеш савырнен тольо. Кылмыктыш. Мардеж йӱдйымач чарныде шиялтара. Йӱштӧ. |
| 57 |
Вашкерак ойырлыш. От пале вет, мом нуно Евсей оза дене кугарнян коклаштышт лодымамденыт, кушкыла ойышт савырнен. Трук иктаж-мом пырля ыштышаш улыт улмаш да. Шоныжо, пуйто кызыт Евсейын кумылжо уке. Кабинетшым сравоч дене сайынак почын пурыш. Тӱткын чылажымат шымлаш пиже. |
| 58 |
Моло планетыштат, южо вере, южо системыште, властьым эреак авалтен налыныт мешак дене иктаж лук гыч йоҥгалтарыме еҥ-влак, да шукышт шке илемыштым атом тулеш я катастрофеш пытареныт. Шоналташ веле вет, ик аҥыра-пелторта верч уло калык орланаш тӱҥалеш, шужен кола. |
| 59 |
Кӱчыкынжӧ чыла нине кугу айдеме чон-шамычын ойлымышт тыгерак лектеш ыле, кӱчыкын-кӱчыкын, манам, тезис дене. Такше чыланат нуно кӱчыкын кутырен тунемше огытыл, Сталин деч молыжо. Кугу концепций, кугу демагогий — умылет гын умыло, уке гын уке веле. |
| 60 |
Уке, тидым раш палем. Нунын тушто, э, шкенан Мландыште, маннем ыле, мыйжат лач тушечак улам шочынжо, мемнан дене домоуправлений гайрак загс веле лийын ондакше, да кызытат уло тудо, пуйто бракосочетаний дворец малдат. Тушто кагазеш возеныт да йӧрен. Икманаш, возалтеныт. |
| 61 |
Глобализм — тиде кунам Мланде шарыште ик правительство гына кодеш: Америкын Ош пӧртшӧ. Шӱдӧ дене кызыт кугыжаныш да шке вуйлатыше аппаратышт уло гын, нунылан ик оза: Америкын Президентше да тудын аппаратше. Мый умылтараш ӱлыч тӱҥальым. |
| 62 |
Шым миллиард ий гыч Мландым кызытсе орбитыж гыч кораҥден, вес тыгаяк виян, кызытсе гай, кече дек космический корабль семын вуйлатен наҥгайыман лиеш, тушто саде вес кече йыр шкан келшыше орбитыш Мландым пуртен колтен, умбакыже илаш тӱҥалаш... |
| 63 |
Геолог ден палеонтолог-влак, Испанийыште 22 миллион ияш кӱэмалтше мландым шымлымек, тыгай иктешлымашке шуыныт. Эксперт-влакын шотлен лукмышт почеш, млекопитающий-шамычын кокла ӱмыр кужытышт кокытат пеле миллион ий, кызытсе айдеме шкенжын 250 тӱжем ийжым илен эртарен. |
| 64 |
Семинар программым спецлектор-шамычет тӱҥ шотышто чыкландарышт да каласышт ик кастене: "Эрла Толстой дек унала каена!" Ирек ден коктын шот дене ышнат мале. Манаш веле вет: "Война и мирын" шочмо вержым ужына! Да кӧжӧ мом шона, ушнам эрыктена. Тудат первый гана, мыят. |
| 65 |
А тиде оксам мый тӱкымаш уке, лӱмын пышталтын сервантеш, — ончыкта. — Кажне ӱдыр мыйын койышем гыч палышаш: кунарлан тудын шкенжым сексыште ончыкташ шотшо ситен, лач тунарланак келшыше оксам шканже шотлен налеш. Ато кузе, — воштылеш Мурсат Оглоедович. — Мый деликатный улам. |
| 66 |
Могай кугу да куатле шӱлыкым пӱтыральым вуешем, аҥыра тый, бестолковый, нимолан йӧрдымӧ, аватын шелшешыже шӱйын йомшашлык сволыч... Кузе тыгайым руш ӱдырамашемже, Людаэмже, да тудын аваже йӧратышашлык улыт? Пикталт колем ыле, калер тый! Мием да мом манам ынде?!. |
| 67 |
Мый "Илет гын, ужат" романыште Геннадий Иванович Матюковскийын роман дене ыштыме кугу суапшым каласкаленам, почеламут дене возымо ты произведенийым поэмыла гыч ик кугу радынаш савыраш тудо могай кугу куатым пуыш, мочол аклеммут шомакым пӧлеклыш — чыла тидым книгаште вашлийыда. |
| 68 |
Тыглай лудшылан умылтаренат от сеҥе, — вуйым рӱзалтем мыйже, тунамак ушышкем рӱдӧ эмлымвер ваштареш Пролетарскийыште Геннадий Ивановичын мутшо ушыш толын волгыдемеш: "Палет, Юра, издательствыш Козьмодемьянск гыч мӧҥгеш Йошкар-Олаш огыт кусаре гын, могай кугу пиалан лиям улмаш". |
| 69 |
18 ияш 1944 ийын "Сеҥымашын корныж дене" вич тӱжем корнан поэмыжлан шкенан республикысе конкурсышто кокымшо премийым налеш. Палемдена: икымшым иктат сеҥен огытыл. Кузе шоныман? Тыгеже, шкетын гынат финалыште гын, икымше дене тӧр. Туге вет?. |
| 70 |
"Марправдысе" фельетонлан Ген. Матюковский почеламут дене вашешта: "Тит Филоныч". Нелыже шканжак гына ешаралте. Налнешт ыле тудым Москвашке... Да ик гана веле огыл темленыт. Кӱжгӧ журналыш. Но Геннадий ӱшанен огыл: ала тиде жаплан гына?. |
| 71 |
Пытартыш коло ий жапыште серымыже — мый нуным ойлем, мане Якыльна. Таклан огыл литературовед да критик Николай Кадыков "У семыште" возен ыле: "Геннадий Матюковскийым эсогыл ме, литератор-влак, огына пале, лудшо нергенже огынат ман". |
| 72 |
Могай верлашке начальствым сӧрвален коштмынам документ почеш тарватылаш тӱҥалам гын, тиде — Сахара, ошман пустынь. Журналат тугаяк пустынь, Писатель ушемат, молат. Мочол вӱрым шемемдышым мый шкетынак... Ойлымем ок шу, шарнымем ок шу! Нимат ыш волгалт. |
| 73 |
Тиде серымет тичмаш, мучаш марте шуктымо ужаш семын тыйын "Колумбиада" трилогийышкет пурышаш! Ит мондо тидым. Тау Абдуловлан газетыш пуртымыжлан. А мыйын "Шем кӧранчыкем" ыш печатле. Но тый тудым арале, ала "Колумбиадылан" кӱлеш лиеш. Туштат вет мемнан жапысе кӧранчыкышт!. |
| 74 |
А тыйын "... кӧранчык" серымет мыйым чот ӱшандарыш: "Колумбиаде", кузе тудо тӱҥ-тӱҥалтыштак шоналтын, тӱрыснек ош тӱням ужшаш. Лач Н. Ильяковын "Творчество" але "Эдемвла да ивла" семынак, но эшеат чаплын! Тыйын йылмет дене возымо!. |
| 75 |
"Марий Эл" газет" ГУП-ын коллективше филологий наука кандидат, МарГУ-со Финноугроведений институтын старший научный пашаеҥже, докторант Аркадий Афанасьевич ВАСИНКИНЫН ӱмыр лугыч колымыжлан кӧра ойгана да лишыл емже ден родо-тукымжылан чаманымашым каласа. |
| 76 |
Аркадий Пошкырт республикысе Мишкан район гыч толшо ӱдырым марлан налын улмаш. Тудыжо Савино коррекционный йочапӧртын директоржылан ыштен. Тушко кугыжаныш деч шуко окса толын шоген. Кузе уке гын, ача-ава деч кодшо тулык икшыве-шамычым пукшаш-йӱкташ-туныкташ кӱлеш вет! А оксаже... |
| 77 |
Чыла тудак, кушто, кузе, мом Колумбын печатлымым нерген, кузе почеламут шочмо нерген да тулеч молат — но ынде вестӱрлӧ мут дене, да изишак библиографий ешаралтын. Тетла учёный семын нимом Колумб гыч уым пуэн огыл! Теве тыланда гениальный труд. |
| 78 |
Тиде, очыни, кугу паша лийын? Но перо йымачше мо лектын гын, Аркадий Афанасьевич моло трудшым чыла-чыла печатьыш луктын, а тиде алят ала-кузе печатлалтдеак кодын. Могай у мутым каласыме тиде диссертацийыште — мыланна, возышо-шамычлан, лудын лекташ оҥай ыле. |
| 79 |
Такше гын, саде фельетоным шарнеда чай. Тыланетат, лудшыланат пӧлекым ыштынена. Тиде интервью деч вара коло ий ончыч савыктыме тиде фельетон дене палдарена. Лудын, чыла шарналташет, тусо еҥ-шамыч кызыт куш лийын пытеныт — шонашет оҥай. |
| 80 |
Ялкор Афанасьевым Параньга районысо Усола ялеш куштен шуктышна, Николай Петровым Марий Турекыште, Валерий Мамаевым Шернурышто, Морко гыч Капитон Галкиным, Еремей Герасимовым, Василий Мироновым, Валерий Апакаевым да молымат. Шукын ыльыч нуно!. |
| 81 |
Василий Иванович Нечапаев-Ижболдиным! Первыйже, тудо журналын тӱҥ редакторжак лийын, а кокымшыжо — калыкын йӧратыме мыскараче икшывыжым, Паяшым, шонен лукшо кресачаже. Шкежат тиде интервьюм вучаш тӱҥалам. Ме вет кызытат икте-весе дек кечым коклаш коден унала коштына. |
| 82 |
Кӱлде! Тунам вет мыланна путырак кугун мландым арака дене йӱкташ полшышда. "Шашам" шолтышо-шамычым кучымо процентда туврашыш кӱзыш. Пешакак тыланда кугу таум ыштена. Ну, тыгеракын, мый сераш тӱҥалам. Адрес-шамычым ожсылак каласен шындыза-ян. |
| 83 |
Прокуратуро, ЛТП! — руалтыш ӱдырамаш. — Ме чылаже айык илыш верч вуйын шогышо коло индеш (29!) формиованийым верештна. Кушто да кунам ыштен-ненчен шуктат пытартыш кумлымшо вий-куатым, тидым ала-молан мый але ом пале. Тидым милице да тый секретыште кучеда мо?. |
| 84 |
Лидия Ивановна, мом ме мут дене тӱрлен ышна керт, ынде Юрий Михайлович Артамоновын илыш да еш корныжым ончыктылаш фото-шамычым пуэна. Тек школыштат, чыла лудшо марий ешлаштат нуно да тиде интервьюна уна лийыт. Мутнам колыштын, тыге сайын каласкалымылацда таум ыштена. |
| 85 |
Ӱмаште 23 сентябрьыште лекше "Марий Эл" газетыште Юрий Галютинын "Эсогыл Эрмитаж таҥасен огеш керт" статьяштыже ик кӱлешан проблемым нӧлталме. Марий калыкын ӱшанле, тале еҥыштын, вес тӱняшке кайыше-шамычын, шӱгарышт (кийыме верышт) кузе аралалтыт?. |
| 86 |
Йошкар-Ола воктене Кокшайскыш кайыме корно гоч йыр корнымат Новотроицкий ял воктенысе шӱгарла ӱмбач ыштеныт. Тыштат Ӱшнур ял воктенысе вандализм сӱретымак ужаш логале. Изишак ӧрдыжкырак, пурла могырышкыла, нал ыле, шӱгарла тӱкыде кодеш. |
| 87 |
Кызыт тудын кок йочаже ила. Ӱдыржӧ, 1924 ийыште шочшо, Юбилейный поселкышто ила, шукертсек пенсийыште. Эргыже — Пӧтыр, вашке тудлан 70 ий темеш. Йошкар-Олаштак. Рвезе годсек вашла палена, йолташ улына. Тудлан мый Ю. Галютинын статьяж нерген каласкалышым, вара йодым ачажын кийыме вержым. |
| 88 |
Шоҥго акам дене тачысе саманыште, изи пенсийым кучылтын, чапкӱм ыштыктен огына керт. Конешне, мыланна кугу намыс: шке жапыштыже кум эргыже да ик ӱдыржӧ шке ачаштлан нимом ворандарен кертын огытыл манын, калык каласен кертеш. Вожылмаш, но мом ыштет?". |
| 89 |
Мыйын ачам, марий писатель-прозаик Яков Алексеевич Алексеев-Элексейн, 1893 ий 20 декабрьыште Вончыдӱр ялысе (Озаҥ губернийысе Царевококшайский уезд, Себе-Усад волость) икмарда кресаньык ешеш шочын. Кызыт тудо — Морко районысо Ярамарий администраций. Шочмыжлан тений 110 ий темеш. |
| 90 |
Пенсийыш лекмекыже, тазалыкше начарештын. Колымыж деч ончыч арака эре лийын, чот кокыртыш годым изин гына подылын. "Шӱлаш куштылгырак лиеш", — манеш ыле. Тудо школышто 40 ий утла ыштен, Трудовой Йошкар Знамя орден дене наградитлалтын. |
| 91 |
Ватем дене илыме жапыште ик гана веле огыл шарналтен каласкаленам. "Ачий, — манам, — тыге ойла ыле, тыге ыштен, тугай лийын". А тудо иктым тӱя: "Вара молан тыйже ачат гай лийын отыл?" Моланже пале: кажне еҥлан огыл вет пӱралтын Яков Элексейн гай лияш. |
| 92 |
Манеш дыр тендан кокла гыч южыжо: "А мо, Юрий Галютинна "Марий коммуныж" гыч книга издательствыш кайыш да тушто ӱяк-мӱяк гына илаш тӱҥале!" Тыге ынже лий манын, авамлан возалтше кок серыш деныже палдараш кӱлешанланак шотлаш вереште. |
| 93 |
Кӱчыкын Валентин Колумбын поэтике творчествыж нерген мом каласаш лиеш? Тудын илышыж ден творчествыже шотышто шуко возымо — 1995 ийыште "Валентин Колумб" лӱман сборникым печатлен лукмо, тушко Колумбым палыше нылле авторын статьяштым пуртымо. Газетлаштат ятыр материал печатлалтын. |
| 94 |
Чынжымак, тудын творчествыже марий поэзийыште "школыш" савырнен манаш лиеш. Шуко кызытсе марий поэт-влак Колумблан подражатлаш Колумб семынрак возаш тыршат. Тыге С. Чавайнын, Олык Ипайын, М. Казаковын поэтический школыштым умбакыже шуят. |
| 95 |
Теве кум деталь. Колумб колымек, тудын йолташыже, переводчик Александр Казаков, В.С. Столяровлан, Марий писатель ушемын тунамсе вуйлатышыжлан, письмам колтен. Кызыт тиде письмам Столяров моло кагаз дене пырля Центральный архивыш пуэн. |
| 96 |
Комиссий нерген Артамонов йӧршын шоям воза: "Кум еҥ толын пурыш". Чыла тиде авторын фантазийже. Ме, комиссий член-влак, редакцийыш нигунам кумытын пырля коштын онал. Кажныже посна-посна проверяен. Проверяйыме выводымат посна-посна парткомыш (С.В. Николаевлан) пуэнна. |
| 97 |
Кок ий ончыч журнал редактор мый ыльым. Тиде жапыште журналын содержанийже ятырлан саемын. Улыжат тираж тӱжемлан шагалемын. Умбакыже тиде ынже лий манын, ныл-вич предложенийым ыштышым. Возымемын ик экземпляржым Колумблан шке кидышкыжак кучыктышым. Даже таум каласыш. |
| 98 |
Ю. Артамонов воза, Колумбын тӱҥ редактор лиймыж деч ончыч "Ончыко" журналыште "самырык автор-влаклан корным петырыме ыле". Кузе тыге? Вет тӱҥ редактор лиймыж деч ончыч Колумб шкежат "Ончыкышто" ответственный секретарьлан вич ий ыштен. Журналым наборыш колташ тудо ямдыла ыле. |
| 99 |
Морко вес поэт Василий Мироновлан маньым: "Тый Москоштет Литератур институтыштет пален нал-ян, могай йӧным кучылтын серен Альберт-поэт?" — тунам Вася Владимир Цыбинын семинарыштыже окен. Вес гана толмыж годым йодам. Вашешта: "Алюк, палет, могай йӧным кучылтын? Тиде пиррихий!". |
| 100 |
Тудын каласен, возен кодымыжо Колумблан эн чот келшен толеш, теве Пастернакын лозунгшо тыгай: "Жить и сгорать у всех в обычае, но жизнь тогда лишь обессмертишь, когда ей к свету и величию своею жертвой путь прочертишь". Тиде — илышыжлан эпиграф. Ынде поэзийыштыже кая теве, ончыза-ян. |
| 101 |
Мом ме кызыт Пастернак ден Колумб гыч лудын-окен лекна, чылажат манме гаяк таҥастарымаш дене варналтше... мо тугай? — ме-та-фо-ра! Теве кушто Колумбын поэзий секретше. Ынде чонда лушкыш? Метафора — тиде поэзийын тулан коҥгаже. Возакше. Шӱмжӧ, пеш от мошто гын. |
| 102 |
Шуко мотор деч мотор ото-влакым (кумалме верым) руэн, куклен пытарышт, куралме пасушко савырышт. Могай чапле ыле Шернур черке: села покшелне ош кечыла волгалтын, торашке койын... Йырже кӱртньӧ решоткан пече, садер сӧралын лӱҥген шоген. |
| 103 |
Визымше классыште тунеммыж годым партым теҥгылже дене пырдыж воктен шында ыле. Шкеже тора гыч куржын толын, парт гоч сальтом ыштен, вуйжо йыр южышто савырнен, теҥгылышкыже роп пурен шинчеш ыле. Тыгай номерым циркыште веле ужаш лиеш. |
| 104 |
Трупкаште Геннадий Ивановичын путырак куанен кычкыралмыже шокта да трупкам сургыктылеш: "О-о-о! Вот, маньым вет! "Тыйым ӱдыр вуча"! Могай сай лӱм, нимогай ӱжара деч посна, чыла раш да проста, иканаште чоным авалтыше. Тый шуко шонышыч мо?. |
| 105 |
Тидлан шуко контраргументам ондакак ямдылыме улмашат, лӱман еҥ-шамычет тӱҥдаш пижыт: тый партийын пунчалже ваштареш кайынет? А ме, шонымына почеш, тушко, плотина дене Юлым пӱялен шындымек, вӱдйымал пуш-шамычым колтынена ыле. Тый тыгеже оборон министерствын проектше ваштареш йӱклынет?. |
| 106 |
Мый полшен кертам, очыни, "Марийская правда" газетын тӱҥ редакторжо Вадим Карташов мемуарым рушла серен да книга дене луктын ыле, мыйын тудо лийшаш. Миша Кудряшовлан конден пуэм, тек тудо тыланда Новочебоксарскышкыда колта але шкеак намиен пуа. Кызыт почтылан ӱшанаш кодын огыл. |
| 107 |
Лукетше, пӧрт лукетше, койко йымак омсадӱрыштӧ пурен ончал — льоп-льоп гына шем ночко шога пырдыжетше, — ватыже аралалтеш. — Шӱйшӧ поҥго налеш теве. Кравачыштат чыла вургем ночко, ваткан одеял туге ночкым шупшын шынден, леведалташат лӱдат веле. Вургемнажат тамлын ок ӱпшӧ. Шӱеш. |
| 108 |
Чаҥга! Руш гыч марлашке тиде эн йӧнлӧ мут. Каткан Кум — рыцарь огыл, но... скупой. Вот! Чаҥган гына ондак, ватыжлан шотлен, кум пачаш шотлен пуэден казна кинде сукырлан оксам. Ырший йотке. Ынде тудыжымат ок чӱчалтаре, шылтен пыштен. |
| 109 |
Киен лектым. Адакат илыш кая. Ындыже тудын кидшагатше мыйым ала-мо семын юлен шынден ыле. Ик гана чӱчӱн верыштыже укеж годым клат окна гыч солалтен лектым. Почиҥгасе командем лач Ший Кол пӱяш йӱштылаш погынен ыле. Моктанаш тӱҥальым: вот мо мыйын ынде уло!. |
| 110 |
Вуетшым мӧҥгеш нал, уке гын ме тудым ковыштавуйла шӱет дечат ойырен кертына, — темлат. Тугак ышташ тӧчем, но ынде вуй мӧҥгеш ок лек. Ынежак лек. Тыгат-тугат савыркалем. Йӱштӧ шонымаш пурен кая: йолем омарта вуй гыч мучышта гын, шӱй денак веле кечен кодамыс!... |
| 111 |
Мо дене умбакыже пытыш тиде — утыжым оҥаят, веселат огыл. Кувавай эргыжым вес кечын шӱктараш пиже: "Коштат, уна, — вурса, — шкежат роношко, туныктышо улат. А трук йоча колен колта але шкенжым иктаж-мом ыштен кудалта — куш пурет?". |
| 112 |
Йӧра! Шагалрак тендан дене шогымемлан нелеш ида нал, позастыр. Тылзе-кокыт гыч мый уэш толын лектам, тунам вара иктаж пел тылзе пырля лийына, шонем. Куандарыде ок лий тендам ешыштыда ача, кугу еҥ улмо дене. Акаш чыве фабрикыште шӱжарет ила, пешак ӱжын ыле, туддек савырнышашем уло. |
| 113 |
Йошкар-Ола велне черетан почетан оҥго оҥгылалтын. Ынде санаторийыш пурен возаш жап. Чыла вере анык. Но чыла вере... шаньык! Но тиде нимат огыл, шке вӱрет улыт гын, нунылан ача-авам чыташак пӱралтын. Тунар нуным ужаргышт годым ончалтын, аха-а!. |
| 114 |
Мо, шкетын веле илыштатыс, кузе-туге налме шылымат тӱкаш ок лий, ала-мом веле ындыже, — полтке ончем, ом пале: шкемынак авам тиде але вашталтен конден шынденыт? Тугак кокыра шке, тугак чоянрак ончалал колта. Вара чытен огеш керт, воштылаш тӱҥалеш... |
| 115 |
Каналтымыже шуын ылят, кечывал эртымек эше ик коремыш изирак кож йымак пурен возо. Еҥ шагалеммек, мландыш пычкемыш пӱрдыш волаш тӱҥалме годым тунарак лӱдыкшӧ огыл, кунар кертат ошкыл. Ынде вуйыштыжо лач "Баку" мут деч моло ок пӧрд, тиде кугу олашке миен шуаш шона. |
| 116 |
Теве ынде Российыштат Октябрь революций нерген пален налмекышт, Палестиныште колонизатор да верысе еврей буржуй ваштареш калык-шамыч 1920 — 21 ийлаште шолшо подла кынелыт, англичан-шамычым да нунын армийыштат поктат. Еврейже тунарак нелын илен огыл гынат, араб-шамыч пеш чот орланеныт. |
| 117 |
Христос шочмо деч вара ныл шӱдымшӧ ийыште черке ойырен налеш ныл Евангелийым, молыштым йӱлалта да пытара. Нылытше, кодшыжо, ынде икте-весышт деч тӱрлӧ факт шотышто кугунак огыт ойыртемалт, иксемынракак Юмын шочмыжым, илымыжым да колымыжым, колымыж деч вара мо лиймым сӱретлат. |
| 118 |
Философ-шамыч туштыжат келшен толдымо шуко верлам пален налыт, историйыште лийше дене таҥастарен ончат да, чыла тидат шоя манын, вуйым рӱзат. Тиде вуй рӱзыма гыч Юмылан ӱшаныдыме атеист-шамычын мудреч гвардийыш шочеш, нуныжо ик еҥ семынак доказатленыт: тиде чылажат йомак гына!. |
| 119 |
Сар пагытыште лийын тыгай профессий кажне гаяк полкышто — лӱмын разведка взвод ышталтын. Тушко эн чулым, лӱддымӧ комсомолец ден коммунист-влакым налыныт, нуно боевой заданийыш нелылыкым ончыде каеныт. Заданий гыч илыше толат але уке — тидын нерген шонен огытыл. Тыге фронтовой илыш йодын. |
| 120 |
Латкандаш ияш салтакым 1944 ий мартыште 444-ше стрелковый полкын разведка взводышкыжо кусарат. Тыште стрелок семын кредалеш. Полк командованийын заданийжым ик гана веле огыл сайын шукта, поснак — разведкыште, "йылмылан" коштмаште. Шошымат, кеҥежымат. |
| 121 |
Мый тудым 1944 ий март гыч палем, — каласен 1929 ий гыч коммунист Иван Терентьевич Тупицын. — Бойлаште Галютин йолташ лӱдын ок шого, шкенжым дисциплинированный воин семын ончыкта. Ӱшанем: партий радамыш пураш достойный кандидат. |
| 122 |
Тылеч вара Галютин тушман ваштареш эше талын кредалын. Ончыч налме награда пелен у орден-влак ешаралтыт: 1944 ий 12 сентябрьыште — 3-шо степень Слава орден да 6 октябрьыште — кокымшо Йошкар Звезда. Наградылан пуымо материал кужу огытыл, тушто сержант Галютинын патырлыкше сӱретлалтеш. |
| 123 |
"Семятичи ола верч кредалме годым Галютин йолташ ик эн ончыч тиде олаш пурен, латкум гитлеровецым пуштын, а кандаш салтаклан пленыш куснаш кидыштым нӧлталыктен. Буг эҥерым вончымо годым 26 августышто сусырген", — возен 7 сентябрьыште ынде вес командир гвардий полковник Кушнарев. |
| 124 |
Серенам ыле ончылно, кузе сар ийлаште ужар йочам, мыйым, ачамын увер деч посна сар тӱҥалмек кокымшо кечын стройышто уке лиймыжлан але уверде колымыжлан совет властьын кажне тылзын пуымо кумло теҥгеже (тридцать сребренников?) йол ӱмбак нӧлтен. Ито кугу таум ыштем!. |
| 125 |
Шарнеда чай, Яков Элексейн-писатель ачамын фотожым мылам пуэн ыле, Вончыдӱрын кок ялмарий Галютин дене пырля служитленыт. Нунышт пӧртылыныт да каласеныт: сарын кокымшо кечынже пулемётчик Галютиным стройышто пеш кычкырышт, но уке ыле... |
| 126 |
Тыге нуно коктын Ойсимын тынар кужун, коло вич сутка чарныде койко гыч потолокыш ончен кийыме пӧлемыш каен, кырча-марчам погкалаш, йытыраяш пижыч. Чеверласыме кӱртньӧ кравачыште ваткан матрасым угыч левед уэмдышт, пункудым кӱпчыкшӱргыш чыкен, полдыштыльыч. Ӱдырамаш лым ок лий:. |
| 127 |
Но Ойсимлан тиде "Ой, Юмет" так гына. Ала-можо кӧргыштыжӧ шоҥшо шула кожганен шогале гынат: "Коеш тӱрлӧ сакый, кылмет-ноет да!" Вес лукыш савырнен кайыш. Туштат эн лукышто кӱшнӧ саде чурияк. Мо томаша? Шинчалыкым кукшемден пижыктыш. Ындыже туш кая — чурий, тыш толеш — чурий. |
| 128 |
Меже вет тӱжем ий дене илен коштына. Ондак мыят акрет годсо ялыште марий ӱдырак лийынам. Илымем-шочмем годымжо. Ачам мыйым чонанымак отеш мланде йымак урен... Кужу да шучко лийше-йомак, — пурла кидшым шоҥгын вачӱмбакше кусара. Ойсим тӱҥмӧ гай лиеш. Пешак неле кид. |
| 129 |
Юмын сугынь гыч мый иктыжымат пудыртен омылыс, адакшым черкеш попын тынеш пуртымо улам, тыгеже Юмыланак пуалтынам. Ыжым пушт иктымат, ыжым шолышт, весын ватым ыжым пызырал, изирак окса поянлыкем лийын гынат, арымеш процент дене жид-еврей семын шканем капиталым ыжым ыште. |
| 130 |
Ончыш Ойсим тудым тӱткынак, шинчашкыжак. Садак ик мучаш манын ямдылалте. Шинчаже кугу, яндар, сӧрале! Но... но... тортадыме. Сортаже уке! Тыгакак уке тудын эше ик нимогай пунжо! Шинча ӱмбалныжат пуста, реснице манмат йок. Чылт яра. |
| 131 |
Юрий Галютин тиде ийлаште "Илет гын, ужат" эрыкан романым серен пытарен, икымше книгаже "Ончыко" журналеш печатлалтын. Но эрыкан роман жанр гыч "эрыкан" манмыжым але мемнан критик-шамычат, мыят огына умыло, тыгай лийын ок керт маншат коеда. Ала нуно чыным ойлат?... |
| 132 |
Чынакак вет, Валентин изай, 1937 — 1943 ийлаште шочшо-влак, ме чылтак мӱкшиган мӱкшава воктен пӧрдмыла, поэзиетын "тайный вечеря" пайремыштет йӧратен пӧрдна, илышемын пеш шагал куаныштыже тиде, мыланем гын, кок ӱмырланат ситен шушо пиал. |
| 133 |
Кузе уке? Чоҥымо пашаште штукатур, маляр пашам тӱҥ шотышто ӱдыр, ӱдырамаш-шамыч шуктат. Нунын шотышто тургыжланышаш уке. Келшен кошташат жапым мумо. Но оласе ӱдыр-шамыч дене палыме лийын огынал. Нуно ала-момат ыштен кертыт. Кызыт лӱдын-ӧрын огыт шого. |
| 134 |
Мӧҥгыштӧ марием ден кум йочана кодыныт. Икшыве-влак 3-шо, 4-ше да 7-ше класслаште веле тунемыт гынат, укем шеҥгеч нуныланат, пелашемланат паша чот логалын. Тувырымат мушкыныт, кочкашат шолтеныт, ушкалымат лӱштеныт. Ик жап индыралтыныт. |
| 135 |
Мемнан районыштат пашам ышташ эн келшен толшо ийготан-влак вес кундемыш коштыт, — каласкала Куженер район администраций вуйлатыше В.В. Грязин. — Яллаштыже изирак да шоҥгырак-шамыч веле кодыт. Такше пӱтынь республика мучко сӱрет тыгай. |
| 136 |
Республикысе озанлыклаште сӱрет сай велыш вашталташ тӱҥалмыла чучеш. Умбакыжат пашадарым жапыштыже да кеч илен лекташ ситышым тӱлат гын, умбаке коштшо-влак эшеат шагалемыт. Тыге гын, ончыкыжым самырык-шамычланат пашам муаш, илаш куштылгырак лиеш ыле. |
| 137 |
Икымше апрель вашеш "Воштылаш, товатат, сулык огыл!" мыскара конкурсышто "кӱтӱчын" модмыжым изижге-кугужге куанен ончен. Тиде рольым 13 ияш Нина Гребнева (снимкыште) чоҥен. У Торъял районысо Кемсола ялын ӱдыржӧ кугурак-влак коклаште шке вийым тергаш лӱдын огыл мо?. |
| 138 |
Мыскараште тудо "Ик классым кок-кум ий дене тунемам" манеш. Но тиде лач мыскара веле. Нина аваж ден ачажым эреат "визытан" дене гына куандара. Тудын мастар, пӱсӧ уш-акылан улмыжым школышто эртаралтше кажне пайремыште, таҥасымаште ужаш лиеш. |
| 139 |
Тыге, у базисный туныктымо планым ямдылыме годым тӱҥалтыш национальный школышто шочмо йылме ден литературым тунеммылан ойырымо шагат ондаксе гаяк кодшаш. Кугурак класслаште марий йылмым да литературым тунемме жапын кугытшо руш да национальный школ-влакланат икгай лийшаш. |
| 140 |
Пытартыш шым ий жапыште Марий Элын экономикыштыже, социально-культурный сферыштыже сай велышкыла тура вашталтыш лийын. Чот почеш кодшо республика пеш кӱчык жапыште Юл кундем федеральный округышто да Россий Федерацийыште ик эн писын вияҥше кундемыш савырнен. |
| 141 |
Республикын Правительствыже кызыт экономикым вияҥдымым, граждан-влакын илышыштым саемдымым, илышын качествыжым нӧлталмым, Марий Эл Республикыште илыше калык-влакын шӱм-чон поянлыкыштым да национальный йӱлаштым уэш пӧртылтен тӱзатымым шкенжын тӱҥ цельжылан шотла. |
| 142 |
Промышленный производствын индексше шотышто республика кумшо ий почела Юл кундем федеральный округысо регион-влак коклаште икымше верым куча. Экономика кушмылан кӧра шкенан консолидироватлыме бюджетын доходшо ий еда 27–30 процентлан кушкеш. Республикыште илыше еҥ-влакын илышышт улаҥеш. |
| 143 |
Лишыл кок ий жапыште экономикын реальный секторыштыжо у инвестиционный проект-влакым илышыш шыҥдараш 50 милиард утла теҥгем ушаш палемдалтеш. Тидыже производствын кугытшым 17 миллиард теҥгелан кугемдаш, пашадарым чотак нӧлталаш, 5,5 тӱжем у паша верым ышташ йӧным пуа. |
| 144 |
Ме экономикым вияҥдыме да тидын негызеш республиканский бюджетын доходшым кугемдаш йӧным ыштымым самоцель семын огына акле, тидын негызеш еҥ-влакын илышыштым саемдаш активный социально-культурный политикым шуктен толаш, социальный кӱлешан проект-влакым илышыш шыҥдараш тыршена. |
| 145 |
Ола ден ял-влакын тӱсышт вашталтын саемеш. Мемнан унана-влак тидыжым республикын рӱдӧ олажым ончен савырныме годым аклен шуктеныт манын шонем. Районлаштат тыгаяк паша ышталтеш — социальный илыме вер чоҥалтеш, урем-влак волгалтаралтыт, парк ден сквер-влак тӱзланат. |
| 146 |
Умылыдымаш да ваш сырымаш нерген мондаш кӱлеш, аҥысыр политический цельыш шушашлан национальный движенийым кучылтмым чарнаш да кажне еҥын илышыжым уланракым ышташ, материально да духовно пойдараш манын, калыкын интересше лӱмеш кыртмен пашам ыштыман. |
| 147 |
Погынлан пайдалын пашам ышташ, поро пашаште у сеҥымашке шуаш тыланем. Делегат-влак марий калыклан пайдам кондымашке, тудын духовный ден нравственный поянлыкшым арален кодымашке виктаралтше конструктивный деловой пунчалым луктыт манын ӱшанем. |
| 148 |
Лу ий служитлымекыже, Тарас Шевченком руш калыкын ончыл еҥже-шамыч армий гыч утарен налыныт. Шевченко шке родинышкыже толмеке, эше кугу вий дене возаш тӱҥалын, кугыжан правительствыже да помещик-шамыч ваштареш ӱжшӧ почеламут-шамычым возен. |
| 149 |
Тарас Шевченко рольым шуктышо артист Кузьминых йолташ нерген поснак каласыде ок лий. Кином ончышо-шамыч эн ондак тиде рольым шкеныштын вниманийыштым кусарат да тӱҥалтыш гыч мучаш марте эскерат. Сандене тиде роль пеш серьёзный, тудым Кузьминых йолташ начар огыл шуктен. |
| 150 |
"Тарас Шевченко" фильмым сайын кусарыме да сайын модмо манаш лиеш. Тиде киносӱретым марий калык куанен онча. Ончыкыжо рушла йылме дене лукмо киносӱрет-шамычым марий йылмыш кусарыме пашам утларак шараш кӱлеш. Тидлан мемнан вийна сита. |
| 151 |
Мемнан дене ушнен шогышо, мемнан дене курымеш лийшаш чынлан кӧра мый тендам чын дене йӧратем, да мый веле огыл, а чыным пален налше-влак чылан йӧратат. 3 Тек Юмо Ача да Ачан Эргыже Господь Иисус Христос деч порылык, чаманымаш да тыныслык тендан пелен чын да йӧратымаш дене лиеш. |
| 152 |
Эркын-эркын занавес почылтеш. Сцена ӱмбалне — Марий кундемым кумдан сӱретлыме карт. Ленин орден да Октябрь революций орден. Шолдра цифр — 50. Вигак рашемеш: тиде концерт кок орденан Марий Автономный Советский Социалистический Республикылан пел курым темме лӱмеш эртаралтеш. |
| 153 |
Концертыште КПСС ЦК Политбюро член, РСФСР Министр-влак Совет Председатель Г.И. Воронов, КПСС Марий обкомын первый секретарьже В.П. Никонов, МАССР Министр-влак Совет Председатель Т.И. Горинов, КПСС ЦК-н культура отделжым вуйлатышын первый заместительже З.П. Туманова лийыныт. |
| 154 |
Армийыште медицина службын офицерже лиймыжым шинченам, а теве тыгай шучко верыште ыштымыже мыламат йӧршеш вучыдымо лийын. Но вара шоналтышым: илыш поргемыш шушо СПИД черан-влак дене лач Валерий Николаевич гай еҥ веле ыштен кертеш. А уголовник-шамычым эмлымашкыже кузе логалын?. |
| 155 |
Валерий Николаевич дене кок арня ялыште пырля лийна. Ужаш толмыжым пален, шагал огыл еҥ тудын дене вашлийын мутланаш тора гыч лӱмын толын кайыш. Ик кечат паша деч посна шинчен ыш турко. Шижалте: ялысе сомыллан чонжо нимыняр йӱкшен огыл. Шудымак, очыни, ик каванлан ситышым солыш. |
| 156 |
12 Тыланда возем, икшыве-влак: Тудын лӱмжылан кӧра Юмо тендан языкдам кудалтен. 13 Тыланда возем, ача-влак: те тӱҥалтыш гычак Улшым пален налында. Тыланда возем, рвезе-влак: те осалын озажым сеҥенда. Мый тыланда возем, йоча-влак: те Ачам пален налында. |
| 157 |
28 Тугеже, Тудын толмыж годым мыланна лӱдаш огыл да, толмекыже, Тудын ончылно вожылаш огыл манын, икшывем-влак, Христос дене ушнен шогыза. 29 Христосын чын улмыжым паледа гын, чын ыштыше кеч-могай айдемынат Тудын деч шочмыжым паледа. |
| 158 |
Салтакыш кайымыж годым рвезын аважын оксаже лийын огыл, сандене йолташыж деч вучымеш йодын, чыла лишыл еҥ ден родо-тукымжым ик ӱстел-тӧрыш чумырыш. Кужурак капан, шемшоптыр гай шинчан мотор качымарий дек туныктышыжын ӱдыржат тольо. Лач тидыже армийыш кайышаш рвезылан эн кугу пӧлек лийын. |
| 159 |
Александр Яковлевич, Те кодшо арняште гына Москва гыч "Шӧртньӧ шыже-2007" индешымше российский агропромышленный выставка гыч пӧртылында. Тушко Марий Эл гычат индеш предприятий шке сатужым намиен. Тушечын шуко медальым кондымо. Тугеже Марий кундемланна уло мо дене кугешнаш. |
| 160 |
Кодшо кугарнян Марий Эл Республикын Писатель ушемже самырык автор-влакын возымыштым иктешлыше "Сылнымут шыже" семинарым эртарен колтыш. Пленарный заседаний Йылмым, литературым да историйым научно шымлыше В.М. Васильев лӱмеш Марий институтын конференц-залыштыже эртыш. |
| 161 |
11 Йӧратымем, осал семын огыл, а поро семын ыште. Кӧ порым ышта, тудо Юмо деч, а кӧ осалым ышта – Юмым ужын огыл. 12 Димитрий нерген чыланат, чын шкежат, порым гына ойлат. Меат тыгак таныклена, мемнан таныклымынан чын улмыжым те паледа. |
| 162 |
13 Возышашем шуко уло, но чия да омыж вурго дене возымем ок шу. 14 Тыйым вашке ужам манын, ӱшанен вучем, тунам ме, ваш шинчын, мутланен кертына. 15 Тыланет тыныслык лийже. Йолташна-влак тыланет саламым колтат. Йолташна-влаклан кажныжлан посна-посна саламым каласе. Аминь. |
| 163 |
Октябрь кыдалне "Йошкар кече" газетым кок йылме дене лукташ пунчалыныт. Лӱмжат весемын — "Йошкар кече" — "Красный день" лийын. Газет редакторлан П.И. Андреевым шогалтеныт. Редколлегийыш Т.Е. Ефремовым пуртеныт, а секретарьлан Т.М. Ямбос ышташ тӱҥалын. |
| 164 |
Каласкалаш перныш кужунракынак. Сайн эрге Сайгелде гычак тӱҥальым. Жапыштыже пелерак ушан Арий Йошкар-Ола але Чарла лӱман годым урядник ден становой-шамычын эн кугу озашт дек тарзылан пурен, саде озатын окмакрак пеш коя ӱдыржӧ лийын, нигузеат марлан пуэн кертын огытыл. Тӱвыргӧ тугай... |
| 165 |
Мо оҥайже, Юмын пӧлеклыме талантан художник-влак шкешт молын деч ойыртемалтмыштым нормылан шотленыт. Ван Гогын ӧрыктарыше улмыжо, картиныже-влакын мистика шӱлыш дене шыҥдаралтмышт нерген радынаже-влакым выставкылаште ончыктымо деч вара вигак ойлаш тӱҥалыныт. |
| 166 |
Жорж Сандым Музаже куча гын, кажне кечын 11 шагат марте — ик кечымат кодыде! — сера. Романже пыта, да тунамак весым тӱҥалеш, запаслан пел шагат эше воза, вара чарналта, каналта, тунамак уэш пижеш веле. Тыге эрта тӱвыт чыла ястарен шуымешкыже. |
| 167 |
Эше ик гана Дюма-ачам ончалына: посна квадратлан пӱчкедыме кагаз ластык-шамычеш веле серен кертын. Ок му гын, тунамак чарна веле, вдохновений манмет пыта. Дюма-эрге возаш тӱҥалме деч ончыч вич кутышын ӱстел воктек шинчын, тазан гына кочкеш... Вич кутышын!. |
| 168 |
Иоганнес Брамс у музык произведений толкын-вдохновенийыш логалеш да мом ышта? Пианиным шокта-шокта да йолчиемжым щётко дене йытыраяш пижеш, тыге адак, адак... Пытымешке! Онча вара: йолчиемжым эрыктен-эрыктенак лунчыртен-рожаҥден... |
| 169 |
Ампер ик гана шке пачерже гыч лектеш, омсашыже пор дене сера: "Ампер мӧҥгыштыжӧ кастене иже лиеш". Но шкеже кечываллан пӧртылеш да, омсаш шкенжынак тыге возымым ужешат, "А-а, Ампер тугеже кастене веле лиеш аман?" манеш да савырнен кая. |
| 170 |
Числа шотыштак. Юмын числа — шымыт. Музык радамыште шым йӱк, до-ре-ми-фа-соль-ля-си; тӱс да чият шымытак, руш манеш, мондыдымо деч шонен луктын да: Каждый Охотник Желает Знать, Где Сидит Фазан. Але — йошкарге, нарынчалге, нарынче, ужарге, пелганде, канде, шемалге-канде. |
| 171 |
Латкумшо числа. Тидын деч южо еҥже лӱдын коштеш, тудо пуйто Юмо деч огыл. Рушлаже — чёртова дюжина. Мыйын гороскопышто, дракон шӱдыръюшто, кок цифр озалана, иктан да кумытан: 11, 21, 31, 1 — тыгай числаште илыш сай эрта. Вара кумытаныште: 3, 13, 23, тулеч молат. |
| 172 |
Яков Элексейн, марий сылнымутан литературын классикше, 1893 ий 20 декабрьыште шочын Морко районысо Вончӱмбал ялеш. Эреак школлаште туныктен, манаш лиеш. "Тоймак тукым" повестьым, уло марий тӱнялан палыме "Ӧрмӧк" ойлымашым, икманаш, шуко-шуко возен коден эн тошто илыш нерген. |
| 173 |
Южо посна еҥын да тудын тукымжын илышым шымлыме годым чӱчкыдынак ала-могай "пӱрымаш" шижалтеш. Пуйто пӱртӱсын палыдыме кугу вийже нунын ӱмбаке шке чаракшым пышта: ораде лийме, шкем шке пуштмо, черланен колымо, йӱлымӧ нунын деч огыт кораҥ, тукым пытымеш ок чарне. |
| 174 |
Эше нелырак пӱрымаш Лев Троцкийын лийын. Тудын чыла йочажат шкеж деч ондак коленыт. Нинаже — туберкулез дене, Зинаида шкенжым шке пуштын, Сергей — концлагереш, Лев Парижыште эмлыме пӧртыштӧ аярым йӱын, а шкенжым Сталинын заказше почеш террорист пуштын. |
| 175 |
Эше икмыняр примерым литератор-влак шумлык кондаш лиеш. Мутлан, Есенинын йолташыже — Мариенгоф. Тудлан улыжат 20 ий лийын. Окнаш йоҥылыш логалше пуля 40 ияш ачажын ӱмыржым лугыч ышта. Шкенжын 43 ияшыж годым 18 ияш эргыже пикталт кола. |
| 176 |
Латкандашымше курымышто Петр 1-ын указше почеш "вуйлан начар" помещик-влаклан ӱдырым налаш огеш лий улмаш. Тунамсе калык умылен! Петербургысо профессор В. Барабаш шке статьяштыже ӱдырамаш-влакым начар ушан пӧръеҥ дене кылым кучымо деч кораҥаш темлен. Тудын ваштареш кугу тӱтан тӱҥалын... |
| 177 |
Омым мужед пуышо, рончышо-шамыч марийыште туге ойлат: айдеме, колен кайыше, вес тӱняштат мландӱмбалсе гаяк пашам ыштен коштыт гын, кызытше могай пашам ыштет, Чавайнак мо марий писатель организацийым вуйлатен ила, правленийыштыда кӧмыт улыт, да Юмын тидын дек могай кумыл?. |
| 178 |
Тулеч вара ик ий эре садын гай шагатым ваҥен, Маяковкыш коштынам, но тетла ни витриныште, ни сатучо деч йыгылен, ужынат, верештынат, колынат омыл. Ах, кузе чот чаманем. У-у-уй, аҥыра марий кресаньык эрге, эреак укеште, чӱдыштӧ кушшо. Налашет улмаш окса годым!. |
| 179 |
Аракашт тиде гана ковыштавуй воктене ыш кой. Ну рожгена вет чыланат Валентин почеш, тудын шуэн да снайперла тура логалшашым луктын колтедыме мыскаражлан куанен. Ынде шагат нерген ик мутат уке, тудым ойлен да моктен пытарыме, тетла огына пӧртыл. Ик кол лум нултен, сай огылыс. |
| 180 |
На, Кугу тулар, мый тидым тыланет пӧлеклем, — шуя пешак, а мый кораҥам. — Японышто уналан мо келшен да тудо мокта гын, саде ӱзгарым тудлан пӧлеклыде огыт лук. Грузийыштат йӱла тугаяк, колынам. На-на, кучо, мыйым вара нигунамат от мондо. |
| 181 |
Тыште мыйын туддек йӧратымашем икымше гана тыге чокан лектын кайыш аман, — кӧргыштемже шонем. А тудо пешак пуынеже, кӧндарынеже. Мо дене пыта ыле, мый омат мужед. Тӱҥалеш гын, тудо шке пашажым нигунамат пеле кодышо огыл гын, пӧлеклак улмаш, туддеч куш куржын утлет!. |
| 182 |
Вес гана Колумбын Юрий эргыж дене Валентинын лӱмгечыжым Капитонжо-можо тӱшкан погынен, МВД-ын Дзержинский лӱмеш культур пӧртын залешыже палемдышна. Тунамат Юрий мӧҥгышт гыч Колумбын шагатшым налаш шӱдыш: тыланетак коден, мане, ачам. |
| 183 |
А ынде чечас тыланет пӧлекым ыштем, — почтамт тошкалтышыш кучемышкыже изи гына ош коман книгам пыштыш, титул лостыкеш серыш. "Травы целуют солнце" рушла почеламут сборникше тудын шокшо кидше гыч тольо. Москошто кызыт гына печатлалт лектын. |
| 184 |
Нунын тыге чон почедымышт годым рушла-марла чыла кынелтат, ме Исенеков дене тидым шукертак палена. Теве кызытат лектын шинче: кажне писательын шкенжын гына цельже, куш миен шуаш шонымыжо, тылечат кӱшнӧ эше: Сандалыкыште шке точкыжо! Куатлын чыкале!. |
| 185 |
Памашыже почылт кайыш ынде. Ик тӱрлӧ гыч тӱҥалын, ала-кушкат миен лектыт. Да эреак Колумбын афоризм клатше гыч шӧртньӧ кылта-шамыч лектын возыт, кучен, ниялткаленат от шукто. Нуно чӱдемыт да ындыже алмазак йогаш тӱҥалеш тудын умша гыч — вот серен налашет! Могай уш кучен шукта нуным?. |
| 186 |
Валентиным чиктен пыштыме ыле шке атышкыже. Пуалын вашталташ тӱҥалше чурийже йыр пижын кодшо ош ложаш палым южо вере ужна. Шкеж гаяк годымжо, вашталташ тӱҥалдымым, художник йолташыже Алексей Бутов — тудла чучеш — чурийже гыч маскым ыштен налын. Посмертный маскым. Умылтарышт. |
| 187 |
Йокрок, могай йокрок лие Валентин Колумб деч посна марий поэзий тӱняште, могай йокрок да шӱлык... Какшан вес серыште, редакцийыш кайымаште, кече кузе нӧлтмым эрлашыжым ончен шогышым. Поэмым сераш кӱлеш, шоналтышым веле, тӱҥалтышыже лектынат шинче:. |
| 188 |
Корно мучко кок велымат мучашдыме пасу, ял почеш ял, чодыран да чашкеран корем. Йорги, йолташыж гаяк изинрак шелше марий шинчан, йошкар шӱргывылышан, мӧч-мӧч капан, вишкыде чал ӱпан весела еҥ, ик йӱкым лукде нерен кийыше пассажир коклаште кенета концертысыла тӱҥале:. |
| 189 |
Пассажир йолташ-шамыч, те кызыт Сергей Григорьевич Чавайнын эргыже Юрий Сергеевич Чавайнын возен кодымо "Сонарзе" поэмыжым колыштыда. Уш гыч лудеш тудым мыйын йолташем, поэт, прозаик, драматург да журналист, Морко Усола марий Йорги! Совым пералтена. |
| 190 |
Йӧра эше марием деч эргым ыштен моштенам, — кажне толшо уналан ава иктымак ойла. — Тулык тольык, илыше ачажым ужын огыл. Картычкым веле. Колен пытена гын, очыни, чыланат иктыш ушнена, Иисус Христосын коммунизмешыже. Тый, уна эргымже, омсадӱрыштӧ ит шого, юмылукыш эрте. |
| 191 |
Тау Совет властьлан, — малда кува. — Йӧра эше але тыгеже почаҥалтеш. Ме ӱмырна мучко азырен саманым эртышна. Ынде тӱвыт шуйышна. Меже тудо илена огыла, война гына ынже лий. Пенсым, уна, лу теҥгелан кугемденыт. Ындыже мо-гынат... Э-э, мий, Йорги эргым, уналан тый мончаш олто-ян. |
| 192 |
Шинчаш вер укелан кӧра койкыш эҥертыш, шинчажым пырдыж велыш виктарыш. Тунар тушто фотопатреч! Тиде ок сите, "Ончыко" журнал кокла гыч лӱман серышоза-шамычын сӱретыштым коптарен пижыктылме. Теве Валентин Колумбын кугу рамыже, Валентин Исенековынат. |
| 193 |
Иледа гынат, тудат, тыят огыда саламлалт вара, огыда кутыро, шинчашкыда тура огыда ончо, радио дене йӱкшым колын, тунамак петыреда веле. Тыге тылзе почеш тылзе, идалык почеш идалык эрта. Тый улат ик тӱрлӧ тӱняште, тудо — йӧршеш вес тӱняште. |
| 194 |
Выльып вуйым сакыш. Чыла велым шонкален лекте. Тыге лӱҥгаш гын, адакшым, ик тӱрлӧ пашамак ужмышудымо еҥ дене ышташ гын, куш толын лектат? Тамыкыш! Тидыже вет иленек тамык! Тый чараклет ма, от чаракле, а тудыжо, озаракше, вет эреак оза лийын кодеш. |
| 195 |
Тугерак ынде, Валентин, — шоҥго еҥын тӱрвыжӧ лып-лып лиеш. — Пеш ондак йӱштӧ мландыш пуртен пыштышт. Эсогыл пырля коштмо поэт Альберт Степановетланат возышо радамыш пеҥгыдын шыҥен пурашыже полшен шыч керт: ни сурт-печыже, ни чиен шогалмыже, ни можо... |
| 196 |
Вот, ман: коешыс, тевыс тудо, калык верч шогышо, Москонат кугун пагалыме марий поэт. Молан тыгайым Расул Гамзатов семын кугу депутатыш чыкаш огыл, правительствыш?! Уке, вашкерак ишаш, тӱҥдаш, пытараш! Эх, ньома кашак... Эреак весын шинчарожым кӱтенак кавыскена шол. |
| 197 |
Теве кузе ме шолышт илена марий калыкын культуржым. Моло калыкыште наследийым чумырат, ик-нимом тӱкыде, саман да политик (ала саде пӱрӧкратынак!) кӱштымӧ семын возымыжым локтылде, коньюнктурщикла тӧрлатылде, посна-посна луктыт. А тыште... |
| 198 |
Теве тудо, але гына ушем членыш пурышо ужаргырак литмастар коклаште (нуныштымат икыт-кокыт манат да тегак шотлашыжат нигӧм) лӱмдымӧ, ишыме списке. Куатле илыш йӱкым пуышашлык, саман опытым чумырышо, но шкенышт верч, совесть улмылан кӧра, вуяваш тавадаҥ шоген кертдыме-шамыч. |
| 199 |
Тӱп-тӱп нимогай шӱдыр койдымо пыл чодыра поселко ӱмбак шем шыҥалыкым пӱрден шындыш. Вокзал шот тыгайрак ыле: ик окнат ок йӱлӧ, пӧртӧнчылан пыртак лум возын, сандене раш коеш: ик кышат уке. Диспетчер гына электропонарже дене стрелке воктен шога. |
| 200 |
Мотовоз толашыже тольо, иктаж лучко пассажирым кондыш. Сӱзлеҥер станцыш наҥгаяшыже улыжат ныл еҥ да почто гына. Проводник Эчук тулар билетымат ыш йод, Йоргиже, Выльыпше, иквереш кутыркален, мучаш марте сайынак шуыч. А туштыжо, Сӱзлеҥерыште... |
| 201 |
Тунамак Йоргин чонжылан шыгырын чучо: молан тынар тура шишланаже, да адак кумытым налеш? Пассажирлык пӧлемыш пурен, унамарийым, Выльыпшым, корно курго дене шунаш тӱҥале. Расписаньым ончальыч — йӧра веле, ик шагат гыч "Казань — Йошкар-Ола" поезд толшаш. |
| 202 |
Кок велым ороленак луктыч. "Ужатыше-влак" воктекышт вуйвустык шӱшкылтыч, тӱҥалаш веле ала-молан ышт тошт, очыни, кӱртньыгорно пашаче ӱдырамаш кӧжым-гынат да пала. Ӱдырамаш каласыш: "Шакалы... Это ведь наши!" — "Ладно, припомним, как наш калым отбили", — шоктыш ваштареш. |
| 203 |
Тунам, иктаж вич ий ончыч, Сӱзлеҥер гыч Зеленогорскыш витле кок меҥгым ик тугай вагон коштеш ыле: кок омса, покшелне кӱртньӧ коҥга. Вот, олтен-олтен кает. А ка-а-алык! Комсомольск посёлкысо молоёж Сӱзлеҥерысым лочка, Сӱзлеҥерысыже — чыла станцийлан оза. |
| 204 |
Тыгай годым, пален шогем, иктаж полша манын ӱшанаш — эн кугу йоҥылыш. Ужытыс, мален огыт шинче вет. Уждымыла койыт. Лапчыкын пӱчкедаш тӱҥалышт, иктат ӧк ок ман. Шымлу ий мучко шорык кӱтӱштӧ илена дык. Пире — оза. Да кӱтӱчӧ. Магыраш-ломыжаш прават уло такше. |
| 205 |
Чынакак, иктат арален ыш пелеште, шӱргыштым веле шылтенрак тупынь шинчыт. Тунар калыкыште... Ӧрат. Кунам мемнан тыгай йӱштӧ чонан саманыште иктаж-мо писын вашталт кертеш?! Кажныже — шкенжын верч. Вот тылат купайкан, орденан кугыза, вот тылат Сталин... |
| 206 |
Охо, редактор! — лудын лекте катык пӱян атаманышт. — Кузе тиде интересне, а? Мом редактироватлет вара? Социализм нерген книгам? Пыткан социализмет. Та-ак: пунчалына: тый мыйын илышем нерген книгам возаш тӱҥалат. Братцы, писачыл! Ах ты, жук навозный, а?!. |
| 207 |
Ончем, бидоным мый денем корно мучко толашыше катык пӱянетлан пуа. Тудыжо тувыржым оҥ гыч тӱҥалын ӱлык шумеш шор-р кушкедеш, йолым торен шогалеш, вуйым комдык шуен, йӱаш тӱҥалеш. Йошкар арака улмаш. Умша гыч йоген вола кӱварыш, мӱшкыржым, йолашыжым мушкеш... Бидоным вуешыже кумыктыш. |
| 208 |
С удовольствием, только чур: тиде рвезе эн ончыч ошкылжо, — ончыктыш Выльып. Могай сценарий почеш модаш тӱҥалшашым умылыш дыр: шеҥгеланет кодын, осалым шонышо еҥ тыйым ала-момат ыштен кертеш. А контролер, содык, служышо еҥ, айда-лийже ок керт. |
| 209 |
Рецензийым сайын лудын, терген лектым. Мо дене келшымем семын тӧрлатышым. Ончалын лекса. Мо арик-турик уло, лупшен колтыза. Чытем, кӱлешыжым шижын, тидлан ондак тунемалтын. Туныктеныт манаш гынат, лачак лиеш. Изинек туныктет гын, лывырге шочын-кушкеш, маныт. |
| 210 |
Кеч-могай авторат, чапым йӧратыше ма, чын поэт ма, шкенжын произведенийжым калык коклаште ужнеже, калыкын ойжым палынеже. А ямде произведенийым "але шуэш" манын, кийыкташ, мутат уке, шояк патриотизм. Шояк огыл, ӱмбачше эше окмак. |
| 211 |
Моктанымаш гыч огыл, а тиде мыйын обязанность, но мый шкемын ик п/м-мат, иктаж-мом тӧрлатыде, уэш-пачаш лудмаш уке. Но тендан рецензийыштыда южо палемдымаш дене, шке тидлан ӱшаныде, нигузеат келшен ом керт, тӧрлатыде кодымем дене шкемым нимынярат титаканлан ом шотло (рецензий почеш):. |
| 212 |
2) Возрождений курым — романтизм — сентиментализм тичмаш литературный (да пӱтынь искусствын) направлений-влакым иктешлат, садлан тыште "пире — каза — ковышта" гай лектеш. Кудыжым пелен налаш, кудыжым кудыжлан кочкаш кодаш, ом пале. |
| 213 |
Тыгак мыйым ик п/м-еш ӱдырамашым "ава пий" манмемлан ӱдырамаш тушман семын шудалыныт, шоктыш. А мыйын ӱпемат ок шогал: тудо п/мутысо (п/мутшо сай але уда — тиде вес паша), тудо ӱдырамашым "ава пий" манынам да кызытат "ава пий" манам. |
| 214 |
А мучашыште лудам: "В. Колумб у семын возаш уло вийже дене тырша. Тиде тыршымашыже имажинист ден символист-влакын поэзиешышт негызлалтын, южо вереже, очыни, нуным "эртен каяш" толашен, сандене творчествыштыже пеш шуко умылыдымо вер уло". |
| 215 |
Шер темын, ындыже пылышышкат огеш пуро, а так кармыла пылышым йыгыжтара. Адакше чын огыл. Адакше еҥын шомак гыч. Ала-могай дуракше (ӱшлан ӱш дене тӱлат!) мокмыр юан опталтен: "Имажинист! Марий Пастернак!" Вот, иктын йӱк гыч весе-влакат але мартеат оптат: "Имажинист! Марий Пастернак!". |
| 216 |
...Тышеч коеш: поэт (конкретно Те) атеист огыл, а мракобес-влаклан полшышо пропагандист лийын выступатла. Тышеч пале: Те пӱртӱсым айдемылан пайдалын вашталтышаш верч кучедалше лийын огыл выступатледа, пӱртӱс деке отношенийда пассивныят манаш ок лий, а попын гай. |
| 217 |
Тыште мемнан велне, тӱрлӧ йылме дене кутырышо калыкын эргышт да ӱдырышт илат, шканышт кокымшо шочмо верым муыныт. Но кугезе-влакна мыланна лыпланаш эрыкым огыт пу. Шепка муро, авана ден ачана, коча ден кована огыт мондалт. Шочмо верым кӧ мемнан кокла гыч алмаштен кертеш? Нигӧат. |
| 218 |
Мый чытен шым керт, ваштарешыже кынельым: тудын фамилийже мумо огыл, ачажат тыгаяк фамилиян, лӱмжат Христофор. Испан Колумб Америкым почын, а Колумб марий поэзийлан у корным почеш. Ме, марий вуйлатыше кокла гыч шукынжо, шкенан еҥнам огына акле, нунылан полшышаш олмеш тошкаш веле тӧчена. |
| 219 |
"Тӱрлӧ палылан ӱшанет але уке?" йодыш дене кӱрлынам ыле Колумбын пачерыштыже лиймем. Но тиде эше чыла огыл. Тушко пӧртылде ок лий. "Шуко мо кодын илаш" — теве тыгай савыртыш туддеч молгунам вашлиедыме годымат толеден. Ынде ятыр гана... |
| 220 |
Всесоюзный театральный общество гыч шӱдӧ коло уштыш торашке театр пашаеҥ-шамычын каныме пӧртышкышт миен пурымекат, тиде тургым ыш чарне, а мӧҥгешла, вияҥе веле: кузе вашлийыт первый гана возымо пьесым, вет тудо, критик-шамычын ойлымыштла, шкежак шижмаш-эмоций тӱня, тӱрдымӧ, мучашдыме. |
| 221 |
Поэт-пестунжылан, Ошанинлан, ме, самырык-шамыч, поэтын колымыжым, Валентиныным, кузе палена, умылена да шонена — чыла-чыла почнем ыле. Пӱралтын огыл. Кызытат шонкалем: кузе тудо вашлиеш ыле марий рвезым, поэзий деч мӱндырнӧ огылсым?. |
| 222 |
Эн ондак илыш дене Алексей Арбузов чеверласа. Да вот йӧршешат шукерте огылла чучеш, Евгений Матвеев... "Любить по-русски" кум сериян фильмже дене мыланна тӱрлӧ шонымашым кодыш. Режиссёр семын нунын дене тудо кӱш кӱзыш гын але Макар Нагульнов деч вара актёр семын путырак ӱлык волыш гын?!. |
| 223 |
Кӱшнӧ ончыктымо гыч ме пытартышыжым тӱткынрак ончал лектына, тидланже негызат уло. Тиде — 1994 ий мартыште Лайд Шемйэрын Игнатьеван (лӱмжым, ача лӱмжым ом пале, да ончыктымат огыл) каласкалымыжым 7 машинописный лостыкеш налын кодымыжо. |
| 224 |
Тиде марте Поэтна нерген "Ӱмыремым арам шым эртаре" шарнымаш книгаштат, тымарте мом лудалтын гын, газетлаште, журналлаште, моло вере да эше шукыжо радио дене поро мут гына йоҥген гын, Игнатьева медальын вес могыржымат ончыкта. Шарнеммутшым вигак тыгеракын тӱҥалеш:. |
| 225 |
Вара Йошкар-Олаш кайыш. Тушечын Москвашкат шуын. Пеленже кондыш руш ӱдырым. Пареҥгымат луктын ок мошто, ялысе пашамат ыштен ок мошто, кочкашат шолтен ок мошто. Вара тудын дене кайышт олашке, олаште возен да лудын, лудын да возен. |
| 226 |
Чочийын эн кугу эргыже Володя ыле. Тудын ачаже Мазиково гыч, ончычшо милиций начальник ыле. Вара милиций начальникет йоҥылыш пашаш логалын. Тудым Йошкар-Олаш лӱен пуштын улыт. Эргыжымат, Володям, война гыч ондален толмыжылан, лӱеныт Казанеш. |
| 227 |
Валя шошым шочын, да вес иешынже ала-мо тольыч... Тудо ызыра чот черланыш. Толашен-толашен тӧрлатышт. Вара изи гына пӧртым ыштышт. А Христофоржым судитлен наҥгаеныт. Вич ийлан ала-мо шынденыт. Мӧҥгеш толмыж годым Валя эше ок тунем ыле. Христофор чодырам руыш, кугу пӧртым ыштышт. |
| 228 |
Валя ден Поюкшо, нуно Христофор деч шочшо улыт, нуно тыгай кышаш логалын огытыл. Поюкшо ик жап колхозышто бригадирлан кошто, ватыжат туштак пашам ыштыш. Валят ватыж дене Пумырышто илыш. Вара изаж дене кыр-гор лийыч. Поюкмыт умбак лектын кайышт. Валя ешыж дене олаш кайыш. Сурт петырныш. |
| 229 |
Ведот Марина, текничке, тылзе вуеш налын 40 теҥге пашадарым. Кораҥденыт тиде Маринатым. Кирилл ватым пуртат ынде. Тулык вате. Марийже колен. Тудлан вигак 60 теҥгем тылзе вуеш тӱлаш ыштат. А черке клубыш пурышо садиктак иктат уке. Так черке воктек миен шогалын, Юмылан кумалыт эре. |
| 230 |
Волойын отпускым кузе шуйымыжым отставкысе майор Воробьёв мыланем шкак ойлен ыле, Йошкар-Олаште вашлийынна: "Пумыр Колумб Владимир Ильич, аферист, кузе мыйым ондалыш! Шинил почеш Пумырыш миенамат, сарайыш веле шылын возын", — мане. |
| 231 |
О-ончык пурен ойлынем: Валентинын рушватыже, Галя, марийже колымек шукат ыш эрте, Юра ден Ольга икшывыжым Йошкар-Олаш шуэн кодыш да Шем теҥыз воктек канаш кайыш, тушан армянинлан марлан лекте, Юра ден Ольгам вуян-почаным ыштымешкат ыш чыте. Теве йӧратыме ватем ман ынде... |
| 232 |
Тылеч вара Валентинын аваже шуко ойлыш, кузе Валентинын ватыже Галя марийжым ыш шотло, эре обижая, мыскыла, шӱкшӧ писатель да монь, ойлен, мыскыла ыле Валентиным, мане Чочи акай, садлан Валентин чот ойгырен. Ик могырым Семон-влак пызыреныт, вес могырым ватыже шотлен огыл. |
| 233 |
Очыни, садланак, колымыж деч ик кече ончыч, мыйын вачыш вуйжым пыштен, пеш чот шорто. А Валентинын ойгыжым иктат пален шуктен огытыл, лач аваже веле пален да мыланем чыла ойлен. Мыйым ужынат, чонжым луштарен, йоча годсынам шарнен. |
| 234 |
Палемден кодена. Л.П. Павлов йоҥылыш лиеш мо: Иван Молотовын Катя лӱман пелашыже лийын огыл. Раиса Ивановнан, В. Косоротовын пелашыжын, В. Колумбым машина дене мӧҥгыжӧ намийымым да моло тыгыде фактым луген ойла мо? Але тыште ик кугу почылтдымо тайне кия? — Ю.Г. |
| 235 |
Ик серышыжым, маньымыс, мӧҥгыштыжӧ ватылан сера, Москвасе Художественный театрын артисткыжлан. Весыжым — КПСС ЦК-шке. Серен пытара, диваныш возеш, воктенже кӱпчык-шамычым опта да "наган" система револьвер гыч лач тура шӱмышкыжӧ пулям колта. |
| 236 |
Тыглай айдеме чонын романтизмжым социальный романтизм авалтыш, вара тудо революционерыш кусныш, общественно-политическийыш, да йӧршешлан пытыш. Гладковын "Цементше" гына кодо. Да тӱрлӧ строительстве, илышын тӱрлӧ кӱлешыже, ончык кайыме пафос, тыге ит иле, а туге иле... Тьфу!. |
| 237 |
Мый "Марий коммунышто" пырля йӱдыгыланыме годсекак поро да келшыше кумылет паленам. Садланак мо-ожымат ваш чыла ойлена ыле. Нелыш логалмем годымат полшаш ямде улметым палем. Ятыр гана полшенат. Мыйын верч Опанас тӧра ончылнат парымыш пуренат. |
| 238 |
Да 1944 ийысе шошо ушеш возо. Пыҥгыр гына тунемше, кечываллан кок пелвареҥгым, пӱчкеден, шинчалтен шолтымым, вынер сумкаш лапчыкеш вӱдыл намиенам. Чашма воктек теҥгылыш шуйналт возынам да, ончен-ончен, йылме тӱҥым вӱдыжтарен-чыгылтен, шонен кием: ала кызыт нямшаш, ала варарак. |
| 239 |
Начальник дене тӱрлым мутланен шинчылтына. Иктаж лу кечылан лекташ лиеш. Но мо шотшо? Еҥ шинчарожым ончен кошташ але уто шинча деч шылаш? Шошым УДО-мудо дене ала лектам (условно-досрочное освобождение). Ипайлан возымыла ала-кӧ пылышемлан тӧтыртата:. |
| 240 |
Варарак тидым мыланем ушештарен ыле, палет? Юрий кузе ышта, мо ушыштыжо — кагазыш кусара, вара шуэш манын ок кодо. А тый, Капитон, чапле шонымашетымат йомдарет, ӧрканет, лӱдат. Шуко воза тудо, но рӱдӧ уремышкыже але викак лектын ок керт. А чын ышта! Чӧклӧк руал пуэт гын, могай поэзий?. |
| 241 |
А мо? Юмылан тау, ыштале ик гана. Юрий почка веле! А мыйже шкемынымат тидыжым молан вӱдылын, манам, аклышаш возыметым ом уж. Лекшыжым, конешне! Ничего, ынде еҥ дек кӱчымырак, шке верчет вычымрак лияшат жап. Такшым гын пашадар деч моло таужым пешыжак от кол. |
| 242 |
Пединститутым заочно пытарышаш лишан Марий Турекыште школышто кок тылзе йоча-шамычым туныктышым, классыште эре физкультминуткым ыштылына ыле: "Мы писали, мы писали, наши пальчики устали..." Айста ты мыскара дене шӱлыкым поктен колтена лучо. |
| 243 |
Чынакак тиде рвезе поро чонан дыр манын, Санька тамакым пижыкташ мардеж ваштареш савырныш веле, шӱйжӧ чот перыме дене тӱҥӧ. Савырненат ыш шу, саде качет тудым налын шуыш, ӱмбакше кӱзен шинче. Рвезе чылт лавыраште кия, ынде пешыже тарванен ок керт. |
| 244 |
Пурыш тудо мый декем пытартыш гана, — шыргыжале Пётр Григорьевич. Тудын кум арняште ик гана толын перныше шыргыжмыжым чыла редакций дене вучена. Веселаже путырак оҥайын коеш тудо, пуйто чынже дене гын казна пашаште от ул, а ӱстел йыр шке ешет дене. |
| 245 |
Вот, Пётр Григорьевич Корниловым марий мландыште улшо чыла-чыла редактор кокла гыч иктын гына, эн чапле Айдемылыкше уло ыле: еҥым аклаш — тудын ӱлык волен кайыме вынемже гыч огыл, а кӱзен шумо кӱкшытшӧ гыч ончен, сеҥымашыж гыч висен. |
| 246 |
Паша деч вара Валентин Борисыч пурыш. "Шкенан корреспондент" поэмем телетайп оза Налоевын пуымо рулонышкыжо ятырак пӱтырен шуктенам, ужашлажым уэш-пачаш шканемак лудыктыш. Коктын — коктынак: возен шуктыдымем, экшыкем иканаштек коеш. Вара ойла:. |
| 247 |
Эше ик кечым пуэм. Тушеч вигак ешет дек Марий Турекыш кудалат. Ешаралтеш тыланет эше шумат-рушарня. Но так огыл коштыт мемнан дене, — шижтарыш. — Блокнот тич материалым кондет. Вербовко дене Филипповым шӱдыралат вынемже гыч, — ачалак тудо мыйым шыргыжал ужатыш. |
| 248 |
Адакат ик гана толын лектым саде йолташын посёлкышкыжо. Ондаксе гай вашкаш йӧратыдыме тымыкак мыйым авалтыш. Коштмем шуэш ондаксылак Выльыпем дене коктын куэ лоҥгаште, свежа пӱнчерыште. Пӱнчӧ киш, ямле кече, ныжылге шулдыран мардеж... |
| 249 |
Тыгыде куэрла гыч лектын, вӱд йӱмыла уремышкыже савырнышым. Шокшо кечылан вашеш пече воктене шога кӱртньӧ мушкындо гай вӱд налме колонко. Ик сӧрал ӱдырамаш ош ведра аҥым вӱд чужиклан ваштареш виктара. Роп гына ушешем возо: Выльыпын пӧртшӧ ынде тиде вет?. |
| 250 |
Ужынам! — моткочак куанен ойла, сӱретлен колта, могайрак нуно эрык янлык улыт, могайрак нунын тӱкышт. — А таче тый денет чечасыже Шем ерыш каена. Ондакше отставкыш лекше капитан дек пурена, вӱд йымалне ийын кошташ кок аппаратше уло. Шем ерыште мыйын шукертсе палымем ила, нужгол. |
| 251 |
Ер дек кайымаште лишыл ялыште отставкысе капитанже дек пурышна. Йодмылан тореш ыш лий, эсогыл сайын гына инструктажым пуэн колтыш: кузе чияш, юж баллоныш вентильым кунарлан луштараш. "Мый палемыс, первый чийымем мо, — шоктыш Выльып. — Туныктем. Йолташем вашке умыла". |
| 252 |
Акваланг дене утыжым койышланашат, модашат ок лий. Пеш от мошто да вӱд йымалне утыжым юарлет гын, мӧҥгеш серыш лекдеат кодын кертат. Тыге мане мыйын туныктышем. "Первыяк, — мане, — талякаште туныктем тыйым. Кузе мый шкем кучем, иям — тыят тугак ыштыл. Иканаште от тунем тудо". |
| 253 |
Ну, мый тыланда ойлем, кеч-могай сар лиеш гынат, разведкыш Выльып дене пырля каяш — пиал! Тудын дене нигуштат от йом. Адакат тиде еҥын чапле чон поянлыкше ешаралте. Мо шайтан тыгай, чыла талантым пӱртӱс Юмо тиде еҥлан пуэн мо вара?. |
| 254 |
Вот, тыге кодо Морко Азъял марийын муро талантше чыла марий калыклан артист семын почылтде — могай пӱрымашан лиеш улмаш тудо, консерваторийышке вокал пӧлкашке мураш тунемаш кая гын, могай оперылаште кӱжгӧ тумо кап-кылже дене марийын чапшым Акпатырла почеш ыле. |
| 255 |
Йӧра, ме шкенам шӱлыклан садак огына пу. Пуаҥше кид гыч ручка лектын вочмешке, шкенан мӧрвӱд гай пагытнам пӧртылтен, шарнымаште илаш тӱҥалына. Мучаш марте. Вот, лач тугай пагытыш мыят тендам пыртак пӧртылтышым Анатолий Филиппов нерген поро шарнымаштем. |
| 256 |
ИС — тиде Исенеков, ГА — тиде Галютин, ФИЛ — тиде Филиппов. А молан тӱшкан возымынам ИСГАФИЛ дене савыкташ огыл? Кум художникын тыгаяк иктешлыме лӱмышт улыс: "Кукрыниксы". Тыге шочо ИСГАФИЛ. Тиде псевдоним дене "Пачемыш" журналыште оярышна. |
| 257 |
Оҥайжат, кугурак писатель шинчаш койшыжо, лийын улмаш дыр. Икана "Онар" ресторан тошкалтыш дене йӱкланен, кӱшкӧ кӱзымынам ужын, Валентин Колумб мемнам шке ӱстел коклашкыже шындыш, Исенековлан, мылам, Филипповлан кидым пуыш, официанткым ӱжыктыш:. |
| 258 |
Шке тый тыге возен керт. Вара ончена! — ответственный секретарьлан тунамак кӱштыш: — Гонорарым эн кӱкшым шындет. Тиде — "Марий коммуна" деч Галютинлан костюмым налашыже да пединститутым пытарен, ромбикым пижыкташыже. Тудын эрла пытартыш госэкзамен. Саламлена?. |
| 259 |
Тиде йоҥылышет дене тый мыйын шинчаштем тунар ӱлык волен кайышыч, — манеш. — Парторганизацийыште шонымаш уло ыле тыйым партийыш пурташ. Ынде мыйын шонымашем вашталте. Содык, яндарвуй семын тиде йоҥылышым тый кучышаш улат ыле. Коммунист лиймет ок шу мо тыйын?. |
| 260 |
Адакат мыйын тугаяк ломбо пеледыш пуш, шӱлен от тем. Арынышке коштмо годсо гаяк Купсоласе пакчаште ломбо вуй, шумат трупкажым шупшшо монча... А мый тушто, Арын школышто, шке илыш пӱрымашем нерген пуйто мужед коштам. Содык, мыняр жап эртыш... |
| 261 |
Шкетын ӱстелым айлен шинчыше пӧръеҥ шӧрын ончале, вара вуйым торилкашкыже сакалыш. Мый тудын ваштарешла яра верыш шинчым, пеш шӱшкам ынде. Саде пӧръеҥ кенета вуйжым нӧлтале. "Свволыч!" манын, чот карал шындыш, да та-а-а-ак мемнан шинчыме ӱстембалым кугу мушкындыж дене перен колта!. |
| 262 |
Да ныл-вич вере йоҥылышым мумыжым мыланем тунамак полосаш пурташ шӱдыш. Ончем, мутыштыжо чынжат уло. Палемдыл лектым. Но нимаят шуко огыл, образ шотышто веле ӧрыктарыш. Семён Алексеевич деч тыге куштылгынжак утлаш ок лий ыле молгунам — кажне почеламутет дек коршаҥгыла пижеш. |
| 263 |
Колумб дене тыге вуявашлиймем уш гыч ок кай, тӱрлӧ велым, тӱрлӧ семын вискален лектам. Мо дене шинчылтам — лач Исенеков ден Филиппов веле палат. Толяжлан керек гын, мут тугеже Валентин деч гына Кугу Валентин дек шуын кертын? Тыгеже, мутым коштыкташ рат?. |
| 264 |
Ужам, Петр Григорьевичлан чыным почмем ок келше, неле кӱрен шинчалыкшым вуйжо дене пырля ӧрдыжкӧ савыралеш. Тыгай годым, палем, сайым вучышаш уке. Савыралам: кумшо-нылымше полосаже калыклан лудаш йӧршӧ лийже ыле. Серыш, сылнымут... |
| 265 |
Вес арня "Пыламарий" ребус-шараде-кроссвордымак, кураторын могай замечанийым ышташ шонымыжым мужедмаште эртыш. Машинисткым индырен пытареныт. Тӧрлена, наҥгаена, кондена. Адакат, адакат. Лектеш ынде мыйын кок каныш кече гыч лачак кокытат пеле лостык. |
| 266 |
Илья Павлович, тау, тыгай чытыше улыда. Тольык тиде Пыламарийым ужмышудымо лийым. Печатьыш ом пу. Огеш кӱл. Ынжак лий, — кушкед кудалтышым. — Айда кеч кум арнялан изишак ласканрак шӱлалтен колтена лучо. Лийын огыл тугай зарисовко, шочынак огыл. Укеак!. |
| 267 |
Кевытыште 8 — 11 теҥгеаш коньяк деч молыжо уке гынат, йӱшым садыгак ужат. Ала южо озавате шкат шолтен колта? Но тачысе участковый уполномоченный П. Бочаров йолташ тыге ӱшандарыш: уголовный розыск линий дене тений ик преступленият лийын огыл. |
| 268 |
Кечыгут пелтыше кече Пыламарий кундемым коден кайыш. Ялмарий-влак олык гыч пӧртылыт. Кӱтӱ пурен. Ынде, кид шокшым кергалтен, кас пашалан пижман. Шукыжо ӱдырамашлан перна: вольыкым йӱктӧ, ушкалым лӱштӧ, кочкаш шолто, пӧртым эрыкте, кевытыш миен тол... |
| 269 |
Шижыда, мут эре культур пӧртыш, библиотекыш савырна. Марий Пыламарийыште нуно сай зданиеш вераҥыныт. Культур пӧртыштӧ чапле-чапле сцена, у кресле-влак. Залат йоҥгыдо. Журнал, газет ора изиак огыл. Мо мешая ты пӧртлан культурный рӱдерыш савырнаш?. |
| 270 |
Ынде ончалына библиотекынам. Тудо тений 7 июнь гыч тӱкылымаште. Ольга Алексеевна, вуйлатышыже, декретыште. Тудынат тыште пачерже уке, сандене мӧҥгыжӧ Ӱлыл Тӱрек ялыш коштын. 18 меҥгым. Библиотекыште книга курык ора семын кия. Вес еҥым кычалыныт, маныт. Тачат муын огыт керт. |
| 271 |
Тунамат Зинаида Фёдоровна Каткова, кеч-кунар йодна гынат, суд пашаште ыштымыжым да монь ышак тарватыл. Тидын нерген тичмаш романак кӱлеш, мане. Чыла ямде, вуйыштак. Но луктын пышташыже — пеш кугу паша. Кунам-гынат тарватемак дыр, ешарыш. |
| 272 |
Республиканский эмлымвер ваштареш Пролетар уремын ик пӧртысӧ визымше пачаш пачерыштына шочмо кечым ызгышна. Лев Сахаров ден поэт, пырля издательствыште ыштыме Александр Селин, композиторын романсшым, ӧндалалтынрак, кок йӱк дене мурышт. |
| 273 |
Да теве ынде шуко гана мыйынат тугодым уна лийме Зинаида Катковамыт пачер омсашкышт пералтем. Пел курым чоло манме гай марий лудшылан моткочак палыме марий ӱдырамаш писатель Зинаида Федоровналан вашке 75 ий шочмыжлан шуэшат, "Марий Эл" газетна интервьюм ышташ йодеш. |
| 274 |
Жорж Санд, Жорж Санд! Колат, Зинаида Федоровна, Каткова йолташ, Генатлан ойло, мый пареҥгым конденам. Мый конденам тиде, Юрий Галютинет! Эй, пожалтса, Юрий Галютин Катковалан пареҥгым конден. Эй, Гена! Эй, Йошкар-Ола, купеч ола!. |
| 275 |
А мыйже нунылан кӧ улам? Тый — Каткова, пӱтынь калыкнан палыме писательже, марий калыкын писатель, "Знак Почета" орденын кавалеристкыже, Марий Республикысе культурын заслуженный пашаеҥже, да тыге чот черле ӱдырамаш, марий калыкын ӱдырамаш писательже... Эшежым!... |
| 276 |
Зинаида Фёдоровна, возышо кажне еҥ шке книгашкыже могай шонымашым пыштыме деч ончыч пӱтынь шем пашажым, черновой манме пашам, вуйыштыжо шолтен налеш, осал ваштареш сайым вуяваш шогалта. Кызыт у книгам тӱҥалыда гын, мом тушко пыштеда ыле?. |
| 277 |
Тышечак кая ыле мыйын у, возалтшаш романем. Мут толмашеш, политикым утыж дене тӱкалыше гыч омыл, манаш мо-ли? Сита ыле мемуар сынан романемлан вуешем погынышо материал. Тичмашын илаш гын, тудым ышташ пижаш шонымашем кӱын шуын ыле такше. Да теве вет могай тазалыкемже... |
| 278 |
Ик кас шинчена... Мыйже шинчем, а Фёдоровнан йолжо ок керт, да шкежат черле, вакшыш гыч кынелмашыже уке. Но веселажлан весела ыле. Мом ме але марте тудын нерген палена — лач тудымак гына вес вариант дене серыктынеже. Ик у мутат уке. Газетыште нимо у уке гын, мом лудат?. |
| 279 |
Тыге шочо ойлымаш. "Таргылтыш" лӱман. Да тӱҥальым эркын дене. Да марла, марла серем! Кок-кум ий сералте "Сар ок лий ыле гын" повестем. Шкак кусарышым. Молан манаш гын, йодаш тӱҥальыч. "Кушто улат, пиалем?" романат марла сералтын, мут толмашеш. |
| 280 |
Ынде чылан шӧртньӧ эҥыремышвотыш верештме гын, ойлаш нимом. Е. Долматовскийын "Было, было" мемуар романже, кок книган, шоныкта. Сераш ыле мыланем иктаж тугайым... Ойлышымыс, вуйыштем кия. Лукташ гына кӱлеш улнеже да... Ӱшаным такше ом йомдаре. |
| 281 |
Зинаида Фёдоровна, мо мый шарнем, Писатель ушем властьыште вуйоза кеч-кӧ лийын гынат, те эреак правлений член улыда ыле. Кызытсе дене таҥастарымаште, творчество илыш шошо вӱдла чот мӱгыралт шоген. Те, очыни, шуко-шуко изи-кугу секретым паледа. |
| 282 |
Почешмут деч посна тендам ынем колто. Пел курым наре возымо мыйын книга-шамычем лудшо шочмо марий калыкем! Тау тыланет мыйым йол ӱмбак пеҥгыдын шогалтыметлан, куатле пӱрымашым ужаш полшыметлан. Мый тугаяк ура чонан ӱдырет лийын кодам манын шонем. |
| 283 |
Анатолий Тимиркаевын кидышкыже логалше кок кӱжгӧ тетрадьым поэт Эврик Анисимов 1995 ийын нылымше номер "Ончыко" журналыш пыштен улмаш. Зинаида Фёдоровна шке илышыж нерген серен коден... Лӱмынак окен лектым. Дальний Восток нерген ик мутат уке. Тулгӱ гын, тулгӱак... Але — лӱдшӧ. |
| 284 |
1948 ий. Март. Пӧртанур рвезым Лев Сахаров, Алексей Искандаров, Сергей Савельев И.С. Палантай лӱмеш музыкально-театральный училищын приемныйышкыжо каҥашен налаш пуртат. Экзаменым тӱҥалме деч ончыч палыман, "Мешакеш толшо пырысым налын, ала йӧра, ала уке". |
| 285 |
Хе, тыгай йыҥгырже мыйын паша пӧлемыштем телефон дене кажне кечын утыждене толеш, — воштылеш. — Ышталтеш такше, ышталтеш, тургыжланыме ок кӱл. Ынде вет мый вольна художник лийынам. "Марий Элым" лудын шогышо-шамычлан шокшо салам!. |
| 286 |
P.S. Каласыш: йоча гычак тӱҥалын, институтыш кайымешке проза книгаштем возенам. Йодым: давай тӱҥалына савыкташ "Марий Эл" газетеш. "Лиешат, но уэш ончен лектам". Кунартыш серен шуктен, палышаш ыле! (Ю.Г. — 2009 ий, 13 май). Так и лекде кодо... Чаманем. |
| 287 |
Юрий кӱварыш лопток волен шинче. Тугак. Чарагутанак. Да вожшым кунар кертын торалтыш. И-и-и тушто-о, чыла коваште эрде кок могырымат йӱлен — когарген — йошкарген, шуко вере ноло гына, тӧргалтеш эше коваштыже, кузе тудо эше тышкыже толынжо кертын?!. |
| 288 |
Людамат мундыра гай писе марий ӱдырамаш койышымак коеш, машина лекмылан куанжым висенат от шукто. Турекысе пачерым райиспокомлан кодымо нерген справкат, оласе пачерлан ордернат уло. Ик мучашын илен кертдымылан кӧра тудо ойырлашат тӱҥалнеже ыле эсогыл. Ынде вот чыла. |
| 289 |
Мо лиеш умбакыже, могай тамык мыйым вучен шоген!.. Кызытат могыр коваштем кынелеш. А тый манат — мо тудо, машинаш поген, погым наҥгаяш, тыште мо ужо, лудышлан оҥайже лийын кертеш, тьфу тиде Галютиным!.. А вот тый мый денем пырля кабиныш шофер воктек шич. Вара ужат мо ужшашым. |
| 290 |
Люда шӱлыканла ок кой. Урем гыч пачерыш, вара мӧҥгешла куржталеш. Мондалт кодшо тувыр мушмо калай волакым я пеле катлыше швабрым луктеш, мушкылтыш ведрам, тӱрлӧ щеткым: "Юра, кузе ынде тушто, олаште, кӧн дене чыла тидым нылымше пачашыш нумалаш тӱҥалат, палымынаже иктат уке". |
| 291 |
Кабиным шолт почо, роҥ-ҥ тӱчын шындыш. Мардежлан шӧрынрак лийын, папиросым пижыктынеже ыле, ыш керт, мӧҥгеш пурен, тидым ышташыже вереште. Вара лектын, тергаш кайыш. Кажне оравам чумал-чумал терга. Кумытшо таза, а вот иктыже, ончылжо, льыптырген. |
| 292 |
У Торъялышкыла корным торлен эртышна, да иже ласкан шӱлалтен колтышым. Олаш пурымек, шофер мыйым онча. Мыйже але пӧртем куштыжымат рашыже иканаште ом пале, эшежым ме йӧршеш вес велым пураш кычална. Тыштыже лийынат омыл. Ик велыш кудалына — ок йӧрӧ, вес велыш... Кӱлеш пӧрт ок кой. |
| 293 |
Кузе эше мыйынжат лач тунарак лийман? Мо улемым чыла шуйышым тудлан, эше шоналтышым: тиде шагал лиеш, очыни, а ешараш тетла нимом ыле... Келшен толман вет ала-можо... Мо уло тугай, мемнан илышым ончылгоч пален, виктарен шогышо?! Ындыже пеш палем: Юмо деч моло нигӧ. |
| 294 |
Икте-весылан шокшын таум ыштена, чеверласыме деч ончыч адресшымат пуыш. Тыйынжым ынде нигунамат ом мондо, мане, воштылале. Ал гыч лекшын, мыйын, тӱсемжат вынерла ошемын, кидемжат чытыра, чӱчкыдын-чӱчкыдын шӱлештам... Вийдымылык деч вожылын, сайынак ойлаш тӧчем, но тидым ышташ огеш лий. |
| 295 |
Вот, тыгай урокым пуыш мыланем корно йолташ. Ала тудын гоч кавасе кугыжа мыйын могай улмем экстремальный условийыште терген ончен, кӧ пала? Икманаш, тиде йӱд тыглай огыл ыле, тачат южгунам чыла эртыше тачысыла шинча ончыкем толеш, пуйто але-але гына ойырлен улына. |
| 296 |
Мый шукерте огыл шочмо велне, Морко районысо Зеленогорск посёлкышто, лийым. Шукынжо йӧнан, сай пачерлаште йывыртен илат. Тидым ончен, чон куана. Мый шкежат Советский районысо ик ялыште удан огыл илем, шке сурт-печына уло. Тидын деч посна ялыште кызыт илыманат огыл. |
| 297 |
Посёлко урем дене ошкылмо годым кызыт весела чуриян еҥым иктымат от уж. Чыланат чот шонышыла-ойгырышыла койыт. Эсогыл саламлалташат мондат. А черет нерген ынде каласымат огеш шу. Шӱкедылме годым иктаж-кӧ весым тӱка, але полдыш кӱрлеш гын, вашла пурын кышкаш ямде улыт, лӱмдылыт. |
| 298 |
Такше те пуйто ала-могай шонен лукмо вестӱрлӧ тӱняште иледа: газетеш возет да чыла ситыдымаш, чыла экшык пуйто тунамак йомеш. Туге ок лий вет тудо такше, верне, верне. Айдемылык тӱняште огыл вет илена, унчыли савырыме тӱняште почаҥына. |
| 299 |
Теве кунам пагыт толын, пагалыме Назарий Александров, документ негызеш шукерте-шукерте возымо повестьлам савыктен лукташ! Марий книга издательство йыр шогышо мыняр еҥ лудын, эсогыл рӱдӧ газетешнат, шарнем, ужашыже печатлалтын ыле. Ужаш, тудо, ужашак, тичмашнек налмылан ок шу. |
| 300 |
Сайынрак чия да Сӱремсолаш каяш лектеш. Тӱнӧ мардеж озалана, оргажан чиевондо, ломбо, шуркалыше олмапу кокла гыч шӱшкалтен чымалтеш, пече вуеш керылт камвозешат, лум ора йымачше вуж-ж тарвана, пуйто пушкыдо тӧшакыште пӧрдалаш мардежлан пеш келша — пуным веле тӱргыктылеш. |
| 301 |
Теле кас шапалген шемемын. Кава гыч пычкемыш вола. Очыни, Сайгелде курыкысо чодыраште да келге коремлаште пире-влак икте-весыштым скоткыш поген урмыжыт, йӱд сонарыш лекташ ямдылалтыт. Ала мардежын, ала нунын йӱкышт — ойырен паленат от керт. Тидыжат-тудыжат дыр. |
| 302 |
Сеҥалт лекташыже перныш ӱждымӧ уналан. Ындыже нигушанат ок шогал, пошкудо ялыш писын кая. Ятыр ошкылым ыштен ыле, но пеле йоҥлышо вуйыштыжо ик шонымаш шочо: "Таки кувалан чоянрак мужедыкташ гын? Мо дене эрла саде йыла пыта? Шындынештак гын, але штрафым мойн тӱлыктат да йӧра?". |
| 303 |
Омат кай ыле черкыш, — малда рвезем. — Тушто кызыт пашам пырля ыштыме йолташем сортам ужалкален да монь шогылтеш. Ну, бачышкан пурла кидше лийылден. Ончен-ончем, кузе мыйын алкашем йолташыжым вашлиеш ынде. Вет эн ончыч тудо шке мемнам йӱаш таратен наҥгая ыле. |
| 304 |
Пурен шогална дык, и-и-и тушто-о! Кок самовар гӱжла гына муралта, черке пушат, презе ден казапача пушат уло, адакшым коҥга гыч нугыдо шокшо юж лектеш, чыла иктеш вара. Кугу ыресан-шамычат койыт, черке вургеман-влак, воктенышт шем шовычан кува-шамыч шӱраҥыштыт — юмет серлаге!. |
| 305 |
Мый чыла мо умбакыже лийын толмым романышкем посна глава семын пуртынем ылят, шонымашем вашталте, утыжден кугу лиеш... Сандене кӱчыкын гына палемден каяш ой шочо. Конешне, тидыже лудшемлан могай-гынат йомдарымаш лиеш... Туге гынат... |
| 306 |
Пытыш мемнан эн принципиальный, кристальный коммунист-фельетонист Илья Павлович Иванов. Сарым эн боевой постлаште эртарыше, шуко боевой орден да медальын кавалерже. Тойымаште, Турунышто, Корниловын замже Михаил Григорьевич Байков ойлыш:. |
| 307 |
Тиде мыланем Сандалыкыште "Йошкар-Ола" лӱман шӱдырым почмо дене иктак лие. Анисия Романовнам алят ужын омыл. Кузе илат ынде, кӧ пала... Ах, Эдик, тыматле гына, шыма-шыма рвезе, кадыр тоян Илья Павловичым эреак ужатен коштшо... Илышыште моат ышталт ок шого, а!. |
| 308 |
Ончо, лудшем, мый лӱдын коштам ыле: редакций гыч кайымем ынде кузе тӱҥалаш? Редакцийым тӱжвачше айсбергын вӱй ӱмбалсе кӱкшытышлан шотлыман гын, тудын куд пачашыже ӱлнӧ, койдымаште, кузе ынде тудым почаш? Шукат ыш кӱл, ончо тый... |
| 309 |
Да тӱҥале Петр Григорьевич "Багратион" операцийын Кугу Отечественный войнаште кузе тӱҥалмыжым, эртымыжым, тушто шке рольжым. Тиде мыланна пелйӱд марте ситыш. Эше кок шагатым нале сар гыч мӧҥгӧ кузе пӧртылмыжӧ. Тидыжым ойлымаште але повестьлаште тудо кучылтын огылла чучеш. |
| 310 |
А йӱштӧ пешак! Мыйым вет майыште огыл колтеныт, Берлиныште комендантын полышкалышыже ыльым. Виеш-виеш, чучуч-чучуч йодын налын кертынам корно документым. Путыракак ынешт колто ыле. Немыч йылмыжым сайынак палалтын. Да эше документ коклаште вуйым пудыратылме ок кӱл, кӧ мошта. |
| 311 |
Ир ӱдырамаш, шортын-шортын, вуйжым нине янда коклаште перкала, вӱрым луктын, шӱргыжым, капшым удыра. Сита ынде, шоналтен, ӱпым шалатен, ялсоветыш участковый инспектор Ухов дек куржеш. Тудо кечынак капитанет Настачийын черетан йӧратымышкыже савырна. |
| 312 |
"Агурышто", кокымшо романыште, ужына: тулыкеш кодшо гыч иктыже, ӱдыр, туныктышыш савырна. Весыже, рвезе, институтым пытара, шочмо озанлыкышкыже ура чонан инженер-мелиоратор лийын толеш. Илыш ынде колхоз озанлыкыш кусна: молан тушто кресаньык пиалан огыл? Амалже кушто?. |
| 313 |
Кунар ӱҥышӧ, тунар лӱдыкшӧ, — Ольга умбакыже шуя. — Адак велосипедше уло, маныт, йолын толын огыл тугеже? Вашкаш нигуш, тек пургедеш огыла ынде. Йомалнак пӱрен улмаш. Пенсий марте илен шуам, шонышым. Теве ынде пенсийым ончыкшат... |
| 314 |
Кас марте шӱй коропка гай кумда сондыкышто ик кагаз ярпакымат огыт кодо, чыла терген, пачаш-пачаш шерын налыт. Бухалтер Виктор Михалыч полша. Сельпошто тугай тымык, кӧ-гынат колен возын мо, шонет: йолварнявуй дене пурат-лектыт, шып кутыркалат да вашкерак ойырлаш вашкат. |
| 315 |
Эрге кунам, кушан шочмым, тымарте кузе илен, могай школым тунем пытарен, кӧмыт дене келшен — нимомат огыт кодо, чонышт лушкымеш лодыматат. Ольган чыве, комбо пукшышаш, вӱд кондышаш, эргыжлан олаш письмам возышаш — чыла шеҥгелан кодеш, нимат ынде тудлан ок кӱл. |
| 316 |
Первый кылме вочмек, Юриклан виешак нумалта куд-шым комбым, — айда, олаштыда кочса, чӱдӧ казна шылым кевытлаште окса полшымо дене кӱчен ида шогылт, ожнат, кызытат кресаньык, — юмылан тау, кок тӧшаклан лач лиеш, шешкым ден уныкам пушкыдеш малте... |
| 317 |
Пырдыжыште, шӧрлык воктен, пу дене ыштыме, кӱрен чия дене чиялтыме ик кугытан кум раме кумык тайнен кеча. Шола гыч пурлашкыла икымше — ачан, пеленже — самырык годсо аван, изиш умбалнырак — поэт Валентин Колумбын. Кумытынат согымын шыргыж ончат, кумытынат самырык, мотор сын-кунан улыт. |
| 318 |
Айдеме кунар шукырак ила, тудым йырым-йыр авырыше ӱзгар-шамыч утыр чонаҥыт, нунын шке йылмышт лиеш пуйто, мут деч посна каласкалыме йылмышт... Ача ден аван нине картычкыштым иктыланат палыдыме фотограф Сибирьысе ик олаште изи гыч кугемден ыштен. |
| 319 |
Лучо руш лийже. Марий деч чытымеш, руш деч чытышаш, — эн кугу йоҥылышым ыштыш ава. Ит ойло веле да тидыжым, ок лий-ла, шыде пареш чонжо чот шолаш пурен. Шыдыж годым Ольга Сергеевна деч осал еҥым от му: мӱкшат, мӱйым нумалеш-нумалеш да, сырыктет гын, тыге пӱшкыл пуа — чыте гына. |
| 320 |
А молан Симукетше кугурак еҥ дене сайын кутырен ок мошто? — ава кызытат огеш ӧкынӧ, ужамат. Уэш пӧртйымалан йомеш. Йӱкшӧ гына пич каен лектеш: — А такше сай ӱдыр улмаш, шайтан. Пеҥгыде. Лийын дык лийын, мом ынде иже ыштет. Пӱрен огыл мыланна. |
| 321 |
Теве кӱсен шовычшо... Йӧратыдыме еҥ тыгай сылным тӱрлен ок керт. Нигунамат. Илен-илен, тудым палаш кунет уло гын, тетла йоҥылыш от лий. Ынде Юрик пеш пала да... Кынервуйым пурлын ок керт. Первыяк ӱдыржӧ рушлан лекте. Вара шкежат рушым нале. Икте-весылан ӱчым ой-йой сайын шуктышт!. |
| 322 |
Тунар тиде чылажат оҥайын чучеш пашаче мӱкш гай Ольгам палыше вате-влаклан, эрдымак кыраш тӱҥалыт. Тыгай годым шӧрлык гыч печатлыме фельетонан газетым, нылыте изин тодыштым, кидышкышт налыт, йыгалт шӱткалалтше луклажым тӧрлат, йытыран ончыкышт пыштат. Икте лудеш, весе колыштеш. |
| 323 |
Нелеш ида нал, таҥем-влак, йолташ ӱдырем толын, шукертсек ужын онал, ик калыпеш перымыгай ыльна, ик салмаште куржталше ӱяше ала-мом кужун вудыматыш, но мемнан колышт шогаш жапна уке. Ме калык коклаште газет да журналым шарыме нерген пален налнена. |
| 324 |
Айда, ынде тунарак палыдымыла ида кой. Кызыт ме 2500 теҥгелан утла подпискым ыштен улына. Вашке "Коммунизм верч" колхоз ышта, сельсовет да школ — куд-шым тӱжем теҥге утла лиеш. Икманаш, мыйын, шагал гын, лу тӱжем теҥгеаш лиешат. |
| 325 |
Кузе пашам ыштымыже пале. Связь Себе-Усад отделений але мартеат калык коклаш газет ден журналым шарыме нерген кӱлеш семын огеш шоналте. А письмоносец-влак Константинова, Емельянов тиде шотышто але парняштымат вашла тӱкалтен огытыл. |
| 326 |
Подсочкыш коштам, пӱнчӧ кишым погем. Ызыра тудо, пӱнчӧ киш, шергын кая. Озаҥыште налыт, — мут лекмек ойла тудо, вичкыж шӱян, кугу вуян, корак шулдыр гай шем ӱпан какши марий. Йолжо вичкыж-вичкыж, но коптак гыч тӱҥалын кӱшкӧ вошт чока шем пун дене леведалтын. |
| 327 |
Ольга, Ольга, манам! Тый, мо, эргычым мончаш пураш тыш веле конденатыс. Изишак ыжым шу ӱжаш мияш, каен колтенат. Мый лӱмынак тендан лӱмеш мончаш олтенамыс, эргыч ола гыч толмеке ойленамыс, монденат мо? От мий гын, намыс, намыс!. |
| 328 |
Ме давай лоргыкташ-воштылаш. Чынак, Матра кокатын лужак да коваштыжак веле. Шукак ыш иле тулеч вара. Кызыт Ваняжат уке. Тудо Матра кокатым тояш полшыш. Вара шкежат пел ий гыч воктекше мланде помышыш пурен возо. Кызыт коктынат тушто кият. |
| 329 |
Мыйын изишак уло чай, — тошкештеш тудо. — Сарайым пужымыда годым кок пыжаш лекте, шолып мунчен киеныт. Пеш чапле муно, иктат ок лӱҥгӧ, — миен, конден шукта. — Аркадий, от ӱшане гын, пылыш воктенет тыге-туге лӱҥгыктен ончо, колышт. |
| 330 |
Раман ден ватыже тиде содом пагытыште ньыз-нюз мӧҥгышт яклешташ, Аркадий дене ӱчашымышт да тудлан модын колтымышт нерген ыштат шоналте. "Ынде Раман вате саде коло вич муным ӱмыржӧ мучко ок мондо дыр", — Юрикын вуйыштыжо чӱкталте. Тудо тошто велосипедым кушкыжо, лесхоз велыш кудале. |
| 331 |
Ольга, Ольга, тол мый декем, — пече вес могырышто пошкудо Наташа пакчаштыже шыриен шогалеш. — Мый кольым, тый оксам йомдаренат? Теве мый шке пуэм, на, кучо, тыште — кок шӱдӧ теҥге. Кунам пуэт — йӧра. Пошкудо улына. Икте-весым пагалаш кӱлеш. |
| 332 |
Ушдымак улат шол, — йол йымак ончен ойла Ольга. — Нал теве казамак. Ызыра оҥайыс туддене шогылташ: аза гай нечке, азырен гай чоя, ия гай осал, вувер гай шеҥше, мудреч гай ушан. Тӱж шога, уна, ужат? Ышта гын, каза пачам пуэм. Изинек ончен куштет гын, кугу йолташ лийыда. |
| 333 |
Кум-ныл иге дене пуаш тӱҥалыт гын, шканнаже иктым йыгылен коден огына керт мо? — "ушан от ул" маншыла гына ончалеш ынде Грапин. — Корак Чаҥамыт, Шӧтрӧк Ямат Генкамыт, Комиссионко Чачукмыт, — комиссионный кевытыште ыштыше палыме ӱдырамашым ойла, — тидым палат але уке?. |
| 334 |
Пуат мангыч шокта. Пуйто вӱтамат ыштат, комбикормамат, шӧр-торыкымат... Меже вет, поселкыжо, Чодырасола-шамычын шефышт улына. Пешак сайын шонен моштеныт, ужамат. Тӱшкаште сӧснаигым ончаш, чынак, йӧсӧ, а кумытын-нылытын — нимат огыл. |
| 335 |
Малаш вочмеш эше ныл еҥ тольо. Ольга шкежат ӱшанаш тӱҥале. "Мо, тыгак ыштыманыс. Пеш кугу да поро паша. Колхозышто вет мый гаем пелторта огытыл, лӱмын экономист шинча. Мыланнат, государланат пайда. Эрдене лесхоз конторыш миен ончышаш, чу...". |
| 336 |
Миен шуым да первыйже сай денак келыштараш тӧчышым, — манеш Грапин. — Пурышым, шишланем, вӱташтышт крок да крок шокта. Пырдыжысе вӱта окнаш нерем чыкалтышым, ужам, кумытын вол воктене пӧрдыт. Э-э, шонем, мариемын ачажын шольыжын шольыжо кузе сайын ила!. |
| 337 |
Но кондыш. Кудывечыштак шинча ончыланже ик отыжым почым. Мыйжым палетыс тыйже, кузе ала тудын деке намиен шуктенамже, корнеш почын ом ул! Тудет колхоз вуйлатыше дек наҥгайыш. Коктын сӧрвалаш пижна. Предетын чурийже койын шемемеш. |
| 338 |
Айста лучо сӧснаиге поминкам ыштена, — манеш. — Мыйын але пенсе оксам кодын. Ойгыренат нимом ышташ ок лий. Лучшо тидым палемдена. А такше, Грапин, ончен толашышашет уке. Шыже марте тек чодыраште коштеш. Вара миен налына. Палет, шылже мыняр пудыш погына?. |
| 339 |
Тиде гана Ольга пешакат куаныш: толын, толын! Эргыже толын. Адакат, изин-кугун койын, вӱчкен-вӱчкен пурта изи пӧлемышкыже ава. Йӧратыме пырысшымат, йол йымалне мырлен коштшо омо тунькам, каньысырын чумал колта: ида мешай! Коштыт тушто сакый-шамыч. Палыза вердам!. |
| 340 |
Нигунамат нимомат от ситаре. Ынде изиш шылтен кодаш тӱҥалынам, — манеш Юрик, кӱшыл кок тореш пӱйжым койыктен, лопка саҥгам куптыртен воштылеш, чурийже тыгодым чеверген кая — шке аважым чаманен, вате ончылно изи титакшымат кугуэш пыштен ужеш, эреак сандене кок тул коклаште эҥын ила. |
| 341 |
Ватыжым Горький олаште тунем коштмо годым вуешыже пӱтырен конден. Шке пӧртыштыжӧ ила гынат, оньыкува Йошкар-Олаште ӱдыржым кид гыч ынежак мучыштаре. Теве тудо, Клавий, йӧршын манме гаяк толын... "Кузе илаш тӱҥалыт ынде?" — вуйым пудыратылеш Ольга. |
| 342 |
Уш дене перен йоҥгалтарыме гай тужшо вуян Ольга, эргыже тудын чон кузе урмыжмым ынже пале, ынже шиж манын, кӱмыж-совлам мушкаш лие. Шӧрын кечыше пычкемыш изи репродуктор гыч "Поро кас чаклана, умыр поро кас" манын мурат. Чыла ожсо гаяк. |
| 343 |
Авай, Карасим курскаймыт, Микал изаймыт деч чодыра отар гыч кондымо кум литр пурыман мӱй банкетым кодшо годым пуэн колтышыч вет, тудым Люда, мыйын лопар ӱдырамаш, кӱварыш камвозыктен, шырпын шалатен. Ик гана нулал ончен омыл ыле. Могай мӱй улмаш — писте, кипрей?. |
| 344 |
Изи машиным налыныт гойо... Кевытыш кудалмыштымат ужынам. Мончаш олтыкта гын, уке гын манын, варажым кодшо шуматын савыраш тӧчышым да, вуйым вес велыш савырале. Ынде мый нунылан кӱлам мо?.. Тыгай шӱкшӧ кува чапле-шамычлан мешаяш гына йӧра. |
| 345 |
Туге шол, — манеш уна. — Йылмым пӧрдыктылаш гына каньыле. Палет, мый кӧргӧ паша министрлан, тендан депутатланда возенам. Телефон дене пӱтырышым. Терген лекташ сӧрыш. Телеграммым мый дечем налат гын, тудо кечынак олаш мие веле. Министр дек пырля пурена. |
| 346 |
Кудывече окна велым пӧртйымак пареҥгым кылмыкташ йӱштӧ пураш тӱҥалынат, лӱмын тӱжвалан Ольга кыдежым ыштен, саде кыдежыш пырдыж пелен пила шӱрашым шуко оптен. Тушко кӱзен шинчын да чот кычкырен огыл, тыматлын-тыматлын, но йомын-нӧлтынрак ойла:. |
| 347 |
Мый... тый гает шӱкшӧ еҥ омыл, Ольга. Э-э, кызыт тый мыйым ынет пурто, сай пошкудо ынет лий... От пале, Юрикет толыныс, йокма аракам конденыс... Подылтен ончем ыле. Палемла, те ошымат йӱын улыда-ла. А мый — Верин шолтымым веле. Э-э, шке шолтена, шке жаритлена, едрит-калпак!. |
| 348 |
Воктен пошкудо, ия, колеш гын, мом манеш, палет? Уна икечат "Ольга Сергеевна вате-шамычым поген кия, ласкан малаш эрыкым огыт пу, очыни, аракам йӱыт" манын возен. Праме лесхоз директырлан. Ик кутышын тергашат тольыч. Тый Вера тулаче деч изиш подылынат гын, мӧҥгышкет от кай мо?. |
| 349 |
Аватым олаш наҥгайышашлык, тый молан шып гына лийыч, а?! Кузе те эше тушто огыда вожыл шоҥго деч еритлен илаш? А-а, йылметым пурлынат, мыланем шолып мурыктынет? Мий, колярожыш пурен воч, тушто ызыра тымык. Пӧръеҥ манер от ул тый, лӱдшӧ пырыс улат. |
| 350 |
Содор пӧртыш пура. Почешыже — уна. Нуным пошкудо тура йылмыж дене луштарыш, ужамат. "Чынлан шыдешкаш ок лий, — шкенжым лыпландара ола гыч толшо эрге. — Тура, прамай айдеме. Шкежат ойган ала-мо. Но мыйын гай шыма-нюмыри огыл. Шоҥшо гай. Пӱсӧ иман". |
| 351 |
Титакан еҥ шкенжым чот арален мошта, тидлан ончылгоч ямдылалтеш. А мый, титакдыме, ызвер шинча дене ончен титаклыше еҥ деч лӱдмем денак шорташ веле тӱҥалам, тык-мук лиям. Наташалан да лесхозлан тидак веле кӱлеш: шортеш гын, тыгеже уло, мо верч. |
| 352 |
Тыгай чаманыше зияным гына ыштен. Тиде — суд марте шуаш азапыс, э пи-пи-пи... Окна титакан мо? Мый манам, Наташалан окнажым шынден пуаш кӱлеш. Яндам мый шке налам, кевытыште ужалымаште уло гойо, тау веле. Поссовет гыч толшо тулар шындышым муын кертеш гын, сай ыле. |
| 353 |
Паша кайыш. Микале ден Юрик (Миклайже вес уремыште ила, ӱлыл складыште пашам ышта), нунын дек Шӧтрӧк Ямат Генка ушныш, кумытын яндам налын кондышт. Каври шындылаш пиже. Толмешкышт, пашам тӱҥалмекышт, Ольга шаланыше окна пӧрт воктен шоген, пуйто орол лийын. |
| 354 |
Кӧргешет сотана погынаш тӱҥалын аман? Ончем-ончемат, черкывуетым вашке сӱмыралам. Мий, мом тунькала ончен шогет, мончаш олто, уна, Юрик толын, айдеме — ола гыч. Тушто кукшо пар уке. Коктын пураш миена. Спитарже дене мыйым эмлен кодыш. Адакат йыгена. Ольга акат пура. Умылышыч?. |
| 355 |
Ӱстембалне — шолдыран пӱчкедыме йошкар шылан кол кугу тарелка тич. Пельменьым ыштеныт. Газет дене леведмаште умбалнырак шыл когыльо тӱшка коеш. Чапле сий, мотор да пушкыдо шыл, сорт дене-сорт дене сокта, минтай кол мӧртньӧ, шинчалтыме пакчасаска... |
| 356 |
Колышт, авай. Сӧснаигым нигунамат ончен омыл, манат. Кызыт налын, чызаш гыч шӧрым шупшшо аза семын ныжылгын ончен кертат мо тудым? Чечас йӱштӧ тӱҥалеш. Кушто кучет? Пӧртыштетше кок ошкыл — тышке, кок ошкыл — тушко. Итат толаше. Садак шотым от му. |
| 357 |
Комбыжым тугайракымак колтем шол, — шинчавӱдым нелшылак ышталшын коеш. — Пунжым кӱрын ом мошто дыр. Куш шуаш мыйже. Шкеак комбым туреш товар дене шӱйжӧ гыч руал, шкеак пыстылым, пуным да мамыкшым кӱр, пакчаш луктын, кагазеш пӱтырен йӱлалте, кӧргым лук... Ик комбыжак кечыгутланем сита. |
| 358 |
Мемнан ял марият, Элексей Элыксандырын Толийже, Майок Толий, пырля тунемме йолташем, тыштак ышта, — йырымлалта Юрик. — Теве тудын кабинетше, омсаже. Уна, южгунам калык погым шолыштыт манме гыч шокта вет, лач тугай-шамыч дене ышта. |
| 359 |
Аважым тыгайым эше нигунамат ужын огыл: кенета тудын ончылно пӱркыт шочеш. Шкеже пучаш тӱҥалеш пуйто, изи-изи аза гай лиеш, курчак гай... Ялт бетон пырдыжла шогалын тыглай шоҥго марий ӱдырамаш генерал ончылно. "Огешат аптыране мо? — шона эргыже. — Пеш тура кутырас". |
| 360 |
Рушарня эр марте сӧснаиге налме шот дене Юран нылымше пачашысе пачерыште ик мутат ыш лек. Но рушарня эрдене вич шагат эр шумек, Ольга малыме вургемым диванешыже поген шындыш, шӱргым мушко, чийыш, эргыжым помыжалтыш, эргыже — ватыжым, ватыже — оньыкувам. |
| 361 |
Ӱчашен колыштараш лийдыме озыркан чонан Людмила кеч-кунамат ончык лекташ тунемын. Эреак оза улам, шона. Сӧснаигым налаш шонышо чапле пальтоан вес ӱдырамашым, вашке руалташ кӱсенже гыч окса калтам лукшым, шекланыш да тунамак оза ватын кидыш шыр-гор тушкалтыш:. |
| 362 |
Вольык сатуан пазарыште налме чонан-влакым петырыме пу яшлыкыштым налын, автобус, троллейбус, микроавтобус шогалме верыш кайышт. Мардеж, келге шем шыжын писе да йӱштӧ мардежше, йӱдйымал шӱлышым конда, пылышым чывыштылеш, шӱша йымак пура. |
| 363 |
Ынде пуйто нигӧм вучаш — салонышто калык тич темын, но троллейбус алят ок тарване. Ончычшо, нимат огыл, чытышт; Тыште мардеж уке. Пырдыжлаште, окнаште вӱдыжгӧ пале лие, шӱленак ырыктен шуктеныт: калык шӱлалта гын, монча лиеш. Омса гына алят ок тӱчылт. |
| 364 |
"Литературный газетыште" латкудымшо полосам, мыскара пӧлкам, але йӧршын петыраш, але моло лучкыжымат юмор ден сатирылан пуаш кӱлеш, — шона Юрик. — Рвезе-влак "Ме Алла Пугачева илыме курымышто илена, "Литгазетыш" латкум пӱкеныштыже шинчена", моктанат. |
| 365 |
Умшашкет кукшо кошарге шичше, — манеш Ольга, шоналта: "Могай тиде шояче! Кум кече моктаныш — "Мыят онченам да мыят онченам", а изи-шамычым мокташ ок йӧрым ок пале". — Тыран улыда, ман, — туныкта. — Эй, тран-шамычет шӧрым гына кодышт, нугыдым ешарышаш. |
| 366 |
Кузе наҥгаен шуктышаш ынде? — ужар шовычым ошо ӱмбач волгенчыла койыктен пидше самырык ватылан ойла. Тудыжо кугу йошкар шыгыле неран, саҥгаштыжат тугаяк шыгыле. Шӱргыжӧ зато пеш яндар, чевер. Юрикын кинде налаш кайымыж шеҥгеч палыме лийыныт улмаш. |
| 367 |
Ольга тидын годым чытамсырланаш тӱҥале: "Т" буква гай ыштыме торчак вуеш лапчыкым упшалтыше ӱдырамаш сӧснаигыштын ньориклымашке шучкын ончал кайыш. Палыш тудо: шылым, иле шылым огыл наҥгаят, а илыше сӧснаигымат Ондален колтеныт тудым, шыл маныныт. Ынде шыдешкен витне... |
| 368 |
Утыр веле тургыжлана Ольга. Чынак кумытын кум йӱкын яшлыкыште сигыраш-йытмыжаш пижман гын, мом ышташ, кузе лияш автобусыштыжо? Пассажир вет титакан огыл. Тудо, оксам тӱлен, сайын, ласкан кудалнеже. Шкежат тудо ситарымаште чытен ок керт ыле дыр, шке праважым качаяш тӱҥалеш. |
| 369 |
Когартыме турберкулезан чыве лийын улына ынде, — шинчажым ӱштылеш Ольга. Жап шогал кодмым ушыж дене пӧрдыктылын, вигак кӱлешыш кусна. — Мом ышташ, кузе лияш? Мыйын иканаште кум сӧснаиге, нуным наҥгайышашем уло. Юрий, тидыжым, Япыкшым, кузе муынатше, палет мо тудым?. |
| 370 |
Рушла модшо сержант ындыже интернационал йылме дене чокийымыжым мондыш, марла карале: "Сӧсналан? Тиде мыйым игылтыда лиеш, а? Мый, понимайш, при выполнений служебных обязанностей улам, час каталажкыш шӱдыралам тыге мыскылымыланет. Мо тиде тыгай кая тыште, а?". |
| 371 |
Авы-ы-ый! Кучыза-а! — вий кертмын кычкырал колтыш Юрий, шкеже кушто улмыжымат тунамак мондыш, ньореклыше, волям шижше сурт янлык почеш вий кертмын чыма. Кашта велыш тӱргалтшыже пеш писе. Тура ок кудал, эре скобко семын кадыргылеш. |
| 372 |
Ате шӱйым иге-шамычын умшашкышт шӱшкын ончышт, пеш кугу, ок пуро. Шоҥан шергакан лем умша кок велым йога, Япык тупысо ӱзгармешак гыч кылан калай кӱмыжым лукто. Пелыже наре темен, вуйыштым черет дене темден ончышт. Нунышт нерышт дене чжок-чжок шоктыктен пӱргалыт. |
| 373 |
Салам Купсолинский-шамычлан! — шоктыш умбачак. — Ольга Сергеевна, мыйым, экселенсым, монден от ул, джентельмен-экселенсым? О-о, Юриканский-американский, рационализатор-экспериментатор, инженер-первооткрыватель! Поклон, привет! Теҥгече тыйын нерген "Марий коммунышто" стачам лудынам. |
| 374 |
Ольга Сергеевнаже, изи годсо туныктышыжо, кӱчыкын увертарыш. Манеш, ныл йолан изи янлык-шамычым йӱкташ арымеш оксам Сталинский премий лауреат Миклай Казаков деч шкеж дечак арен налме, Кожлаер школышто мый, манеш, тудын дене пырля тунемынам. |
| 375 |
Эх, ах шокта Шемнер Сачок. Тидым, манеш, историйын скрижальышкыже шӧртньӧ буква дене возен кодем. Но изиет-шамычше, ужамат, ынешт йӱ, а мый гын, мӧҥгешла, йӱнем. Мыланем совла денат умшаш чыкаш толашыман ок лий, пашат чот куштылем кая, Ольга Сергеевна. |
| 376 |
Пральне, но тольык йодман огыл, а иканаште темледа гын, сайрак лиеш. Экспатрон теҥгече шочмо кечын уик-эндыштыже лийын. Первыяк уик-уик, вара эҥдат-эҥдат, кӱчыкынжӧ уик-энд, марлаже. Кувамлан, нерем удыралмыжлан, таче правительственный нотым кучыктенам. Теҥгем мокмырлан ынеж пу ыле. |
| 377 |
Ай, чукай-шамычем! — яшлыкыш кидым чыкен ниялткалыш. — Мый изада улам, кугурак сӧсна изада. Но те паледа, экселенс изада кленча гыч тӱрын нигунамат ок йӱ, тудо джентльмен. Туге вет? — кутыра. — Чуза-ян, тирыш пурен лектам, тушто мыйын палыме стрльок ышта. |
| 378 |
Колтыза тудым. Ик тылзын кок гана айныктараш конден улына ыле, а мо толкшо? Совет властьын судебный произволжо нерген йӱдвошт мыланна лекцийым лудо, умшажым мемнан медбрат-инквизитор пижедылше ленте дене клетлыш. Тӱлаш ыштет — тӱлашыже нимат уке, так гына липучкым локтылат. |
| 379 |
Тендан пагалыме заведенийыштыда нигузеат кок гана лийын кертын омыл. Очыни, ӱмашсым шарнеда. Але гына толын экселенс Морко гыч. Паледа-уке Евгений Евтушенком, тоес, Евтушёнкым? А пелегармотный милице приказыштыда тиде огеш ончыкталт, нимогай поэтым огыда пале. |
| 380 |
Тый, шайтанешет, тудо, чыла эрыктет, сӧснаиге пачката-шамычемлан от кодо. Адак вет нунын мокмырышт тӱҥал кертеш, вара куш пурем? Теве ужыда, кузе нуно ӱҥгырген возыныт. Шыпланеныт. Шудо дене петырышаш, кылмен кертыт. Меже тыште лодымамден шогена да... |
| 381 |
Яшлыклам шовыч дене мойн вӱдылаш кӱлеш, радиом наҥгаят ман шонышт, кугу приемникым. Тыят, Ольга, тугак ойло, — кӱлешан ойым пуыш Шемнер Сачок. — Мый вошт лектынам тыште, палем. Ик гана эше изишак подылтеда гын, шке шынден колтем. Но мыйым йӱшӧ ида ман, экспатрон чылт шыдешкен кертеш. |
| 382 |
Айда, айда унала, — рат лиеш тудыжо, — арака руашемат лач шуын, коктын шолтен налына. Сӧснаигынам пырля пукшена, шкежат, нунат шокшышто шинчена. Пеш айда, пеш айда. Эре-эре ужат мо? Витле ийлан ик гана, э мор-мор... Кайышна ынде туалгын!. |
| 383 |
Мом наҥгает, могай янлык? Сӧснаигак огыл?! — кидвурго тура йошкар лапчыкан контролёр ызыра тугай писе нерӱпшан, пырдыж вошт ужын кертше шинчан. Кучен шогалтыш. — Ида шӱкедыл, чылан шинчыда, — лыпландара. — Кушто билетет, ӱзгармешак кугызай? А тыйын, яшлык кува?. |
| 384 |
Ужатымек, эргыже республиканский больнице марте вошт йолын ошкыльо. Шӱмыштыжӧ иле сӱван вуй катлымыла чучеш. Мӧҥгыш пурен, вокзалыште мо лиймым нимомат кӧргыж гыч чараш ыш лук. "Ужатышым" мане да койкыш возо. "Тачысе кечат лач шарнымашеш гына кодеш", — ала-молан йӧсын шоналтыш. |
| 385 |
Тыгай неле да чытамсыр йодышлам конден Юрий. Посёлкышто изи пачерыште йолым пунен шинче, колышташ ямдылалте. Толын пурымыж годым палыдыме ик самырык еҥ тамакым покка да шала мутым кышкылт шинчылтеш ыле. Люба тудын йыр шӱраҥыштеш. |
| 386 |
Ну, тыйже мом каласет ынде, тукым вожым шӱкташ шочшо Люба? — чытырыше оҥылашыжым кидеш эҥертыктыш. Кӱчык, но неле да чесле, пеҥгыде капан, чевер тыртыш шӱргывылышан ӱдырамашым ончаш тӱҥале. Тудыжо, шортын, шинчалыкым нале, нершовычым лукто. |
| 387 |
Мыйын илышем мариемын йӱмӧ арака кочко. Красногорск поселко мемнан деч мӱндырныс, тушто илышым иканаште кузе палет? Мо, ик арня гына вашлийын улына да... Вуйвыстык марлан лектым шол. Саде ия чытыдымын йӱэш улмаш, калерешыже, вара иже пале лие. |
| 388 |
Токта але, мутем мӧҥгеш налам. Лум вочмо годсыжым варалан кодем. Колыштса ачай илыме годсым. Ну, тудо эре отарыште, эреак чодыра лоҥгаштыже Тыгыде Морко колхоз мӱкшым оролен ила, манына. Лачак тылзе мучашлан толеш да кочкашыже йӧрварым наҥгая... |
| 389 |
Нунет мемнан шеҥгелне йӱкыштым весемден урлат: почса да почса. Нимо деч огыт лӱд: почиҥга вет латныл суртан веле, изи ял, суртлаште кум-ныл шоҥго пӧръеҥ уло гын? Самырыкышт Юрий изай семын олашкыла витеныт. Эре нунылан кугу пашадар да весела кӱлеш. Мыланна полшаш толаш нигӧлан. |
| 390 |
Ирыме окна гыч пӧртыльыч, тошкалтыш дене тӱжвачынла кӱзат. Тиде татыште пычкемыште кидешем ате тӱкныш. Тачат ӱшанымыла ок чуч. Ӱпшыч ончышым, бензин. Ачамын пычал ӱзгар эрыктымыжак кодын. Пел ате утла. Ушыштем волгенчыла йылт-йулт чучо. |
| 391 |
"А-а, мыланем тулым пурлыктынеда?! — маньым шканем. — Первыяк шке кочкын ончыза". Содор пӧртыш пурен, шырпым налын лектым. Лӱдмем пытыш, весела лийым. Шонем, лучо веселан колаш. Киноштат, шонем, колымыж деч ончыч южо еҥ эре мыскарам ышта, эре мура. |
| 392 |
Омса шеҥгелнак посипка мешак шинча улмаш, авам кевыт гыч налын конден. Тушко кӱзен шогальым, ате пропкам пӱем дене шупшыл почым, шырпем ямдылышым. Сволыч кашак, шонем, чечас узо пундам когартен налына. Но ындыже мушкындо дене огыл, кӱртньӧ тош гай наста дене сургыкталыт. |
| 393 |
Мыят. Оҥам выписаена. Шыже марте кум кугу сӧснана лиеш. Пулатньык-шамычланат сита, шкан кочкашат... А тиде пачер, кушто ме кызыт тый денет коктын илена, клатлан пеш келшен толеш. Коҥгам гына рончен шуаш. Пачер акшым айда тылзе вуеш тӱлена. |
| 394 |
Мый декем лишемеш гын, вуйжым руалам, — лӱддегеч каласыш Люба. — Праме милицийлан кучыктен пуэм. Мый — весым... Вот, тыят тулыкеш кодыч ынде. Чаманем. Кок тул коклаште йӱлышыч-йӱлышыч да йӱлен пытышыч. Микале эргычшак тыйын велыш гын веле, койышыж дене, манам... |
| 395 |
Уш садак шке законжо почеш ила, тидым шоно, тудым ит шоно манын от кӱштӧ. Тымарте иктын-иктын шуко ий тӱрлыжат вуйдорык луклаште погынен да посна-посна шала киен улмаш. Ынде иктеш чумыргаш тӱҥалыныт, пӱян-пӱян шагат механизмла чарныде ыштат. |
| 396 |
Валентин Колумбет, Пумыр ял поэтет, комсомолышто шогымыж годым Кесемлак черкым пытараш полшеныт паледа мо? Черкывуйыш налын шуыктен, трактор шеҥгелан пижыктен да шкежат трактор кабиныште мучко оролен каен, Морко металлолом кудывечыш пурен шумешке. |
| 397 |
Тамака тӱйымӧ машиным ыштен. Лӱмын мӧҥгышкем ӱжын наҥгаем, лӱмын тамакам шупшыктем, кечыгут трупкажым поккыжо — сай веле. Пӧрт там вашталтеш, ызыра тамле ӱпшан лиеш. Кӧршӧкысӧ пеледышем тамака пушым ызыра йӧрата улмаш, заман пелед кая. |
| 398 |
"Тиде так те, шуко йӱын пытыше-шамыч, икте-весыда коклаште ыштылында дыр" маншыланат вашешташ мыйын мутем уло. Кажне еҥ — тиде тӱкыдымӧ тичмаш тӱня. Пӧръеҥ але ӱдырамаш — садиктак. Шкенжын йӧратымашыже, ойгыжо, ыштен шуктымо але шуктыдымо пашаж дене пырля. |
| 399 |
Сергейже армий гыч толят, ӱдыр почеш шерже теммеш коштынат ыш шукто, шке шагатшым вучен илыше аваже ватыголышо марийлан марлан лекте, умбак кудале. Эргылан суртпечым кучаш, пакчам тарватылаш да, иктаж пашаш коштын, оксам ышташ полышкалыше еҥ кӱлын, сандене вашке гына ӱдырым нале. |
| 400 |
Кумытынжо кум лукышто шогат, а ӱлнӧ Колька пошкудышт, капым гына чумыраш тӱҥалше вичкыж чулым рвезе, урла коеш: теве тыште ыле, тушкат шуын, эре пуэда-пуэда, тӧрла, пырнямат ик вуйжо гыч кӱшкӧ шӱка, нигунар ок ӧркане. Кунар чотрак ышта, тунарат веле чыждырат:. |
| 401 |
Вӱдым кондо, Колюш, йӱмӧ пеш шуэш. Корка дене. Шого, эй, кува! Колькалан оксам пу, столовыйыш ведра дене миен толжо. Пивым ужалат. Кондымешкыже каналтена, — Сергей-оза пӧртыш ӱжеш. Лопкарак саҥган, кошаргырак ончалтышан, чевергыше чуриян марий рвезе. |
| 402 |
Молодец, сынок! — вашешта тудыжо, руш марий. Тыште тугак шол. Немыч гын — немыч марий маныт, чуваш гын — чуваш марий, татар марий, руш марий... Айдеме кеч-кушеч толын лекше, тышан марла чокияш тунемеш. Марий вате деч аракамат марла йодын от мошто гын, пашат тыйын тыран... |
| 403 |
Иле, иле, Колюш, тыланет илаш нимат шуко кодын огыл. Таче вет шочмо кечет эше. Вожылмет дене, шотанрак улмет дене, нигӧланат тыште, чоҥымаште, лӱмгечетым увертарен отыл. Аватак гына тыланет ола гыч шочмо кечетлан иктаж йокмам конда гын веле?. |
| 404 |
У сонарзе жап вашеш кум шордылан коньякланен налме лицензий — тиде вара уда мо? Лектыш садыгак лие. Сӧсна шыл уке гын, сай огыл. Ешыже ынде пӱтынек ару чодыра шордылан тунемын гын... Шорык, презе, каза шылымат браковаен шинчат. Кульымыныт, мӱшкырышт пешак тореш каен. |
| 405 |
Эше ик кече эртыш ужатен колтымешке. Поезд кӱртньӧ умшаж дене шинчал-шинчал рокмалтышат, чылажат йоҥ-йоҥ-йоҥ пустан кодо, кеч шич да шорт. Шортмыжым ойлышашат уке, ик-пычырик кайык пун гай ӱдыржӧ шке воляж дене чоҥештыш. Пиалан лий, ӱдырем. Эх, илышыжа-ат... |
| 406 |
Шкеныштын пӧртышт пурла могырышто. Ӱлыч, мотовоз шогалме вер гыч, огешат кой. Тайылым кӱзышат, пӧрт монча вуйышто Сергеймыт дене шинчылтше Колюшым палыш: "Ончо, кертеш, ужат, тугайлан", — шоналтыш. Йӧра, чоҥыжо, тыге тунемын гын. Вашке велыс Сергеймыт мончаштым нӧлтен шуктеныт. |
| 407 |
Мӧҥгӧ пурыш. Тренча капкаже ик петлян, сандене кок велыш тайныштеш, вес меҥге пелен шӧргам чиктет гын веле шога... Пӧрт кӧргыштӧ Колюш пуйто лийынат огыл, кышкылт пытарыме, койко шартышат кузе шуэн кодымо — тугак. Кид логалын огыл. |
| 408 |
Эркын пӧрткӧргым шотыш кондыш, кудывечым ӱштӧ, пакчаште ойган ийыште пызлыгичке семынак пареҥге шудеш чот тӱлышӧ колорад копшаҥгым погыш. Ӱштервоштыр веле кодын пареҥге шудо деч. Чыла пытаренак толыт опкын копшаҥге кашак. Эрла чыла эрыкташ кӱлеш. |
| 409 |
Компас деч поснак коштеш Фердинант. Так манаш, шинчажым шем матер дене пидын колто — нерӱпш дене муэш поселкыш. Мут толмашеш, поҥго верым еҥ-шамыч тӱткын ончен кычалыт, а тудо кирпак нерышкыже южым кож-ж налеш да тунамак тамым шижеш — аха, тыштырак лийшаш... |
| 410 |
Опкынланыше дене кечывалымат таче ыштен огыл Фердинант. Тыгай чодыра йомак дене миен пура гын, ешыже кузе куана таче, кузе гына огыт кӧране икшывыже-шамыч! Манаш веле вет, ныл ведра — мешакыште, кок ведра — сеткыште. Мына тыланда, мален кияш йӧратыше-шамыч. Цурюк!. |
| 411 |
Тыйымат ойлем, весымат ойлем, чыладамат ойлем ынде! — шыдешкыш Очий. — Пырля пашам ыштен улыда, чыла паледа. Мо лийын улыда тыште? Шот дене умылтарен кертыда вет. Колюш дене иктаж-мо лийын кая гын, пычал пуышыжо эн кугу титакан лиеш, вот мо!. |
| 412 |
Но шып, чыла вере шып. Ик-нимогай йӱк-йӱан. Кайышаш мо вара? Поҥго сеткым пӧртылмек тогдаяш лийшын палемден коден, э-эркын гына, шы-ып гына тарваныш Фердинанд пытартыш метрым нушкынак эртыш. Кушкыла лӱйымыжым раш пала да ыш кадыргыл, вик, тура нушкеш. Нимогай йӱкым пуыде. |
| 413 |
Шыже чевертенак лышташлам. Вӱд шинчавӱд гай яндарештын. Смола заводышто Гриш пундышым шелеш ала-мо, шаҥгысек руэн толаша, ӱш дене кыра, витне. Вошт шергылтеш: рӱп да рӱп. Кас лиймешке тыге анди-мунди кошто Очий. Ни кышаже, ни юапше. |
| 414 |
Тыге йытыранак кутыркален шинчат ыле, пӧртыш Сергей ден пошкудо Ярим пурат. Нине осал дене тегак мутайышаш огыл манын, Очий толмышт почешак лекте веле. Поссовет велыш йолжым виктарыш. Ала иктаж еҥым вашлийын кертам, шоныш тудо. Рассохинам ужо. Йодыштат ыш кӱл, ойла:. |
| 415 |
Колька кок луашге кӱварвак колтыш. Совлам шуыш. Ӱстелтӧр гыч лекте. Чонжо пожарла ылыже. Вожылмыжо кунар! Да эше тунар мыскылат. Да молан мыскылатше — тынар шуко полшымылан мо? Ондакат, нинын деч посна пура руымо годым мочол полшен!. |
| 416 |
А Фердинант — мыйын версий. Да эшежым яра вереш огыл шочын тудо. Тошто чодыра озавуй Фердинант дене Очий огыт вашлий. "Ондакше кугу начальник мыйым ужмекше пеш ӧрын онча ыле, — манеш, — Чурийже вестӱрлемеш. Вараже мӱндырч кораҥ кошташ тӱҥале. Тышеч умылышым: арамлан огыл". |
| 417 |
Теве Айдемын чонжо могай лийын Юмын пӱрымӧ почеш. А кызытсе Гайдарын, Горбачёвын, Ельцинын да тулеч вара молыштынат миллиардерышт да нунын законышт пашаште еҥын пытартыш ыршийжым кӱсенже гыч луктын налыт, чылажланат мучашдымын акым кӱзыктен шынденыт. |
| 418 |
Тынар ойлена гын, Иван Владимирович Мичурин дек шкеж декак коштын толаш йӧра ыле, — манеш Ойсим. — Тудын возымо латкок томжо мый денем уло, сочинений погыжо. Шӱдӧ дене сорт олмапум, чиевондым, шоптырым, эше ятыр вес вондым шке гыч ушкален луктеден. |
| 419 |
Озаҥ ола деч моло вере, тыгак тендан велнат пеш лийнем ыле. Йӱдвелне улыда, шоналтышым: культура илышдат, тӱшка озанлыкдат але пеледаш тӱҥалыт веле. Верем гыч шым тарване. Могайрак тендан игече? Шуко-шуко олмапуэмжым такше йӱдвеллан келшыже манын луктеденам, йӱштым чыташ туныктенам... |
| 420 |
А вишньыже мемнан Посанурышто теҥыз виса ыле, — манеш Людмила. — Ачам Шеҥше школым вачӱмбакше нале, туштак школлан гектарат пеле мландым пӱчкыктыш, садым шаралтыш. Ешыштыже кажне еҥын кидкопа тич вӱдотыза... Казналан, шканет але школлан тыршет — ойырымаш уке. |
| 421 |
Георгий Ефруш армийыш ондакрак каен, манеш Людмила. Тудын налшаш ӱдыржым солалтыш филологий наука кандидат Аркадий Евдокимович Иванов, Весьшӱргӧ гыч. Руш йылмым, литературым школлаште веле огыл, тыгак пединститутыштат келгын туныктен, кугу шинчымашан улмаш. |
| 422 |
Людалан шканжат Юмо тугай эргым пӧлекла — марий шанчыеҥ коклаште эн самырык учёный, филологий наука кандидат Александр Михайлович Александров... Вес эргыже, Миша, Моркышто "Энсул" вокально-инструментальный ансамбльым чумыра да калыклан мурызо, композитор семын палыме лиеш. |
| 423 |
Почто яшлыкыште вичкыж камверкым налын луктым. Лудам. Эше ом умыло: кӧлан тиде? Аха, пӧлек Галютинлан. "Приглашаетесь на коллегию по гражданским делам Верховного Суда Марийской АССР... в качестве ответчика... по делу о взыскании с вас алиментов...". |
| 424 |
Маньым вет: пӧртйымал омсажым ит поч! А тый шыч колышт, — лоткыкта. — Конешне, ватет ынде тыйым кудалта. Тол мый декем, клат ороллан пуро, тыште але эше ик мотор вате уло. Мый тӧчышым, да сеҥен шым керт. Мотор улат, самырык улат, виет шуко, тыйын шот лектешак. |
| 425 |
Ынде пеш кая мемнан пытартыш суд заседаниеш Коллегиет. Судын висаже адакат кок могырыш нӧлтеш-вола. Чашкажым тышкат-тушкат таялта. Мо шайтан тыгай, кошаргыманак мо вара? Пектуйын адвокатше мыйын "прокурорем" дечат тале ма?! Ну кушкедеш вет, ну кушкедеш!. |
| 426 |
Осмин Йыван тиде романыште Юмын пуымо потенциал-куатшым пелыж наре почын шуктыш гын?! Возымо произведенийлаштыже примерлан шындаш йӧршӧ туныктышо лийын кодо, мо-гынат. Да эше кодеш шол Обь эҥерыш марий йыдалым кудалтен толмо поэмыже. Марий илыш-йӱлам палымыж дене Яков Элексейн дене тӧр. |
| 427 |
Тиде такше мыланна гын, марий-шамычлан, "репормыдымо репормо" годым илыш утыждене нелмашыш савырныш гынат, кугун ойлымаштыже — до лампочки. Руш шкенжым шке арален огеш мошто гын, меже кузе полшышаш улына, власть кучемыште шогена мо? Кузе шонет, туге ыште ынде, раз кунет уке. |
| 428 |
Ынде латкокымшо курым, 1101-1200 ийла. Юрий Долгорукий Москолан негызым пышта. Святополкын тӱҥал кодымо тыгыде коназ-шамычет икте-весышт дене чот кредалыт. "Игорьын полкшо нерген мут" шочеш. Ушан еҥже — кугу коназ Владимир Мономах. |
| 429 |
Мемнан марийыште ала-кузе тыгай оҥайже, тӱшкаште чон пеледмынаже, уке, — манеш Осмин. — Мый шкетынже шке хулиганствем дене чылалан ситышыжымак ыштен ом пытаре. Ожно Шкетан, Олык Ипай, Чавайн годым путырак оҥай ыле, кызытсе лӱҥгышӧ куп гай тымыкым пален огынал. |
| 430 |
Ӱшанемат, огымат, — вашешта. — А такше ийыштак ыле! Туш миен, первыяк Буниным да монь ужнем ыле. О, лудса Буниным! Кузе мый тудым окаш йӧратем. Ну и шкенан-шамыч дене ӧндалалт кутырымо шуэш пешак, тымарсек нуно мом-мом возен луктын огытыл, идалык дене окаш кӱлеш, очыни. |
| 431 |
Ик кечын Микал изай мӧҥгыжӧ тольо да "Ынде Валентин пытыш, паша гыч луктыч" мане. Кастене Колумбын ватыже звонитлыш: "Михаил Степаныч, Валентин уке, мӧҥгыжӧ толын огыл". Эрденат телефон йыҥгыр тушечак лие: "Валентиным кондышт, но тудо нимат ок уж". |
| 432 |
Мыйын ынде ик тыгай шонымашем гына: тудо эрлашыжым эрденак кая лач ик вере гына: Рая Иванован (Косоротовын ватыже) пачерыш, Йошкар-Олаште мебельно-зеркальный комбинатыше ыштыше пашазе дек. Тушто лиеш: 5, 6, 7 (ты ик кечынже "Онар" ресторанеш ужшо уло) да 8 декабрь эр марте. |
| 433 |
"Пашаш толшыла, кызыт" манеш гын, тыгеже лийын тиде тат Йошкар-Олаште? Чынакак эрдене. Ик йодыш гына: Капитон Галкинже тидын годым кушто улмаш? Поэт Йошкар-Ола гыч Йошкар-Олашке колта мо вара? К. Галкин умылтарен кертеш ыле, мутат уке. Кызытше воктенем огыл, туддеч йодаш. Моркышто ила... |
| 434 |
Кум серышетым, кок почеламутетым нальым. "Марий мутет" йӧра. Чынжым гын, ончылно пеш талякан тӱҥалеш да мучаш мартеак тыге кая. Но йӧра, ныл пытартыш пунчалтыш корнет уло. Утара, шонем. Кузе теве редколлегий ончалеш. 5-шылан ямдылем. |
| 435 |
Тулар, тый Купсолашкет кунам тарванет? Белков Александр Тимофеевич тыйымат туныктен манынат ыле ма? Кечывал деч варалан кертат гын тол, пуэн колтышашем уло Белковлан. Почеламутым пӧлекленам да журналын гранкыже толмашешет лиеш, типографий гыч кондем. Йӧра мо?... |
| 436 |
Пушкинын кугезе кочаже Ганнибал кок ий ончыклык император Петр Торойлан математикым туныктен. Жуковский-поэт Александр Торойын воспитачылже лийын, сандене 19 ияш кугу князь ныл йот йылмым пален. Математика, физика, географий, историй да руш йылме, литератур курсым эртен. |
| 437 |
Аристотель ден Демосфеным Платон ончылтен. Аристотельын ученикше — Александр Македонский! Теве кузе кая историйыште. Неронын тӱҥ каҥаш пуэдышыже кӧ? Сенека! Теве кушеч лектын "Ямде лийысе" Валентинын Исенеков фамилийже. Исенеков огыл, а Сенека!.. Изинекак. Шижыда?!. |
| 438 |
Ван Дейк сӱретлаш тунемын Рубенс деч. Рубенс ден Веронезе чот чапланеныт гынат, тунемшышт деч ойырлен огытыл, нелырак ужашым веле шке кидышт дене сӱретленыт, молыжым — нуно. Жюль Верн, Дюма-шамычын кузе? Шкешт идейым пуэн кодат, а ученикмытше книгам возат... |
| 439 |
23 Мый тендам чаманымемлан кӧра але марте Коринфыш миен омыл, тидым таныклаш Юмым ӱжам да чонем дене товатлем. 24 Туге гынат ме тендан ӱшанымыдам шкенан кид йымалне ынена кучо, а куаныше лияшда ме тендан дене пырля ыштена, вет тендан ӱшанымашда пеҥгыде. |
| 440 |
12 Троадаш Христосын Поро Увержым каласкалаш толмекем, мылам Господь пашамлан омсам почын улмаш гынат, 13 кӧргӧ шӱлышем лыпланен кертын огыл, вет Тит йолташемым мый муын омыл. Сандене тусо-влак дене чеверласенам да Македонийыш каенам. |
| 441 |
20 Тугеже, ме Христосын лӱмжӧ дене колтымо улына, Юмо Шке мемнан гоч темла. Христосын лӱмжӧ дене йодына: Юмо дене сӧрасыза. 21 Христос дене ушнымаште мыланна Юмын ончылно чын ыштыше лияш манын, мемнан верч Юмо языкым палыдыме Христосым языклан кӧра жертвым ыштен. |
| 442 |
11 Коринфыште илыше-влак, ме тыланда чыла шотыштат тура ойлена, мемнан шӱмна тыланда кумдан почмо. 12 Тыланда мемнан шӱмыштӧ шыгыр огыл, но шкендан шӱмыштыда шыгыр. 13 Шкемын йочамлан ойлымо семын каласем: мыланна тугак пӧртылтыза, теат шӱмдам кумдам ыштыза!. |
| 443 |
11 Икманаш, иза-шольо-влак: куаныза, саемза, икте-весыдам кумылаҥдыза, икоян лийза, келшен илыза, тунам йӧратымашым да тыныслыкым пуышо Юмо тендан дене лиеш. 12 Икте-весыдам святой шупшалмаш дене саламлыза. Святой-влак чылан тыланда саламым колтат. |
| 444 |
8 Пытартышлан, иза-шольо-влак, чыла, мо чын, мо пагалыме, мо сай, мо ару, мо келшыше, мо мокташ йӧрышӧ – мо гына поро лиеш да тауштымым шога гын, тидын нерген шоныза. 9 Мый дечем те молан тунемында, мом налында, колында да ужында, тудым ыштыза, да тыныслыкым пуышо Юмо тендан дене лиеш. |
| 445 |
21 Христос Иисус дене ушнен шогышо чыла святой-влаклан саламым каласыза. Мыйын пеленем улшо иза-шольо-влак тыланда саламым колтат. 22 Тыланда чыла святой, поснак кесарьын полатысыже-влак, саламым колтат. 23 Тек Господьна Иисус Христосын порылыкшо чыланда дене лиеш. Аминь. |
| 446 |
1 Юмын эрыкше*а почеш Иисус Христосын Апостолжо лияш ӱжмӧ Павел да Сосфен иза деч 2 Юмын Коринфысе черкыжлан, Христос Иисусын святитлыме да святой лияш ӱжмӧ-влаклан, кеч-куштат Господьна Иисус Христосын – нунынат, мемнанат Господьнан – лӱмжым ӱжын кумалше-влаклан. |
| 447 |
39 Марийже илыме годым ватыже тудын дене закон почеш кылдалтын, а марийже кола гын, кӧлан шона, тудлан марлан лекташ эрыкше уло, но тидыже Господь дене ушнымаште лийшаш. 40 Туге гынат тудо марлан лекде кодеш гын, пиаланрак лиеш. Тиде мыйын шонымем, а мый шонем: мыйынат Юмын Шӱлыш уло. |
| 448 |
31 Тугеже, те кочкыда але йӱыда, але мом гына ыштеда, чыла тидым Юмын чапше лӱмеш ыштыза. 32 Иудей-влакланат, эллин-влакланат, Юмын черкыжланат шӱртняш амалым ида пу. 33 Шукын утаралтышт манын, мыят шкаланем огыл, а молылан пайдам кычалын, чыла еҥлан чыла шотыштат йӧрышӧ лияш тыршем. |
| 449 |
4 Йӧратымаш кужун чытыше да поро, йӧратымаш ок кӧране, йӧратымаш ок моктане, ок кугешне, 5 торжан ок ыште, шкаланже пайдам ок кычал, ок шыдешке, осалым шарнен ок иле, 6 чын огыллан ок куане, а чынлан йывырта, 7 чыла леведеш, чылалан*а ӱшана да ӱшанен вуча, чыла чыта. |
| 450 |
56 Колымашын умдыжо – язык, а языкын вийже – закон. 57 А мемнан Иисус Христос Господьна гоч мыланна сеҥымашым пуышо Юмылан тау! 58 Тугеже, йӧратыме иза-шольым-влак, пеҥгыдын, чоткыдын шогыза. Господь дене ушнен ыштыме пашада арам ок лий манын пален, Тудын пашажым эре тыршен шуктыза. |
| 451 |
10 Тимофей мия гын, тудлан тендан дене нимо деч лӱдшаш ынже лий манын шекланыза, вет тудо мыйын семынак Господьын пашажым ышта. 11 Тыгеже тудым шотлыдымо нигӧ ынже лий, мый декем мӧҥгеш тыныслык дене ужатыза. Мый тудым иза-шольо-влак дене пырля вучем. |
| 452 |
19 Асийысе черке-влак тыланда саламым колтат, Акила ден Прискилла да нунын пӧртыш погынышо черке тыланда Господь дене ушнымаште шокшо саламым колтат. 20 Чыла иза-шольо тыланда саламым колта. Святой шупшалмаш дене икте-весыдам саламлыза. |
| 453 |
Чын, орланалтын. Посна шомакым, кӱлеш ойсавыртышым кычалме годым! Южгунам тыгайжым кок-кум-ныл кече дене муын ом керт ыле. Муде, кагазыш серен кодыде, ончыко каен ом керт. Куатле произведенийым шочмо йылмет дене лудшо деке намиен шукташ — пиал. |
| 454 |
"Акрет годсек марий яллаште, Кугу туткарым шижтарен, Кыреныт чаҥым", возенда ик почеламутышто. Да поэзий чаҥым кыраш сӧренда. Таче, тиддеч вара жап шуко эртымеке, актер да поэт Регеж-Горохов мо шотышто чаҥым кыраш кӱлешлан шотла?. |
| 455 |
Ончылно кум букван книга лӱм нерген йодыч. Тыгай лӱман книгам кучетат, вигак ала-могай ӱзгарым, ала-могай йыргешке умылымашым шижат. Теве чаҥымак налаш. Тудым ончен гына огыл, эше утен каен кырен, оҥайлан пералтен, ниялтен кертат. Сандене кажне книгам тыгай сынан, тыгай ойыртеман улыт. |
| 456 |
А мо шотышто таче чаҥым кырем? Порылык йомын! Мый порылыкым мурышо, порылыкым аралаш ӱжшӧ, порылыкым курымлаш тӧчышӧ мурызо улам. Лудса шымленрак, шоненрак чыла возымем, тунам тидым сайынак пален налыда. Порылык илышым арален шоген, порылык тӱням арален кода. |
| 457 |
Николай Тишинын возымо "У сем" (1930), "Шӱм йӱкем" (1935), "Эрвика" (1935), "Ӱжара" (1950, 1961) да моло книга-влакын вуймутыштат лӱддымӧ да ушан автор лиймыж нерген ойлат. У саман дене кумылаҥын, тудо у илышым, у чон шижмашым, эрыкан тӱням моктен мурен. |
| 458 |
О тиде изи чон!.. Кӧ тушто, изи чонышто, ила? Пушкин, Моцарт я Сальери, Данте, Шопен але Бетховен, Лавуазье, Некрасов, Горький, Чавайн, Дантэс? Изи Сталин, Отто Скорцени? Мучашдыме, корным мӧҥгеш муаш лийдыме лабиринт, Пӱрымаш-Минотаврын лабиринтше, — вот мо тиде, чон. |
| 459 |
Школым кум йыр савырнышым: окна-шамыч чыланат кугу улыт. Йошкар калай дене кумдыкеш леведме ик пачашан "П" пу пӧрт ӱмбалне кужу вараште электромоторым шулдырлаж дене пӧрдыктышӧ мардеж вакш коеш. Чарен шогалтыме ала-мо кызыт, огеш пӧрд, такше мардеж уло веле. |
| 460 |
Йошкар-Олаште композитор Иван Молотовым "Таир" рестораныште чыве шылым кочкын шинчымыж годым ала-кузе ужынам да ойлен: Арыныште йоча пӧртыштӧ тунемме годым ме черкывуйышто да мойн чылт кайыкла чоҥештыл кошташ тунемынна ыле, ырес ӱмбак кӱзышат мемнан коклаште лийын. |
| 461 |
Ӱдыр-шамыч деч торлымек, Метрий Санюк йолташем шуйдарен ойла, тудо такшат тыгаяк, шуйнылаш йӧратыше. Вичкыж кужу шӱян, тушто шеҥгелныже кужу кутышан волак гай лаке лиеш, тугайым мемнан дене шоячырак, ойлат. Курыктылаш тале талыжлан. Окат воштыл, чиялтылеш. |
| 462 |
Пеш куаныш директор. Эрлаже йыгыре пижыктыме кок ватман кагазеш сӱрет мастар-шамыч "Ошымшӱлышым" сӧрастараш пижыч. "Рвезе вий" кидмучаш журналыш пурышашлык почеламутшо Серафим Касьяновынат, мыйынат шуко погыненыт. "Пире почеш" гыч рушла кугу возымемат тушан поньыжаш тӱҥалам. Ситарена-а!. |
| 463 |
Шарналтеш. Пытартыш гана марий чоннам аралышна, Анатолий Логинов, курым мучаште ик кеҥежым "Восход" универмаг ончылно Йошкар-Олаште. Мый типографий гыч лектам. Вашлиям — Толя! Ӧндалалтна, вӱчкышна, йывыртышна. Шарналтышна Арыным да Лапчык Каритоным. |
| 464 |
Манам ыле: ондак шке тӱҥалын! Мый вет тудым мыскылен-шуркален, резиҥге дене нержым тӱчен ом ул. Мыйын олмышто шкеже незнай мом ыштен кудалтеда ыле. Аккордеонетлан тӱрыс ямдылалт шуым ынде. Интернатыште илем. Теже вет сӧрен улыда. |
| 465 |
Эр шошым школ воктен мӱкш да ошымшӱлыш коклаш сирень радамышке лектын, ик изи чашка-пеледыш кӧргыштӧ ош вургеман Метри Соням, изи-им тугайым, ужам гын, нимаят ом ӧр ыле, шонем. Пеледыш коклаште школнаже Юмышко нӧлталт кайышаш гай лиеш!. |
| 466 |
Осминже тетла вес гана ыш тол, Николаев ден Казаковшо лийыныт. Кӧм ойлен колтенна гын, нунын кокла гыч иктыштат ышт лий. Школ да писатель такше путырак чот келшышаш улыт, пеш кугу пайрем нӧргӧ калыклан. Чонетак вашталтешыс, изи айдемын. |
| 467 |
Сергей Григорьевич Чавайнын Юрий эргыжын возымо тиде мурыжым школышто ӱдыр-шамыч авалтеныт. Юрий Чавайн тыгеракын мемнан илыш радамыш эн первый гана пурыш — огеш мондалт. Радио дене колын, переменыштак, пырляш погынен, мурен шогат. Семжат, мутшат шӱмыш логалыт. |
| 468 |
Лумжо могай, лумжо-о-о! Пеле кӱрт, пеле мамык. Йӱштат огыл таче. Каяш ыле чыж да чож. Йолат ок воло, ечат. Тӱрдымӧ-мучашдыме чинче лум, лум, лум. Чылт ший ӱмбачын кает тылзаныштыже. Кузе волгалтара теве, имымат муат. Йӧра эше тыгай чинче моторлыкым ужаш авана ыштен. |
| 469 |
Ала-кузе тиде йӱдым изи пӧрт кӧргыштӧ мутна тышкыла савырнен ыле. Пукшен-йӱктен, мемнам авана тылзе ваштареш ужатен лукто, тупна гыч ыреслен колтыш, эшежым улдышмут дене. Ял деч ойырлышна да адакат Юрий Чавайнын "Элнет пӱнчерже" дене йӱкланен кайышна. |
| 470 |
Ушкалжылан, казажлан вӱдымат, шудымат пуэнам, изи чукчукшымат теммеш пукшенам — изи озанлыкна дене автономно илена гын... Вӱдым ситышын нумальым. Арынынат Моркысо гаяк кошкыдымо, пучыдымо памашыже уло. Теве кузе чаплын эрыктен, пуражымат чоҥен шынден улыт! Мийымет гына шуэш. |
| 471 |
Клатыште кагазлам кычалын перныльым, вургемла йымакат ончышым. Дневникше лийшаш тидын, шонем. Чатка еҥ кузе тыге мо лиедымым серен коден огыл? Возымаштыже тудлан полшаш шонышо Арын ял озанлыкыште иктат укес. Умыленак огытыл мо шке?. |
| 472 |
Тудым школышто ужмо деч вара шолыпрак йӧратен коштмемлан кӧра, ӧндал шындышым. Шупшалме семынат лие. Тудат тугак вашештыш. Кидемже оҥпогышкыжо тӱкныш. Модын кучедална. "Тыгай улат гын, верышкем каем", — сырен огыл мане да уке лие. |
| 473 |
Ындыже мыйын омо кӱрылтӧ. Купсола гыч мӱй налаш Кугорнӱмбал Шальыш пошкудо Ольга дене мийымем шарналте. Тунам кузе сай ыле-е! Ольга ойла: "Бидон гыч мӱйым тӱрын йӱым да тыйым чо-от ӧндалмем шуаш тӱҥале. Айда ӧндалалтына ынде". Изи сакче-шамыч, ман тый... |
| 474 |
Э-э, йӧратымаш тыгай ок лий! Тымарте садыгак воктекет толеш ыле, мутда уке гынат. Молан тендан коклаште мут уке? Ок йӧрате да. Арам орланымет ок кӱл. Абаш Тамаратым ынде мондо, мый шке тудын олмыштыжо лиям. Маньычыс: йӧратем. Тугак мо ала?. |
| 475 |
Купсолат гыч Майков Толият Абаш дене коҥга шеҥгелне тыйын семынак лийыныт. — Воштылеш. Вара палдара, кузе... Мый денемат, Толий денат. Ӧрмаш, кузе палаже? — Мый декемат Тоялтше пижедыле, но йылмыштыже эре "мый" да "мый", шым йӧрате. Мыйже гын тыйын икымше тыге лиймет улам мо?. |
| 476 |
Да, пытартыш. Тӱҥалтыш да пытартыш. Тылеч вара кажне эр ужынна гынат, "салам" да "чеверын" деч моло ыш лий. Ала чыла тиде омешемак гына кончен?! Шкежат вара тидлан ӱшанаш тӱҥальым: конченак. Школна гычшат вашке йомо Томусь. Тукым лийшыж деке мӱндырк кудалын. |
| 477 |
Икманаш, шканем йӱлаш вес тулым верештым. Спектакль пытышат, школ деч ӧрдыжкырак ужатен колтышым. Ӧндалынже кертым керташыже... Анна, Аня, Анечка, Анюта... Шканем ойлен-куанен чошем пычкемыште черке воктеч Шашук акамыт дек. Шкет ошкылшо ӱмылкам поктен шуым. |
| 478 |
Анюкым ужатыме годым йодым да кӱчыкын вашештыш шол: "Шым-кандаш классеш аҥырген шогальым — сита мыланем колхоз паша ышташем. Авай черле, изаят тазажак огыл. Шольо-шӱжар-шамыч, изамын... Мыйын олмеш тый тунем". Тидынат мыскараже изижак огыл аман?. |
| 479 |
Таче тынарын каена: мый, тый, Изи Виктыр ватын Вачукшо, Ленька шырнайже эше, шке изаж дене — тудланже але пӱяште ужавам поктылашыже кӱлеш. Йӧра айда. Эше Метрий Санюкет Волойжын тошкыморва дене, Корий Ойсим — тудыжым мый шынден наҥгаем. |
| 480 |
Анюкем декат колтеныт, мане Райка. Мӧҥгыштыжак гын, йӧра ыле. Иктаж-кушкыжо юлгыжын гын, мӧҥгӧ савырнем веле. Эрла эрденак Семон Толий дене Кугу Шале Викентийын газогенератор машинаж дене Пумыр шеҥгеч колхоз делянке гыч пырням оптен кондыман, прицеп дене каят. |
| 481 |
Мом эше йодаш да мом ойлаш? Ош тувыр, шем пинчак... А ӱпшӧ-ӧ, ӱпшӧ... Памашла, шем памашла кыдал турашке кышкалтеш. Катаж дене кӱм пӧрдыктылеш. Лучо кӱ лийшаш ыле нине йол йымалне. Молан гын ӱдыр-влакын йолышт эн пӧрдымӧ, эн сылне, эн тугае мрамор улыт?. |
| 482 |
Так от толыс ӱдыр дек... Лӱмын налме "Фиалке" духи атым кӱсеныште тыгат тарватылам, тугат. Вашла пыртак кӧ улмынам, ешнам палдарымаште шонкалем: кузе гын пӧлеклаш? Луктын, рончен почам. Могае там, сӧрале, пушыжо могае! Тудлан пуэм. Куча да ӱпшынчеш. Мӧҥгеш шӱка. |
| 483 |
Клатеш тыланда шукертак шарыме! — окна тӱчылтӧ. Да адакат почылто. Ынде Гермын шкежак койо: "Ме палена, таче кредалшаш улыт. Толмынам ваҥеныт. Анюкым ӱжаш мийыше Чачук ыш ойло мо? Тичмаш улмыда годым пурен кодса, аҥыра-шамыч...". |
| 484 |
Йыҥгыран шӱйжым тарвата. Эше ала-мом ойлем тудлан, да Анюк шке кидше дене умшамым петыра. "Фиалке" там. Туддек савырныдегеч, вуйжым вачышкем пыштем. Тыге ме эн ончыч ончыла огыл, шеҥгела ӧндалалтна. Могай тиде кырча-марча, кызытсе висаш пыштен ончет да... |
| 485 |
Шична Семон Толийже, мыйже, эше кок таза пӧръеҥ да чымалтна. Волаксола-Семусад-Себе Усад, — эше вес лӱмжӧ укеак чай? — воктеч лектына, келгыракак тура корем сер гыч волен, вес серыш тунамак кӱзен каена, корныжо ошман гына. Семусад лӱмжӧ утыр келшен толеш Волаксолалан. |
| 486 |
Коремым лектынытат, кычкырен шогалтеныт. Ала-кудыжо яклештын, ӱлык камвозаш тӱҥалшым, пинчакем гыч руалтен шуктен, пырня ӱмбак шупшын луктын. Киялтем пешак. Изишак шинчам почынам, йыли-юли кечым ужам. Туржын да монь ылыжтеныт. Ынде ӱмбалнак кашкала каем. |
| 487 |
Компресс дене шокшештын, тушанак мален колтенам. Тугакак эртыш. Лу пудырген але шелыштын огыл. Йӧра мыйже коя омыл да, лу да коваште веле. Семон Толий гын, ок утло ыле. Мыйже мом кочкын илемже? Пареҥге лем, полдыран шӱр, муно, калампыр да шымавуч... Да эреак шӱр, шӱр. |
| 488 |
Юрий, мо тыйже мемнан деч эреак ӧрдыжтӧ коштат? Шкеже газетышкат возет ала-мо, почеламутетымат чӱчкыдын лудам. Комсомолец тыгай йӱштӧ вӱран лийман мо? Изишак тыят ял илышым весемдаш полшо. Уке гын вет тыште ойгыренак кошкен колет. |
| 489 |
Спектакльлан ямдылалтына. Ольош ойла, тый школысо драмкружокышто Лапчык Каритоным модат. Меат тудымак ончыктынена. Роль тыланет палыме, тунем кийышаш уке. Давай, келше! Кастене тол да прогоныш ыштена. Моло мемнан чыла ямде, а Лапчык Каритонна йок. |
| 490 |
Тиде вес труппо, Купсолатын труппыжо, шке шочмо ялетынак. Вес коллектив. Пушо оҥай веле. Монолог-шамычым шке гычат пуртышынак манеш. Эшеат веле савыралат у семын. Эх тый! Эре вуйым шупшат. Имне кӱтымӧ годым пеш мурышычыс. Мод давай. Уке гын туныктышетлан вуйым шиям. |
| 491 |
Оҥай ыле ончаш, кузерак Ольош вате ден марийже койыт. Пӧръеҥ эре ваштарешла руа, кеч-кунамат. Пуйто кинодвигычылла заводитленыт. Мутшо дене огыл гын, сырыше гай койышыж дене. Эре игылтеш. Вара йомо. Мемнан репетиций туддеч вара иже ылыж сеҥыш. |
| 492 |
Тӧр да вараш кодде, иктураш шӧрӧкам шупшшо Ольгам ончем: кунар тыйын чонет волгыдырак, кунар тый еҥлан порым ыштен, сай лияш тӧчет, тунарат чот от келше. Кӧранымышт дене мо тыге ялыште ышталт толеш? Еҥым каргат-каргат да шканышт весела гын веле?. |
| 493 |
Серыш лектын шуна. Шулдыр гоч кум-ныл кугу кол лектын кайыш, авырен ышна шукто. Кодшыжо... Могай тиде кодшыжо, ончо, мочол пӧрдалыт, тӧрштылыт! Почышто кӱм нӧлталам, шаршудыш колым почкем. Аха, кидше, чынакак, куштылго тидын, манам шканем. |
| 494 |
Олюк пайым ынежак нал ыле. Виешак шурална: тыгыде икшывыже шуко, тек куанат. Алексей Алексейч химикнат логаран, едрит-ангидрид дене мӱшкыржӧ ок тем. Тольык ик ганат пӱя серыште Александр Тимофеевич Белков, школ директор, семын плавки дене ужын омыл, йӧршешат ик ганат ок йӱштыл. |
| 495 |
Юри-и-ик! Тыйынат игыпунет кушкын да агытанет мураш тӱҥалын чай, йӱдым йоктараш лекмекет, пече гочет Клавий дек от тӧрштыл мо? Мура гын, мурыктышаш тудымат. Але тыят тӱҥалат, чыте веле. Клавий коварчыжым лугалтенрак кая гын, уло Купсола тушан пижшашла ончен кодеш да... |
| 496 |
Мо дене тиде весела шуйна ыле, ом пале. Ситартышлан-пытартышлан Кугу Шале кевыт велым волен шуо Борькан аваже, Тоня. Ольга Васильевналан кенеташте вучыдымын аралыше лекте, саде каргымшомакан Порсын шешке ынде шкетак. Кузе савырнышашым але ок пале:. |
| 497 |
Тӱҥалтышыже ты весела тавын сай да оҥай ыле. Вараже шолаш пурыш. Но Тоня кокайын пеҥгыде мутшо деч вара кульминацийышкыжак ышт шу, вашке лывыжгыш. Чынакак вет, Ольга кызыт врач дек миен шогалеш гын, нимат огыл справкым возен пуат. |
| 498 |
Илыш корныштем Ольга-Надян пӱрымашыже изи огыл верым налын шога. Трагедиян йӧратымашыже, манаш мо шке... Йӧратымаш тушто такше Ольошлан маленат огыл. Трагедийжак веле. А могай эн кугу азапше-шамыч тӱшкан вучен шогеныт тудым эше ончылно? Нине корным возашат илен шушо, мый ынде палем. |
| 499 |
Жап тидлан толын шуэшат, вараже, шинчем эрдене Йошкар-Олаште Печать пӧртын кандашымше пачашыште, "Марий Эл" газетыныште, сылнымут да публицистика пӧлканан 79-ше пӧлемыште. Ӱлыч вахтёрын йыҥгырже толеш телефонышко: "Волыза, Юрий Ваныч, тендам тыште вучат". Волем: Ольга Васильевна!... |
| 500 |
Ӱдыр ден качат, нунын коклаште нимогай мут ок шокто гынат, эфирыштак коштыт. Нунын чонышт кӱшнӧ, койдымаште, вуй мучаште ӧндалалтеш, шупшалалтеш. Шкешт шып шинчат гынат. Сандене нимогай жапым огыт шиж. Чыла тиде вуйушын ала-могай пӧлкаштыже ышталт шога. |
| 501 |
Кӱшыл полкыжо туге веселан ила! Соням Женя йӧрата, Женяже — Соням. Сӧрале койышан улыт. Рвезет нунын денак йӱдым эртара. Кугурак ешыштат тунемын улыт, очыни, нине Ромео ден Джульеттылан, огыт поктыл. Ӱдырна тыге-туге лийын колта манынат огыт шоно, докан. |
| 502 |
Кай! Мо те таче чыланат мемнан дек пижын улыда, Чачуклан мыйым ырыкташыже эрыкым огыда пу. Борька дене Кугу ерыште колым кучышна да кылмышым дыр, чытырыкта веле. Мыят йолем дене тавем, Чачукат тава, уна. Тиде тыланда ок сите ужат?. |
| 503 |
Шелеш гына колта ынде шке ыштыме кугу-кугу балалайкыжым Кугу Вӧдыр азий, кок торта гай кужу йолышто пулвуйжо сем почеш чӱчка-модеш. Пулатньык-шамыч Вӧдырым "тодмо метр" маныт. Тугаяк кужу капан да пуйто койкышкат кӱсен метр семын тодыштын туртыктен гына малаш пышташ лиеш. |
| 504 |
Но... стоп-машине! Тыйын вучен шогымет деч кораҥаш амал кӱлеш. Корий Ойсим лишеме: "Юра, мый мӧҥгӧ миен ом шу. Борька-калер мемнам, почиҥга-шамычым, кол шӱр кочкаш ӱжеш дыр, шонышым. Вучен шинче! Шонен-шонен, шондет толеш. Айда иктаж-вере ястарен толына". |
| 505 |
Волгалташ тӱҥале. Куш ынде каен шылыт Веня ден Чачукшо? Нунын деч йӧратыме модмо машинаштым пуйто шупшын налыныт, йочанла когыньыштын тӱсышт ӱмылаҥеш. Туге улде мо, пеш туге. Пайрем але пытен огыл, ойырлен каяш йӧндымӧ. Да эше волгалташ тӱҥалже... |
| 506 |
Тый Юрикак лийшаш улат, иканаште палышым, — манеш. — Тау мыланем письмам возен шогыметлан. Теве тыланет Германий гыч пӧлек: поршенян авторучкат, — тазан гына ӧндале. — Монден ом ул. Чаплын возо, сайын тунем. Йодынат да вигак налын пыштенам ыле. |
| 507 |
Марий кресаньык эрге армий гыч пеленже кондымо цивилизацийын саскажым пӧрт ыштымашеш тӱвыт йомдара, айдеме гыч пашаче ӱшкыжыш савырна, пулатньык, коҥга оптызо-шамыч дене, пытыдыме механизатор тӱшка дене, начальник дене аракам йӱын кошарга. |
| 508 |
Леваш йымакышт ом пуро гынат, палем: Таюкын вочко руашыже шуын шинча. Тушто милиций толмо деч ӧрткышӧ саде ныжылге, поэт чонан теҥгечсе оръеҥ аракам шолта, кажне черпыт могай виян улмым, шочынжо "Йӱксӧ ер" балетыште ала тӱҥ героиням куштышашлыкет, совла дене, чарка дене тамлен азаплана. |
| 509 |
Латкок кудыран волгенче кемже дене кок арня йылдыртатыше Санюк мӧҥгеште. Каче, эн чатка марий, мондалте. Пытышт армийын пуымо чолгалык, пӱсӧ уш. Салам ынде, нимо укелык! Салам, нужналык: "Тендан ваштареш шоген шым сеҥе, шкежак ала-мо йӧршеш мый шочынам пиалдыме шагатлан". |
| 510 |
А кӧ ышта чаманыдыме тыгай илышым? Айдемылан кумылжо почеш ышташ тунемдыме вуйвер кучем. Государстве, кӧлан да молан тый ӱмыр мучкет налогым тӱлен илет, салтакыш каен аралет — тудо йӧршын йот. Сар тӱҥалмеке иже: "Я к вам обращаюсь, братья и сестры...". |
| 511 |
Семон Санямытше пайремлан Йогор Вачиймыт дене (Семон ден Вачий изак-шоляк ыльыч), Ипат Иванмыт вес могырышто, погынен киеныт, эше тушкак Олыкъял рвезе Анатолий Александров баянже дене ушнен, — вараракше Морко культура пӧлкам вуйлатен илыш, тушечак пенсийыш кайыш. |
| 512 |
Кӱчыкын тудым веле палемдынем: суртышт ял мучаште Купсола шымияш школ ваштареш (вараже кандашияш лие), пужалте, Семон Толий Моркыш оптен наҥгайыш. Пулатньык да йомакче Выльып кугызанат планже виш кодо. Толиймыт олмеш кӱ пӧртым нӧлтен шында... Кушак Ойсим чӱчӱн эн изи эргыже, Валерий. |
| 513 |
Саняланат шке шочмо ялжым коден, пиалым кычалаш Озаҥыш кайымыже пиаланжак ыш лий. Тушан верештме мучашыжым тусо пошкудыжо Василий Тимофеевич Белков серышеш увертарыш: Юлыш колым кучаш каен да ала-кузе сер воктенак пытен, лектын кертын огыл. |
| 514 |
Юмылан тау, эше чылан шке верыштышт улыт! Мыят, нӧргаш качымарий, Купсола уремем дене модын-воштыл, кумыл нӧлтын, то муралтен, то шӱшкалтен, мандолиным пералтен, тальянкем шупшыл колтен, куштыжо у почеламутлан шӱм шелын ошкылам-куржам. То Арыныш, то мӧҥгыш, то колхоз пашашке. |
| 515 |
Пешак тиде сай шонымаш, кузе иканаштыже ойлен кертат тыгайым, ала? Тыйым мый эреак йӧратен коштам да... Тольык ом пале, кӧлан тидым каласаш: ала аватлан, ала авайын вуйвулчымо ваватлан. Чӱчӱчшӧ тыйым тӱча веле чай. Лучо шканетак ойлышаш да йӧра. Тачак мо тӱҥалына гуляяшыже?. |
| 516 |
Чыла вере шуде огеш лий! — кугун шӱлалтем, ом шыргыж. — Тудат ялт шкетын, тыйынлак йӧратымыже шуэш. Уке тудын Кутан Йыван Пӧтыр Генкажат, Когой ден Микалат, Кугу Васлий Иванат, Карсак Мишат (нуно чыланат Клавий дене лиеденыт — лӱмынак курыктылам!)... |
| 517 |
Эше, эше толеш йӱдымсӧ машина, мешаклам нумалыт кудывечыш. Ну илат вет илышашым — шинчам карен ончет. Мо кӱлеш, конденак пуат. Ялыште иктат нигунамат нигушто йӱкым нунын нерген ок лук. Чыла тыгак лийман, очыни: икте поя, а шӱдӧ нужнаҥеш. |
| 518 |
Вара-вараже ончена, саде ойлымыжымак ик вере тӱя, вес вере, кумшо вашлиймаште эше, нимо уат уке тетла. Эшеже первый ошкылым ышташ ызыра чот лӱдеш, прамай йодышлан нигунамат тура вашмутым ок пу, пӧрдеш, пӧрдеш, пӧрдеш; кугу политик огыл, а йымач-ӱмбач лу классым тунем лекше ноло икшыве!. |
| 519 |
Лучко-коло сотко деч шагал огыл. Лу деч шагалеш садым почаш шотлан ок тол, да эше калыкым кумло-нылле меҥгыш поктылаш, тудлан эн плока мландым, кореманым, купаным, чодыра кокласым ойыраш — шке калыкетлан шем тушман лийман, кузе чынже дене гын илышыште ышталте. |
| 520 |
Айово штатыште марийын руш кугыжаже, Никонов, деч ончыч Микита лийын, ойгешыже. Кукуруз плантацийжым лӱмынак ончыктеныт ала-мо тудлан?! Кай да тыят ӱден ончо, ала кушкеш да кушкеш, кӧ пала? Диверсий, праве-праве, прамай диверсий. |
| 521 |
Мланде дене тӱргоч модаш ок йӧрӧ-ла. Кукуруз вич ийлан шеҥгек шӱкале. Кугу колхоз тыгыде яллам кошартыш — чыла вереже оза куш миен шуэш? Микита целинаже да вербовкыж дене калыкым йот верлашке шупшыльо, вий ӱмбал калык яллаште ыш код, эн кертшыже. Ынде кушто саде целина?. |
| 522 |
Классшак от ман. Тӱня ӱмбалныжат вет саде кок классак, иктешлен шонен ончет гын: иктыже кул, весыже господин. Терроризмын тӱҥ шонымашыже могай лийын кертеш?.. Рӱдыжӧ тыште, шонем: кул-шамычым пуштеден, нуно илаш кодшо кул армийым власть ваштареш кынелтынешт. |
| 523 |
Шкеак вара властьыш толын шинчыт кугу совлашт дене! Ну, йолташ-шамыч, мут, тудо, нигунам ок пыте. Тау толмыланда. Иктаж гана уэш погынена да тиде жапыште мо лийын пытен — шергал лектына. Тыгеже илыметак веле шуэш, ончо тый... Туге улмашыс!. |
| 524 |
Нуно ялысе улыт, чытыше. "Ну мо вара, исак йӱштыл лекна, сакырла шулен онал вет" манше гай койыч мыланна. Мый эше кӧранышымат чолга да вуйым шийдыме-влаклан. Ойсимем гын алят ырен ок шу, кылмен-чытырен тӧрштылеш, тарым лу секундлан веле логалын. |
| 525 |
Йолт гына чучо, ушем волгалтме гай лие. Шкенан Марпа вавайын ойжым шарналтышым: кыркалымыже вет айдемынла ыш шокто, пӧрткӧргат йоҥгыш, тыгай годым йӱкым пуаш ок йӧрыс! А вет йӱкым кӱжгемденрак — шоналтышт: аха, сомсора ок лий аман, тыште пӧръеҥ уло! — маннемат ыле: "Кӧ тушто коштеш?". |
| 526 |
Кум окнам почела тыге кырен лектыч, икте почеш весым. Ышт помыжалт манме деч... коваж воктеч кынелын, Юрий лӱман чоска-уныка мый декем шып гына толын возо, кӧргышкыла, пырдыж воктек. Шӱлалтен лукмыла шы-ып каласыш: "Азий, тусто ала-кӧ окнам кыра". |
| 527 |
Мый тиде йӱдым, Арын черке воктен индешымше классыште тунемше рвезе, ик грамм аракам подылдымо, нигунам галлюцинацийым, припадкым палыдыме, наркотикым ӱпшыч-нулалдыме-шупшдымо яндар рвезе, ия-шамычын окнам кырымашеш ӱпыштем вуйвичкыж велым ик ярпакым ошемденам. Эрдене тидым Ойсим тогдая. |
| 528 |
Вашкыдегеч ласкам дене леваш воктенат, шеҥгелныжат коштедышым, туштат нимогай утсите. А кече нӧлтеш да нӧлтеш, ала-мо семын йытыран модеш. А теве ер вӱд левыктен опталме гай, шем вулно. Шке кӱнчен ыштыме гай йыргешке. Пеш кугу вӱд. |
| 529 |
Пӧртыш пурышым. Ойсимем ден помыш таҥже але кӱпат, нунын дек мый дечем умдыла армий волен огыл ала-мо, мыйым тымыренак ситареныт, очыни. Шоҥго вовойна урем вел койкыж гыч чыра гай кошкышо, куптыргылшо коваштан йолжым кӱварвак волтен да уэшт шинча. |
| 530 |
Кенеташте, шроп шоктен, пӧртйымал омса комдык почылт кайыш да кӱвар велен шроп шоктен возо. Уна, кызытше ужат вет, тиде омсан кок могырешыже у петлям кырыктенам. Лач тудын уке годым тиде омса комдык почылтын. Пел петляште гына коштеш ыле тунам. |
| 531 |
Вожгоклаж гыч тӱмыр пашкарым мыланем ончыктышетым пеш таза кап-кылан ия ма нунын, сотанашт ма, Юмо аралыже тугай-шамыч деч, вес тӱмырзанже, та-ак пӱтырал куча оҥжо гыч, та-ак алдыволакан мушкындыж дене нерсузыж гыч колталтен пуа-а-а!. |
| 532 |
Кечывал эрталтымешке мутайышна. Ойсимлан манам: тый код огыла, ӱдыретат уло, а мый корныш тарванем. Пиалетым гына ончен киен, чылтат кугу ом лий. Мыйынат, манам, уло, Кокласола воктен ялыште Метрий Санюк дене унам эртарыме годым икте дене палыме лийынам ыле. |
| 533 |
Эчук ден ватыже исыр ыльыч, вот кушто ойгышт. Йочалан кун ыш сите. Тале пулатньык семын кошто да шала пашам ыштыш. Йӱмашке утыжым ыш варныл ончычшо. Вара-вара тӱҥале. А мый тудым качымак шарнем, пиаланрак улам. А могай пиалже — чечас ынде почам. |
| 534 |
"Марий Эл" ансамбль Мурашко годымат, кызытат куштымаште Юл воктен шочшо мастар-шамычын йӧным кычалме, кучылтмо дене ыш талышне. А семже, куштымо семже?! Эре-эре иктак, пластинкышт шӱтлымешке, пленкышт ягылгем тоштеммешке, ну вет саде сем шерым темен. |
| 535 |
Ну, кайыш, кайыш, — ӱдыр чонышто ала-можым тарватен кертым, коеш. — Кечывалым огыл, кастене вашлиймашым пӧртылтыжӧ, ман йод туддеч, — ойла. — Касше оҥайрак лийшаш. Баян деч чот мый мандолинетым йӧратем. Но переборым от керт але... |
| 536 |
Але ыш лий вашлиймаш кастене, эше касшат Маршан коремыште тылзе дене пырля йомын коштеш, — йӧратен ончем Тонийым, ом ӱшане але: неужто Купсолаште кугурак ӱдыр таҥем тевыс тыште, Милай куэ воктене, тӱрым тӱрлен шинча? О Юмо... Пернен, пернен ондакак тиде ӱдыр, эреак коштын шинчаштем. |
| 537 |
Мандолинетын але летешкаже уке, туп гоч налашет. Кылешыже кӱшан лывым кылдена, — манеш, чынакак чевер порсын тасмам кӱсенже гыч луктеш. Шогалына. Сӧрастара. Мый тудын ӱп тамжым шижам, ниялтенак колтем, шке декем шупшылам. Тудо тӱрвышкем парняжым пышта. |
| 538 |
Иктат мемнам огеш шеклане. Иктыланат она кӱл. Тиде кызыт эн сай. Оҥа дене комыжлымо тыглай капкажым почешат, мый Тонийым пӧртшӧ деч пурла велне кеҥежым мален илыме клат омсаж дек шумеш ужатен колтем. "Тергыме жапше" тидын кунам эрта гала? Лишемын йӧра гын, уке гын? Кидна ойырла. |
| 539 |
Чо-от мален колтенам вараже. Муным мунчаш шке пыжашыжым кычалын, ӱмбачем чыве кайыш, рож гыч шӱлаш лукмо чуриемак тошкал кодыш. Аха, тиде мунчаш кая — волгалте ушышто. Кунам пыжашетым муат, кунам муным мунчен пыштет, — кыдетлаш тӱҥалмешкет але шуко жап уло! Малышаш. |
| 540 |
Юрикым кычкыре, Ойсим, кочде кодеш, сарайыштыжак чай. Имне дене чыке шупшыкташ кая, бргаир тыге шӱдыш, — нугыдо тӱтыра гоч, пырдыжла гоч йӱк толеш, но вуйым нӧлтал ом керт, шинчам ок почыкто ала-можо. Тылеч вара икмыняр секунд — да адакат омо шӧргалтен наҥгая. |
| 541 |
Таче чӱчӱн вашкымыжлан кӧра чыве "муным мунчен кертына-ам!" ыш кыдетле, ыш йыгыжтаре. Теве кидемат туддек шуэш, шы-ып шинча. Шичмыжлан шукат эртен огыл тугеже. Чыве лияше-ет! Маялан кодымо муно ӱмбалне шокшышто мый кечыгут малем ыле. |
| 542 |
Макал Панкратыч Трушкин дене кылдена колхозыш шуко трактор, комбайн толмым. Теве Купсола ял вуй гыч Олыкъял пасушкына кызытат мотоциклже дене лыртке кудалеш, двадцатипяти ма, тридцатитысячник, отылымат, коремымат ок шотло, мемнан дек лишемеш. Шукырак шогыжо ыле, каналтем. |
| 543 |
Вачыгочшо кеч-кунамат тиде Трушкинын эреак мелкашке винтовко, пучшо дене кӱш ончен, пеленже кудалтыштеш. Ужеш уржавечыш пурышо комбетым пакчагутаныште, тунамак кокыт-кумытым рашкалтен кода. А шыжымже, шыжымже озымышто мочоло лӱйкален кышкен! Оза-шамыч шортын-шортын погат ыле. |
| 544 |
Лучко, коло, кумло налог толжо! Чылтак Купсолаште ик пӧрт кодмешке, еҥ-шамычын шужен колен тӱнчыгымешке погем-погем-погем. Финагент-шамычым конден ом керт гын, автоматчик-шамычым йодам, чыла чонаным пыштем, кӧ ваштареш шога. Но шуктем садак налог заданьым. |
| 545 |
Ай, Бронька йолташ, тый тидым шке гыч шонен луктынат, шкендым пыдалаш. Властьше Ленин годсекак калык кидыште, депутатше-можо вет тыглай кресаньык гычак. Докладым лудыт кажне пайрем годым, колыштын, куанен шинчет: йӧра эше совет властьше толын, уке гынже марий айдеме тӱнчыга ыле. |
| 546 |
Сылныже мочоло! Тыгеак ӱмыр мучко (рвезе годым чынакак чыла курымаш!) пуракан йолгорно дене таҥ дек кудалаш ыле, лектеш-огеш лекым чылтак палыде. Ме таче пӱртӱсыштӧ тугаяк тылзе, тугаяк шемыште ошын койшо куэ, кавасе шкет шӱдыр улына, пӱртӱсыштӧ чонет дене шулен йомаш — кугу пиал. |
| 547 |
Макар курык марте тайылым ноен кӱзет. Вара эше чот нояшет верештеш — йыжыҥым налеш. Ваваят ӱмбалныже шуко-шуко гана канен шинчен. Корий Ойсимын ачажлан ӧрмыжым тыгак, таче мыйын шинчыме верыште лакемын, шаршудым кидше дене ниялткедыл каласкалыш... |
| 548 |
Тошкымо орваште йӱдым кудалмаште лач орва резинке йӱк веле выжге шоктыжо, тугайым йӧратем, тетла ниможо ынже кочыртатыл. Фарым адакат чӱктем, лаке ваштарешла улыла чучеш гын. Тынар коштмаште палет, йолшӱма муат. Адак шинча ырен шуэш. |
| 549 |
Ме Арыным мӧҥгешла кугорно дене лекташ ышна кӧнӧ. Умбачынла корем кокла гыч шыгыр йолгорно дене коремыш волышна. Да кӱзымына годым мӧҥгӧ велышкыла Чодыраялыш, лапыштыже ужна шудо каваным. Эше воктенже шуко копна коеш. Кошартенже шуктен огытыл, тугак кодын. Йӱр мешаен ала-мо... |
| 550 |
Чыла, чыла! — да, шкенжын семын, молын тыге моштыдымын воштылын, шӱемым кок пушкыдо кидше дене шӧргалта. Воштылшо тӱрвыжӧ шӱргышкем логалеш. — Чыла-чыла! — манеш да уэш чот ӧндалеш, шаҥгысе мутна келшенат, чарнен огеш карт. — Чыла-чыла! — манеш уэш. |
| 551 |
Юватыл шогылтде, живе-два Семон Толиймыт дек тошкыморва дене миенат шуам. Толий але кӱпа ыле, а Тониемже Памашкорем гыч вӱдым конда. Капка воктелан кучен шогалтем да ведражым вӱдвара мучаште таялтен, лӱмынак кужун-кужун вӱдым йӱын шогем. |
| 552 |
Тидын годым воктечна кӱшыл полко гыч мемнан почиҥгаш куснен толшо да мемнан суртна воктеланак пӧртым чоҥен шындыше Логин Саня пеш чаплын чиен шынден да Моркыш ала-мо кая. Лапкарак капан, шемалге чуриян вийӱмбал пӧръеҥ. Еҥым эреак умбач шыргыжал вашлиеш, согым марий. |
| 553 |
Теве коктынат тунем пытаредат, тӱрлӧ велыш каен йомыда. Кызыт тендан олмышто пеш лоҥын кодман! Сондык тич тошто сӱан вургем улмаште, ойлыман да огыл. Лупшыжым кузе-гынат верештыда дыр. Молыжым Юрикын аважат, вавайжат, меат пуэна. |
| 554 |
Кече лекмеш але тора. Имне корно шоссе гыч пурлашкыла лупшалте. Корем сер, олык, чоҥгата дене кудалынат, эркыштаренат. Логарым эрыктымыла, муренат ончышна. Але ала-можо ок кае. Вончо коремла гыч нугыдо-нугыдо тӱтыра кӱза, вошт темен шында. |
| 555 |
Шарналтеш эше: Карсак Мишам оръеҥже дене пырля клатыш петырен кодыштат, ме, йоча-шамыч, шекланен улына. Шагат нарырак эртыш, клат омса почылто. Лум гай ош тувыран Миша пӱжалт лектеш, кидыштыже — мушкыш орала чумыртылмо простынь. Тулармарийлан пуа да ойла:. |
| 556 |
Азъял почиҥгат ик колхоз ыле, посна колхоз. Тыгыде Морко ял воктен аппендикс. Герасим Васильевич шкежак председатель, бригадир, кладовщик да счетовод. Вараже вуйлаташ ик еҥым пуышт, курскай ӱлыкрак волыш, но пашаже ешаралте веле. Весыже нимомат ок ыште, манеш ыле. |
| 557 |
Чӱчӱватат такше мировой ӱдырамаш. Ваваят чот пален налын да коклаштышт ынде йӧратымашак веле. Эре чамана вавай: "Шешке, вийвал улмет годым шкендым эскере, ит шӱшкылт ончыко, чонетше мыйын гаемак ура. Колхоз пашам от пытаре. Пытараш ит тӧчӧ". |
| 558 |
Мӱкшышт нунын — омарташтым шотлен от пытаре. Изи пакчаштышт да кугуштат. Курскаймыт ваштареш илат. Ондакат шыже велеш толын, Линамытын окнашт гыч онченам: "О, йыгыр мушкындо гай олмашт! О, мочол мӱкшышт!" Икшывыштат пӧртышт воктен мӱкшла шолын коштыт. Чара-шамыч...". |
| 559 |
Мӱй пӱрыланат капем кушкын шуын огыл ала-мо, Серапим чочой деч ыш лек, — Анатолий туштенрак шижтарыш. Уремыште ойла: "Мочоло кӱтем, мочоло Серапим чочойым йӧратем, черет кочкаш шуэш да эреак ала-мом вучем, но нимат огеш лий ала-можо. Лида сылне ӱдыр, верне?". |
| 560 |
Тысе калык мыйым курскай гоч пален налын. Шуко йолташем ыле да ешаралте. Йочаштым йолорваш шынден коштыктенам. Телым эреак ече дене... Телым утларак сай. Йолгорным, имне корным петырен шында гынат, ече дене куш шонет, туш кает, тӱкыдымӧ лум сӧремым шке послет, выж да вуж коеш ечывует. |
| 561 |
Корным машина локтылын, кылде-голт тӱҥале. Йымалнына, йолым веле ӱлык шуялте, ломыж семын чока пурак тӧшак кия. Кечывалым тыгайыште пустынь гоч эртыме дене иктак, а кызыт, йӱд велеш, Сандалык лыпланен, пуракат малаш возын, машина почеш тӱргыктыл ноен да. |
| 562 |
Кӱшыч, Юмо деч ончаш гын, ме такше кум кутко веле улына. Имньыже — ныл йолан ик кутко, меже, кок йолан, кок кутко. Куткышуэ-ялым коден, чока шаршудо гоч нине ала-куш йӱдым ончен каят, чодырасе коремышке волен, кӱшкыла кӱзен. Мом нине ыштылыт, чылан малаш вочмеке?. |
| 563 |
Пеҥгыде пушеҥге вожла корно гоч шуйналтеш. Кӱзен-волен, орва рып-рӱп шокта. Кок кутышын ӱлыкыла волена, вара эреак кӱзена. Курскай муралтен шинча, но чока йӱкын огыл, шекланенрак, йоча ынже лӱд манынрак, — туге чучеш. Окопым кӱнчымӧ нерген каласенмуро. |
| 564 |
Шып ошкылына. Имне шӱлештеш: кож-ж да кож-ж шокта, пӱргалашат ок ярсе. Лучо тудын капыште шыл модмым, шӧн ора шупшылтмым ончаш тӧчаш огыл — тудын олмеш шкеже чонет дене орланет. Имньым кычкыше улам, палем... Кок велымат кугу пушеҥге-шамыч оролат. |
| 565 |
Кеҥеж гоч от тол гын, кунам уке? Вуча-вуча тоштшыракыш савырныметым, да кӧ-гынат укет шеҥгеч толеш да пеледышыжым кӱрлын кая... Сита, толеш, уна, юмынӱдырет. Келшена: пареҥгым луктын шуктымек, коктын — Ярансолаш. "Огым" манын гына ончо!. |
| 566 |
Тиде — возалтшыже. А ӱмырем мучко калык ончык лектедыме годым лудшашлыкшылан лач тиде эрдене негыз возын. Пытартыш вариантше тыгай лиеш, Валентин Колумб вара тушеч кок корныжым "Ончыко" журнал лостыкеш кутышешла почеламут воктелан кугу-у шрифт дене перен шында... |
| 567 |
Лектын, йыгат. Кече, кас велышке кайыше, йӱкшемдыш. Пыл Шолеҥер велым шемем тольо, вулныж дене кавам петырен шындыш. Мардеж йӱдвеч пуале. Йӱр тӱҥале. Пила вурдым шупшкедыше Толянат чевер кумылжо шулыш, корно верч ойгыраш тӱҥале: лавыртен шындас тиде, кузе кайыман лиеш?. |
| 568 |
Эшеат веле чотрак пуал колтыш мардежше. Йӱр чарнаш тӱҥалмылан лумымат конден шуктыш. Шыже игече тугай тудо, то воштылеш, то шортынат колта. Пытартыш пӱчкышым станыш пыштеныт ыле — уна толын пура, тошкымо ораважым пече воктен эҥертыкта. Толя куржын мия, ӧндалеш, шӱраҥыштеш:. |
| 569 |
Э, Купсолаштыже кумытын... Вавай, авый, чӱчӱвате... Момолан... Иктыже салмавондан, весыже кӧршӧккучеман... Э, нуным мом шотлет... Ӱдырамаш улыт, мо-молан... Ӱшанаш огеш лий... Мыланем льготым пуышаш улыт, кугу комиссар-шамычат тыге ойлат... |
| 570 |
Мом ойгыраш? Изишак мом ышташ лиеш... подылаш!.. Сапани шудалаш тӱҥалеш гын, э, нимат огыл. Теве Ярансолашкына каенат, лӱдын ом шого... Момолан Емела дене магарычым йӱын улына манам... Вурса гын, вурсыжо, тыгай лавыраш пурымеке... Можым мом ыштенат пуэм... мыйын карактерже сита вет!. |
| 571 |
Адакат шуко-шагал ошкылыт. Шонымашкышт шуыт. Ик парняла адакат шкет кодшо Матра кокан илыме пӧрт кугужак огыл. Озаже пеш куанен вашлие, шӱкшак ораж гыч шеҥын, кочкашышт нумалаш тӧча. Эшеат шоҥгемын тудо, шинчажат огеш уж, саҥгашкыже совым шынден онча. |
| 572 |
Каван ӱмбалне? Те? Коктын? Ушемак кайыш, ушемак кайыш... Вот, Тарас ман тудым. Ну, молоэ-э-эс... Мо ышталтешыже, а, мо ышталтеш Купсола ден Чодыраял коклаште! А Логин Толя нимом ок пале. Сеҥыма-аш тиде, кугу сеҥыма-а-а-ш... Кылта пурташ веле кодеш. |
| 573 |
Розамытын капка кылышкышт Толя кидым пышта. Рушла капка. У. Пӧрт — вич окнан. Кудывечыште йырым-йыр оралте. Ото ынде нунын деч мӱндырнат огылла коеш. Пӧртӧнчылнӧ ик рвезе тамакам шупшын шога. Пурышо-шамычым ужын, корным пуа. Логин Толялан кидым шуялта. |
| 574 |
Йӧра эше умбакак ойырлен огытыл, прогал марте але тора. Сандене Розат шӱжаржын койышымак койо, чакнаш шӱдыш. Нунын дене варнылмек, утлаш йӧсырак лиеш, кырашыжак огыт тӱҥал гынат, мане. Миен шуын, капка тӱкым пыштен, пӧртыш пураш веле ыле, дӱҥ да дӱҥ чумашат тӱҥальыч. |
| 575 |
Ачай ден аваймыт укелыт, шкат палет, Толя! Нуръял Корамасыш ушкал шӱшкылаш каеныт. Те коктын тыште лийыда гын, ала-мом ужшашна уло. Юра ден коктын шылашда перна, — мане Роза. — Суртна деч ӧрдыжтӧ лийыда гын, утларак сай. Молыжо огыл, тулым чыкен кертыт. |
| 576 |
Но йӱк-йӱан утыр веле талышна. Лишемеш. Могыр коваштылан южгатам пурта. Отыш пурымаште пычырик кӱкшытан чока вондерлаш вургемысе коршаҥгыштым коден, пычкемыш пушеҥге коклашке лупшат. Умбалне, ото тӱрыштӧ, кӱсен понар йылт-йол волгалтеш — кычалыт. Йӱкланенак лишемыт. |
| 577 |
Вот, разведчик гын разведчик! — мокталта Юра йолташыже. Да шонымыштым шукташ пижыт. А мо йӧсыжӧ нунылан кызыт пычкемыште еҥлан, уто шинчаш перныде, тушко миен лекташ да омсам кылт-кылт-кылт пералташ? Эн тӱҥжӧ — эҥертыш, леведыш лийже. Йӱржӧ оптенак-опта. |
| 578 |
Тышан чарнен шогалын, мо-кузе умбакыже лийыным палыше йолагайрак автор-возкалыше семын точкым веле шындыман ыле, ескыч, вот могай паша Ярансолаште тиде кастене да йӱдым лийын каен, кузе сайын чылажат пытен, кузе йӧн дене кыралтма гыч утленыт. |
| 579 |
Ананий воктен шинчышыже, вес унаже, мемнан Купсолашак 1912 ий 7 февральыште шочшо Стапан Вачий улмаш, прозваньыже Иванов. Тыгайым мый вавайын мутшо гыч ом шарне. Ондак-ондак ял гыч каен, ӧрдыжтӧ илен коштын да тысе вожшым йомдарен. |
| 580 |
Пырдыжлам ончен каем. Ик вере роп гына кӱнчен шогалтыме тоя гай лиям. Лишемам да лудам. Ала-могай кошар наста дене удыркален возымо. Мом лудам, палет, Выльып изай?! А вот мом: "Белугин Филипп Николаевич". Почешыже числа шога эше, тольык пале огыл. Да мучаште эше кок мут: "Куп-Сола". |
| 581 |
Тӧрштен кынелна. Шӱшкат, кычкырат, ӧндалалтыт, куштат. Шинчанаже ночкышто. Мыят шортам: кок изам сареш вуйым пыштен. Мемнан Купсола гыч Василий Никандрович Соловьевын вич эргыже геройла колен. Шкежат ойгыж дене чытен кертын огыл. А мочол тыгай ешыже... |
| 582 |
А орденым, Йошкар Шӱдырым, налаш мыланем 1945 ий 9 май кечым палемденыт. Кремльын комендатурышкыжо йыҥгыртышым. "Лач тиде кечын пуат", — шоктат тушеч. Ну и саде индешымше май тольо. Микал Иваныч Калинин шкежак кидышкем кучыктыш. Лекна Йошкар площадьыш, а тушто теҥыз виса калык. |
| 583 |
Выльып кугызаят, сар мучко 76 миллиметр пушкын расчётшым вуйлата улмашат, шуко оҥайым да шучкым мутшо дене сӱретлыле. Так манаш, чыла тидым мут гычак серен кертше аппарат лийман да кагазыш пыштыман гын, ик кастенак путырак оҥай книгашке савырна дыр, шонем. |
| 584 |
Да-а... — шуялтыш эн шуко орденанже. — Шкак судья Вышинский, шкак тый генпрокурор Руденко, шкак исполнитель. Тиде пӧрт деч умбак нигуш ынже лек. А вет генералет чынакак тидым заслужил! А мо иктаже шоктыш тиддеч вара фронтыштет?. |
| 585 |
Купсоланан шеҥгелан кодшыжо ынде ӱдырамашын йылмыж дене сӱретлалтеш. Меже, иктаҥаш ӱдыр ден рвезе-шамыч, але нимомат ончычсо тукымна нерген она пале улмаш. Таче Выльып кугызай дек толмем дене кеч изишак да, изирак лончыжым манме гае, коштал нальым. |
| 586 |
Тиде кадыр тояжлан кӧра тунам йодымат шол: "Пешак тиде Максим Горькийын тояжым ушештара, Григорий Герасимыч. Колынам ыле, Озаҥыште курым тӱҥалтыште илен улыда, лач тунам тушто Горькият лийын. Тудын нерген тыланда иктаж-мо шоктен але уке, ну, ойлен кодымо да монь?". |
| 587 |
Коленжат Григорий Герасимыч ала-кузе шке тунемшыжын, мыйын, ӱмырыштем маяк гай палым ыштен кодымо семын — 1969 ийыште. 77 ийым темен. Лач тиде 1969 ийын эргым шочеш да тунамак икымше почеламут сборник, "Ит ӧпкеле", ош тӱням ужеш. Манамыс, але-кузе чыла тиде кылдалт толеш, ӧрат веле. |
| 588 |
Тугайжыге ончыктен огыт ул. Шкенан ял-шамычыным веле. Чыла пален шогат: кӧ кунам нунын дек толеш. Тыгаяк айдеме-шамыч коштыт. Кече веле уке ала-мо, кавамат, тудымат ужмыла ок чуч. Ӱлыкшырак кава такше. Пычкемышыжак огыл. Ну, пуйто телымсыла эре пыл йымалне улат. Кояшыже чыла коеш. |
| 589 |
Шӱмем таза да веле вет илем, — ойла. — Йошкар-Олат олмеш мый Озаҥым ончен ситаренам. Виян ыльым да эреак йӱштӧ телым ула дене спитарым, шӱйым шупшыктенам. Кугу вочкетым терыш шкетын пӧрдыктыл кӱзыктем ыле. А шӱй коропкаже могай кугу. |
| 590 |
Молан шӱлештыт, йыҥысат, умылен онал ыле эше. Урем окна велым Сигабат ватыжым кушкыжын, мемнан шӧлдыра йымак омсадӱрыш шӱкен-шӱкен конда, вара адакат тыге уремышкыла кудалыт. Ни полшаш мияш, ни воштылаш, ни шорташ... Кузе еҥгайнам чаманышт тунам... |
| 591 |
Ончо, Клавием, Галкинет дене Ерсолаштет пеш индыралт иленат, манеш. Аркадий колышат, тудлан лектычыс, шотем дене куанышым — пӧръеҥже уло. Галкин моточикан, кордион кармонан. Купсолаш ончылйӱаш толмыда годым Крешеньым йӱда. Так шокталта, так муралта... |
| 592 |
Кӧмыт полшат мо? — ышталам, йол йымакше ончем, молан манаш гын, капше тудын ок кой. Тевак вет волен шинчам, Марпа аке! Галкинем деч посна эше ӱлнӧ кум мужыр йол коеш. Ӱпем ковыж-ж шогалеш. — Шкеже тый кушто улат, ора йымалнет от кой? Эй, Галкин!. |
| 593 |
Кораҥ! — мыйым шудыш шӱкал шуыш Йыванем. — Ит мешай, шуат! — Шкеже "Ысмыла, ысмыла" чӱчкыдӧ шем мутым умшаштыже вӱдылеш да вара нер йымалныже гай ойла: — Краплям налза да почешна пырче коддымеш эрыктен толза, вара сарайыш кышкаш тӱҥалына". |
| 594 |
Пиалан Ойсим гаяк изи йошкар куткет ынде йыргешке пулвуй дене кӱшкӧ кӱзаш шонен пыштен да шӧртньын-тойын йылгыжше пун чодыраш логалын. Иктым, весым сеҥен кода, кӱшкыла нӧлтеш, шӧрвал тӱсан пулвуй шеҥгелым шымлен лекте. Яклакаштыже ынде тудым авырыше чашкер уке. Ок шиж мо Клавий?. |
| 595 |
Телат эртыш. Омешемат ыш кончо эсогыл. Индыра гынат, мариет вет, садак чаманет — шкендын, айда, илашак толжо ыле, ынже коло. Могай парням уло, чылашкыже черет дене име кередымыжге ойлаш гын, Марпа аке, мыйын ужмым пийланат ужаш ынже пӱрӧ. |
| 596 |
Эше весымат палем, — Клавий таче ала-мо шот дене тынар ылыжын. — Бронькатат вет сар мучко Ипат Иван вате дене ватак-мариякла иленыт. Йыван ачам пӱтырен кучат улмаш да отажым кылден шындат... Тидыжланат чаманем тудым, шоҥгыеҥым. Тореш ок ойло, пеш ӱҥышӧ. |
| 597 |
Мыйынат шонымашем тыгаяк лийын такше, но возышым эре пыдал налаш тӧченам. Оҥайыс, манам, тунар тыйже кычалтыл ит шинче. Ну вет улат тыят, шемнер вавай... Мелнам кӱэштынат да алят шӱчетым нер йымалнет от ӱштыл. На теве лапчык, ато оҥай от кой. |
| 598 |
Мемнан эше шкенан Посанур Колюшна уло-о! Кеч-могай контрольный паша толжо, шкенжын вариантым живе-два пытара, вара мыланна полшаш пижеш. Кузе ойлен ыле Мустафат: "Ловкость рук, и никакого мошенства"? Эсогыл тудо киноштат ӱдырамашын кужу ужгажым шеҥгечше лезвий дене пӱчкын чараҥда. |
| 599 |
Эк-ок-ок, марий улына шол меже, черемис. Эре-эре руш шинчаш ончен тунемалте-еш. Илышлан мо кӱлешыже чыла нунын кидыште, вашла икте-весым нӧлтен илат. Меже нунылан керек. Те ынде изишак вестӱрлӧ корным шканда кычал ончеда гын веле. |
| 600 |
Шич. Иван Грозный годым плока уверым кондышо еҥым колымаш вучен. Но ме плока кином она мод. Салтакше дечак колынам, кузерак нуно коктын тыйын переген илыме йӧратымашетым йӧралтмашышке шуктеныт. Умбакыже чын качымарий-шамыч, могайже ме тый денет коктын улына, умшашкышт вӱдым подылыт. |
| 601 |
Кастене иже чеверласышна да уэш Чодыраялыш толна. Толя йӱдлан ыш колто. Шкежак Тарас Анюк дек миен, тудым ала-кузе алгаштарен конден, гармоньчо Рима деран лакемдыш. Мыланем парням шолып рӱзалтыш: "Ынде Платонетым мондо, йодам. Платонын йӧратымашыже Платонланак веле лийже!". |
| 602 |
Да мый Анюк деч эр велеш вачышкем шып ойлен кийымыжым колам: "Арын коремыштет каван ӱмбалне йӱдым эртарышнас... От йӧрате да чот от ӧндал, шоненам... Ужаш толшо дек пеш ынем лек ыле да, ала-мо ияже алгаштарен наҥгайыш. Ынде мемнан йӧратымашна пытен кайыш дыр, вет?". |
| 603 |
О шочмо ял, Макаркурыкем гыч ончылнем адакат тӱрыс почылт возат. Шке декет помышкет ӱжат: тол ават дек, ӧрдыжтӧ ит кошт, тушто тыйым ондалат. А мыйын моэм уло — чыла тичмашнек пуэм. Мо улыж дене серлаге, укежым шке ыште. Но ӧрдыжтӧ кычалмет дене кӱшкыжак от нӧлт. |
| 604 |
Мыйын шуко илышашем уке ынде. Аватат тыште почаҥаш ок тӱҥал, очыни. Лач шкет кодат. Военный лият гын, кажне ошкылетым начальник пален шога, шкежат мут колыштшо улат. Ачат гаяк лиеш тудо вара. Тыйым эре вуйлатен шогыманыс, кӧргӧ чонетшак тугай, утыждене йӧратыше. |
| 605 |
Вавай, кылмымем кермыч ӱмбаланет луктын шуэм лучо. Кеч-кӧ йодшо, уке веле ман. Эх, тыштыже могай сай. Кугу Сибирь Выльып чӱчӱлан кодшо, мыланем Ташкентат сита. Ташкент — киндан ола, — вудыматылам. Шукат огеш эрте, омо сӱрет укеан шокшо тӱняшке вуйге пурен йомам. |
| 606 |
Манеш, ик гана телым мӧҥгӧ толын пурыш, кочко-йӱӧ да малаш возо, пеш чот ноенам, мане. Ме, ӱдырамаш-шамыч, тӱрлӧ вере возын улына, я коҥгамбак, я шӧлдыравак але ӱдырамаш пусакыш. А тудо урем окна воктене вургем пусакыште. Йӱдшӧ телым вашке авалта вет. Пӧртыштат шинча шуралтен ок кой. |
| 607 |
Изишак нералтыме ыле чай. Омыжо чыныш лектынат возо! Вот тыланет и омо. Палыдыме ныл пӧръеҥ-шамыч кугу ожышт дене пӧрт ончык толынат шогальыч. Казна вургеман улыт. Капкам шкештак, пече гоч тӧрштен пурен, почыныт. Пӧртӧнчыл омсанам неле мушкындышт дене ровотаят:. |
| 608 |
Выльыпым ышт верешт да ялыш чыланат оржан пирыла сурт еда кычалаш лектын кайышт. Меже туврашыш э ончена вет, тушко кок пуля логалын да рожым ыштен. Мый казаварнямат чыкен луктым: шолдыра пуля. Выльып изайлан Йошкар тувырым чикташ ямдылымет. |
| 609 |
Сталин чурмаште пеш шуко шинчен, теве Ойсим чӱчӱн энциклопедий книгаже уло, — нумал кондем, почам, умылтараш тӧчем. Шканемат, тудланат оҥай лие. Манаш веле вет, Купсолаште тиде суртна шкетынак веле Выльып чӱчӱ гоч Иосиф Виссарионович Сталин-Джугашвили дене кылдалтын. |
| 610 |
Монастыр села? Костино, Курейке манмым колын омыл. Монастыр села... Вот, тидыже шоктен! Монастыр селан черкыштыже кумалмым колынам туддеч. Часовньыжо-черкыже туштак огыл мо лийын? Туштак чай! Теве Выльыпын верже кушто улмаш! — куана. |
| 611 |
Шкемынже шинчавӱд лишнак, ом лук гына. Шоҥгемын ваваем, илыш деч кульымын. Эре шутылана: "Юмыжо ала-мом онча? Ик-кок ий ондак колаш ызыра лӱдам ыле, а ынде — нимаят. Осыпватшешке кунамак каен утлыш, туддеч вара, ойлымыж семынак, Арпик ватат. Ынде такше мыйынак черет". |
| 612 |
Шогем тыге ӧрмем дене: коленак возын огыл дыр? Йӧртем. Мардеж тарванылеш, прогалыште шоло парчам выжгыкта. Чашмалыме кудывечыште кӱжгӧ лум тӧшак кия. Сорла тылзе я коеш, я петырна, кӱзӧ гай тӱржӧ волгалт кодеш, йыр оҥгыжо эрла йӱштӧ лийшашым ончыкта. |
| 613 |
Почмак ыле мо Виталийын шинчаже я мыланем гына тыге койын? Ӱшаныде, адакшым еҥ сурт ласкалыкым йӱдым торжан пудыртымо деч коляненрак, лампем уэш чӱктен ончем. Тул волгыдо нолен вульышо окна гоч пура да адакат тугак мален кийыше рвезын шинчашкыже перна: ончычсылак кугун карыме. |
| 614 |
Тулым она чӱктӧ. Коч. Ӱстембалне ток. Кудаш, мом тӱҥшыла шогет. На теве, — чаркаш темен пуа, вургемым кудаш сакымекем. — Шкенан улына вет. Мый палем. Тыланетше, гуляен толмекет, малаш возашетшат Ойсиммыт дене нигушан. Кочкынат от ул, палем. |
| 615 |
Эх, чывиге! Илаш гына тӱҥалат, "нигунам" манат. Чыла эше ончылно. Мий, верышкет воч. Мый садак эше чывым пукшаш тӱҥалам дыр, эше нунылан шӱчым, кермыч пудыргым пуэм. Тый азат годым, пӱэт лекташ тӱҥалынат, пел комакам кочкыч. Умшаште эре шун да шӱч ора веле ыле. |
| 616 |
Шерем теммешке, нойымешке коштым Кугу Ерыште. Тушеч — Олыкъялыш, да эше кӱшкырак, Карманкурык вуйыш. Тышечше мыняр шуко ял почылтеш... Вара иже Овдасола машина корнышкыла пӱчкым. Тыште корно такыр, ик гана шӱкалалтат да лу метрым кает. |
| 617 |
Ечетым ит кудаш. Мий, кочкын тол, ваваетлан каласе, йолташлан тыйым Пектывайсолаш наҥгаем. Тушто Чачук акамыт деран малаш кодына. Авайын нунылан оксам пуышашыже уло, — манеш Ойсим. — Ик гана ме нунын дек Элкеҥерыш кайымына годым пурен улына ыле, шарнет?. |
| 618 |
А вот тыге... — кужу шинчапунан шинчажым шӱргыначкашкем тушкалта, вара тудым почедаш да тӱчедаш тӱҥалеш. Шӱргӧ коваштылан путырак сылнын, сакче шулдыр тӱкнымыла чучеш. Шкежат куана, очыни, да йодеш: — Сайын чучеш вет? Мыйынымат тыгак ыште ынде... |
| 619 |
Айдеме огыл улде, могай айдеме да монь! Товаржым кыдалыште ужым да иканаште тыге шонышым. Ик мутымат пелештыме огыл да... Тудат, мыят шып улына. А шкеже эше вашла ончышна... Тетла тудо ыш кой. Корнышто ала лектеш манын, пеш вучышым такше... |
| 620 |
Корий Ойсим йолташет тыйым почеламут возышо мане вет. Палет мо туалгын тый ик рвезым, Нурӱмбал ял гыч Альберт Степановым. Ача лӱмжыге — Альберт Николаевич. Мурыжо уло: "А-а-а-а, а-а-а-а, Муро йӱкнам колнеда гын, Ферме деке лиш толза". |
| 621 |
Первыйлан эре тыгак ойлыман тудо. Тыят вестӱрлӧ лийшаш от ул. Ынде нералташна кӱлеш, очыни, шуко йӱд лийын. Тольык айда вашла чо-от ончена, кӧжӧ кӧм сеҥа, кудыжо шинчам кораҥда... Шого але. Шкендан ял Мелна Васлий Микалым палет вет?. |
| 622 |
Плока дене гын, тыште кызыт воктенет ом кие ыле. Туддеч вара Купсолатлан ызыра чот шыдешкен коштым. Мале, Юра, тыланет эрдене кужу корным эртыман вет. Эре тайыл ваштареш. Мый малыметым ончен кием. Шого, але шке нергенет пеш шагал каласкалышыч. Кӧмыт улыда Купсолаштыже?. |
| 623 |
Келшаш тӱҥале капитан, чылт изатла кутыра. Марий гын, марий, кеч шым гана вари... Тольык общевойсковойым ӱлык шындымыж дене танкистымат волтас: вот, ескыч, мазутеш амыргалын, кӱртньӧ коропкаште тӱнян чевержым от уж, чывыла вурс пыжашыште муным пӱктен шинчет. |
| 624 |
Экзаменлан ямдылалтме пагыт. Билетым возен налаш пуэныт, чыла тунемше коклашке шеледеныт. Сочиненийлан шуко тема... Чыла тиде ломбо вуйышто ышталт шога. Шотем дене военный училищым сӱретлаш тӧчем. Тугаяк школ дыр, курсант вургеман йоча, погонан туныктышо тӱшка, плакат... |
| 625 |
Выльып чӱчӱн, попын, эргыже Шернурышто калык ончыланак комсомолец семын ачаж деч отказая, ескыч, мыланем черкывуй ача огеш кӱл! Илен-толын, Шернур поэт Чатлама Элексей мыланем каласкала, тудо саде эрге дене пеш келшен илен. Саде эрге кугу сарыште танк командир лийын йӱлен. |
| 626 |
Туныктышо-влакын пӧлемыштышт Данил Данилыч ойлен шинча, манеш: "Галютинат точный наукылан помыжалтын, но варашрак кодын". Сергей Эчан чӱчӱ колын улмаш. Шкеже вачем гыч вӱчкалтыш: "Касьян Серапим — поэт, но пешак йолагай. Тый тудым ончылтышыч, шонем". |
| 627 |
Авай тӱя: нимом ом ыштыкте, тольык сайынрак экзаменлан ямдылалт. От кол гына вет, кузе ме вавает дене пожалт возына да тыйым ойлена. Эре-эре она лий вет, тыят эре Арынышкет кошташ от тӱҥал. Ынде тыйын шинчашкет ончаш тӱҥалаш перна. |
| 628 |
Совет саман, вӱреш да шинчавӱд теҥызеш мушкын, калыкым изишак йол ӱмбак шогалтен шуктен ыле — тылзеш кандашле теҥгем веле налынат гынат, ешланат, шканетат темашет ситен, ик ганаже мӱндырк канашат миен толын кертынат, пачерымат пуэныт — черетет шуын гын. |
| 629 |
Тиде мутым пеҥгыдемдаш шырпым луктам, ик пырчым удыралам, чож-ж йӱлаш тӱҥалме деч ончычак шола кидтупеш ылыжшымак шогалтем. Сира вуй коваштеш йӱлен пижеш. Мучаш марте йӱлымыжым ончен шогем. Сергей Сонян таҥже баянче Женька тыге ыштен ыле. |
| 630 |
Эр утларак да утларак ылыжеш. Клевер лоҥгаште кызыт чыла тӱрлӧ тӱсым ужаш лиеш. Шем-пелганде, пелганде-ужарге, пелганде, йошкарге, пелганде-ошо, кына... Мӱй тамыш арымшудо пуш варналтеш, ару, тамле юж йогын шинчаш койдымо корныж дене шӱм-чонышко вошт шыҥен пура. |
| 631 |
Ӱжара кавам чеверта, писын ошкылшо кок еҥым волгалтара. Кече, Карманкурык вуй гыч тул йыпан пӱгӧ тӱржым луктын. "Иледа?" маншыла ончалеш. Вара койын-койде капге кынелеш, шинчам йымыктара. А шочмо годсекак палыме, йӧратыме курык эргудымсо йоҥгата кавам пуйто кокыте шелеш. |
| 632 |
...Ӱлык йолым шуйкалыш, ок логал. Эдуардлан вот мучаште кечылтше эҥыремыш улмыжла чучын колтыш, коваштыжлан копыж-ж лие. Тунамак шоналтыш: ала нимат уке да, ала тиде лач кӱ мешак гына, пундашыш волен шуат да умбакыже нимогай рож уке, мӧҥгеш кӱзаш тӱҥалман веле. |
| 633 |
Ала-кушеч туп велым сквозняк-рожемъюж шижалтеш, йывыжан эрта. Мемнан элыште Кунгур пещера мланде йымалне вич меҥгыш шуйнышо шахтыже-влак дене первый верым налеш. Кавказысе, Уралысе, Крымысе пещера-влакат кӱчык огытыл. А тидыже могай гын?. |
| 634 |
Нушкына, ничово-о, — Эдуард ынеж чакне. — Италийыште, мутлан, ик тавым верештыныт. Келгытше — 805 метр. Францийыште Берже лӱманже эшеат чот келге. Манаш веле вет — тӱжем метр келгытыш пурен ончаш. Вараже альпинист-влак эшеат ӱлыкрак волаш рожым верештыныт. |
| 635 |
Айда ынде кӱварым "ойлыктена", — мане, вара сукалтен шинче. Мланде пудыргым, кӱ комлям ниялткален, кид шӱма шелшым кычалын, кок велым вашла нушкыт. Покшелне шем салмам шарныктыше гай кум лукан яклака кӱ кия. Ирен ончышт — тарвана! Пыкше-пыкше кораҥдышт. Эше чотрак ӧрыч. |
| 636 |
Шого, вуемат пӧрдаш веле тӱҥале, — Эдуард пырдыжеш эҥертен шинче. — Эн первыяк — лулеге, тудо вара тӱкымӧ дене пуракла шулен шалана, пырдыжысе сӱрет, адак тиде, шинча сӱрет, ешартышыжлан — кошартыме кӱ. Ик кечылан шукыракат лие, шонем... |
| 637 |
Эх, кызыт сайын гына авызлен шындаше-ет! — яра полиэтилен мешакым тыш да туш лӱҥгыктылеш Роберт, шижде фонарикым тӱкен колтыш, тудыжо шыр-р шоктен пурен кайыш, янда пудыргыш, лампочка волгенче семын йолт лие, тунамак рвезе-влакым рӱп пычкемыш авалтыш. |
| 638 |
Кӱ, ӱлык шуҥгалт волен, корныштыжо кок тӱшка пӱкшермым нимолан йӧрдымын пудыртыл коден. Йолташ-влак Изи Карманкурыкын эн тура саҥгашкыже лектыныт улмаш. Тиде рожыш ӱлычынат, пурла але шола велымат уэш логалаш ок лий, кандырам кучен, кӱшыч веле волыман. |
| 639 |
Тол, шольым, тол тышке, — кид дене ӱжылдале Роберт. А тудыжо кенета тӱҥмӧ гай лие, вара могай улат — мундырала шеҥгек чымалте: "Чачук! Виктыр! Почешем! Ия-шамыч лектыныт, ия!.." Кум йоча ындыже чачырен-чачырен шикшалтеш. Муналмаш ялышкыла тыртештат. |
| 640 |
Мый наушникым пылышем деч ик ганат шым ойыро, колышташак тӧчышым, а те вӱдыш пурен кайышыла йомын улыда. Молан ышда кутыро? — ончычсым шарнен ойла Каврий Толя. — Ме тендан мланде йымач лекмыдам вучен улына, а те йӧршын вес велым толыда. Лӱдынат кайышна трукышто. |
| 641 |
Мамонтовын пещерыже. Тудым Мамонтов фамилиян шымлыше верештын. Тӱрлӧ кӱкшытыштӧ верланыше 200 камера, мланде йымалсе зал, нуным ушышо шуко коридор улыт. Кутышыштым иктешлымеке, 250 меҥге лийын. Южо залын кӱкшытшӧ кумло метрышкат шуэш. |
| 642 |
Шеҥгелнына мотор лийже ыле. А вӱд могай ару. Тӱрлӧ лончо дене эртымыж годым кузе гына эрыкталтын огыл, могай гына кӱлешан шинчал тыште уке! — ӧрын онча Роберт. — Ужат, пырдыж кузе йылгыжеш. Ӱлнӧ, кӱшнӧ — чыла вере вӱд. Вот, тыгай ер-шамыч эсогыл ола йымалнат лийын кертыт, манеш. |
| 643 |
Зал кугу. Ончыч ужмо гай огыл, йӧршын вестӱрлӧ. Муно шӱмла сӧралын кадырген нӧлталтше потолок марте вич метр утла лиешак, очыни. Роберт блокнотеш сӱретлаш тӱҥале, а Эдуард сниматла. Фотовспышка туге волгалт кая, эсогыл понаржат вараже изи сортала веле коеш. |
| 644 |
Роберт кӱлынак пургедеш. Ошма, тыгыде кӱ... Кӱнчаш неле огыл. Эркын-эркын пурымо вер кумдаҥе. Чытамсырланен, рвезет вуйым чыкыш. Вуй сайынак пура, а ваче шеҥгелан коднеже, пижын. Иралтыш. Эше, эше... Кычкыралынат ыш шукто, кенета мланде уралт кайыш, полмезым йолге петырен шындыш. |
| 645 |
Вияҥше социализм идеологий озаланыме годым писатель семын пычырик гына йол ӱмбак шогал шуктышо семын тоштымак шонкалыме ынде шуко еҥлан, поснак самырык тукымлан, кӱлешланат ок чуч дыр. Молан мый вияҥше социализм идеологий манам, а коммунизм идеологий огыл?. |
| 646 |
Мо лийын пытыш мемнан шинча ончылно элна, кугешныме, моктымо да чапландарыме Совет элна дене — тиде мыланна кыша деч посна нигузеат эртен огеш кай. Мый манам, мемнан витлымше-кудлымшо ийласе самырык семын, ну, ынде шоҥгемше тукым дене илышылан. |
| 647 |
"Марий Элыште" тӱҥ редактор В.А. Матюшев ден кабинетыште шинчылтына икана. Перестройко-савырголтыш годымет газетнан тиражше ӱлык шуҥгалте. Петр Корнилов годым "Марий коммуным" коло ныл тӱжем еҥ кажне кечын налын шоген гын, ынде — вич-куд тӱжем. Тиде шот мо?. |
| 648 |
Тӧчен ончо туалгын, — пытартышлан каҥаш мучашлалте. Тыге кок полоса сылнымут газетыште кажне кечын каяш тӱҥале. Лудшо-шамыч кожганышт. Тиражат вашталте. А мый шотем дене романлан пижым. Кок-кум тылзыште тудо шуо! Печатлышым машинкеш да Матюшевлан лудаш пуышым. Ынде пеш вучем. |
| 649 |
Да шкежак воштыл колтыш: "Артист-шамыч! Нуно гастрольыш каен лийыныт улмаш. Сандене театрыште илыш шот уке, ватан-ешан улмымат шотыш огыт нал. Чыган орала коштмаште чыла пелашыштым весе дене путаен пытареныт. Но возымет сай. Са-а-ай! Тольык газетлык огыл". |
| 650 |
Саман вашталтме дене марла возышо пӧръеҥ тукым шагалеме. Рвезе-шамыч огыт кой пединститутыштат, университетыштат. Куатанрак писатель-шамычат але тиде вашталтше саманым тӱрыснекше умылен да шымлен шуктен огытыл — мом илышыште тарватыман, кузе лийман, могай темым ойырен налаш?. |
| 651 |
Саман печкалтмылан вашке коло ият шуэш, алят илыш кӱэмалт пеҥгыдемын огыл. Кечын мо-гынат плока велыш вашталтеш. Да эшеже мом вуча айдеме илыш деч — тудо нимаят ок шукталт. Эре-эре нелемеш веле, то налогшо, то пенсий пучымыжо, то окса шулдештме, то пашадар — чыве пагарлык. |
| 652 |
Лудшем коклаште материалист-атеист-идеалистат шагал огыл, илыш университетыште шуаралтше ондаксе коммунист-шамыч, туныктышыжо, эшеат кугу лӱман начальникше-можо... Нуно умшаштым шӧрынрак шупшылыт, очини, ескыч, ончыза, Галютинет мом толаша. |
| 653 |
Ашламаш гыч тыйым, азам, ужга помышешыже ават телым чатлама йӱштыштӧ Купсолаш кудло меҥгым нумал конда. Романыштет ончыкталтеш. Корнышто лӱдаш огыллан "Али-Баба да нылле розбоньык" араб йомакым изи азажлан, тыланет, ойлен толеш... |
| 654 |
Чынакак, каласенам ыле, Кукрыниксы семын ме кумытын Исгафил улына ыле. Исенековшо колен, Фил тыгай лийын возын, Галже серен шинча. Тыгай Исгафил. Мемнан тукымланат вес тӱня гыч йыҥгыр йоҥгалташ тӱҥалын, ужамат. Толяже иленак кодшо ыле, о, Юмо, кодо тудым кузе-гынат. |
| 655 |
Ынде шочмо эр марте илен шумо, тау. Мо лиеш умбакыже? Шочмо кече — неле кече. Пӧлка вуйлатыше ӱдырамаш палатыште койкем ваштареш ойлен шога: "Мы счас вас выпишем, отправим домой". Уло чонем тунамак шолаш пурыш, ылыж кайыш. Кынел шичмемат шым шиж. Тамык гочет ойлем:. |
| 656 |
Ыжым керт чонем гоч лавыран кем йола вончен, матрас йымак шӱшкым. А пелаш мемнан... пӱралтын вурсаш да ятлаш. Нале оксажым мый дечем да кайыш. Ласкан шӱлалтышым иже. Классик-писательын окса тулжо кораҥе, кеч чер тулжо вуйдорыкым тугак когарталеш. |
| 657 |
Теве иктыже. Телевиденийыште вияш линий годым калык деч йодыш пурыш. Вот, манеш пӧръеҥ йӱк, Финляндийысе Кастрен ушем тыландат премийым пуэн гын, палыме шуэш, чынже денак сайыс, тидыже вара постоянный ӱшанле полыш семын шотлалтеш мо?. |
| 658 |
Тидымат коваштем гочак колтышым. Раз, шонем, мыланем пуэныт, раз шкенан дечат йотлан пагалыме лийынам, а молан, шонем, "Марий колумбиаде" романемын икымше книгажлан, "Илет гын, ужатлан", печатлен лукташ полышым йодаш огыл? Премийым пуэнытыс. Ала проч эшеат куандарат?. |
| 659 |
Но йолташ коклаштат южгунам шуан шомакан еҥ лектеда. Иктыже — "Кундыш" романын авторжо, пырля "Сергей Чавайн" романын икымше книгажым возымо йолташем, Солнечный посёлкышто илыше, шочынжо Чавайнур ялмарий Аркадий Фёдорович Фёдоров, тугаяк писатель. Тыгай кутыреммут лийын кайыш туддене. |
| 660 |
А мыйын тыгай йодыш лиеш. Александр Сергеевич Пушкинын мыняр йӧратымашыже лийын? Тыште "йӧратымашым" йӧратыме ӱдыр-шамыч дене путайыме ок кӱл. Йӧратымаш чынже денак икте, ик кугу да шеледаш лийдыме шонымаш але эшеат чын — шижмаш. Йӧратыме ӱдыржӧ Пушкинетын мыняр улмаш, палет мо?. |
| 661 |
Айдеме тӱняште молан ила? Ик йодыш. Айдеме тӱняште кузе йӧратышаш? Вес йодыш. Мо тугай йӧратымаш? Мо тугай тиде, илыш? Можо эн ончыч шочын: муно але чыве? Кӧжӧ философ кокла гыч тидлан пытартыш инстанцийыште вашмутым пуэн кертеш? Тугайже але уке. |
| 662 |
А кугу илыш корным эртыш тудо такше! Чолгам, кӧранышашым. Школым пытарен лектын, эҥер флотлан кӱлешымат тунем нале, эн нӧргӧ да ужар, весела жапшым эҥер флотлан пуыш, тугак тичмаш программе дене эртыш армий корным. Вара адакат кочегар да машинист, эсогыл совпартшкол... |
| 663 |
1966 ий гыч тӱҥалын, ныл идалык Марий Турекыште Люда ватем дене пашам ыштышна, туштак илышна. Шарнат улмаш мыйымат, пелашемын Руш Шолнер, Марий Турек, Марий Пыламарий школлаште туныктымо икшыве-влакат. Порым гына тыланен ойлышт, тау. |
| 664 |
Салтаклан каяшак изи годсек шкенжым физкультур уроклаште чаманыде туржшо, кеч-могай ӱчашымаштат призым наледаш тунемше, тыгак кажне эр-кас пӧртшӧ воктен кок йыгыр куэ коклаш шӱтенак пыштыме турник тояштыже "кечым" пӧрдшӧ Йоргин чоныштыжат тиде нарашта ӱдыр ӱжара дечат кугу верым налеш. |
| 665 |
Тыят! Эн виян да эн тале. Тыйым шкенан ял кугу пӧръеҥ-шамычат кырен огыт керт. Тӱня тӱрыш пырля каем гынат... Ну, тропикысе пират-шамыч дек — киноштат ончыктат, уна! — нимо да нигӧ дечат ом лӱд ыле дыр, тольык вот тушто кишке шуко, чаманем. |
| 666 |
Ару пӧрт кӧргӧ. Коҥга аҥышкыла оҥа пырдыжан пӧлем, омсанам Чылажат шот дене. Омсадӱрыштӧ лопка олымбал — ожсылак вургемым туш поген шындыме. Юмылукат тугак тӱкыде кодын. Телевизор, магнитола, тувыр мушмо машина, пурак йӱшӧ наста... |
| 667 |
Эй, пацаненко, э-э, Йорги, да?! Сала-а-аге! Тамар, тый дечет вара шке тамада лиям. Тамар! Кочо! Давай, тыгай чесым шочмо кечылан, э-э-э, арам амыртылман огыл. Пить тык пить, гулять тык гулять. Тамар, чечас мый тендам загс деч посна менчаем. |
| 668 |
Ынде чыланат ларгыжальыч. Ӧрмаш! Тамаралан тиде келшыш веле, туге койо. Адакат оптал колтышт. Ынде ӱдыр, ушет гына кая, пӧръеҥ ден оръеҥ коклаште первый йӱдым мо лийшашым куктештеш, шкеже ала-молан шоҥго каче-шамычлан шинчам пӱялмыла коеш. Йылмыштыже тугак эре иктак: "Йӧратымаш верч!". |
| 669 |
Кыргорийын шеҥгек ончалше, лӱдшӧ, каргыме чурийже теве... Кӱчык пычалже дене солкала. Ӱмбакше луйла тӧрштыш. Пеҥыжалтен, "тефаль" кӱзӧ дене саде еҥым палымым ыштыш. Кӱзыжӧ кинде сукырым шуралтыме гаяк йӱкым пуэн, оҥ гыч пурен, туп гыч вуйым лукто... |
| 670 |
Могай йӧратымаш? Могай илыш, кӧн илыш? Молан иленаже, кунамже нимат уке да огешат лий. Мыяк кок чоным вес тӱняш колтышым. Теве тыштат Сопром ден кассир ӱдырамашыже колен-йӱлен шинчат. Ынде ӱмыр мучкылан казаматыш шӱшкын шындат. Тиде кӱлеш мо? Огеш кӱл! Сандене... |
| 671 |
Ойлымашемат тыгеракын пытен кайыш, мучашлалте. А мыйын алят тендан деч, лудшем-влак, ойырлымем ок шу, романысе тиде вияш эфир гыч. Калык дене шинчаваш веле гала, тыге радиошто, телевиденийыште лийын, вараже мый кӧргӧ шинчам дене чыладам тугакат ужам, кеч-кушто лийыда гынат. |
| 672 |
"Эрвий" киноончыш зданий воктен верланыше поликлиникыш колтышт, ынде тусо кабинетлаште коштман. Ик пӧлем, вес пӧлем, тӱрлӧ пӧлка эше, аппаратур. Укол. Таблетке. Шымлат эше. Тыштат мый шке декем кӱлеш кумылым ом шиж: улат гын, йӧра, от лий гын, сайрак. |
| 673 |
Тиде школ вальс вуйушышто пӧрдеш. Чаманетат, ойгыретат, куанетат... Йоча пагыт — ик кыдеж, школ пытарыме — вес кыдеж. Илет гын, тыгай кыдеж да лончо шуко перна, нуно шуко савыртышан улыт, айдемылан у, лӱдыкшӧ, куанле, тыгак ойганат. |
| 674 |
Марий радиоэш шканже пыжашым оптен, кажне концертыште але "Тендан серышда почеш" юбилей-лӱмгечылаште, эфирыште верланыше, эн ондак мурыжым йоҥгалтарен-йоҥгалтарен, арланла шкенжым йӧратыкташ тыршен, Раиса Абакова-Данилова кузеракын муралта —. |
| 675 |
Тиде студент илыш — пелерак салтак илыш. Унагудыжат казарме гаяк. Кечыгут кагаз ӱмбалне шинчат. Шинчашт мугыльгаш тӱҥалмешке приём экзаменлан ямдылалтыт. Канашыже марий-шамыч ик вере веле лектыт — черке улман садыш. Мыйын годым черкыжат улыла чучеш ыле. |
| 676 |
Аркадий Соболев ден Володя Соколов, Марий Турек гыч улына манше шемалге да ошалге чуриян кок рвезе, кечыгут койкышт гыч огыт кынел, вургем-шартышыштым чылт мочылала туржын пытарат, ӱстел воктек лишемын, мо улыштым кырт-керт пурледат да адакат шке кӱртньӧ койко-пыжашышкышт книга дене... |
| 677 |
Институтеш кас ӱжара шинче. Эр ӱжарам вашлияш — кызытак Ленин садыш! О, мый окна гыч ужам: пошкырт абитуриент тӱча комбигыла каят Йошкар-Олан пу тротуарже дене. Ик тӱшка пурлаште, весыже шолаште. Таче ме огына тарване мо? Пайлен пытарат. Айста ӱдыр пазарыш!. |
| 678 |
Ола ӱмбаке ночко пыл ора нушкын тольо, меҥгыласе чӱчкыдӧ тулан уремлам нелытше дене пызырен возо, ынде саде тул меҥге-шамыч асфальтыш камвозыныт, йӱлат. Йӧратен-йӧратен ончем нуным, воштак тулан печымеҥгыла кият асфальтыште, воштончышла возыныт. |
| 679 |
Йӱрым ончыде, уремлашке калык выжге койын лектеш. "Рекорд" кинотеатрыште — пытартыш сеанс. Оласе моднице кашак путырак сӧрале чиеман улыт. Автобус, машина деч эрныше урем покшек лектын, ӧндалалт каят, але гына колмо мурыштым тӱшкан мурат:. |
| 680 |
Совет урем кок велныже ӱмылыштӧ мучашдымын, шем ленчешка семын кӱрылтде шуйнышо газонышто мочол кугу вуян пеледыш йӱрыштӧ нӧрен пӱгырнен, вӱдшарча дене нелем шога. Волгыдо вочмаштыже коеш: шеме огытыл нуно. Йӱреш эшеат чот чеверген, ырен, вӱдшарчам поген йылгыжыт, ылыжыт. |
| 681 |
Мый кудашде ом керт, — тугак йӱкдымын шӱла Лида, могырешыже ночкын пижедылше платьыжым вуй гоч лукташ тӧча. Куанен полшем. Костюм пинчакем ала-молан кӧргӧ велже дене огыл, ночко тӱжвалже денак йол йымалне гыж-гож мурышо керамзит ӱмбак шаралтен пыштем: "Воч, тыште пушкыдо, шокшо". |
| 682 |
Шынде тумбычко шеҥгек чумаданетым. Кызытак! — кычкыра тудо. Шкак мыйым шӱкал кораҥда. — Дурака не валяй. Айда кызытак приём камисыш каена да немычетым вес тӱшка дене уэш сдатлаш йодына. Тыге лиеш маныт руш ӱдыр-шамыч. Южышт тыгак эртареныт. |
| 683 |
Семон Тоний ик вашлиймаште Мичай куэ йымалне гладитлыме кӱрен костюмым — тудо ынде кугу йӱр да туржалтше пале деч ойырлен! — пушкыдо кидше дене ниялтыш: "Изишлан веле олаш миен толына гынат, чиенат шындена. Мемнан гайжым вара онат ончал". |
| 684 |
"Ӧрмӧкдам", пеш куанен, уэш-пачаш лудам. Эшполдо шылшым савораш чыкен, кидшым-йолжым пидмылен, ондакше пӱрым ондален йӱктен, йӱлалтен пуштыт. Чынак мо тыге лийын? Эре-эре йодаш шонен коштам. Те вет Арыныште школышто туныктен улыда. |
| 685 |
Купсолаштат туныктенам, — оҥылашыжым ниялта тудо. Пондашым ок кучо. — "Ӧрмӧкыштӧ" чыла тыгак лийын. Шке шонен луктын омыл. Кузе ожно годым лийын — возымаштемат тугак. Купсолаштыда ик рвезым шарнем: Метрий Эчукын Санюкшо. Арыныште туныктышым. Кужу шӱян тугай, пешак шем ӱпан. |
| 686 |
Вара адакат мемнан Кушак тукымыш кусна. Негыз пыштыше Йыванна кавалерист улмаш, руш-турко война гыч Георгий ырес дене толын. Сарыште Кушаков фамилиян руш тудым колыма гыч утарен, сандене тудын гаяк фамилийым налын. Ондакше тудо Иванов лийын ыле чай. Тыйынат фамилиет Кушаков мо?. |
| 687 |
Пудыратыме куткышуэмак веле ушештара студент-шамычын тӱшкагудышт, ныл пачашге "тыгыде кутко, шем кутко, сар кутко, сад кутко" шолыт, титаныш чайникан-влакын черетышт шога, тыгак тӱшка кухньышкат. Тушто кандаш газ воронка уло — черет. Комендант дек черет, справкылан черет. |
| 688 |
Куанже, куанже мочол кажне чурийыште, кечыйолак модеш ӱдыр ден рвезе тӱчан шинчаштышт. Куржталыт, юарым ыштат, мыскарам шелыштыт, ик вере тавалташат шуыныт — пайрем, еҥ ешыш чумыргымо сӱанмарий гай йӱла. Шинчатат шалана, кӧжӧ мом кычал толаша, от пале. |
| 689 |
Кечыгут тыге рӱжгышт. Ӧрмаш! Тиде ныл пачашыште кок кугу ялыш шыҥышашлык калык ила. Купсолаште шӱдӧ пӧртым шотлен, ешлан кум еҥ дене пышташ гын, кокла шот дене шагал веле лектеш. Кугу Шале — тудо кугурак. Тичмаш Кугу Шале ял калык ик пӧртыштӧ!. |
| 690 |
Онучино — тиде ялыште шкеныштла ойлымо Михеево руш ял, иктаж коло пӧрт наре. Кок урем покшелне корем. Чодыра тыште уке. Южо вере вондер, ошкыпу, арама мушкыш. Мӱндыр кандалгыштыже чодыра тӱр коеш, тудо, но кайык лийын гына чоҥештен шуат. |
| 691 |
Кӧргӧ койыш-шоктыш манметат почылташ тӱҥале. Куклин Пӧтыр молын тогдаен шуктыдымо шып коштшо Нина ӱмбак шинчажым пыштыш. Кумытынжо Михеевам ӱпшыч коштыч гын, шекланышт: шӱргӧ мушмаште Моисей жапым эн кужун эртара, воштыл-орен шогат. Ушан мыскараж дене савырен шуктен, ужамат. |
| 692 |
Мыняр пачашан гын айдемын чонжо? Ойгышто, куаныште, тойымаште, сӱаныште, азапыште, тунеммаште, еш дене илымаште, йӧратымаште — эреак лач шке семынже веле почылтеш-тӱкылалтеш. Ала нине сӱретлам чондымо кагазышке луктын пышташ вийым арален ила?. |
| 693 |
Огеш кӱл ыле пурымо нунылан Параньга да Морко кокласе чекыште ик кугыза дек вӱд йӱаш. Чай гын, лӧкӧ кунар кертат, а тыште — йӱштӧ вӱд, памаш гыч кондымо веле. Алдыр корка дене пел лаканымак ястарен шуышт, имньыла йӱыт. Лаймыр чараш тӧчыш:. |
| 694 |
Купсола вуеш йӱдым ойырлат. Кунам вашлийшашым, уэш кайышашым палемдат. Волой мыскарам ышта: "Уржам шытыктараш шу, шытымекше, мясорубко гоч колто, кочо киндым ыште, пареҥгым шолтен шуро, луген, вочкыш оптал, шукто, аракам шолтен ямдыле — лач толын шуам тый декет. Вара Пареҥгыш тарванена". |
| 695 |
Онучиныш пел кечыште шуыт. Тушто Моисей ден пачер оза Михеева Валюш куэ йолвалан пырля куанымышт деч кӱшкӧ ышт нӧлт але... ӱлыкат ышт воло. Аралетыс икте-весым, парня дене тӱкашат... Но ыляк, ыляк кугу йӧратымаш! Да нунын коклаште веле огыл. |
| 696 |
Пырчым коштымо агрегат куатле! Электровий дене ушен шындыме, тунамак коҥгаш кугун олтен шогыман. Лучко-коло тонн пырчым сменыште коштен налеш. Иле пырчан мешакым ястарен, мешакышкак кошкышыжым уэш оптен гына шукто. Черет дене мешакла ӱмбалнак малат, черет дене пашам ыштат. |
| 697 |
Икте-весым чаманен пагалымет, айдемылан айдемак улмет, шкем шот дене кучымет кугурак содомышто пуракла шаланен пытат улмаш. Ондакше икте-весе ончылно йӧратыше пийла почым лугышын койыт гын, тургымышто вашла ырлаш, пуредылаш пижыт. |
| 698 |
Мом тый эше толашет тушто?! Могай эше велосипед? — ылыж кайыш марий шофер, лавыран вургеман, пӱсӧ неран, кошар шинчан еҥ. — Кунам мый тендан дене таче Йошкар-Олаш шуам, кунамже мӧҥгеш пӧртылам? Ужат вет, ик верат уке тетла. Эше тошкымо оравам ойлет. |
| 699 |
Вуйым рӱзыш да кайыш. Мом ышташ вара? Пурлаште, шеҥгелне неле пылеш вӱдылалтше гай илем теве, Шернур лӱман. Шолаште, ончылно, Йошкар-Олашке наҥгайыше кугорно. Тудо чылт кыралт пытыше. Кӱ кокласе шуко-шуко лакылан, машинан шалатылме... Теве ош кӱ-шамыч, йӱреш мушкылтын, кузе йылгыжыт. |
| 700 |
Каван шӱлыкан шыже йӱд пӱрдышыжӧ ночко ваткан леведышымак веле ушештара. Каважат кече шичмаште шуалген пытен. Шеҥгелнат-ончылнат нимо сай ок вучо. Йӱржат, кылмыктен, нӧртенак шога. Вичкыж мардеж лектеш, Немда велым пурла шӱргыш пуалеш. |
| 701 |
Шуко машинан ягылтарен, кырен пытарыме кӱан корно шӱкеморвалык огыл. Рульышто чытырыше кид ноя. Но йол куанен веле. Капым ырыктен, тошка да тошка педальым. Так вучымо але шӱлык темме гайжак огыл. Тарванылат эше? Тугеже але илет. Кид кӱчышта. Шокшышкет шылтет да оҥет почылтеш... |
| 702 |
Кужу-кужу тайыл. Вола-вола-вола, алят кӱварын мучашыже уке. Очыни, тугак вара кум-ныл меҥгым кӱшкӧ ноен кӱзаш кӱлеш. Шеҥгечын машина фарын прожекторжо, йомын-нӧлтын, тупым, йыжве-яжве вондерлам кок могырыш перкала. Эше пеш мӱндырнӧ тулжо, тыш шумешкыже иктаж лу минут кӱлеш. |
| 703 |
Нуныжым — мом? Тылзат пеле пареҥгым луктын, пырля юарлыме, куаныме, мурымо, йӧратыме йолташет-влак, "вет рвезе пагытын эн сӧрал жапшым мемнан студент-влак веле сай палат, эн ончыл романтикыште улына" манше-шамычет... Отряд не заметил потери бойца... |
| 704 |
Йӱдымсӧ йӱран да мардежан корно орлык огеш мондалт возаш тӱҥалмекат. Мутат тугаяк корно, ӱшан шканетак веле. Тушеч сурым, тӱсдымым кожен лукташ кӱлеш. Пайремым кондыжо, ынже нойыктаре, чевергыже, пеледше! Корно воктен кок могырыштат шуко саска кӱжӧ, могай келша, тугайым нал. |
| 705 |
Айдемыжат улыт улмаш коклаште! Эше илаш лиеш. Шичмыже, кудалмыже ыш шу, тӱшкагудыш вошт шӱкенак кайыш. Омыюан вахтер кыдетлен пуртыш: "Коштыт сакый-шамыч!" Шӱкеморвам нылымше пачашышкак кӱзыктыш. Омсам пералтыш. Кӧргӧ гыч сравочым луштарышт. Лаймыр!. |
| 706 |
Кодам мый, аҥыра. Шуу-у-уко аҥырам ыштылаш тӱҥалам умбакыжат. Ах, кузе мый тидым чаманем: кодым... Мланде шарыште святой равноапостольный Кирилл ден Мефодийын первый книгашт деч вара тӱнямбал сылнымутышто мо сералтын гын, рай капкам эртышыла, йӱдет-кечет йывыртен-куанен лудшаш олмеш... |
| 707 |
Рикошет дене толын, рикошет денак эртышым манаш веле кодеш, — нине корнылам шоҥгемын, язык касараш толшо Юран кидшылан Юмо шкежак возыкта: теве могай эн кугу йоҥылыш лийын кертеш самырыкын илышыште. Те туге ида лий, муро логардам мыйын семынак лавыран кемда дене шкеак ида тошкал. |
| 708 |
Герой сылнымутышто уке гаяк гын, авторышт шкеак нуным вашталтеныт. Лӱмышт — калыкыште. Ветеран гвардийым икте кодде шотлен каяшат лиеш. Ончал хрестоматийыште, вара шкат палет. Каласен кертыт: кажнын творчестве кумдыкышто возен пыштыме могай гынат геройжо уло. |
| 709 |
Ах тый, едрит-кудрит тригонометрий синус-косинус плюс-минус один! Давай икте гыч подыл колтена лучо. Волго-Дон каналым зек коклаште чоҥен, шымше номеран шлюзышто мыят экзаменым кученам, Максим Горький, тушко ужаш толшо, эше марий вуем ниялтен кодыш... |
| 710 |
Студент йогын — тиде йӧршынак вес тӱрлӧ, нимо денат тетла от таҥастаре. Оҥайже шуко гынат, тудым тӱжемле "кӱлеш" левед толеш. Лекцийже пайрем гын, практический занятийже, семинарже, коллоквиумжо, курсовойжо пустыньысе ошмаште кече пелтыманыште коштмо дене иктак. |
| 711 |
Ну и шӱрат Юра гай-шамычше, ну пӧжгат! Ик стакан чай дене пел сукыр кинде йыклык гына йомын колта. А шинча ончаш ышталтын: кӧ шӧрынрак коеш, кӧ толын каласа; "Ну-ко, йолташ, пурысым руэн толын шинчынат мо тышке, тынар яра киндым пӧжгалтараш?". |
| 712 |
Салтак гимнастеркым алят кудаш кертдыме Петр Емельянович Емельянов Юрамыт тӱшкашке скрипкам шокташ коштеш. Шканже командым поген: Йошкар-Ола кӱртньӧ корно станцийыш цемент, ложаш, ошма, шукыжым мланде шӱ толешат, южгунам поген наҥгая. Нунын дек ик жаплан ушнен керте мо-гынат. |
| 713 |
Ава деч шуко вучымо серыш толын шуо. Эргым тудо ыш куандаре, молан манаш гын, вагон ястарымылан налме пашадар ончыгечак пытен ылят, ныл лукан калтам огыл, институтышто "Г" буква гай письма карашыште окса переводым пеш вучыш. Кеч лучкым, кеч лу теҥгем, кеч визытым. Ну, иктым!. |
| 714 |
Эх, Тима, Тима, — кынелалеш рвезе, — ӱшанет-уке, кумшо кече умшаштем шӱраш пырчат лийын огыл, титан веле пагарым ырыктен мушкеш. А тыште мемнан-шамыч столовый гыч шӱшкын толын возыт да мыйым мыскарашт дене авырат. Могай мыскара, могай Манефа да йӧратымаш?!. |
| 715 |
Ала-кӧ ала-кунамак, эше Олык Ипаяк, очыни, марийлан тӱҥал пуэн: паша-паша-паша, партий-партий-партий, эре ончык-ончык-ончык, коммунизмыш да монь каяш, илышнам моктен, уло чоным савыраш... Да тетла нимат. Так почеламут, так и пашаш кай, так партий — так мемнан рулевой. |
| 716 |
Чынак, телылан мучаш ок лийла чучеш. Ӱстел воктен мындырланашет сий-чесет поян да чияшет мо кӱлеш уло, пӧртет шокшо, пашат, тунеммет, йӧратымашет шот дене каен шогат гын, от орлане шол, шижынат от шукто, кузе толын, тугак писын чеверласа. А чылажат мӧҥгешла гын?. |
| 717 |
Совет урем, 123 номеран пӧрт, тӱшкагудо. Йӧра эше верыштыжак лудын кия шке Есенинжым Тимка Рыбаков. Шинчам кара, тӧрштен кынелеш: "Шӱргетым йӱштӧ налын! Час туржына. Но мо конден тышке, мо лийын тыйын, кӧ колен колтен мо? Але ӱмбачет чыла кудаш налыныт?". |
| 718 |
Анна Снегина нерген возен, а ватыж нерген нимат уке. А лийын тудо эн йӧратымыже, кузе ме умылаш тунемын улына. Ватыжым Анна Снегина дене нигузеат от таҥастаре. А вот, ончо тый, Анналан уло, чиле поэме, Айседора Дункан ватыжлан гын ик корнат. Улат дыр да, ме вет шуко-шуко огына пале. |
| 719 |
Первыяк Морко Усола ялысе ачажын аваж деч, Огавий вавайже деч, тӱҥалаш шонен пыштыш. Куанен вашлие тудыжо. Коҥга саҥга гыч кадыр трупкам налын, шке шындыме кочо тамакам шӱшкаш тӱҥалын ыле — уныкаже чаманыш, кок сигаретым катен пуыш. |
| 720 |
Шоган... А палет, игем, кеч-могай пакчасаскат еш илышетым ончен гына шочеш. Мерчет гын, тудат, кеч ала-моэтым толаше, йыраҥыште озымым умшат дене пуэн ырыкте, садыгак тыранештеш, пученак-пуча. Нунат чонан улыт, паленак шогат, ойлен гына огыт мошто. Вольык семынак. |
| 721 |
Шеҥгелне имне орва йӱк сеҥымашым пайремлыше могай оркестрым алмаштыш гын! Лу-уш лие капше: "Утлышым ала-мо..." Кугу Шале ял гыч илалше ӱдырамашат жмыкланак имньым кычкен каяш тарванен улмаш, эше тудлан инкубаторыш пурыман. Рвезым талашкыже кӱзыктен шындыш. |
| 722 |
Уна эше тудо! Ончыктем! Ик могырыш пийла ӱпшыч кая: суй-суй-суй, вес вере суй-суй-суй... Пият улыс тугай, ял гыч ялыш ӱпшыч коштшо, тудым таклан огыл ялзак пий маныт, чыла вере тудым кырен колтат, суртдымым-печыдымым кӧ шотла? Кырыза тидым, кырыза! Але ӱстелтӧрыш шынден улыда чай. |
| 723 |
Кеч руалышт, ок кай. Тый вот мо, вокзалышкет вагоным ястараш нал, мемнан-шамыч адакат мыйын ял гыч кондымо йӧрварым шолтен пытарышт да нимо деч посна кодым. Манефа иканаште нунын пӧлемлан шолташ пуаш шӱден ыле да, мый ыжым тошт. Сандене адакат шужен илем. |
| 724 |
Койдымо шӱдыр — шӱдыр огыл. Тудым кучен ончаш лийже, вот шӱдыр дык шӱдыр. Тый алят каваште йӱксым кучаш шонен илет? Кудалте! Пушкин тый гает годым "Руслан ден Людмилам" возен, уже тӱнялан палыме лийын, а тыйын мо уло?! Нимат. Колынам ыле, пединститутышто тунемат. |
| 725 |
Шого, кӱсенет пеш оварен, коеш, — йӧн лекмылан куаныш Юра. — Чечас тыланет костинча олмеш пивым налыктем. Пырляже конден от ул ала-мо. Элыксандыр эрге деч костинча кондымым вучен от шукто тудо. Пызыренак кевытыште налыкташ перна. Кушак иге яра кида толмым нимаят ок йӧрате, палет чай. |
| 726 |
Кузе уке гын? Кумытын шинчена. Жап шуэш — шкетын лиям. Моло деч вара секретым шылтыме ок кӱл. Давай эше ик шӱдӧ витле гыч да — кайышна Йошкар-Олан бардакшым ончалаш. Тиде кабинет — Олимп, а мый тыйым волтем подвалыш. Мо ышталтеш тушто, кӧ мемнам эше сийлен кертеш, шишланена. |
| 727 |
Урвалтым нӧлтен да монь шкенжым тӧрлатылеш. Рвезе полша. Вуйушыштыжо француз романла гыч сӱрет-шамыч толыт, капышт дене торгайыше ӱдыр-шамыч улыт тушто. Икте тӱленак пурен гынат, ийготшо изи улмылан кӧра ок тӱкале. Илен-толын вара тудым марлан налеш, пиалан лийыт... |
| 728 |
Шупшыт шӧрӧкаштым рвезе-шамыч. Нуным сер гыч ӱдыр-влак воштылтат. Кӧн кидше куштылгырак да кол шукырак пура? Сер ден сер коклаште Маршан кече-тылзе вӱд ӱмбалне модеш, тудат кугу кол: авырет гын авыре, кучет гын кучо. Но серыш шумо дене эреак шӧрӧка гыч лектын возеш. |
| 729 |
Ошкылеш Юра лопка тупвачан кӱкшӧ айдеме почеш, нимом-нимом ок йод. Огеш пале, а шижеш: я милице, я кегебе. Тугакак нимом нигӧлан пелештыде, уремыш почела лектыт. Вахтёр ӱдырамаш, нуным ужын, ала-молан рыҥ шоген кодеш. Ончылно — ӱждымӧ уна, почешыже поч гаяк студент. |
| 730 |
Эше вес вариант. Эҥерӱмбал Шале гыч Марпа вавайын тукымжо, тудын шочмо изаже лийше Сайн эрге Сайгелде Сталин дене иквереш Турухан ссылкыште лийын, а тудын Арсений эргыже сар годым немыч пленыш логалын. Тыштыже Галютинлан могай оптыш?. |
| 731 |
Мый — лугем? Студент коклам лугем?! Кузе лугемже? Юмарале! Йылмемжат тидлан ок савырне, шорык пачала коштам да йӧра огыла. Теве таче экзаменлан йӱдвошт ямдылалтме. КПСС историй дене. Ни оратор ом ул, ни Троцкий, ни Юлий Цезарь... |
| 732 |
Черкыш огыл гын, вес корнат уло, тудым тый сайын палышаш улат. Йошкар-Олаште баптист, евангелист, пятидесятник, трясун-шамыч орашыҥала луклаште погынен кият. Тый кушкыжо коштат — пятидесятник, трясун? Эшеат от умыло мо, молан ме тышке ӱжыктен улына. |
| 733 |
Чылт нимогай юапым кодыдежак ыш эрте тиде. Юралан огыл гын, пырля ик курсышто тунемше йолташ-влаклан. Азапыш верештше рвезылан тидын нерген шонкалаш да утыжым тургыжланаш тетла жап кодын огыл. Пӱрымашын маховик ораваже Купсоласе Ший Кол пӱя ӱмбалне нефть двигичылла пӧрдаш тӱҥалеш. |
| 734 |
Кӱчык справкым веле кодаш перна. Ик группышто тунемше Петя Куклин кӱрылтдегеч факультетым пытара, курсым пырля эртыше Нинажым студент сӱан дене марлан налеш. Шкеже школышто огыл ышташ тӱҥалеш, а МООП да МВД органлаште. Подполковник лиеш. |
| 735 |
Кечывал марте аудиторий омса ончылно чытырен-йодыштын, могай-могай билет катыкемын гын, тугайжым удырал шуэн, мо кодшыжым шотлен шогымешке, мане шканже Купсола рвезе, лучо шке моштымем семын лӱдде пурен лекташ: пан ма, пропан ма... Колаш соромна ик гана веле лиеш. |
| 736 |
Кӧ тугай вара тыгай чулымжо? — ош наймык шинчапуным кӱжгӧ кошар парня туп дене, тугаяк пун наймыкан дене, йыгалтыш Данилевич. — Галютин? Хм-хм. Та-ак... — Брайль системе кагазшым ниялткален лекте. — М-м... Чыла лекцийым колыштын. Хм-хм... Тыштат сай... Хм-хм... |
| 737 |
Рвезе луымшо съездым лупшен пуыш. "Сита-сита-сита", — кидым рӱзалтыш туныктышо. Путырак чот рвезе куаныш! Мочол жап аныклалтеш. Киношко миен толаш лиеш. Шонет гын, редакцийлашке. Карманкурык нерген изирак легендыже шочын да тудым "Ончыко" журналыш пуаш ямдылен. |
| 738 |
Ассистенткыжат такше тыгак каласыш. Манеш, тетла тудым вӱден кошташ ом тӱҥал. Значит, коса — на камень? Ну и характер. Колышт-ян. Кугешнымаш, тиде, йӱмаш дене иктак, порыш ок шукто. Кӱлеш гын, шкеак Данилевич дене кутырен налам. Тачак сдатлет да пашажат пытен. |
| 739 |
Парокраныште пел пу йолан пеҥгыде икмарда капан руш топкешыже шукертак олтен шынден. Пар кунаррак погынымым вушт да вушт рож гыч луктын колтен терга. Кӱртньӧ оратаже пук-пук-пук шӱлалтен чытырна, каван ора гай шокшо юж тунамак йӱштеш кылма, ош пыл лиеш. |
| 740 |
Керемет Корак, аважын вожгоклашак шӱйын йогышашлык азырен! — Ивукым йӧратен ончен ойла Генка. — Тудо чапле бргаир! Палет, Юрка, платформыш, вагонлашке чодырам оптен колтымылан кажне тылзын тудо мыняр налеш? Кум шӱдым! А ме тый денет шӱдӧ колым. Ойыртемым шижат?. |
| 741 |
Вичкыж йолжо ӱмбалан кужу капшым пыкше намиен шуктыш кечывал эрталтымылан кум ӱдыр да ик озаватын илыме пеле шаланыше гай финн пӧртыш, пачерлан пурымашкыже. Тренча капка шеҥгелне шке изи пӧртыштыжӧ кийыше пий тудым чот оптен толашыш. |
| 742 |
Тау Корак Ивук ден антисептикым шер теммеш каплан йӱктышӧ неле шем тӱтанлан: йол ӱмбак шогалаш тӱҥале, капыш вий пурымым куанен шиже. Ынде парокран йымалнат тугаяк лӱдыкшыштӧ коштеда, вагонлашке пырням опта, вашталташ кӱлеш гын, электропила денат чодырам пӱчкеда. |
| 743 |
Надя, поч ӱдыр, кызыт шӱлыкан куваважын кок пулвуйжым торалтен, шокшеш лакемын, шер гай шем шинчаж дене унам онча. Кушкын шуэшат, Моркышто лу класс деч вара метеостанцийыш пура, Афган сар гыч толшо рвезылан Волжск олашке марлан лектеш. |
| 744 |
"Йӧра, вавай, але илем" манын, куандарен кодышат, рвезе ачанак кодымо корныж дене Курыкйымал ялыш волыш. Тушеч, Азъялыш шола кидеш коден, Эҥерӱмбак ошкыльо. Эчан чӱчӱжӧ подылшырак ыле, ватыже лӱшкен коштеда. Ӱстембак олмам, мӱйым, пӱрым луктын шында, чесым орала. |
| 745 |
Палыде... Пырля Юл серыште окопым кӱнчен илен улына. Тунам тудо сарыш кайыше марийжым ойла ыле, пеш чот келшеныт ала-мо. Вара сареш колымо уверым нале да иканаште чурийже лампыла йӧрен кайыш. Тулеч вара вуйым ыш нӧлтал. Ындыже кузерак?. |
| 746 |
Морко редакцийыш каяш лекше поэт Альберт Степанов тышан пижын шинчын. Очыни, корныштыжо шокшо киндым авызлаш шонен. Коктын ынде почела омсашкыла шунешт. Янак воктен кредалше-шамыч гыч иктыже, кирка неран руш, киндан рвезым ужын шуктыш:. |
| 747 |
Оҥай ыле Алюк ден когыньыштлан тыгай кугу содомеш вашлияш да, вӱрым шӱведен, кинде сар гыч утлен лекташ. Рвезе каласкалыш, кузерак истфилфак олмеш педфакыш верештын, кузе академический канышыш лектын, мом кызыт ышта, кӧн дене ила. |
| 748 |
Йӧратыме ваваем, — воктеныже изи годсыжлак шӱраҥыштеш, вачыжым ниялткала, — мыйже вет иканаште ом кай, але шуат... Лу кечым пуэныт. Эрла гыч веле шотлаш тӱҥалам. Омат пале, тиде лу кечыжым куш чыкаш. Эрла маныт гын, эрлат рат улам ыле. Ондакрак каен, ондак пӧртылат огыл мо... |
| 749 |
Такше мыят язи годсек чывигыла кыдетлен, иге агытанла шулдырым шаралтен колтен, "Ку-ка-ре-ку-у!" мураш Купсолаште ситенам ала-мо, пылла почешем ужатен толыт", — кугешненрак шонкала Юрий. Да ушышкыжо тока чодыразе коклаште колмо ик оҥай толын пура. |
| 750 |
Кавасе Ача дечак тыгай да моло пале нерген да эшеже мо верч марий мурпамашеш шолын лекмем каласен пуэнам: кузела йӱлышӧ кум суд-комака гыч илыше лектынам — лудшем, мый дечем ит ойырло, манше улам, вет тый але нимомат от пале, сандене пиаланрак улат. |
| 751 |
Ынемак тӱкале тидыжым ончылмутышто, ынемак... Але романже тӱҥалынат огыл, а ме шкенан ваштареш мардежым тарватена. Огеш кӱл але, огеш!.. Э, чу! А молан огеш кӱлжӧ, молан лудшылан ондакак палаш огыл, романна тӱрыс йыжыҥже дене мом авалтышаш?. |
| 752 |
Школыштыжо "Великий Сталинский закон" концертым ямдылыман пешак, яллашке лектын коштына. Тергышаш тетрадьше курык ора погынен. Концерт веле гала, кажне кастене яллаште лекцийым лудынас, докладым ыштена. Йӱд лиймешке калык дене... |
| 753 |
"Тыгайыштат иленат кертман вет айдемат", — шоналта руш, йӱштеш когаргыше кугу, пӱгыр тупан нержым носовикыш почка. Окшак Онтонын шукертсекак йӱштӧ налме пылышыже ковышта гай лийын, ӱмбачше коваштыже коштырген велеш ынде. Туржеш теве озаже. |
| 754 |
Пений, недоике нерген ойлат, туге умыла Марля. Тудынат тӱлышашыже уло. Заёмжо деч пачерлан шогышо Ольга ик гана утарен налын ыле, шарна. Адакат вес заём лектын, шоктат. Тугайже государствын шочынак шога ала-мо, — шотшо дене мугымата шоҥгат, — мый декем шуын ынышт пиж ыле тачыже... |
| 755 |
Акчив, акчив тудын таче! — йыгыжгенрак ойла сурткува. — Кок комсомол ӱдыр тожо тудым вучен коштыт. Кунар шукырак собранье, тунарат веле мемнан илышна ударак да ударак лиеш. Теве, уна, недоимкым пӧрт мучко погашат Ольгамак вучен шинчат. |
| 756 |
Нунын деч вара шып лиеш. Ынде шӱдыр пӧрдмӧ йӱк веле шокта. Ик жап гыч вургем ораште ужгаш вӱдыл пыштыме аза каньысырланаш тӱҥале. Кидшым ала-кузе тӱжвак луктын кертын. Йӱк деч посна умшам чот карен шынден да шотешыже йӱкдегеч магыра. |
| 757 |
Мо кӱлеш тыланетше? — кырт-корт миен ронча да кидышкыже налеш. Кукшо йолымбалым кашта гыч коҥга воктеч конден вӱдылеш, мӧҥгеш пышташ тӱҥалеш. Аза ок чарне, кок кидшыге кудывече окна янакыште шогышо кум литр пурыман банкым ончыкта. Оза кува тушто кӱчымторыкым арала. |
| 758 |
Пра-а-а! Пра-а-а! Праа-ам! — лупшкедылеш. Пеш пала кува, изин пешак кочмыжо шуын. Пра — тиде шӧр. Але шӧр тукым гыч. Кӱчымторыкат тудлан садыгак пра. — Пра-а эше тыланет? Кий верыштет, шӱкшӧ пыдистып! Нимогай прам мый дечем от нал. Теве ават толеш. |
| 759 |
Мый чылалан шӧрым ситарен ом керт! — мане Марля кува, шинчажым йоча ӱмбак виктарыш да. — Таум ыште але, кинде нӧнчыкым пурын, чызашым ыштен, умшашкыже шӱшкаш тӧчем. Кечыгут магыра ато, лымже уке. Молан гына пуртышым тыйым пачерыш, молан гына пуртышым, мо ияже мыйым алгаштарыш, ала... |
| 760 |
Ой, ончо тый, мо, чылт иле чонанла от кой, Марля аке. Йоча вет тиде, ок умыло! Кечыгут кӱчымторык атетым ончен киен. На, уке гын, вич теҥге! Пу, манам, кӱчымторыкетым! Тугай чарка гайжым каза пачаланат пукшетыс. Мыйын Юрикемже тыйын каза пачатымат ок шого мо вара?. |
| 761 |
Тиде каважын иктаж вере пундашыже уло гын, уке гын? Тушто, койдымаште, ала-могай планетыште Юмо коштеда дыр. Мландыште мо ышталтмымат пала дыр да, толын, ончал каем ыле кеч... Мландӱмбалне тугай сар каен шога! Тудым чараш ок лий мо?. |
| 762 |
Шӱлыкым, уто шонымашым, ойгым да азапым, мо эше умбалне вуча — тудым кораҥдаш, шӱлыкым пытараш тыге шонен мумыжлан Ольга шкежат йывыртыш. Ойла да ойла. Коклан адак шогалеш, шӱлымыжым колыштеш. Ик пият, ик улазат тетла уке. Ындыже ӱшанашат ок лий. Йӱдлан корнеш кӧн кодмыжо шуэш?. |
| 763 |
Тылзат тидын годымак шканже ситышын нӧлтӧ да каваште ийын кошто, нойымеке, ала-куш каен йомо. Волгалташ тӱҥале. Такше ынде Изикугунур ялым эртыме да, кунам шуэш Весшӱргыжӧ? Волаксолажым эртет гын, Янгуш ден Смычкыжат, Карасим курскажмытын Азъял Починкаштат туштак веле да... |
| 764 |
Лина акай пу руымаште коштын, кызытат чодыраштак чай. Ме икана тыге, путырак шучко йӱштӧ годым, Маршан чодыраш пулан каен улына. Уке гын, тереш огына олто гын, пугомляла кылмен тӱҥына ыле. Йӱштыжӧ тиде войналан кӧра тынар талышнен ала-мо, ондак тыгайжымак палалтын огыл. |
| 765 |
Лум ора, пӧрш ора, мый Купсолаш миен пурем, шона. Йол ияҥше, кӧтырма веле, гылде-галт... Авам ден коктын оҥнам шинчавӱд дене мушкына, ӧндалалтына да. Тудын олташ пужо кодын огыл. Канен шогаш уке, пилам налын лектына да, лумым келын, шкенан олмапум йыгена. |
| 766 |
Шого, Юмын воштончыш, Юмын сорта, мыланна, аҥыра шорыкет-шамычлан, пача-шамычлан, тиде эргым йол ӱмбак шогалташ мом да кузе ышташ кӱлмымак ончыкто. Коклюшыж деч Юрикым кузе эмлаш кӱлеш, лочо ынже шинче адакшым. Черже могайымат меже огына пале, больницыш наҥгаяш вийна ок сите. |
| 767 |
Палет, Ольга, кызытак тый коҥгаш олтен шынде. Туге кончыш мылам: эргычым кинде кышкыме лопка кольмеш пидын, чылт чарамак поче-поче кум гана чот эҥше тулшол ӱмбакак пуртен лукташ кӱлеш. Чыке-ет — луктат, чыке-ет — луктат. Ик гана олтымаштак ыштыман. |
| 768 |
Авый колтен да... — ӧрынрак малдале рвезе. — Ольга Сергеевна, тендам конюшньышто имне налма гыч эре ойырен кодат да авый лӱмын ойлаш шӱдыш, тиде гана налде ынышт код ыле, мане. Таче да эрла чодыра гыч пум кондаш да монь имньым колхоз член-шамычлан пуэдаш ыштыме. |
| 769 |
Да тылеч вара Каврий вате чаманымыж дене шолыпынрак полшаш, тӱрлӧ уверым ондакрак пуэдаш тунеме. Кызыт Каврий укеште вес бригадир коштеш гынат, Ольгамыт шотышто ондакысе озан шӱдымыжымак веле шуктен шога. Сандене эргыжым Каврий вате шолып увертараш колтен, уна. |
| 770 |
Тер йымалне кычыка лум кочырге мурен шортеш. Йывук марийже деч Ольга Польша чек гыч кум серышым веле война тӱҥалме деч ончыч налын шуктыш. Эргыжым пеш йодо, фотосӱретшым колтыза, мане. Уке, ышт керт. Пала: пулемётчик, пала, герман войска первый кечылаштак ӱмбакышт керылтын. |
| 771 |
Ольга кызытат ӱшаныдымын шӱлалтен колта: кушко чыла тиде йомын кайыш, кӧ йомдарыш, Ленин ала Сталин? Да шонымыж деч шкежат лӱдӧ, вургем йымалан капшылан дыр-дыр-дыр чучын колтыш. Мочол уло улмаш тушманже Сталинын! — сар тӱҥалмек веле чарнышт айдеме-шамыч увер деч посна йоммым. |
| 772 |
Ожсым шарналтыме дене Ольга шкежат йочала чучын колтыш, пӧртӧнчыл тошкалтышым куржын кӱзыш. Белугин Толя семынак пӧртыш каван ора виса парыш савырныше йӱштым пуртен, йолжо дене кылде-голдо яклештыле. Мыжерым кудаш сакен, саслоҥа дене петырыме коҥга аҥым почын, кидым ырыктыш. |
| 773 |
Кугу Шале кугу. Пуйто ял покшелан кугу ыресым пыштеныт, уремлаже туге койыт. Нунынат тугак Ӱлыл да Кӱшыл полко, а Регенче купыш кайымаште Кӧршӧк почиҥгашт уло. Еҥ-влак огыт кой, шокшышто коҥгашт воктене кӱнчылам шӱдырен ракатланат. |
| 774 |
Купсолаште нунын пӧрт велышкак шкевуя шупшын пуртышо имне эрденысылак капка вуйыш, оҥган капка меҥгыш тӱкныш. Терыште Ольга тарванен ыш керт тольык. Окнаш ончалышт ыле пошкудышто... "Авамжын шинчажат тӱлыжгӧ. Ынде толын шушыжо колем мо тышак?" Жап эрта да эрта. |
| 775 |
Ольга сайынже але кутыренат ок керт, чытырен шинча. Арака дене туржыт тудым. Шолтымо арака пушат нерыш пурен кая. Пӧрткӧргӧ пычкемышалте. Окнаш ончальыч да ӧрыч: эрдене тугай яндар шогыш, вичкыж мардеж витарыш, да чыла тидым кунамрак поран вашталтен шуктен?. |
| 776 |
Чечас мый тудым терге кудывечыш пуртем, леваш йымалне вер сита, шудетымат волтен пуэм. Да эше леве вӱдым йӱкташ кӱлеш тудлан. Кузе ушешет возо эше, Сергеватшешке? Капкончылно имньын кылмен шогымым шекланат гын, штрафымат тушкалтен пуат. |
| 777 |
Пуэм теве тыланет колаш! Бронькам, Каврийым куандараш мо? Вуетге шылте. Мый саслоҥгатым шӧрынрак шогалтем, юж пурыжо, а шокшо ынже лек. Кие тушто. На, первыяк Лазыр кугызан кабакшым йӱын колто, ик кружкамак шалт шынде, нумалеш. Шого, Юмылан каласен толам, ончыкшо мо лийшаш, ончалам. |
| 778 |
Подылалыт изишак. Адакат аза дек куснат, коҥгаш пуртен лукмо полшен але уке? Тӱжвачше тидым палаш ок лий. Таклан огыл ала-мо тынар малыш, шоктат. Тевак вет йӱлен кая — воштылыт. Адак вет туге толман ала-можо, аважат саде коҥгашкак пурен возын. |
| 779 |
Мӧҥгӧ миен, мыжержым кудаше, коҥга воктек ырыкташ мийыш. Аваже шӱльӧ мелнам кӱэшт шога ыле. Нӧшмӱйыш чыкалтен, икмыняр осым салма гыч иканаште пукшыш. Ачаже, Каврий, кирзе кем шулышым тумыштен шинча. Тудо Шолеҥерыште "воеватла", кум кечылан йодын толын, "Пошымъер салтак". |
| 780 |
Кызытше конюх-шамыч дек ошкыльо. Вуйжо йыр шона: раз ынде Ольга имне дек толеш, тачыже тек налеш огыла. Но тидлан акым шындаш кӱлеш, так ынже лий. Тек Ольган аваже, Марпа кува, ик мӱшкырым йӱктен колта, мокмыр витарымылан тиде пеш йӧра. Яран аваже колен. Шижтарен колтем. |
| 781 |
Теле тугак осаллана. Шагал кечыже коло вич градус йӱштӧ дене эрта. Кумло-нылле, вот тудын шкалаже. Да эше мардеж лулеге воштет лектеш, кеч мыжерым чие иктым огыл, а ӱмбала. Лач изишак ужга гына утыждене кылмыме деч утара. Февраль кыдалне веле йӱдвошт-кечыгут лумым опташ тӱҥале. |
| 782 |
А вет тыланет Кушак Марпа путырак чапле лӱмым пижыктен пуэн, а? Тый вет чуриетше денат опонявоҥгымак веле ушештарет, тугаяк пальтка сынан улат. Пылышетат саде воҥгын оворкажла лывыжген кеча. Саретшат тыйын Шолеҥер гайыште веле эрта, Пошымъер салтак тос!. |
| 783 |
Вот могай пашаже... Толий эргыже тудын марийыште сайын йоҥгалтшашлык "Анатолий Белугиным" кӧргыштыжӧ нумал коштын, талантым, вик манаш гын. Ала кугу, ала изирак, ала чарныде возышо, ала йомын-нӧлтшӧ писатель-прозаикым пален ышна нал. Тудын ниможат печатлалтын огыл. |
| 784 |
Икымше передаче деч вара Ленин сад шеҥгелне кок пачашан пу пӧртыштӧ верланыше "Ончыко" журнал редакцийыште Валентин Дмитриев, ноябрьыште 1927 ийын Морко районысо Чодырасола ялеш шочшо, Колумб семынак Весшӱргӧ школышто тунемше, кызыт тушто жаплан ышта ылят, пӱтырен кучыш:. |
| 785 |
Во-от, шарнышда, М. Шкетан лӱмеш театр шочмылан 80 ий темме юбилейыш. Галютин деч йодыч: "А тый кузе, кает?" Маньым: огым. Моланжым шым умылтаре да йодыч: "Кузе? Куд пьесын авторжо улат, эшеже Георгий Пушкин нерген романым серенат. Тугай кугу пайремышкат ынет мие?!". |
| 786 |
Так што, — рушлат палем исакше! — родем-шамыч, тиде возымем деч ида ойырло, мом тиде Ялзак толашен да пешак шуко орален манын вурсаш ида ямдылалт, романем гаяк эрыкан уламат, нимом-нимом тендан деч шылтен ом возо — ийготем тойышашлык огыл. Лимит, лими-ит, едрит-кудрит. |
| 787 |
Адак монден кодышаш огыл: черновикым серыме кагаземжат эсогыл ӱмыр мучко М. Шкетан театрыште ыштыше артист Георгий Пушкинын шке илыш корныжым тывеч-тувеч серыме общий тетрадьше... Тудо ик могырешыже кажне лостыкеш возен, а мый — вес велешыже. Тидат парадокс. |
| 788 |
Вараже, илен-толын, мый саде икшывым Николай Островскийын "Вурс кузе шуаралтын" романым марла лудмем годым шоналтышым. Чынакак, мемнам изинекак вурс семын тулеш да нужнаш шуарен куштеныт, нечкын ашнаш йӧн уке ыле: илет гын иле, уке гын коло. |
| 789 |
Кӱжгӧ одар пушеҥгем пытыш. Тудын шоҥго мекшан кӧргашышкыже ачам тулым пыштыш. Кугу вочко гае мекшан кукшо кӧргашым тул авалтыш, шӱшкен-пӧрдын нулыш. Шараҥгем пытыш. Шогымо верыштыже шӱчан ломыж да мланде пелен кӱчык иле омарта ком пале веле кодо. |
| 790 |
Тиде шараҥге олмым ончем да лӱдам: ончыкыла вашталтше ийлаште мемнан суртна да ешна тиде верыште умбакыже тичмаш кодеш гын, сай ыле. Пушеҥгын чонжо уло. Ала ӱчым ыштен кертеш да... Ит сыре, шараҥге, мый ачам дене ваштарешыже кредал кертше шым лий. |
| 791 |
Пызле шочын да кушкын, но вожшым кажне гана саде шошо вӱдак мушкеш. Санденак пелвек тайнен, парчалажым, эҥерташ тӧчышыла, мланде ӱмбак волтен. Но ила. Кажне шошым, угыч вашлийын, чевер кечылан куанен, мушкылтшо вожшым корем серыш йымакрак колта. |
| 792 |
Эртыш теле да кече кӱшычын яндарын, левын ончале. Ош лум суремалын шулыш. Шулдыран уна-влак тольыч, шер темын муралтышт, пызлем помыжалтышт. А пожалтше пызлемже чечемын, ужар тӱсан платьым чиен. Шошо вӱд дене мушкылт тӱзланыш, кудыр ӱпшым сылнын кудыртатыш. |
| 793 |
P.S. Пызлет шоҥгемын, Анатолий. Тыйым ужнеже, очыни. Но уке улат. Веселан, лач тыйын гына кертме шыргыжалметым тетла ок уж. Мый Юмын каласыме сугыньжым шарналтышым: айдеме, пушеҥгым шынде! Теве Толя шынден коден... А ачаже улыжымат руэн. — Ю.Г. |
| 794 |
Але иктаж-кӧлан тидым лудашда перна. Южо мутшо келшыдымын чучеш гын, нелеш ида нал. Тышакын шке ужмо-колмем, шӱм-чон шижмашем, шонымашем веле возем. Шараҥге, пызле, Коваште Юрикым йӱлышӧ коҥгаш чыкен лукмо тӱҥалтышем ынде кумыл шокшылан йӧрат. А теве умбакыже:. |
| 795 |
Ӱдыр йоча нелын черлана гын, Юмылан кумалын, мутым пуат, первый йодшо качыланак пуэм — сӧрат, тольык илышымак кодо, первый качыланжак йӧршӧ лийже. Пӧръеҥ икшывым, шаҥгат ойлышым, Кугыжан Юмылан ужалат, кугыжан Юмын салтакшылан йӧрыжӧ — сӧрвалат. |
| 796 |
1939-1941 ийла. Тошто пӧрт. Тушто ала иленам, ала уке, ом шарне. Очыни, тунамже черле киенам. Кызыт мемнан весе. Чиялтыме кайык-влакым пӱчкеден сылнештарыме окна серган, вич окнан. Уремышкыла кум окна, покшел окнаже кок век почман. Кудывечышкыла кок окна. |
| 797 |
Вынем гыч почаҥ лектын, пӧртыш пурышым. Тувыр урвалтым йолаш каснык йымач шупшын луктын, кайыкем-влакым окнаш колтышым. Тӧрштылыт, яндам чапашт дене удыркалат, кӱварвак камвоч волат. Лапчыкым налын, юмоҥам эрыкташ пижым. Изиш гыч авам пӧртыш пурыш, кидшым шаралтен колтыш:. |
| 798 |
Пӱя серыште иктаж лучко шараҥге-ошкыпу пурла велыште, тынарак шолаштат. Шолдыра улыт, пеш сылнын вӱд ӱмбак тайненрак одарланат. Мыйын возымо 1965 ий мартеже тушеч пелыже веле кодын. Нуным чылаштымат акрет годсо еҥ-шамыч шынденыт: вожышт дене вӱдлан урын каяш эрыкым ынышт пу. |
| 799 |
Агачий Павыл пареҥге йыраҥыш ломыж шаваш каяш лектын, но кушеч тӱҥалаш — огеш пале, сандене ачамлан ончыктен пуаш пырля каяшыже логале. Кугу Шале Йӱлемото тураште кужу пылышан ала-мо наста шудо кокла гыч кудал лекте. Кычкыральым: "Ончыза!". |
| 800 |
Омсаже тӱчмӧ гынат, тӱкылымӧ огыл. Авам саде омсам шӱкале, писын гына пурен йомо, клат омсаш керылте. Пычкемыш клат гыч Торой Маний куржын лекте, кидыштыже — йымал вургемже. Ачамже, мый виш гыч ужам, пычкемыш клатыште йолашыжым нӧлтен шога. |
| 801 |
Пашаште возаш кӱлеш манын ӱчашен, мый денем шотым ыш му, пуашыже перныш. Тыге авамлан пуымо мутым пудыртышым. Карандаш керте. Кастене авам пеш вурсыш, тыланет нимом ӱшанаш ок лий, эре ондалалтат, мане: "Жульык пӧръеҥ-шамыч дене илем". |
| 802 |
Шуктыш. Пальтом йӧратен чием. Кас велеш мемнан курыкыш шуко йоча толын лекте, кажне гана пычкемыш лиймешке лӱшкен кият. Мыйын ни издер, ни ече. Сандене ончен шогем. Кидыштем кок шӱвыроҥ, йытыра тугай. Шукерте огыл ачам кок сӧснам шӱшкылын ыле, кок шӱвыроҥым ыштен пуэн. |
| 803 |
Колхозышто телым паша шагалемеш. Теле йӱштыштыжӧ яра пӧръеҥ-влак правлений пӧртыш погынат, мемнам, изи-шамычым, кырат, магырыктылыт, домином перкалат, карт дене модыт, ала-момат кутырат. Викентий йолташем дене тушко чӱчкыдын коштына. Когыньнанат ачана тыште лиедат. |
| 804 |
Теле кужу да йӱштӧ. Но мемнам чотшак огеш лӱдыктӧ. Микалынватын Плагий сӧснам онча. Имньым кычкен, нунылан пареҥгым шупшыкта. Ме Викентий йолташ дене "полшаш" коштына. Икмыняр жап гыч Викентий Плагийым йӧратыш. Тудыжат шиже ала-мо, "Таҥем" манаш тӱҥале. |
| 805 |
Кугу мӱшкыран гынат, уржа тӱредаш кошто шол. Мыят пеленже. Пасужо ушкал шӱгарла воктен корем лишне. Кече кас велыш тайнен. Авам кенета нелеме, кыдал пӱтыралеш, мане. Иван вате да моло пошкудат мӧҥгӧ каяш кӱлешым шижтарышт. "Кылта орам воземат, мием веле", — ыштале ачам. |
| 806 |
Пӧртыш куржын пурен, вашкӱзым кычальым. Уке да кӱзым нальым. Шӱртымат пеш кычальым, но межым шӱдырымӧ веле. Ургымшӱртыжым кушто муат, иктаж вере кия да... Чылажымат писын наҥгайышым. Изиш лият, Иван вате тольо, вара мончаш олташ кайыш. |
| 807 |
Тыге таче кумшо августышто Олюк шӱжарем шочо. Мый кресачамыт дек куржым. Кресавайже коҥгаш олтен, мелнам луген шынден. Шольыжо Колюш да пошкудо Венямин модын куржтална. Венюк кишым пелташ коҥгаш вуйжыге шӱшкылтын, да ӱпшым йӱлалтен лукто, вавай коҥга деч кордыл колтыш. |
| 808 |
Лум выжге велеш. Мый шепкам лоҥам. Ял калык ӱярням пайремла. Ик сурт гыч весыш, икте-весым ӧндалын, муралтен-лодыманден коштыт. Коклаштышт авам-ачамат койыт. Азан мален колтымыжмӧҥгӧ, шкенан шот дене почешышт оролен, Вӧдыр Павыл Райка, Викентий да мый ӧндалалт коштна тожо. |
| 809 |
Ямле шошо кечын кас велеш ялна воктенак Лавыран олыкыш тӱшкан погынен кайышна. Сакар Пӧтыр Найук, Зик, Терентей Йыван Галя, Пӧтыр Иван Райка, Варсонопий, Осып Йыван Эчук улыт. Ужар шудым тошкен, нарынче вуян моклакавуй пеледышым погышна. |
| 810 |
Олымбал йымак пурен але вургем йымак шылын шинчам. Ик жап гыч эркышна, кава волгыдемеш, вучымо кече шыргыжалын ончалеш, уремыш лекташ ӱжеш. Вуйым савыральым гын, тораште шонанпыл шога. Уремыште, изи корем лакылаште, ӱярня курыкышто вӱд шошымсо семын эҥерла йога. |
| 811 |
Ик кечын шуко-шуко салтак мемнан ялыш пурыш. Правлений тураш строй дене шогальыч, варажым сурт еда шаланыл пытышт. Мемнан пӧртышкат нылытын логальыч. Мыланем пушкыдо калачым пукшышт. Но шагал жап шогышт. Чеверласымышт годым йытыра вурдан кинжалым, ужар кружкам кодышт. |
| 812 |
Сар тӱҥалмылан шукат эртен огыл, а илыш нелемеш. Кугу, волгыдо лампе тул олмеш — сокыр колятул. Шовын, шинчал, шырпе, красин шагалемын. Пӧрт ырыкташ пу уке. Имньымат чӱчкыдын камисыш наҥгаят, нунышт кажне камис деч вара шагалемыт. Киндат ончычсо семын огыл. Тошто анык шагалемеш да пыта. |
| 813 |
Шыже велеш гына исак шӱлалтена. Пареҥге шуэш, у кинде — теммеш огыл гынат, катышет лиеш. Йоча коклаште тыгай воштылтышмут лекте: "Их-кук, вара-чук! У пареҥге шуын, лук. Ынде от лий куштыра. Эй, Толян аваже, калай кольмет куштырак?". |
| 814 |
Андрий ватын куд йочаже уло. Ушкалым огыт ончо. Мый шаҥге "Их-кук, вара-чук..." маньым вет, ала-кудо йочаже у пареҥгылан куанымыж дене тыге ойлен моштен, а йолташ-влакше авалтен умыленыт: пареҥгыже калыкын илышыште эн кугу эҥертышыже. |
| 815 |
Йӱдым омым ужым: ачамат авырымаште. Мыйже ӧрдыжтӧ шогем. Ачамже мыйым ужын лишемнеже, но фашист-шамыч тудым мӧҥгеш еҥ коклаш шӱкал колтат. Шортын пожалтым. Шинчам почмек иже чарнышым, омо веле гын, ызыра сайыс, шоналтышым. Уэш чот мален колтенам. |
| 816 |
Но ургымо машина ала-мо лие, сандене Микит мӧҥгыжӧ кайыш. "Ала те иктажым ыштен пӱтыркален улыда машиныжым", — мане авам. Машина шотышто Терентей Йыван Кычырий титакан, пожале. Тудын толын коштмыж деч вара трук руалмыла чарнен шогалын, ургымым чарнен. |
| 817 |
1943-44 ий теле пеш йӱштӧ лие. Ынде леве шошо адакат тудым вашталтен. Мемнан гын каникул. Тугакак илаш пеш неле. Эшеат кылме пареҥге йыраҥ ӱмбалне калык тич коштеш, вӱдшоран вишкыде лавыраште йыдалйола пижын, пареҥгым пургедыт, кажныжат кеҥежлан утларак ыштен кодынеже. |
| 818 |
Шуко ий вучымо увер могай ыле — каласаш мут ок сите. Кугу Купсолана гыч кандашле ала-мо пӧръеҥ каен, кажне сурт икте гыч вич салтак марте пуэн гын... Ынде вучаш тӱҥальыч моткочак! Мый кокымшо классым тунем пытарышым. Ачам Рига ола гыч уверым колтен. Кунам шкеже шуэш, пале огыл. |
| 819 |
Марийышт да эргышт деч увер налдымыже пеш ойган улыт, нунышт эшеат чот вучат. Кӱшыл пӱя ӱмбалан иктым, салтак вургеманым, авырен, кумылын мутланен, паша калык сар нерген, толшаш нерген йодыштын. Тиде салтакше пошкудо ял гыч. Кок кечылан веле мӧҥгыжӧ толеш улмаш... |
| 820 |
Кумшо классыш коштам. Чопай Райкак туныкта. Варарак Коваште Япык Сергей Ольга — Юрикын аваже, Эчей Тоня, поп ӱдыр, тӱҥальыч. Лум возо, кече йӱкшемдыш. Армий гыч толшыжо толыт, но ачам але уке. Тыгак Исак азият. Метрий Эчук Волой дене шоссе корныш коштына, ала вашлийына, шонена. |
| 821 |
Игече лавыртенат, урок пытымек, вынер сумкам сакалтен, уремыш куржын лектым. Мемнан класс ынде клуб пӧртыштӧ, правлений воктен. Уремыште Эчей Ольга ужын: "Толя, ачат толын, курж вашке". Ӧрмӧ семынрак лийын шогалын, Ольгам тӱткын ончем. Почешем йолташем-влак куржыч. |
| 822 |
Чорек Эчей Тонямат туныктыма гыч луктыч. Ӧрдыж ял гыч Тарасов толын. Уремеш Терентей Кычырий ден Вачий вате вашлийыч. Кычырий ойла: "Вот, тиде ӱдырамаш ынде тыйын ават лиеш". Вуем савырныш, шинчавӱдем лекнеже, логарвундашыш комыля толын шинче. Нуно кораҥ кайышт. |
| 823 |
Кеҥежымже илет тудо, адакат шуко модмо, йӱштылмӧ, тын гыч лекмеш пашам ыштыме, ачам тугак колхозвуй, тугак Вачий ватыжым пойдарен кия — авай денат ила, тудын денат. Пӧръеҥ тыгай лийман мо? Тышкыже кеч вожылам да ом пуро ыле, кӱлешыжат укес. Ме айда тӧчена да тӧчена. |
| 824 |
А мо, Каврий Толий чын ойла! — палыме пулатньык кынел шогале. — Тыгай колхоз лӱм, "Родина" лӱм, нигуштат укес. Ме фашист немыч дене мо верч кредалын улына? Родина верч, Сталин верч! Давай колхозлан Каврий Толян муын лукмо лӱмым пуэна, колхозна "Родина" лийже!. |
| 825 |
Ачамым колхозвуй гыч луктын шуышт, тунем коштын гынат... Кугу колхозлан, мыйын пуымо лӱмемлан, Сосо Йогор вуйлатыше лийын шогале, алмаштышыже — Микитан Чопай. Шарнеда дыр, Чопайын Райка ватыже эше мемнамат туныктен, Кушак Ольган йолташ ӱдыржӧ. Авамжым бригадирлан чыкышт. Адакат... |
| 826 |
Эркын-эркын мондышт. Кугу Шале Калистратым армийыш ужатат, тудо школыш чеверласаш пурен. Кудывечыште тунам гына Розам ужылалтышым. Ну, куанышым вет! Шыргыжале! Умыла-а. Шыргыжеш гын, тугеже йӧратас, шонен муым. Серыш азап авамланат толын эсогыл... Воштыльо: могайрак ӱдыретше?. |
| 827 |
"Тревога" фильм урок деч вара школеш лие, шарнет? Ачам йӱшӧ толын пурыш, ме йыгыре ыльна тый денет. Ужна, кузе тувыржат лектын кержалтын, лӱҥгедылеш, шӱвылым йоктара, тынже кодын огыл. Ну, тиддеч вара тудын йӧратыше эргыже тый декет кузе мийышаш да каласышаш: "Йӧратем, Роза"?. |
| 828 |
Икана визымше классыш пурышым. Моланже, мемнан ял гыч армийыш каяш шуаш тӱҥалше Когой ден Микалым вашлийнем ыле, нуным салтаклан налме деч ончыч военкомат туныкташ колтен. Кушак Юрикым пеш аҥыртылыт, кырат да монь. Чаманышым да ойлем:. |
| 829 |
Окшак марий Чачукын марийже лийшашет адак... Кечывал жапыште коктын кожлаш шуко жаплан йомыч. Вара коктынат, чот чеверген, пашалан пижыч. Шижтарышт: пӱнчӧ укш дене икте-весыштым лупшеныт, кредалыныт улмаш. Лектеш — мыйын кужурак йылмем верч. |
| 830 |
А мо, чылт вӱдышкак онченам, шона кызыт Марпа. Мӱшкыранак улмаш. Лекде мо, лекдеак ок лий шол, вараже пеш пале лие: Купсолалан тыгай пудапкам сакен код — чечас вет почкалтышым пижыктен пуат игетлан, шканетше — выляткам. Яргак Майраш лектат. |
| 831 |
Эргын ачаже сар тӱҥалме деч ончычак утлыш, шочшыжым вучен ыш шукто. Кок-кум серыш дене пеш йодын толашыш гойо: "Ончалшаш ыле эргым пел шинчам дене". Ончалат теве! Сарат тӱҥале. Сар тӱҥалме деч ик ий ончыч первый майыште шочын гын, мыняр жап эртен ынде?. |
| 832 |
Ури, ури! Айда ошкыл колтена. Шогал кертынат гын, коштынат кертат ынде, изи колоем, — кӱварыш волтен, камвочмо деч шекланен, ошкылыкташ тӧча. Шкежат шырчыкла куанен: але вара тиде ньога таче гыч кошташ тӱҥалеш? Теве шошо да шырчык айдеме дене мом ыштат... |
| 833 |
Кӧм поктен тиде? — йодеш шкеж деч. Япык ача лийшым, Сергей марийжым, тукымжым шереш да акрет годсым, ик еҥым пургед луктеш: во-от, тудат лач тыгаяк пекеш ыле. Линат веле огыл, Ойсим эргымат тудымак поктен, ешара, ала-могай пӧкмӧр. |
| 834 |
Пычалтарак ӱпшалтше, ласкалык пытыме верла гыч нушшо, чоҥештылше, нылйола тарванылше шуко чонанже шукертак вольна верыш куснен. Колтыштат тушеч вуйыштым утараш тыршат. Йӱштылан кӧра плокарак гынат, йӱдйымакыла оржан пире, шакал толыныт. Кажне толшын логарже уло, тудо эре кочкаш йодеш. |
| 835 |
Лизук ӱдыржӧ сурт сомылкам ыштен коштеш. Чыла палаш тӧчен коштшат тетла ок йыгыжтаре: уке гын вет тояш да монь кӱлеш, уто роскот. Можо уло Осып куван? Нимат уке. "Айда кӱпыжыс туалгын!" Туныктышым тунам калыкыште кызытсыла огыл, чот-чот колыштыныт — олаште да мо да лӱмын тунем толашеныс. |
| 836 |
Теве тыгай чакнеммутым окен налашет перныш, лудшо таҥем. Мый тидым, вашпошкудо дене лийшым, так гына журналист але писатель семын вуй гычем шонен луктын омыл, шкетак гына веле огыл Осып кувайым колышт шинченам. Меже ужар азам годсек эн йӧратыме улына ыле коктын. |
| 837 |
Пире корнышкыжо шкевуя ок тарване, колын улыда? Шужен колышашым шижын, ӱрывуй пирыже шаман гайыш савырна, вуйым тура-тура нӧлталын, кава дене урмымжо дене кутыраш тӱҥалеш: "и-и-у-у-у, колен пытена-а, иктаж-мом мыланна пӱренат мо-о?" Адак, адак. |
| 838 |
Подышто шӱрым пудыраташ веле ойырлыш, онча, пача-шамыч йол воктенышт пӧрдыт, ма-а да ма-а кечкыжыт. "Кайыза Юрик-каза пачада дек! — шӱрдыл колта. — Писте выньыкда улыс, шӱшса. — Икшывым ок уж да кычкыра: — Эй, рожын мӱшкыр, Морко ситмыж, тореш чапа, кушто улат, пыдистып?". |
| 839 |
Соня ӱдыржӧ шогылтеш теве. Ачамат-авамат поктен огыл, могай мотор пӧръеҥ деч шочын кодын, ала. Аркадият вестӱрлӧ, шыма, поро, кӱкшӧ капан. Койышыж дене, тунеммыж дене тиде ешын пычкемышыжлан ок келше. Ӱдырат, эргат шуко палыше, спектакльысыла ойлен кертше, концертлык улыт. |
| 840 |
Айдеме дене веле огыл тыге. Кечышур погына тыгак мланде ӱмбалан. Кечывал тура кӱшкӧ ончал колто-ян, чон куандарыдыме, ошеммеш пелталтше коҥга тувраш гай каваже. Шӱлашат нимом, мардежат ок пуал. Нӧрепыш ӱмбал налмыла пурен веле каналтен кертеш Марпа кува. |
| 841 |
А Юрикнаже?! Э пиос-пиос, мыйже, каварен кертдыме, шукертак шӱйын йомшашлык албаста, мо ок сите да мо пеш ласка, йытмыжыт, куанен шинчем. Теве мо ок сите улмаш! Кушан йомо ынде тудо. Йомеш гын, чот йомеш-ла тудо. Ну летешка, ну лӧҥгӧр кува. Пире логарыш логал кертеш вет. |
| 842 |
Иктаж коло йолтошкалтыште шке ончылнышт иявуч, шымавуч пошен шогыман лопышто пече чашма ӱлык вошт шуын огыл, Ипатмыт пакчаш мӱшкыр дене нушкын пураш лиеш. Тольык чыла вере почкалтыш. Ольга тушко шуын ыле, кӱэмалтмыла верешыже кодо, аваже ончык кайыш. Поктен шуо да ойла:. |
| 843 |
Пытартышлан капкам ыштен пытарышт да Япык ачай, кудыш черпыт аракам конден, ӱстембак шындыш, — ойла умбакыже Марпа кува. — Ну, Сергей эргым, шке ӱмыремлан мо чоҥышаш уло ыле, чыла чоҥен шуктышым. Пытартышлан мыланем эше ик пу мыжерым урген пуэтат, сита веле. |
| 844 |
Теве немыч Волойда кузе мыйын икшывем пӧрдалтарен... — кузежым рат дене умылтарыш. — Пошкудо ден пошкудо тыге илыман мо? Уна, тенданат эргым таҥашак Санюкда уло. Тудым мыланемат кырен колташ мо вара — пырля вет модаш тӱҥалыт нуно!. |
| 845 |
...Уржа шумым пыкше вучен шуктышт. Ынде Анис полкын тыгыде икшывыже-шамыч эр гыч кас марте Юрикмытын мончашт воктен кугу ломбышто, умбалнырак эше кок кугу ломбышто ломбыгичке орлаҥгылак кечат, пырчын-пырчынат огыл, кормыжыш рӱдалынак кочкыт. Кидышт, умшашт шем пелгандын шемемеш. |
| 846 |
Осып Эчук, пӧрт шеҥгекше йоктараш лекше, ий ӱмбалне ошкыпу коклаште извуй ӱмылкан тарванылмым ужын шуктыш да куржын волыш. Кок век ийым кидше дене солкален, пудыртылын, йӱк деч посна тарванылын, ала-могай йоча утлаш тӧча. Кужу варам нумал кондышат, тудлан шуялтыш... |
| 847 |
Лукто пыкшеракын. Тудлан ондакрак ужашыже кӱлеш ыле, вӱд пундашыш конькиан йол шудымо годым... Колымаш деч кӱч мучашеш кодо, йочам пыртак ияш тунем шумыжо веле утарыш, эше ий тӱреш кок кида чот кыртмымыже. Йӧра эше ӱлык, ий йымак, каен ыш шукто... |
| 848 |
Ондакысе сурторалтышт кузе икана йӱлен, тудым ойла куваваже. Ойсим чӱчӱжӧ, кован эргыже, тунам пеш изи улмаш. Пакчаште эҥыжвондо коклаш тул деч лукмо погым оролен шинчаш веле йӧршӧ лийын... Тунам чыла еш чара кодын, тул нимом ыш чамане, манеш... |
| 849 |
Григорий Герасимыч туныкта, Кугу Шале ял марий. Партийный шемпелганде китель, оҥыштыжо "Калык просвещенийын отличникше" ромб йылгыжеш. Кӧ мом шона, тудым ыштен шинча урокыштыжо... Кугуракше изиракым, вийдымым, тӱрлӧ семын индыра, иша, ондала, южгунам урокышто кыренат налеш. |
| 850 |
Налын пу, уке гын, Ольга! Ындыже чыташат ок лий. Ушемак кая тендан дене. Тек магырыктылеш. Такше мемнан ешыште кармон але марте нигӧнат лийын огыл ыле. Уке гын, лийже иктыже. Э-э, налме деч ончыч Онис Кузьман Йыван кочат дек миен тол, мом манеш тудо?. |
| 851 |
Ой, вучем вет, ну, вучем. Чынак, мом манеш тудыжо? Ойым налаш эре туддек коштыт. Мемнан ял гыч веле гала, чыла велым еҥ-шамыч — эре ӱдырамаш — тудым ваҥат, да эшежым ончыкшо мо лиешым мужедыкташ Осып кувай дек кажне эрдене кум-ныл вате черетыште шога. Толеш, уна... |
| 852 |
Тӱҥальыч саде-шамычет! Могай ӱдырамаш, могай вылятка? Мый ӱдыр-шамычым ом йӧрате. Ужмемак ок шу. Нунын дене ни модаш, ни мо. Мемнан коклаште Ивукмыт дене сарла толашен кийымаште ик ӱдырат уке, тау. Тӱкалтет веле, тунамак шортыт. Шотым муат мо нунын дене?. |
| 853 |
А-а, ужым. Вашлийынже ышна керт, ончычрак каен колтыш. Гармонетым кольым да пурышым. Лектеш веле аман? Йыҥгыр паҥгатшым молан от темдышт? Теве пелкида шокташ тунем шинчат да шола кидетше йолагайыш кая. Когынек иканаште туныкто. Вара вет пеш йӧсӧ лиеш. |
| 854 |
Ипат кочай пешыжак шоҥго огыл. Пылнышырак изи шинчан, оваргыше неран, пешак тугай икмарда пошкудо, нимо-нимо денат шуко еҥ коклаште огеш ойыртемалт. "Мустырий кочат вакшыш кайыш", — вавай окна гыч ужмо годым ойлен. Телыже-кеҥежше эре пурак да ложаш йымалне. |
| 855 |
Вуетгеак ит пуро, — воштылеш, — на теве пеҥгыде совла, удыро, коч, кунар кертат, ларыште олмам нал, сакырныйжат шуко кодын, керемет кувам ужален шуктен огыл. Коч, эргым, коч, шерет теммеш коч. А мый чечас ик "пудапкам" колталтем. Тачылан пашам пытыш. |
| 856 |
Вольыклан выньык налаш мемнан семынак кочайын пистерже уло, коклаштышт пӱкшерме пошен. Туштыжо нимо деч сылне. Писте южым нимогай дене от таҥастаре. Шыже шумек, лышташ коклаште ӱлык велше пеҥгыде, кугу, калитлен лукмо гай пӱктыжӧ умшашет шула, тугай там. |
| 857 |
Вараш кодашат жап уке. Вот мо айдемым туныкта — паша! Тӱшка паша. Нюмырийымат талыш луктеш. Шонен шогаш ик минутетат уке. Ыште! Писын, талын, сайын — еҥ ынже мыскыле, а моэт коршта, моч ок керт, кузе шонет, ынет ыште-ыштынет — чыла шеҥгелан кодеш, койдымаште. Лектыш лийже, лектыш!. |
| 858 |
Поч, могай карт да монь мыланем. Чечас пучымышым шолтена. Шӱрашым колтен дыр. Тудо ок локтылалт. О, могай неле... Ох, эргыжат-падырашыжат... Школышкыжо шыл падырашым пуэн колтем ылят, туарам да монь, тудо тортаже печымеҥге ӱмбалан оптен кода огыл ужат... |
| 859 |
Ӧкым мийымыже ыш йӧрӧ. Такше пинчакан лийым ынде. А посылке... Ме туддеч коктынат йӧршеш йӱктышна. Тиде гана эре салтак вургем, йымал ош йолаш, портянке, тувыр, бумази... Нимо оҥайжат. Ынде вавай почтышто ойлен коден: эре толын ом керт, теве Юрик уныкамлан пуэн колтыза. Мыланем сотара:. |
| 860 |
Мемнан тушто кугу родына уло, Кугорнӱмбал ялыште, Кугорнӱмбал Шальыште. Мӱйым пуаш сӧрен колтен, кладовщик. Юрикетым Ольга дене пырля колтет гын, тыят мӱян лият. Шкетшым ынена колто, йомын кертеш. Меже каяш огына шу, эре паша да паша. Кугурак семын уныкат ужата гын, пеш сай лиеш ыле. |
| 861 |
Мыйым Ольга уржа коклаш пурта, мемнам иктат ынже уж, манеш, уке гын, мӱйнам шупшын налынат кертыт, чоялана. Шинчеш да бидон комдышым налеш. Комдык вочмыж деч ончыч платьыжым нӧлталеш, ӱлык ынже воло манын, оҥылашыж дене темдалеш. Бидон гыч кок парняжым мӱяҥден луктеш да мӱшкырешыже йыга. |
| 862 |
Кумло-нылле еҥ вуй Майра дек савырна. Тудыжын чурийже какарга-ошемеш-йошкарга. Ала-можо тарватыш. Вуйым сака да... О, тиде адыштанымат вавай тарватен кертын! Уло почиҥга вате-шамычым кидыште кучас такше. Туддеч ызыра лӱдыт. Майра деч. |
| 863 |
Вара мый шуко йодынам: мом ойлынет улмаш? Но шӱрдылеш веле... Манеш, вара аҥыра вует дене иктажлан луктын пыште эше, пашам кертат. Тыйынлык огыл тиде. Мый пеленем шӱгарлаш наҥгаем. Да воштылеш эше: тушко чылт яражак тожо миен пурыман огыл. Юмын судышто, эн шучко судышто, лияш перна. |
| 864 |
Калыкше у-у да у-у воштыл шинчен, мӱшкырым туржын ларгыжын. Шукак илен огыл тулеч вара, манеш ыле вавай. Метрий тайыл дене пеш кӱзыктат, шӱгарлаш ужатат. Ешыштак веле орва воктен кая, манеш. Ик пошкудат лектын огыл. Вавайже окнаш ончалын. Колымыж нерген ала-кӧн деч колын улмаш. |
| 865 |
Нигунамат марлан ом кай, мыланем тиде тӱняште марий шочын огыл маншемат, Лина кокай, шоҥго ӱдыр, ынде марлан лектеш! Кузе куаненыт мемнан-шамыч, ойленат от мошто. Сӱанлан шикш-пурак ямдылалтыт. Огым манше кынергут соктам кочкеш. Ынде тиде калыкмутат пытартышлан чыныш лектеш. |
| 866 |
Кайыш мемнам орландарыше Лина кокай. Вольна да пуста кодо пӧртна. Авайлан сыренам. Тыгай марийлан лектын ыш мошто! Мый тудым ачай манаш тӱҥалам ыле. Илыше ача... Тиде могай сай! Мыйым "Морко ситмыж" манын лӱмдылмым иканаште чарнат ыле ялыште. |
| 867 |
Шкенжым шуралташ уна ыш пу, осал кидым тодыльо. Коҥылайымач нӧлталын, иктетым, чурма финканым, омсадӱрыш наҥгайыш, лоч-брдӱҥ вуйжо дене — омсашке. Полшаш толшо Каврий ден вес еҥым вашла кучен чарен, вуйышт денак икте-весым тӧҥ-ҥ шупшалыктыш. Нунын умшашт гыч вӱр кайыш, шӱведен шогылтыт. |
| 868 |
Имньым кычкена, пасу гыч кылтам шупшыктена. Южгунам пиалат ончалеш, колхозын автомашинашкыже, тудо эре шкетынак веле але, логалына. Логин Миклай, Кугу Шале марий, виктара. Бензин пушыжо кузе тамлын чучеш... Кузовыш кӱзен шинчына да шергылтарена, мурена. |
| 869 |
P.S. Тиде ушем дене кӱчыкын-кӱчыкын мыят тунамак серен наламат, возен шуктыдымыжым ушыштем кучем, тиде кызыт толашыме романем деч кандараш тыланда шымынек пуртем гын, кузе тауштеда ыле! Нигушан йоҥгалтдыме, палыдыме эн кугу шым йомак! Марий йомак. |
| 870 |
Ынде вет эре-эре газетым налын, лудын шогаш таранет: кӧмыт тый гаетак серат тушко, могай район, могай ял, мо нерген эшеже? Тӱрлӧ оҥайсырым пален налат, эн-энжым ойыркалет, у мутсавыртышлан юлгыжат. Йоҥылышым от ыштыл возымаштет, эре тунемат. Темыжым, темыжым вет кузе кычалат... |
| 871 |
Сентябрь Осып кувайын пӧрт воктенже Купсола ялланат эн кугу, эн кӱкшӧ — кузе тынар кӱшкӧ кушкынжо кертман? — топольым, пыл декак шуаш тӧчышым, оралгыкта, тушечат лопка лышташ-шамыч йогаш тӱҥалыт. Чыла вере лышташ поран тӱҥалеш. Лышташ йӱр йӱреш. |
| 872 |
Никифырчын урокшымат, шкенжымат йӧратена, тыр-тор койышан огыл, ныжылге, эре ачатла шыман кутыра, кӧн ачаже уло да таҥастарен кертеш гын. Кузе вет тудо сӧралын тӱҥалешыже... Кузе немычым пленыш налыныт, кузе окоплаште кредал коштыныт — сӱретлен пуа дык пуа-а!. |
| 873 |
Моло вере ондак колыштшо-шамычат мемнан дек классышке шыҥ-шыҥ темын шинчыч — нуныштлан ынде Матросовын подвигше у огыл. Мутышт гыч, шыве-шывышт гыч умылалте: туныктышын шорташ тӱҥалмыжым да кузе шортмыжым ончаш погыненыт. Лӱмынак!. |
| 874 |
Ял тарванен мыйын кӱдыратлын шоктен моштымемлан. Пашаштым кудалтен, мемнан кампаньышкак ушнат. Чонемже кузе мура, кузе юарла тыгодым — ончыкташ тугай мут уке. Омыштемак шонаш тӱҥалам: тыгак лийже умбакыжат. Ит пожалт, манам шканем, шинчатым ит поч, окмак!. |
| 875 |
Колыштам Ивукын ойлымым. Пеш кушкедеш, чолган коеш, пелыжым туныктышо йӱкын шарныкта гынат. Класс деч туныктышын "Кӧ пала?" йодышт коштмыж лугыч книгажым саде верыште лудын шуктен, киямат! Нине кок пунтӱрвӧ-шамыч келшен шинчыч, ужамат. "Перфект-плюсквамперфект" веле шоктат, уна. |
| 876 |
Мелна Васлий Микалат Чурик Ивуклан, тыге урокышто лугыч кӧ улам манше гай тӧрштылмыжлан, сырен ила. Мыйым тӱкалта да карандашым кошаргыже дене кучыкта, ончыктылеш, ескыч, Ивукын шичшашыж тура теҥгылеш кошар вуйжо дене тура шынде. |
| 877 |
Классыште веле гала, мӧҥгӧ кайымекемат Когой ден Микале мыйымак кычал толыт. Шуко орадым ыштылына. Семон Толий деч полшаш йодам, а тудо, отличник, игылтеш веле. Кузе полша тудыжат? Тыйын олмешет урокым ышта мо? Ик гана орадетлан тыге класс деч ӧрдыжтӧ коштат, вес гана. |
| 878 |
Вуемлан шыгырым кычалын, мӧҥгыштӧ кугезе кочан коваштым ийлен илыме окнадыме шем пӧртыш пурен, кӧргӧ гыч тӱкылалтын, ӱмбала шындылме ик яра мӱкш омарташ кадырген туртын, коляла пурен возам. Куголя пурен ынже керт — леведышыжымат ӱмбак упшалтем. Шортым-шортым да мален колтышым. |
| 879 |
Ошкыпу вуйжым кӱшкырак нӧлтале, вачыжым вийныктарыш, канде кавалан укшлажым рӱзалтыш. Ик пыл кучыш эртен кая, ошын-ошын коеш, пуйто каван кумдыкшым важыктоя дене виса. Кечеш чевергалше ӧрдыжан тугаяк вес пыл ора ала-кушкыла пеш талын чыма. |
| 880 |
Шерын лекте тошто корак пыжашнам пушеҥге, шӧрын кайышыжым рӱпшалтен тӧрлыш, шаланаш тӱҥалшыжым ӱлык волтен шуыш, уым чоҥаш тек огыт мешае. Эрлашыжым йырым-йыр тымык печкалтмыла чучо. Тиде — шем пинчакан корак тӱча толын шуын улмаш. |
| 881 |
"Ойсим чӱчӱ толешат, ужшашым мыланем ужыкта" манынам ыле ондак возымаштем. Ынде тудо йыжыҥет саҥгашкем керылте. Пером кучаш тунемме годсек вавайын коҥгамбалне шӱртым шӱдырымыж лугыч мом эргыжлан ойлаш шонымым йыгылен, серышыш пыштен, возен иленам, шке гычат ешаркаленам. |
| 882 |
Ӱстелтӧрыштӧ Выльып кугызай, медалян, орденан пӧръеҥ пошкудо-шамыч, ӱдырамашыже темыныт — пурен кайышым илышемын вес йыжыҥыштыже. Волгыдо, вестӱрлӧ лийын пӧрткӧргӧ. Казна вургем, шӱштӧ тамлын ӱпшалтыт, духи, одеколон — йочан нерӱпш пийын гай. Первыяк тиде там куандарыш. |
| 883 |
Кужу вичкыж кап, портупей йымалне гимнастерко, воштончыш кем... Ракш ӱпым шеҥгек йытыран ниялтен, лап пыштыме, ушкал нулымо гай. Лопка саҥга, вияш нер. Тичмаш ош пӱй радаман, кӱжгырак тӱрван, шара шинчан. Вавайынат, авамынат ӱлыл тӱрвышт шыланрак, мыйын веле вичкыж. Усола тукымын... |
| 884 |
Чӱчкыдын тӱйымӧ "да-даже" оҥайын чучеш. Рушла-марла, марла-рушла... Четлыкыш петырыме гай йылмыже пешак писын, чоҥештен, марий тӱняшке, марий йылмыш лекнеже, нигузеат ок керт — чаманет. Тиде вет лӱмын ыштылме огыл, ни мыскара, ни мо... |
| 885 |
Исаковский, конешне. Пытартыш тиде арняште эре Исаковский кая мемнан хрестоматийыште. Алигер деч шерже теме, ала-кушто концертыште ойлен толмекше. Мыят "Зояжым" Олыкъялеш сцене гыч шергылтарен пӧртыльым шол. Пеш кужу поэме да, калык мыланем ӧрын ыле, совым чот кырыш. |
| 886 |
Айдеме. Зосим Сергеевич. Чӱчӱ. Авамын, вавайын, Линан, тудын — ик вӱр, ик ава, ик ача. Мыйжат авам гоч нунынак улам. Ик суртышто илена, ик леведыш йымалне. Чыла иктыште. Но кажныже мемнан коклаште — посна планета. Койыш, кӧргӧ чон, шинчымаш, ыштыш-кучыш, йӧратымаш, ужмышудымаш... |
| 887 |
Купсола шаршудан уремлам, мучко ошкыпулам арала. Ужар мланде, пече, пӱя... Кугу Шале ял велым школ воктеч салтак вургеман, но вачыштыже погондымо еҥ ошкыл толеш. Тупыштыжо неле кугу котомка, кидыштыже кугу кагаз коропка, тудыжо эшеат неле ала-мо, чӱчкыдын кид гыч кидыш кусаркала. |
| 888 |
Куанжым нигӧн дене пайлаш ала-мо да, куш пурышашыжымат ӧрын. Пурлешт шинчыше рвезе А.Фадеевын "Молодая гвардия" романже гыч Краснодонышто сеҥен налме руш пӧртыштӧ немыч офицерын озала тышке да тушко койышланен коштмыжым шарналта. Пурла кидын кошар парняжым кугыеҥ потолокышкыла шурале:. |
| 889 |
Куралаш пеш неле. Плугым винтылен-рончен-ачален, уш каен: шулдырым волтет — керылт шинчеш, Лесная имньыже шогалеш веле. Нӧлталат да талякан яклешт кая. Бригадир имне ӱмбач рвезым лупшыж дене шелын колтыш, могырешыже йошкар пале кодо. |
| 890 |
Мо ойгырышын коят? Шемкожла мланде пешкыде-ла, кайыкын чоҥештен кайымыж годым ӱяҥдыме дене веле ила, урвоч деч моло ок шоч. Ӱмбачше чыла шемрокла койшыжым шошымвӱд мушкын вола, шун веле кодеш. Куралашат ок кӱл такше, так гына пырчым ӱден, локтыл кият. |
| 891 |
Ӱстембалне йошкар яшлыкан, тӱрлӧ шуко волнан, пӱтырем-пашкаран "Родина" лӱман радиоприёмник йошкар кечыла йӱла. Иктаж пел шагат пӱтыркален толашыш — нимат уке, чыж-чож веле лиеш коклан. Пӧрдӧ, пӧрдӧ тӱрлӧ велым, уэш-пачаш кередыле. Да та-ак саде приёмникым сырымыж дене мушкынден колта!. |
| 892 |
Пӧрт воктелан уремыште пуракыш Осып куваштын чывышт пеле ургалтыныт улмаш. Кыдетлен-кыдетлен, урем гоч чошат, южышт окшаклен эсогыл. Уремым чокан-чокан баян шоктымо марий муро сем леведеш. Еҥ-шамыч погынен шогалыт, йоча-шамыч куржыт. |
| 893 |
Сергейыч, ынде тый "Марий коммунышкет" да монь возыметым печатлен гына колтылаш тӱҥалат? — шыргыжеш Эчан. — Пионер галстукан фотопатречетым "Ямде лийыш" семинарыш мийымына годым печатлышт, шарнем. Галстукетымат редакций пӧлеклен ыле. |
| 894 |
Мый денемже молан тынар толашет? Мый вет шкенан ялак ӱдырда улам, войнаш каен колышо кугурак эргыч денат келшен улына ыле. Почкалтыш, манат. Эргымым мый шкемын марием дене ыштенам. Шоям шойыштат, шоҥго сотана. Возалтме марием дене! Кузе туге "Морко ситмыж"? Нимогаят тудо ситмыж огыл. |
| 895 |
А тугак, кузе тендан, уке, мемнан дек Бронька толеш да налогетлан манын, ондален, чыла-чыла, мо тыйын шергаканет уло, пӱтынек курал лектеш, нимом кодыде, поген кая, пуйто чыла тиде закон почеш ышталтеш. А ниможат, вик шонен ончаш гын, закон почеш огеш ышталт. |
| 896 |
О Юмо, — мане кувава. — Кодынат гын кодынат огыла визымше классеш, тый ийгот шот дене йолташет-шамыч деч садыгак самырыкрак улат, тыйын ийготаш-шамычет вес ий тыйым поктен веле шуыт, тольык кызыт мом ойлыметым иктыланат тетла ит лук, мотри, мемнам чыланнам пытарат. |
| 897 |
Чаманышым вӱрланыше чонемым, ару йӧратымашым, тек тудо огеш амырге, ме шкеже тиде илышыште лач шелше кумырлык кодынна гынат. Шке шотшо дене тек ила чоннаште кид дене амыртылдыме йӧратымашын суксыжо, мый тудым Юмо деке наҥгаем тугайымак, могай пӱралтын кӱчык жаплан школышто. |
| 898 |
Эй, Юрикна кодын, шогалза, э-э-эй! — лишемыт. Тӱтыра авалтыме шинчам почам да шоналтем: очыни, вуй савырныш кенета. Эх, мыйын верч оккӱлан лумым келын, уто вийым мӧҥгешла савырнашлан пытарен, огеш кӱл ыле толмышт. Шинчем ыле изишак каналтен. |
| 899 |
Ялзак таҥ, эрла вет ялышке писатель семын кайыман, палет? Николай Семеныч Мухин шочмылан лач шӱдӧ лу ий темеш эрла да шочмо школланет тиде классикын лӱмжымак пуат. Тушечын Олыкъялышке вучат мемнам поэтын музей-пӧртышкыжӧ, колат? Монден от ул гын, таче 2000 ий, 24 ноябрь. |
| 900 |
Йолташ, изишак чарне! Иктат ок вурсо кызыт, иктат ок чаре, моктен ок толаше, оҥым ожсыла кырен, медаль-влак дене чолдыртаташ, вурседалаш огеш кошт кӱшкӧ, оза пошыман сур пӧртыш, гонорарым мыланем шагал шынденыт манын, кадыр тоян законжым ончылнет ок рӱзӧ — проч уке ынде чӱчалтыш гонорар!. |
| 901 |
Кыре мыйым кушто кертат тушто тиде мыскаралан да шкеже шоно ушет дене: "Э ия-а, нимом шотаным серен огыл, а шкенжым Бальзакланак ужнеже, керемет йоча!" Да мый тыгай шонымашетын вуйышкем толмеке, тамлын веле воштылам, умбакыже сылнымутын тарзыжлак кӱчызӧ сумкам сакен, калык коклаш каем. |
| 902 |
У-у, мочол книгам, марла гыч рушлашке кусарен, совет саманыште лукмо. Повестьше, романже, поэмыже, почеламут аршашыже да монь... Кӧмыт да могай йӧн дене луктыч, курымашлыкым але ик кечаш вияным — тиде вес паша. Йоҥгалтыч мо, Российын сылнымут кӱкшытыш шуыч мо нуно, Колумб деч молыжо... |
| 903 |
Метрий Санюк йолташ ойлен: "Кочай манеш, эн тале поэт лийын Олыкъялыште, тудым лӱен пуштыныт. Но тудын пӱнчыжӧ кодын. Шога тудо пӱнчӧ Кугу ер серыште. Айда, Юрик, ме тудым фотопластинкыш луктына. Ачам Германий гыч трофей-фотоаппаратым конден". |
| 904 |
Кайышна кеҥежым. Санюк вереште, шуко кычалмек, ладыра да пеш шоҥгак огыл сӧрале пӱнчым. Тугай чечен левашан, чынак. Йӧратен шындышна ме тудым. Ойлена: келшен гын эн чот мыланна, поэтланат тудак веле келшен кертын — эн моторыс! Моло тыгай уке. |
| 905 |
Пушеҥгыла коклаште йӱр тӱҥалме — пасу покшелсе гай огыл, мардеж дене пырля толеш да ончычшо пыде-подо лышташ орам кыра. Укш-шамычым ончет, кузе чот лӱдыкшын лӱҥгалтыт. Иктажше вуйышкет волен возеш гын, сита веле. Парча кокла гыч эше чотрак шемемше Кугу ер вӱд коеш, шолаш пурен. |
| 906 |
Мардеж йӱр дечын ончыч пеш чот лупшыш, вожге лукташ ала-мо тарванен тура сер валне пӱтынь чодырам. Нигуш шылаш! Чылан ме ночко чыве семын ладыра, чока пушеҥгын лышташла йымалне, шем-ужар лышташ дене леведалтын, улакыште йымен шогена. Санюк ойла:. |
| 907 |
Лаканжым иканаште кумыктыш йӱр. Мардеж лупша. Корнӱмбалне, асфальт валне мыланем щит ончык, щит ӱмбаке лекше копшаҥге улмемла чучо. Пурлашкыла ӱлык волен, изи куэ йымак пӱгырнен шинчым. Йӧра эше валетке изи чумаданемже уло, вуй ӱмбакем пыштенем — могай лашка шолем кыра-а!. |
| 908 |
Кугу ерысе деч чот, туддеч ала-мыняр пачаш виян — ала эре тыге чучман? — чыр-чор, лыч-лоч волгенче перыш. Асфальт кугорнын нелытше ӱмбакемак волен возо ала-мо. Так перыш, так мый лаке вӱдыш сукалтен шинчым: илемак але коленам, шкемым шола кидем дене ниялтышым. |
| 909 |
Мый дечем корныш кӱзаш иктаж лу йолтошкалтыш, а корнын вес велныже, шеҥгелныже, тугак лу-лучко метр мо лиеш, чылаже кумло чоло йолтошкалтыш погына дыр — кок линий йыгыре каят, электромеҥге да телефонмеҥге. Йӱла, шикшеш кужурак электромеҥгыже. Перен колтен! Но йӧрыктенжак кертын огыл. |
| 910 |
Пессимист ден оптимист йӱр годым пале лийыт, шкеныштым ончыктат. Шӱлыканже ӱлыл тӱрвыжым ончык чумыртен луктеш, йӱр вӱдым нулалеш: "Адак опта йӱр, йӱштӧ да йокрок". Чолгаже кӱшыл тӱрвыж дене ӱлыл тӱрвым петыра, йӱр деч леведеш, ойла: "Уке йӱр нимогае. Моткочак весела!". |
| 911 |
Могай чот лӱдыкшӧ пеле пычкемыш. Йолтке шелын, волгенче веле йырым-йыр секундлан тӱнятым волгалтара, йымалнемже мланде чытырна. Леҥеж гыч ӱмбакем, тӱрволакым мучашыж дене савырен, йӱрвӱд йога, тупрӱдӧ кутышеш чыгылтен кылмыкта. Чонемже шылын возын ошвоҥго семын рок йымак. |
| 912 |
Амалже... Авам маршан чодыраште Волаксола сельпо гычше кая улмаш, кассирже семын, ик кечын пашаж дене. А корно шыгыр. Ваштарешла, ужеш, ала-могай ӱдыр ошкылеш. Вашлийыт, шинчаш — шинча. Кораҥаш да корным пуаш иктыжат ок вашке, ӧрдыжкӧ тошкалаш корно аҥысыр да оргажан. |
| 913 |
Тиде кызыт лудын шинчымет, такше нимогай шарнымаш да монь, мемуар огыл, а тичмаш радына, шонен лукде сӱретлыме, мо илышыште лийын гын, тугак, тичмашнек — кузе кудло ий ончыч айдеме чын илыш-романыште илен, кузерак Александр Дюма: жизнь — это сцена, а человек — актёр. |
| 914 |
Ах, мом от чыте аватын улыж годым. Колет гынат, эргыже, тый, тудым ужаш, йӧраташ уэш ылыж кынелат дыр. Тыйым тыге эмыратылшыже иктак веле. Ава, ава... Туддене кӧ таҥасен кертеш? Укеште йӧра айда манын налме пелашет-куват? Чаманен налме нимоланат да ок йӧрӧ. |
| 915 |
...Ик вере кыдал йотке келеш айдеме, вес вере. Пӧрдеш, пӧрдеш... Мардеж гына лӱшка, лум кышал дене шемын тарванылше ӱмылкам ошемда. Вудакала койшым ужынат куанет: ала тыгакак йомын вес чонан? Коктынжо вара сайрак лиеш. Тушкыла келеш. |
| 916 |
Айдеме огыл, кож! Ладыра укшан. Чараште укш чокан, нугыдын кушкеш. Каяш тетла нигушко. Лекман гын пире, кӱш утлаш, тылеч сай вер лийын ок керт. Маскала пире огеш кӱзӧ пушеҥгыш, кож воктен оролаш гына шинчеш, кунамрак тый ноет да волет. Вара нямаш тӱҥалеш... |
| 917 |
Моштем — ом мошто, тыйын мо пашат? Мланде — негыз. Кучен ончаш да куралаш лиеш. А лум, уна, кава гычше йоген кертеш, да шӱргышкӧ логалын, шуленат вола. А тый лач мыйын вуй ушышто гына, укеште, южышто шогет. Садлан огеш лий ӱшанаш. |
| 918 |
Мемнан ял нерген возен Сергей Эчан. Ял лӱмжак веле почеламутышто мемнан. Могай куэр? Овдасола гыч толмаште, Купсолан Тулвондо почиҥгажлан тура, шоссе кок велне икмыняр куэ шога, тудым ужын гын веле? Ялнажым ошкыпу, шоло, тополь пӱрден. Ах, тиде Сергей Эчанна утларак подыледа-ла-а-а... |
| 919 |
Эше мо келшыш... Шым аршынан пӧрт шочын шогале. Кузе чот тамлын кишла ӱпшалтеш у пӧрткӧргӧ! Коҥга але уке. А тӱнӧ игече йӱран, юалге ден йӱштӧ коклаште. У омсам почын пурем. Тушто вавай парням рӱзалтыш, ескыч, ит лӱшкӧ пешыжак, мала-а... |
| 920 |
Чыла мый тидым шонкален коштам Кожлаер вӱд воктене. Сергей Эчанын ватыже шӱрым пукшыш. Толмашешем Матра кокай, пеле пырт ужшо ала трахоман, ала тугакак шелшеш кодшо, иктаж-мо нултымо шинчан, эреак ӱмыл семын тарванылше да коштшо, акрет изи кӧршӧкеш нюго шӱрым, кӧргӧ лукдымым шолтен. |
| 921 |
Йӧра, мый эше вес режиссерланат кугун ӱшанышым, Олеглан, Иркабаевлан. Шым ий кийыш кум пьесем, иктыжым пыкше кагаз лоҥга гыч секретарь ӱдыр муын пуыш. Ончем, ластыклаште ик палат уке, эсогыл лудын лектын огыл кугун мокталтше Иркабаев шым ий мучко. 2002 ий ноябрьыште мӧҥгӧ нальым. |
| 922 |
Сельпо Чачук ӱмыржӧ мучко пашам ыштен гынат, шоҥгемме жапшылан нимом шапашлен ыш керт. Нужнаште ӱдыр ден эргым ончен куштен, олашке ужатен. Ӱдыржӧ тушто депутат лийын. Чыланат ешаҥыныт, пашадарым налыт. Но иктыжат пенсийыш лекше аважлан полшаш ок тӧчӧ. Эргыжат тудын деч кӱраш веле ваҥа. |
| 923 |
Тиде комедийым автор 1991 ийыште возен. Ожнысо пьесыже-влак дене таҥастарымаште драматургын мастарлыкше чот кушкын. Эпизод ден сцена-влакым моштен радамлыме. Герой-влакын койыш-шоктышышт оҥайын радамлалтыт. Пьесын пуламыржым мучаш марте пӱсештарыме. |
| 924 |
Пашканов чылаланат мастар: гармоньым шокта, мурашат тале, радиоприемникымат олмыкта. Аважланат кертмыж семын полышкала. Лу класс деч вара институтым заочно тунем пытара. Шкежат мотор, койышыжат мыскараче. Тудын воктен пуйто эртак пеледыш пеледеш. Садланак йырже ӱдыр-влак мӱкшла пӧрдыт. |
| 925 |
Кокымшо сӱретыште Пашканов, институтым пытарен, мӧҥгеш толмо корнышто мотор ӱдырым вашлиеш, тудын почеш вес ялыш куржеш. Тидын нерген Йоргин йолташыже тудын аважлан пел сӱрет тапыр каласкала. Эргын йочаланымыжым сценыште ончыкташ гын, утларак оҥай ыле. |
| 926 |
Пытартыш сӱретыште Элнеттӱр ялыште илыше Валя тудын дек пижедылше Йоргим пӧртешыже сурален кода да тудын пелашыжым, Юлям, ӱжаш куржеш. Пашканов пӧрт мучко лӱдын куржталеш, пуйто окна гыч лектын ок керт. Тидлан ӱшанаш йӧсӧ. Йоргим чуриктараш чоярак амалым муман. |
| 927 |
Тӱҥ геройын фамилийжым вашталташ кӱлеш. Вес пьесыште Пашкан Мишкам ушештара. Тыгак "Мелна Васлий", "Какшанвальский" манмат вес комедийым шарныктат. Йоргин аваже, Ольга, верын-верын эргыжым ӱдыр-влаклан ушкалыме семын куча. Аван образшым шотанракым ыштыман. |
| 928 |
Вуйлатыше-влак кужу жап совхозын погыжым шолыштын, шке кӱсеныштым овартен, ракатланен илат. Нунылан кӧ тореш шогалеш гын, тудым шке корнышт гыч кораҥдаш тыршат. Садлан пашазе-влак кӱшкӧ вуйшияш лӱдыт. Чыла тидым ужын, ялысе проста ӱдырамаш тысе мафий ваштареш кучедалаш тарвана. |
| 929 |
Директорын полышкалышыже Кисунин, шкенжым утараш тыршен, вокзалеш тудым пуштеш. Пытартыш сценыште совхоз директор Тимофей Виссарионович, коммунальный цех начальник Шайтанов ден йоча сад вуйлатыше Зоя Йошкар-Олаш кудалшыштла машинашт дене кермыч оптыман орваш керылтын колат. |
| 930 |
Кумшо вариант. Найжан марийже Чучков, чот сырен, грузовик дене кугорнышто вуйлатыше-влакын машинаштым тӱка. Но жулик тӱшка эмганат гана, садлан адакат осалым ыштен кертыт. Но тыге ончыктымо дене Чучковын образше моткоч кӱшкӧ кӱза. |
| 931 |
Колхоз вуйлатыше Чуркин шке йырже жульык тӱшкам чумырен, озанлык погым шолыштын, помещикыш савырнен. Тудын: кок пачашан особняк, гараж, даче, сауна монча, машина, банкыште шуко тӱжем дене окса. Кажне кечын райцентрысе рестораныш кочкаш кудалыштеш. |
| 932 |
Драматург йылме шотышто мастар, тыштат калык ойсавыртышым моштен кучылтеш. Автор диалогым чоҥен мошта. Но чумыр налмаште пьеса але кӱлеш семын чумырген шуын огыл. "Шорыкъйол кастене" комедийым драматургийын йӧнжым шуктен толын келыштараш гын, оҥай произведений лийын кертеш. |
| 933 |
Арсий Волков тиде поро пашам колымыж деч ончыч, исак веле ончыч — рецензийлаште датыжым веле ончалаш, могай пунктуальный айдеме, шагатше марте палемден — ыштен кодыш. Кузе колен, тидын шотышто мут шуко кошто. Но тольык... шке колымашыж дене огыл. |
| 934 |
Но... марлан кайышашлык-шамычлан айда-лийже рвезе огешак кӱл! Геныж денак курымлаште вӱрыш шыҥен толын: качет лийже эн патыр, эн сӧрале, кидше-йолжо дене шинчырым кӱрлын кертше — вот, туддеч икшыве дык икшыве шочеш, я те дам, тугайлан марлан каяш кӱлеш!. |
| 935 |
Ойыркалашыже ӱдыр-влакет школ гачак тӱҥалыт: койыш-шоктыш лийже пеҥгыде, физкультура урокышто, спортӱчашыште эн ончылно, йолташ рвезыжым перен шуэн шортарыше, главарь. Молан кӱлеш мыйын семын почеламутыш изинек вончышо, вожыл коштшо, канде тӱтыраш утыждене йомшо шӱлыкан рвезе?. |
| 936 |
Геня каче-шамычым вӱден коштеш. Кожлаерын эн кугу пайрем-фестивальже — Ӱарня. Крешеньым йӱшӧ Купсола гыч лач тушко родышт дек миен лектыт, но самырык-влак огыл: чыганла каче-влакын кӱзӧ дене модмышт сӱсандара, вуетымат эпере коҥылайымаланет ӧндал толат. |
| 937 |
Трамплин гай картуз кризок гайыш шуын, тӧршталтыш тер, южышто икмагал чоҥештыш да лоп гына шоктен волен шинче, но ыш кумыкталт, шӧрынат ыш йӧрл. "Вот мо мыланем кӱлеш! — кычкырале Геня. — Тыйым ӧндалын, Юмыш ма ияшке тыге чоҥештышаш ыле. Теве тыге!". |
| 938 |
Лийына-а-а! — веле манеш тӧпката чумыраш ожо гай рвезе, кугун шонаш жапше уке, пӱтынекак тудым куан авалтен. Лумат лум огыл, коктын мамык пылым кайыкла шулдырышт дене шелын каят пуйто, шӱдыр-влак кӱшнӧ нунын деч лӱдын кораҥыт, тылзе тӱрын кая, волгалтше тервуй гай тылзе. |
| 939 |
Тыйын спиртет веле изишак мыйым налеш. А тиде... Поехали, — кленчам йыр пӧрдыктен лугалтышат, пытымешке саде воронкала пӧрдшӧ лемым нале. — До пундаша! — мане вара, шоганым пурлале. — Так тыйым ужам, так кӧргем йӱлаш тӱҥалеш, пуйто пожар ала-могай. |
| 940 |
Генайын вӱржӧ шолаш пурыш. Сокта ден кленча коклаш, ӱдыр велеш, шроҥ-ҥ шоктыктен, кӱзыжым керын шындыш. Тӱрлӧ тӱсан янда гыч шке ыштыман кучемже, кид ынже мунчалтен кай манын, кинжалын гаяк авыртышыже, сӧсна шӱшкылашат ситыже манын, мучашке вошт кужун кошарген волышо финке. |
| 941 |
Коркаленам такше Кокласолаште, Арыныште, ик гана Чевернурышто. Пушташыжак верештын огыл. Ик гана маскам телым кынелтенам шол. Маршан чодыраште. Кертыч вара? — йоднет чай. Кызыт тыште ом шинчылт ыле докан. Мий, окна шовычетым виш кодыде шупшыл тол. |
| 942 |
Мӱй пӱрыжӧ пеш тамле ыле. Каванат пелым солен улына. Азыренлык пӱрет пызырал пыштен. Ну сыренам шканем, ну сыренам. Вот мо, тиде мутет деч вара ме ни йолташ, ни таҥ, ни тушман она ул. Погалте погетым да мӧҥгет кай. Таче тыйым палем, а эрла уке. |
| 943 |
Ӱдыр йӱкыштӧ торжалык укежак Генайым йол ӱмбак шогалтыш. Фуфайкым содор чыкалтен — уремыш! Но поранла мӧҥгеш пӧртыльӧ, кӱварысе кӱзыжым нале. Омсаш шумек, таҥже тудым шӱкал колтыш да пеҥгыдын каласыш: "Тетла мӧҥгеш ит пуро, ит тол. Мый теҥгече солыкым вес качылан пуэнам!". |
| 944 |
... Вачий вате ӱдыр-каче полкым суртышкыжо ӱжын пуртен да гармонь почеш мурен-куштен, мӱгыралт кият. Генайын пурымыжым ужын, Вачий вате ден Кргорий — Ӱярнялан нуно вашла ушненыт, изирак сӱан гайым ыштеныт — кидым шаралтен, йӧратен вашлийыч. |
| 945 |
Йо-ошт шоктен, финкым чара оҥышкыжо шола велыш керал шындыш, кок гана эше кучемжым кидше дене ӱлык-кӱш иралтен шуктыш. Шӱргыж денак тичмаш кугу кӱмыжыш, салатаныш, шуҥгалте. Илыше пытартыш шӧн да нерв шупшкедыме дене парня-влакше чытырнен тарваныльыч. Генай пытыш. |
| 946 |
Вараже мый пеш сайын шулен маленам. Эрлашым кочмек-йӱмек, коктынак больницыш кайышна. Возалтме деч ончычак Федот Павлович дек пурыш. Тудыжо мыйым койкыш пышташ вигак кагазым серен пуыш: "Лач тудо палатыш пыштем, куштыжо писатель Майоров-Шкетан киен лектын", — мане. |
| 947 |
11 декабрь. Уремыште таче вӱд гына! Йӱр пеш талын йӱреш, ушет кая опта, кечыгут почкыш. Шинчам адакат Людмила Ивановна ончыш, шемалге чуриян, шыма да кугу капан, вичкыж кыдалан — ончен йӧратет ласкажлан. Ондакрак ачалаш тӱҥалашет кӱлеш ыле, манеш. Но мом ыштет, эртен каен тудо жапше. |
| 948 |
Тетрадьым ломбо укш коклаш — ынже камвоч! — ӱшанлын кералам, оп! — раз и два-а, изи маймылла воленат каем, сукалтен шинчын, кок йол коклашкыже чурием дене эҥерталын, ужар пуч-шамычым пӱтыралам. Тамле тиде комбыйол, пеш йӧратем, тӱрвыш ужар лемже лектеш — нулалам. Шерат огыл, кочат огыл. |
| 949 |
Тӱҥалеш вара "тугайжым". Ик нимо сайже уке тудын куктылмыж гыч: "Осып ватакай тый декет эре коштеш вет, вот, тендан нерген туге луга, туге мыскыла... Кориват пӱйжым шума... Осып Миклаят карга... Мичай вате — ик ия... Семон вате, вуйвулчымо ӱдырет, пошкудо коклаште тыге нӧлтыкта...". |
| 950 |
Первый гана ужеш улмаш — ачажын шӱгаржым палдарышым. Тиде гана толмыж дене ӱмбалныже памятникым ыштыктен шогалтыш, содык, ачам пагалыме кумылжо тарванен, тау. Чыла тидым тый, йолташем, Сайн эрге Сайгелдын мландӱмбалне кузе орланен коштмыжым изиш варашрак лудат. |
| 951 |
Мыят кевытыште мо келша — онченак темын, вуйым сакен лектам. Шергат огыл да, тунаржат кӱсеныште уке. Кресаньыкын эреак вургем, налог, логар, пу... Чара пасушто ял дене илышылан нужнаже кугурак. Мемнан илыш — лыжгайыше мешак: ик рожым тумыштен гына шуктет, весе почылт шинчеш. |
| 952 |
Ок сите-ла, эргым, — манеш, кугун шӱлалта. — Теве корзинкаште мунына уло, ужален ситарена. Мыят лудам ыле тыгайжым. Марла луктын моштенытыс, ончо тый. "Рудин" ден "Накануне" лӱманым лудынат мо? Выльып чӱчӱэт ӱмыржӧ мучко эре тудым лудо. Эше весат йӧратымыже ыле тудын: "Салават Юлаев". |
| 953 |
Метрий Эчук Санюкын трофей-фотоаппаратше мемнан кидыш ок перне, тетла шонышашат уке ала-мо. Волой ден Толий изашт пычкемыште почаҥыт, картычкым ора луктедат. Йол йымачышт да воктечышт мемнам, когыньнам, куштырала ӱштыл шуат, пеш от мошто гын. Тек вара шӧрӧка поч дене кол кучаш нюккет. |
| 954 |
Икмыняр кече гыч авай мӧҥгыш тольо. Кумло мучела вӱдым Лаймыр таве гыч нумална. Тушеч, мыняр гана тӧченам, тынар палыме ик кӱртньӧ ӱзгарат, чӱчӱватын ший оксажат лектын огыл. Гранат запалжым ончалаш ыле, рӱдаҥын але уке? Той гын, тугак кият дыр. |
| 955 |
Чорек Эчей Тонян Куклин Борькаже Песатторойышто кӱтӱм кӱтен, оксам ыштен, тошкымо оравам налын кондыш. Пашадар! Кузе йоҥгалтешыже тудо... Могай тиде дар — велосипед! Ялыште сай вашталтыш лийын шога. Муным кондыдегыч ужаленыт нунылан кевытыште. |
| 956 |
Но мо тыгай тиде?! Волгыжшаш олмеш пычкемышалтеш велыс. Я мыланем тыге чучеш? Ит пычкемышалт! Волгыж, тӱня! Ме таче школышто эрыкан темылан сочиненийым марий сылнымут дене кок шагат почела возаш тӱҥалына. Эн вучымо, эн йӧратыме урок. |
| 957 |
Уке-е, ала-мо уда лийын каен тӱня дене. Игече тугаяк лывырге, ялт шӱшмӱй гае. Молан пычкемышалтешыже тиде, молан, ну, молан? Купсолашкемак савырнаш перна вет. Кугу Шальыште дизельэлектростанце токым пуэныс, тудо кажне эр тыге пуэн шога. Молан огеш волгалтше, киямат?. |
| 958 |
Тылеч вара тамлыракым кочкын ом ул ала-мо. Рӱдаҥше, тулеш шемемше калай ӱмбач крахмал лепошкам, шке паетым, налын, кид гыч кидыш кышкылтат — когарталеш. Юпкен-юпкет. Арня-кокыт тыге помыжалтше пӱртӱсыштӧ лавырам нӧштылат, пижат да утлет, модат, тулым олтет, ырет да кылмет. Шеремет пагыт!. |
| 959 |
Школышто мыйын шӧртньӧ курым эрта, очыни. Визымшым "на ура" пытарен шуышым, нимогай уто чон роскот деч посна, ныжылгын, умылышо йолташ-шамыч дене икоян лийын, ӱшанлын, савыртышлаш логалде. Телымже ик почеламутем газетеш лектын ыле, да так, шып, уто йӱкым лукде огыл эртыш:. |
| 960 |
Уло ял Юрикын возымыжым ойлен воштылеш. Тольык "коҥгаш олтен еҥгай" манын шынден почеламутыштыжо. Мыйже тудлан чӱчӱватыже лиям, — газетым муын кондыш. — Йӱштыштӧ коҥга тӱньык гыч шикш меҥгылак тура кӱза шол, тиде чын. Пареҥге ойырымаштат пеш воштыльыч. |
| 961 |
Чынак, заводыштат пеш оҥай, шкежат тошто палымем семын очерклык, шонем, газет подвалышкем пуртен шындем. Кем ургызо — коваште укелан, пулатньык — чодыралан, редакций пашаеҥ — статьялан, очерклан шужен шинчат. Газетше пундашдыме вочко дене иктак, оптет-оптет, нигунам ок тем. |
| 962 |
Тый, Юра, Хлебниковышто мом ыштыл коштынат, а?! Пийын ик ӱзгарже семын йошкарген шичмеш подылшыжо, молан тугайыш коштат, эше директыр дек, айыквуя веле тугай пашам ыштыман. Меже кугу очеркетым пералтышна, шым фото дене, тьфу тый, окмак!. |
| 963 |
Райкомын кумшо секретарьже Валентина Мельникова дек тӱкалтем. Ласкан гына тӱҥалеш тудыжо, кузерак, могай игечын коштын толда Хлебниковыш, тулеч молат, ӱй шомакше ястаралтеш. Шижам, рывыжла почым пӱтыркален, пасу коляла руалтынеже. |
| 964 |
Тый, ужамат, тачыжат тышке оптал толынат?! Уна, кузе чевергет да чевергет. Тидыжымак такеш огына кодо, пален лий. Тачак пашат гыч шуҥгалтарена, — телефон трупкам пӧрдыктылеш, вара номерым пога. — ГАИ инспектор Павел Чепурныхым, пожалуйста. |
| 965 |
Пел Кугу Шальым, пел Купсолам, Олыкъялым нӧлтенам. Чыла омса, окна янак мыйын. А шуко иленам улмаш! Войнаштыже мочоло... Маньчжуриет-мочет, ипонет, германет. Эре кӱч мучаш гыч утлымо. Айдемыже так шочеш, нимо оккӱллан. Медальже, прайовыжо, чыла ондалчык. Эре орлык, орлык, орлык. |
| 966 |
Кумытат пелыште эрдене ферме мастаргудышкем миен шуам. Малат. Чылан малат. Мален, кунам илышым ужат? Телыже-кеҥежше мыйын эре кум шагатат пеле. Тыштыже мый так, йокрок деч веле шогылтам. Малыше тӱнялан ызыра сырем. Колымеке малетыс тугайже... |
| 967 |
А молан кызыт тыланда "Семон тулар" почеламутым ончыкташ огыл? Купсола школышто Мухин-поэтын лӱмгече пайремже годым окышым — шукышт Кугу Шале гыч ыльыч. Тудым шарнен, мыйын почеш "тыгак, тыгак" маншыла вуйым рӱзышт. Тугай еҥ, конешне, калык шӱмыштӧ шуко жап аралалтеш. |
| 968 |
Билетым оҥ пелен шижын, уремысе илыш мыланна вашталте. Такше мемнан кӧргӧ тӱняна молемын, а урем огыл. Александр Матросов, Зоя Космодемьянская, Краснодонысо молодогвардеец-шамыч кӧргыштына ылыжыныт. Чынакак вет, Николай Островский семын "Илаш кӱлеш туге...". |
| 969 |
Мом ок ыште вет изи айдеме дене "комсомолет-мо сомылет". Тӱньыкыш шӱшкылтшӧ поран шӱшкымашеш мален колтем, вуемын шонен лукмо сарыште лӱйкалыше амбразурым да монь оҥем дене петыркален коштым, пистолетым кӱш рӱзен, Гайдар лийым. Ачайым гына ужмаш уке. Нине корно возалтме годымат, тунамат. |
| 970 |
Мый гын ом колто ыле. Тӱшкагудышто кредал колат. Волжск — шучко ола. Мемнан ял гыч коктын тунемытат, эре руш ден суас-шамыч марийым ишат, маныт, шӱлалташ эрык уке. Пеш колтынеда гын, военный училище уло. Мый журналыште ончышым гын, Юриклан кумыланжат икте веле. |
| 971 |
Купсола вуйысо шӱгарлаште школ дене погынен шогалыныт. Йолташнам, Тимкам, курымешлан волтат. (Тений, 2000 ий телым, акажым ужынам. Иканаште первый мут: Тимкан акаже?) Тараян ате пытартыш гана койын кодо, мланде йымак шыле. Изи чонна койдымаште шорто. |
| 972 |
Тошто кугурак-шамычын мутышт гыч, первойжым мер калык илемын-илемын памаш лишан чодыра коклаш кудым ыштен, йырже печым печалын, изин-изин нурым куклен, ыревым, моло пакчасаскам да емыжым шынден миеденыт. Садгычын кудо-пече манме шомак тымартеат кодын, кудывече лийын. |
| 973 |
1600 ий коклаште Сайгелдын кумылжылан, кычалтылаш йӧратымылан, Ӧчи кочажын илыме вер келшен огыл. Кызытсе Эҥерӱмбалын кӱшыл уремже шеҥгелне кугу нӧлперан, пӱкшерман тӧррак чоҥгам ойырен налын, сурт печыжым кусарен, нурым куклен почын, киндым ӱден. Тыге илаш тӱҥалын. |
| 974 |
1773 ий. Пугачев Озаҥ олам авырыме годым ала-кунар Урал казак тӱшка, сар калыкым поген, Нуръял, Изи Корамас лишан олыкеш омашым ыштен, Озаҥ олам Пугачевлан налаш полшаш Пугачев деч уверым вучен иленыт. Тудо верым кызыт мартеат йырвел калык-шамыч "Сар калык кӱкшака" манеш. |
| 975 |
Озаҥеш Пугачёв авыралт кучалтме увер толмӧҥгӧ, вучышо сар калык мӧҥган-мӧҥгышкыжӧ шаланен пытен. Вуйлатыше Урал казак-шамыч марий яллаш шылын шаланен улыт. Нунын кашак гыч оксан казак Кузьма кугыза деран пачерлан кодеш. Пулдыр-клат коклаште шылын ила. |
| 976 |
Мом ыштен, шонеда, Эчан? Изажын, мыйын, пӧртым ужален колтен да планеш шканже пӧртым шынден.Чапле да кумда планым, вӱтам, клатым, моло оралтым ондален нале. Ынде суртан-печан, ешан, вольыкан, мӱкшан, сад-пакчан лийын, воранен ила. Мыйын кӱшеш. |
| 977 |
Свидетельство кӱдылан пӧлекым пуышт: ик евангелий гыч да ик кугыжан наследникын, Николай Второйын, патречшым. Куанымына дене, кӧ могай пӧлекым налын, тунем пытарыше коклаште ончедышна. Вара таум ыштышна да мӧҥгӧ кайышна Арын школ гыч. |
| 978 |
Мый, куанен, кнагаче лӱмым налын, шкенан деке Эҥерӱмбак толын пурышым. Авыем кудышто пурам шолтен шогылтеш. "Авый, молан пурам шолтет гын?" — йодым. "Пошкудо-шамыч толшаш изарнян агавайремым ышташ каҥашеныт, — мане тудо, — садлан уло ялге таче пурам шолтат, эргым". |
| 979 |
Кок кече гыч, тоям тоялен, пӧрт мучко тошкышташ тӱҥальым. Пеш кужу капан улмемла чучеш, йолем ончык шуен тошкалам. Пыкше эркын-эркын кочкаш-йӱаш тӱҥалмекем, ошкедымемат вийныш. Утыр пеҥгыдемаш, тӧрланаш тӱҥальым. Уржа-сорлалан пашалан йӧршӧ лийым, моло гаяк тӱредаш кайышым. |
| 980 |
Молан мый тидым кузе лийын — туге чыла рашемдаш тыршемже? Да тудлан: илышыштем мыланем эреак оксан да чоялыкан власть кучем ваштареш шогаш пӱралтын улмаш ала-мо, вараже тидын шоҥыш мыланем кушко гына шуаш ок перне! Чыла ойгемже тышеч лектын шогаш тӱҥалеш. |
| 981 |
Мый воштылальым: кудалте-ян тиде модыш пашатым. От кудалте гын, маньым, тудо паша тыланет порым ок ончыкто. Закон почеш тый мемнан обчествын ик вершокшымат кораҥден от керт. Мемнан Шале мландым ит логал, а моло дене мемнан нимогай пашанат уке, кеч-мом ыште, маньым. |
| 982 |
Поро увержылан тауштен колтышым. Земскийын мыйын ӱмбакем тушманжым ончычат шижын шогенам гын, ынде коктеланаш амал ыш код. Власть, тудо, тугай: кӧ тудлан ок келше, садыгак йӧным муэш да чурмаш ма, мо ма шында, чыла пуйто закон почеш ышта шке закондымо пашажым. |
| 983 |
Нурсола ялже Тумньо Мучаш сола деч ныл меҥге тораште, Кужо эҥер деч кум меҥге наре лиеш. Кужо эҥер монастырьыште Косьмодемьян уезд гыч Сергей Гаврилович Громов, марий миссионер, поплан ила ыле. Мыйже миссионер школышто туныктемат, чӱчкыдын тудын дек кошташ логалеш тӱрлӧ школ паша дене. |
| 984 |
Эй, Выльып ача! Нунын коклаште мемнан марий-шамычын илыш шот уке-е! Ынде кум ий шуэш тиде земский начальник толмылан. Кум ий коклаште кумло кок марий сӱаным арестоватлен, судитлен. Кумло-нылле сӱан еҥым тылче дене чурмаш петырен киктен, ончык илышаш паша кечым йомдарен. |
| 985 |
Матвуй дене чеверласен, кок веке ойырлен кайышна. Мый — мӧҥгӧ велыш. Корно мучко вуем йыр шонен ошкыльым, кузе, могай йӧн дене тиде тушман начальникым ишаш да ӱчым пӧртылташ ыле? Орлык ужшо сӱанмарим пеш чаманенам. Кузе чыла тиде лийын кертынже вара?. |
| 986 |
Ӱдыр ден качым шынде да мӧҥгышкет кудал. Тендам ӱжаш мият гынат, кызытеш ида тол тышке. Ӱдыр шортшын веле койжо, — маньым, — мый нигуш ом кай, манже, пӧрвӧ кечак марлан кайыме годым чурмаш логалат гын, ӱмыр мучко чурма деч от ойырло манме тошто марий мут уло манже. |
| 987 |
Вуй пӱтырышӧ марий Андреев (Андри починка гыч) оҥжым ыреслен кумале да "айста, шичса оравашкыда" ман каласыш. Ватыж ден Андреев, тыгак ӱдыр ден каче, лектын, орваш шинчыч да пар имньым чӱчын-чӱчын колтышт, орва мурен веле кодо, шикшыч шке декышт. |
| 988 |
Сентябрь тылзе кыдалан 1914 ийыште ик кече годым, иктаж письма ала уло манын, почтыш мийышым. Паша кече гынат, мо таче селаште ялла гыч толшо калык шуко манын, погынен шогышо марий кашакыш миен йодым. Марий-шамычет кашакын рӱж гына иканаште вашештышт:. |
| 989 |
Тыге мӱй урва гай шонымаш-келшымаш коклаште маке пеледыш гай пеледын, ӱдырын капка ончыкшо шуыт да Вачият ӱдырым, ӧндалын-шупшалын, экипажше гыч волтен кода. Имньым савырен, мӧҥгыжӧ кудалеш. Ӱдырет туп йоммешке ужатен кодеш, ош шовычым рӱза. |
| 990 |
Аваже пий ден пырысым ниялткедыл шинча, сайынак шортеш. Сурт янлык ман, нунат ойгым умылат, коеш. Шӱраҥыштыт. Йылмышт гына уке ойлен колташ. Чыла вере умылат нуно. Да еҥ дечат шукырак, лийын кертеш. Ме гына огына пале тидым. Ниялткалышыла, шоҥго еҥ шинчавӱд йӧре ойла:. |
| 991 |
Тыманмеш кӱ меҥге ковыштала рончалтеш. Вачий сурт олмышкыжо мия — тушто ондаксе шӱкшӧ пӧрт, аваже сырвык-сорвык вургеман шога. "Эй, эргым, мый маньым вет, тыланет санат ӱдыр молан йӧрыш? Мыйым шыч колышт", — манеш. Авай, ит ойгыро, чыла лиеш, сӧра эргыже. |
| 992 |
Серымем тичмашак лийже манын шоныде нигузеат ом лыплане. Мыйын ынде икте нерген ойлышашем кодо. Сибирьыш куснымо пагытем да сомылем. Чытенак, айста мыйын почешем. Ала у тукымлан тидат оҥай. Илышын осалжым саемдаш тӧчымӧ дене лекте чыла тиде. Корныштына осал пеш шуко пернен гын... |
| 993 |
Да тевыс ынде Парфёново, 42 суртан чуваш ял, 8 суртыштыжо руш илат. Школ у, пеш чапле, але пӧрвӧ гана почылтеш. Мый тыште первый туныктышо лийын шинчым. Теве, Юмо кудалтен огыл улмаш. Эрлашыжым школым почым. 32 тунемшым парт коклаш шындышым. |
| 994 |
Да тушеч мый пӧртыльым 1942 ий 22 августышто. Тудо жап годым элыште вер гыч верыш куснылаш пропускым, паспортым огыт пу ыле. Маньымыс, мыйым грабитлаш шонен пыштыше Валя ГПУ мучко шортын куржталын, йӱшӧ кугу марийже йӱаш оксам еритлас, а от му — кыра. |
| 995 |
Кас рӱмбык дене Серук район гыч пӧртыльӧ. Лыҥ сатум налын кондыш аважлан, ватыжлан. А мыланем шымлу кок теҥге оксам пуыш, лачак ик пуд ложаш тунам тынарым шога ыле. Мый ложашым туддеч йодын омыл. Йоддеак пуа. А эрлашыжым мый дечем саде оксамат, 72 теҥгем, мӧҥгеш нале. |
| 996 |
Шке архивемым пургедшыла, шукерте огыл кидышкем Сайн эрге Сайгелдын возымо ик рукописьше логале. Мо шот дене тудо мый декем верештын, кызыт ом шарне. Я шкеже, я В.М. Васильев пуэныт улмаш дыр. Автор шкенжын 80 ияш илыш корныж нерген воза. Туштак кум легенде. |
| 997 |
Ме кугун она шогал, улыжат лӱмыштым да могай ийлаште илымыштым гына ончыктена. Теве тудо: Ӧтӧгӧн (1550), Очи (1580), Сайн (1610), Сайгелде (1650-1751), Сапан (1700-1790), Вӧдыр (1760-1830), Тмапи (1790-1879), Опанас (1853-1905), Выльып (1871-1952). |
| 998 |
Тӱҥалтыш школышто тунам поэт Н.С.Мухинын ачаже туныктен улмаш. Тудын полшымыж дене 1902 ийыште Озаҥ "инородческий" учительский семинарий пелен экстерн дене экзаменым пеш сайын куча, учитель званийым налеш. Тыге 1946 ий марте учительлан ышта. Вараже 1952 ий марте — пенсионер. |
| 999 |
Вара мом каласыман?.. Тиде вет фантастика шотан волшебный легенда. А фантастика геройым кушкат ок намие! Сюжет ден идей верч тиде кундемым ала условно налме? А Вачий ден аважын илышышт чылт марий кундемысе гай: чодыра, пикш дене сонарлыме, кӱнчылам шӱдырымӧ, йорло илыш, тулеч молат. |
| 1000 |
Сайн эрге Сайгелдын ныл легендыже коклаште "Василий Иваныч" художественно эн сылне, оҥай да пӱсӧ сюжетан. Тиде легенде А.С.Пушкинын йомак традицийже семын возымо. Юзо вий, волшебный шергаш, фантастика сюжет линийым чоҥымаште кугу рольым модеш. |
| 1001 |
Статьянан "Мом ойла легенде?" лӱмжылан ынде тыге вашештен кертына: нине легенде-влак чылажат марийын пешак ожнысо историйже дене кылдалтыныт. Нуным литературно-мировоззренческий кузык манаш лиеш. Тыштак нунын научный акышт. Чапле пашам ыштен коден Сайн эрге Сайгелде. |
| 1002 |
"Кабан ер" легендым первый гана 1907-1913 ийлаште лекше "Марла календареш", а кокымшо гана 1917 ийыште В.М.Васильевын лукмо "Марий мут" книгашкыже пуртымо. Тиддеч вара нигушто печатлалтын огыл. Моло кум легендыже первый гана печатлалтеш. |
| 1003 |
Мемнан шонымаште, "Кабан ер" легенде теве тиде историй негызеш шочын. Эше тидым шотыш налман: латнылымше курым марте Кабан ер воктен Озаҥ ола лийын огыл. Озаҥ ола тунам 50 уштышлан кӱшнырак лийын. Кабан ер воктен ожныжым, легендыште ойлымо семын але чынжымак олыкан вер гына лийын?. |
| 1004 |
Сӱретлалтше кӱдырчан йӱр, олыкын ерыш савырнымыже, шудо каван ден изи азан вӱдыш йоммышт — тиде, конешне, метафора, символика. Но тудын идейже — исторический чыным ончыктымаште. Батыйын тиде верым сеҥен налмыжлан кӧра марий-влакын илаш чодыраш куснымышт. |
| 1005 |
"Рознега" нерген мом каласаш лиеш? Тиде произведенийым Ленинградысе этнографий музейын пашаеҥже П.Г.Ширяева колтен улмаш. Тудо мурын авторжо архимандрит Макарий манеш. Тудак умылтара: Рознега марийын лӱмжӧ Горький областьысе Разнежье села лӱм дене кылдалтын. |
| 1006 |
Юрий Галютин манмыла, Выльып кугызай, Марково шӱгарлаште кийыме верет мамык гай пушкыдо лийже. Илымет годым ни ачат-аватын, ни ватетын да шочшетынат порылыкыштым тичмашын ужын шыч шукто, тек Мланде-ава помыш чыла ситара. Пӱрымашетак, коеш, вес тӱнялык суапан улмаш, Мландӱмбаллык огыл. |
| 1007 |
Могаят лишылракын веле чучеш первый йӱдым тичмаш тылзе волгалтманыште имне кӱтымаште шуко муро кокла гыч тӱрлӧ лийшым ойлымет. Да пуйто мыланем угыч толыт поче-поче тылзан йӱд-шамыч... Кажне буква гыч онча тыйын ойган, лопкан карен шындыме шинчат!. |
| 1008 |
Клуб воктене пеш шукын улыт. Павыл Льолий тыйын семынетак, Юрий, мандолиным шокта. Шукак ыш лий, сар вургеман, ну, военный, манына, чиеман еҥ миен шогале, Сонюк дене мутым вашталтылеш, шкеже мыйын век лӱйкала лудырак тӱсан шинчаж дене. |
| 1009 |
Авам пакча покшек шуо да кенеташте кро-о-п шуҥгалт возо. Мый ведрам шуышым, содор куржын миен ончальым да ӱпемат шогале. Авай рок тӱсым налын, пеш нелын шӱла. А воктенже, тошкыштын лаптыртыме мланде ӱмбалне, яп-яра шун кӧршӧк кия. Авам нелын шӱлештын ойла:. |
| 1010 |
Йӧра, Симукем, мый каем, пуро да сайын папе. Орол оҥат нерген ит мондо. Мыйын толын наҥгайыметым, верыштыжак шогыжо. Пурымекет, аватлан каласе, тудо вет пеш писе, мален кынелмешкет, пошкудо-суседемын капка ончыкшат намия да шогалта. |
| 1011 |
Шуко шым шого, лектын кайышым. Мийышым шке декем да ончем, регенче ӱмбалне суседем уке. Тау веле! Клатеш атем коден, пӧртыш пурышым. Кум йочамым модаш чиктен луктын колтышым, а Надям, эн изижым, тыйын йӧратыметым, Юрик, пӱтырен, пукшаш шинчым. Оҥем дене пукшем тудым, але куд тылзаш веле. |
| 1012 |
Таве дек миен шуым, шеҥгекем ончальым. Шаршудыш волен шинчын сусед. Мӧҥгеш вӱд нумал толшашешем кынеле. Вот аҥыра, илышыштем але мыйым тыге орадыш иктат луктын огыл ыле. "Тый вет теҥгече орол лийынат! Вич йочан ӱдырамаш кунам кас еда уремыште эр марте мурен шинчаш тӱҥалеш?". |
| 1013 |
Пурышна. Вӱдем теҥгылыш шындышым. Комака ӱмбач атем пеш волтем. Ончем, койышышто кийыше азам ӱмбач шинчажым ок нал, пашкартенак шынден. Уждымо-колдымо гай тол, шич, манам. Ик стаканым йӱӧ. Вуйым кумык чыкыш. Мом гынат вуйжо шона, тиде вигак пале. |
| 1014 |
Ӧршӧ тӱсан сусед тӧр гыч лекте гынат, адакат койко дек мийыш. Надямже уже мала. "Тый ит сыре, мыйын йылмем тура, шкат палет, азат чылт кочажла, Чорек Эчейна коеш", — манеш. Шинчажат, вашештем, йӧршешак кочажын гай йыргешке. А тудо весым ойлынеже улмаш:. |
| 1015 |
Уке, тиде але шыдемжак огыл. Шонымем гына тыланет исак гына печкалтарышым. Шыде манмаште, чынжымак пӱтынек чараш лукташ гын, шып шинчыше теҥызымат тарватем. Но тидын дене мо шотшо? Тый гает окмак дене ӱчашымешке, вӱта шеҥгек каен, мо кӱлешем чумем. Садак нигӧ нимом огеш умыло. |
| 1016 |
Кас велеш линийым шупшын кодыш. Ик кленча ошым луктынам ыле, умшашкат ыш нал: "Ӱдыр воктен ӱпшалтам уке гын". Шем халатшым кудаш шуыш да мемнан дечак Кортасэҥерышкыже чымыктыш. Шымше ноябрь кечын ӱдырым кондыш. Ӱжыныт, но эн йӧратыме сӱанемланат миен кертын омыл. |
| 1017 |
Пӧртыш пурышна, тауштен каяш тӱҥална. Генюк ок колто, "Галя, иди сюды", ватыжым ӱжеш. Адакат Начук ден когыньнам йол ӱмбаланак чаркашт дене авырышт. Тидыжым кучыде ышна керт, Генюк ватын костинчаже. Камандым коден, мӧҥгына каена. Коктынат шкет ӱдырамашеш кодна. Уремыштет шергылтарена:. |
| 1018 |
Пычырик мландым ошемдаш вочшо лум йӱдым йӧршешак шулен. Кече шокшо, мланде кас марте топланен шуо. Кечывалым имне вӱта ӱмбак йытын кылтам шӱшна. Таче ушкална угыч кӱтӱш миен. Конюх пашажым пытарен да мӧҥгыжӧ миен, вес вургемым чиен, Арпик Сергей Наюк ондакак кидпашаж дене толеш. |
| 1019 |
Кызытат пакчаштак коштеда сусед. Ужын да лишемеш: "Айда! Кувандай укол ыштыкташ каен. Иктат уке. Шкет улам". — "Огым. Шкет пӧръеҥым суртышто ом йӧрате. Презем йӱктем да пурем веле". "Тугеже вольнаш луктам, вучалте", — пуйто мыскыла лиеш. Кӧжӧ кӧм — ончена але. |
| 1020 |
Куш пурет, кычалаш толытыс. Но кышаже уке, мый козгашӱргеш нумалынам шол, но Аркит деч шудо йогымо кыша чаплынак кодын, санденак нуно эр йӱдым Таюкшо дене урем эрыктышыла койыныт. Логалыт гын, мыйымат чогат. Аркит, тудо, шала умшан. |
| 1021 |
Каен пытышт. Пӧртӧнчык кӱзенам да сусед велыш изи окна гыч кӱтем. Суседем шкежат мӱкш пакчаж гыч уремыш савар виш гыч шишлана. Кораҥым да пашамлан пижым. Кас сомылым чыкландарышым. Кӱнчылавондем дене шинчылтшын коям, ушемже орвала, кунчыла шӱдырымӧ орвала пӧрдеш, тышкат, тушкат. |
| 1022 |
Кудашым, кидем мушкым, кочкаш кычалам. Миен пернышым, эрден шолтымо жарковый кӧршӧкем кошкен да плита ӱмбалне шинча. Чайникым руалтышым, тудат яра. Пӧртӧнчыч корка дене йӱштӧ вӱдым пуртышымат, кол дене шӱкалын, киндем кочкам. Ольош кынел шинче. |
| 1023 |
Шижым: теве трактор дене кайымым кӧ Ольошлан шуктен. Ынде кок гана мыйым тыге чыкышыч тулыш. Телым Коркатово гыч кинде деч посна толынна да Петровичлан "Кинде дек пекарньыш пурен огыл, ӱярня йӱаш миен" манынат, а мый орадыже эреак тыйым чаманенам, араленам. Йӧра, ынде вольнаш кодыда. |
| 1024 |
"Саликаштем" эн аярын да талын модшем, Лекандыр Чачукем, Метрий Эчукын турня шӱян тавыж гыч вӱдым луктын шога. Пелештыде ынем кае. Но куш кайымымат шым ойло. Куш каемже, чынак, тӱняште, шинчам куш онча, тушко. Мой адрес — Советский Союз!. |
| 1025 |
Тидым веле огыл шарнаш вереште мыланем. Жап ятырак кайыш. Уштен, чоҥгаташке волен шична, кочна-йӱна. Ачамын ырес воктенже шогышо пушеҥге вуйышто чыташак ок лий, уло кертмыж семын шӱшпык шӱшка. Тайра акай ондак тогдайыш, лӱдаш шотшо ситыш, чытыра веле, мыйым ӱжеш. |
| 1026 |
Кугазийын ешыж дене чеверласен лектым. Ӱжмӧ верыште ӱстелтӧрыш шинчын веле шуктышна, Тамара шӱлешт-шӱлешт куржеш: ачай толын шуын, манеш, — пеш пала, вуйым шупшынат кертына, сандене шовыч кылдынем ден сумкам руалтен, вуйжым утарыш. Тувыртыш кочмет-мочет, давай почешыже. |
| 1027 |
Иктаж-кӧ дек каен дыр, — малден Ольош. Варажым Тайра акай кузежым шижын налын, кынелын да светым чӱктен — малашат возын шуктеныт, вот вет кузе. Ольош пожалтын да лектын. А такше монден улмашат, ик омым мален налын. Кызытше ойла:. |
| 1028 |
Ольош, намысетше кушто тыйын, кушто тудо ила? Мыйже вет латкок шагатлан У ийым вашлийме годым чарлаҥге йолан шампан бокалым веле ястаренам, тетла умшаш чыкен ом ул. Уже сутка эртен. Молан шкенан-шамыч ончылныжо тыге мыскылет, нунын чоныштым пудыратылат?!. |
| 1029 |
Окмак тӱча! Иктаж сай пашада дене моктанем ыле. "Айда, кынел, каен, имньым кычкен тол, тыланет физзарядке лиеш!" Уке, ынежак кынел. "Тугеже адакат шкет каем", — манам. "Посана, кынелшаш ынде, мый декем каетыс!" — курскаят чыждыра, кеч палат, имне капкончылно ямдак шога. |
| 1030 |
А теве ынде мыйын Солянкем! Волышым гы-ы-ын... Томаша. Мӧҥгӧ гыч кошкышо мланде дене кеҥеж кечын лектынам, а тыште теле мыйым авырен. Тевыс Сибирет кушто улма-аш! Станцийыш пурышым, йӱштӧ шкапысе гай. Теҥгылыш шинчынам, ваштарешем — шоҥгыеҥ:. |
| 1031 |
Чынак, кӧм ончалам, чылан кирзякан улыт. Тауштен, оксам луктым. Ӧрканыдеак, рӱдыш шумеш каен, ик мужырым ӱдырамашем нумалынат тольо. Маньымыс, ик мужыр меж носким пырля налаш шотем лийын, ала корныюмыжак пыштыктен. Чиен шындышымат, чонем пурыш! Ынде иле-ем, Сибирь ынде шучко огыл. |
| 1032 |
Лектын кайымекем, таче кече марте Аня дене мо лийын, нимомат ом пале. Чыла тидым пӧрдыктылмем годым мотоцикл кудал тольо. Управляющий да Аня улыт улмаш: мыйым вӱташ ӱжын пуртышт. Вӱтаже вӱтат огыл, пӧрт манман, кажне кечын мушкына. Тышан Анюта йылмыжым рудыш:. |
| 1033 |
Аня, тидым огына тарвате. Йӧра эше ме тый денет тышанже кеч вашлийна да ынде икте-весынам огына йомдаре, вашлиймыланна латкок ий эртен гынат. Тыйым кычалын, 4600 уштышым толынам. Тыйын пеш кугу да сай вашталтыш улмаш, Юмо тыланет полшен. А мый языканрак улам, очыни. |
| 1034 |
Шкеже нимом ом ойло, а ушем дене шонем: "Изи йочала пеледышын моторлыкшо дене ондалкалет, чонем куандарынем Мыйым нимогай пеледышат лыпландарен огеш керт. Мыйын ушыштем шӱмеш пелед шочшо, мӧҥгеш шоген кодшо пеледышем-шамыч деч моло нимат уке". |
| 1035 |
Мыйын туалгын моктышашлык? Йоча пӧртыштӧ?! Йоҥылыш лият, тулаче. Шужен ий, йӱштӧ, чияш уке, кочкаш йок, полыш тожо. От мале, от коч, кылмен колышаш гай чара коля улат... Груня кокай, тиде мутым ит тарватыл тетла, нервем тугакат пужлен пытен. Мыйын тулем ит тарвате. |
| 1036 |
Кайышт. Эрлашын перевескыш институтын саде представитель шкежат тольо. Федялан ӧпке ынже лий манын, презым кастене шымат йӱктӧ, пукшымо гала. Мый палем: мемнан ончымо деч вара Федя дене кугу вольык семын илаш тӱҥалмекышт, игем-шамыч кугу нелытым погаш пижыт. |
| 1037 |
Институт Олям налеш, а мый тыште вучен шинче пел тылзым тудын презе кӱтӱм колтымешкыже. Мый шке декемак налам, кеч-мом толашыза, иктыланат ом пу. Ушкалым ешарен улыда, а дояркыже уке. Оля, ме вет ондакак келшен улына, кеч иктаж мутым пелеште. Тыйже келшенатыс. |
| 1038 |
Куш савырале теве. Ушкал лӱштышӧ лияш омешемат кончен огыл. Вот и ынде отказым пуэн ончо! Чара киданак тулшолым кормыжтале. Лекна да мотоциклыштыже шынден (коктынат мӧҥгыш пурен онал) чодыраш шикше, вигак лӱштымӧ плошадкыш пуртыш:. |
| 1039 |
Эрла Красноярскыш кайышаш годым ала-молан бригадир олмеш Мазуров тольо. Кастене тудын дене шинчын кайышаш улам ынде мыет. Паша деч вара мотикше воктек лектын шогалынам, а тудо уке. Изиш лият, пуд нелытан мешакым конден, люлькыш пыштыш. Мыйым шеҥгекше кӱшкӧ шында. |
| 1040 |
Санденак барин вате гай илем шол, — вашештем. — Чыла сита, эсогыл пиалемат утыждене. Те мыйым пешыжак огыда тарватыл гын, нервем огыда пытаре гын, шолыпышто мо ышталтеш, омат поч ыле. Но ынде сита-а! Чечас мый тендан шинчадам поча-а-ам! Извлечем корень из этого квадратного уравнения!. |
| 1041 |
Да, Юрий, тыланет палашет. Содыки, ик айдеме тушто мыланем чонжым почо. Чынак, инженер. Тый гаетак высший образованиян. Шочынжо 1930 ий гыч. Молан тымартеат шкетын гына, почын огыл. Йодам гынже ойла, но ом тошт. Ала корштен чарныше сусыр вержым уэш почам, шонем. |
| 1042 |
Оля нерген мучаш увер толмо годым лач тиде пӧртыштӧ лийынам — пурла велне уремыш вульышо шинчаж дене ончышо суртым эртем. Вич ӱдырамаш ӱстел йыр погынен шинчынытат, кечшудым шӱвызеныт, тӱрлыжымат вашла каласкален, иктеш шонкаленыт. А мый — коклаштышт... |
| 1043 |
Уке-е, Оля шке огыл йӱаш тунеме. Тудым йӱашак ыштеныт. Вот, тиде лампе тул уло, пеш от ӱшане гын. Йӧратымыжат тудын, Олятын, лач меак гына улына ыле ала-мо, ялвате-шамыч. Мӧҥгыштӧ марий-вате илыш ыш волгалт. Шочшышт йӧра тудо, но нунын шке пӱрымашышт. Икшывын чон кӱ пелен. |
| 1044 |
Ынде вучаш нигӧм. Ынде, очыни, Олян кум ӱп пырчыжым аракаште тымарте кучышо осал еҥ колашат лӱдын ила. Тений (2009, июнь) пыкше, чот йӧсланен, кошкен пытыш тудо, Олюкым таве воктен кок ведрам опталын чывылтыше еҥ, марийжын акаже. |
| 1045 |
Чонан сатум налын наҥгайыше лейтенант ден сержант-шамычат кукшынжак огыт иле аман, нунат логарыштым нӧртат. Нигушкат ышт ушно: ни руш-влак дек, ни марий тӱшкаш. Коҥга воктен сай верыште шинчылтыт, кийылтыт, тамакым тӱргат, коклаштышт ик-кок мутым пелештат гын, уке гын. |
| 1046 |
Кайымаштак рушине-шамыч ӱмбачышт кудаш кудалтат. Марий-шамычат вараш огыт код. Вургемышт ваштареш иктаж-мом пуышым Юрий ыш уж, чыла яра кайыш. Сандене ӱмбачше нимомат ыш кудаш. Чынакак, вес вургемым чиктат манын, кызытше южо рушла чара могыран кодаш мо?. |
| 1047 |
Таҥ-шамыч! Рвезынан армий корныжо тӱҥалеш веле. Але марте йӧршын палыдыме илыш йогыныш шуҥгалтмыж дене тыште возымо йӧннат вашталт кая. Важык кутыш шонымашым кӱчыкын руэн пуртылаш верештеш. Авалташ лийдымыжат тыге сайынрак ондалалтеш, шонена. |
| 1048 |
Тиде кӱчык мут кугу ойгым конда. Эрдене зарядкыш толат — тышке, занятийыш — тышке, кечывал деч вара — тышке. Кас велеш — адакат тышкак. Спортзал да плац, плац да спортзал. Салтакла кошташ тунемаш эн йӧсӧ. Могай гына команде уке улмаш... |
| 1049 |
Йӧра эше Арыныште Майок Толий семынак кояш тыршен да турник деч кораҥ коштын огыл, "имне" манме спортснаряд деч тудым ончыкрак шындашыже кӱлеш ыле. Эх, тунамак палаше-ет! Палет, палет!.. Колалтын тунамат ондак сулжитлен толшо-шамыч деч, да йолашетше эн кӱлешан-ла-а. |
| 1050 |
Абдрахман да Котляренкон вуйлатыме Брянск руш-Мухортов коклаште ала келшымаш, ала мучашдыме игылтме сӧй каен шога, палаш неле. Суасшын ала-кунамак ончыл пӱйжӧ катлен возын улмашат, кажне гана саде пӱйжӧ олмеш шындыме платина пӱйыш кержалтыт:. |
| 1051 |
Отбо-ой! — казармым сургалтарен кычкыралыт да шӱдӧ коло курсант, пожарысыла, могай уло вургемжым майке-трусик марте кудашаш тӱҥалеш: писын, писын, писын! Кунар писынрак, тунарат сай: йолташ-шамычет тылат кӧранат, пагалаш тӱҥалыт, тыйын верчет уэш-пачаш кынел чиен орланышашышт уке. |
| 1052 |
Стройышто чыла уэш тергалтеш: могай уло полдышым чыла полдыштымо але уке, гимнастеркым кӱзанӱштӧ йымак кузе тӧрлымӧ. Ыштыретым йолешет кузе пӱтырен шуктенат — шке пашат. Маршыш луктын колтат гын, вара палет. Нузылтарен, вӱдотызаҥден толат. |
| 1053 |
Да тиде артист иканаште уке лие. Кычалыт ик йӱд да ик кече, Каменка-Белинская изи олам шеҥын лектыт. Вара кудалыт Саратов олашке. Тушто оньыкуваж дене чайым йӱын шинча улмаш саде Рекун. Мийыше-шамычым унам ышта. Юрамыт декак пӧртылтат. Тыге икымше дезертир шочеш. Мыскара ешаралтеш. |
| 1054 |
Стройышто Мухортов чылтак умшажым тӱчын ок керт, эре ойла-ойла-ойла, ала-можым тынар вӱдылеш. Пале: иктат ынеж колышт, молан манаш гын, тудлан вашештен, уто нарядым вачӱмбакше сержант деч ынеж нал. Брянск рушлан нарядат нипочом лийын кайыш, вучен гына коштеш, шайтанешыже, шоналтын. |
| 1055 |
Тевыс хлеборезке. Киндым вет пӱй дене пурлат. А столовыйышто хлеборезке теве тудо рож шеҥгелне. Ужат? Тушто дед шинча, кинде сукыр-шамычым пӱчкеда, ӱйым вискала — кажне эрдене вет мыланна, да кастенат, эреак ик падыраш ӱйым чай дене пырля пуат. Вот... |
| 1056 |
Курсант Галютин! Кухньо деч вара кечывалым тый вараш кодын стройыш шогальыч, кодшо колым авызленат. Черетдыме ик наряд! Ик сутка кухньышто пареҥгым эрыкташ тӱҥалат, — Мардиросян "наградым" кучыктыш. — Тачак. Миена да малаш возат. |
| 1057 |
Туалетым кокымшо пачаш эрыктен шогышо Валера Подушков ден Юра коклаште ала-кузе иканаште келшымаш шочо. Службыштым тӱрлӧ велымат шерын лектыч. Шукырак ужшо, тӱрлӧ памаш семын йончен лекше пашам ыштыше Валера кугурак палыше. Кутырымаштыже ала-могай келгытышкат пурен лектеш. |
| 1058 |
Корнет кеч ала-могай екеметыш чыталтыже, тыгеракын тамак шупшмашет садыгак иктаж еҥ лектеш да Пушкиным, Лермонтовым шарналтен колтет, да — чыла, тиддеч вара ик ава деч шочшыла келшен шинчат. Шкешт колен пытеныт, а мыланна икте-весым йӧраташ мланде йымачат полшат... |
| 1059 |
Тунамет, клат омса кок могырышто шогымына годым, иктыже огыл весыже тоштеш гын, кызыт мо лийше лач тунам лиеш ыле. Чаманем мый тудым. Могай аҥыра лиялтын! Ала пӱрымашна проч вес тӱрлӧ лиеш улмаш? Мый вет чынже денак йӧратенам тыйым. У-у-ух, молан омсам пералтен от ул, окмак!. |
| 1060 |
Шуко жап печатьыште пашам ыштымыжлан мемнан Галютиным Марий Элын Президентше ужын шуктен, пеленже Йошкар-Оласе печать пӧртын конференц-залышкыже Республикын Почетан Грамотыжым конден. Тудым ончык ӱжыт. Да Президент шкежак кучыкта. |
| 1061 |
А кузе вес семынже каласет?! "Совет Союзлан служитлем?" — СССР пытен такше, индырен тӱпландарыме калыкше кодын гынат. "Служу Российскому правительству?", "Служу олигархам?"... Ниныже ынде иксемынак илат, ик ава деч шочшо семынак. |
| 1062 |
Шкеже сар вургеманак, сӧрале качымарий кия. Могай колен да монь, колышо тыгай чевер ок кие ыле — шоналтыш Юрана тудым первый гана ужмо денак. Курсант-шамычым, тӱжем утлам, ала-мо шот дене чеверласаш конденыт, черет дене пурен, вес велым лектыт. |
| 1063 |
Мом ороленат — чыла ончыктылат, печать-шамыч тӱрыс улыт але уке, чыланат терген налыт. У часовойлан тыгодым чот тӱткӧ лияш перна, понар дене печать номерлам волгалтарет, Юмо аралыже цифр ӱштылалтме але раш огыл деч. Экшык уке гын, сержантет каралеш:. |
| 1064 |
Курилкыште оружийым тергымек, кем йол дене шолдырге караулыш пурышт веле, ала-могай вашталтыш шижалте. Караул озан пӧлемже гыч... чынже денак лампасан, йошкар лампас йолашан, тумо лышташ петлицан, тугаяк тумо лышташ шӧртньӧ полдыш оран, генерал-майор погонан старший офицер лектеш. |
| 1065 |
Ик могырым, нимо умылыдымыжо мемнан рвезылан уке. Эре ик тидымак ыштен шинча гын, математикым палыдымыжат, очыни, мошташ тӱҥалеш. Йӧсыжӧ тушто: садыгак кушто-гынат йоҥылыш пурен кая да решеньыжат йоҥылыш лиеш. Ик гана, кок гана, кум гана. |
| 1066 |
Мо пеш лӱдын шинчын улыда ракете деч? Тыланда тиде мут шоктыш гын, тӱҥмӧ гай лийыда. Тугаяк аппарат тудо. Умылаш лийдыме уке. Кызытак чылалан чияш! Миен толына боксыш. Тушто учебный ракете уло. Кӧргӱзгаржымак ончен лектына. Погынашда — кок минут!. |
| 1067 |
А тӱняже теве могай тудо. Тыгай йӱд шӱдырым шкевуя тымыкыште ончашыжак лӱмын мланде йымач кынел лекмет шуэш, колен вочмет гала... Тьфу тый... Мӧҥгыш миен, авам ӧндалде, ӱдырым налде, йочан лийде, пӧртым ыштыде, кузе тудо?!. Ок лий шке денет туге модаш. Юмыжо мом манеш вара?. |
| 1068 |
Йолвал чулым кок шагатшым караулкышто эртарен, малыме пӧлемыште вуйым гына топчан-кӱпчыкыш пыштен шуктыш — саде Сталинград гыч рвезат теҥгече тыште тудын семынак лӱялтмыж деч ончыч вуйым пыштен мален дыр, коваштет чытырна: бр-р-р! — омым ужаш тӱҥале. |
| 1069 |
...Шаланыл пытыше кермычла ӱмбак кӱзен, рожыш ончале. Ала-могай мучашдымылык! Тушко шошымвӱд тӱрлӧ велым йоген пура да воштак шаланыл-шаланыл кышкалтеш. Мучашдымылыкыш! Пытыдыме балкон тӱрлашке логалын, кечеш чӱчалтыш семын тыгыдемын, шыжалтын, шонанпылыш савырна — кечат уло. |
| 1070 |
Чынакак, Кугу Шальыже, Купсолаже, кӧ пасушто але олыкышто улмаш, шке пакчаштыже але вес вере, кӧ кертшыракше — чыланат тӱрлӧ велым шоссеш лектыт, тиде йогынышкак ушнат, куржмаштак чурийыштым картуз кӧргӧ дене ӱштедат, шӱлештыт, ӱдыр-шамыч шовычыштым кидыш налыныт, лупшкедат. |
| 1071 |
Купсола гыч Овдасолашкыла волышо тайылышкат шуыныт, шола кидеш Кугу Карман курык кодеш. Кӱварымат лектыт. Пурла велне куралме аҥаште эн лишыл Овдасола да Кожлаер калык шыҥ-шыҥ темын, эн покшелне самолёт ошын койын волгалтеш. Шинчын!. |
| 1072 |
Нимом ышташ да, йошкар аракан изишак вуйыш кӱзымек, Мухортов дене коктын тушкат миен лектыч. Моло вере тыштыла каватӱр ден мланде ушнымаштат чодыра пале ок кой гын, тиде ото гайыштыже кугу пушеҥге-шамычак шогат, шукыжо шке шындыме тумо-шамыч улыт. |
| 1073 |
А мо, нимат! Саламлалте, палыме лийыч. Танце деч вара ужатымашкат шуыч. Олеся! Володялан Парашка лекте. Нылытын ола деч ӧрдыжкӧ, амыркан ваштар дене чӱчкыдын темше посадкыш, логальыч. Асфальт кугорно кӱртньӧ корно гоч эрта. Олеся шогалынат, украинла-рушла чӱчкыдын ойлен кышка:. |
| 1074 |
Нунын тиде олаш толмо деч вара кеҥежым тревого почеш йӱдым техникыге-моге мучашдыме гай чучшо составыш грузитлышт. Павка Корчагинын Шепетовка олаж воктеч эртыме годым пел шагатланрак шогальыч. Салтак-шамыч станцийыште шуко корак пыжашан ошкыпум ужынытат, кычкырат:. |
| 1075 |
Кум кече кӱльӧ омсам сакалташ. Тунар ончышт, пукшышт-йӱктышт, да эше пашадарлан тунар оксам пуынешт... Ме ик ырымат ышна нал, молан манаш гын, мо мыланна лийын, тудыжат пеш сита. Йӱдым — полигонышто, а кечывалым — Панасюкмыт дене. Тыште паша пытышат, пуым йыгаш да шелышташ пижна. |
| 1076 |
Тылзат эртен, старшина шона: Галютинайло ден Генайло тымарте полигонышто колен пытеныт, кочкашыштат нимо кодын огыл. Да чечас теве шкеак толын лектеш, мемнан тысе сӱаннам пален налеш да адакат частеш петырен шында, а олмешна тышке вес салтак мужырым оролаш конда. |
| 1077 |
Саламмутыштат, молат, ончо, коклаштышт сайын каят! Оза пече капкам лекте да лишке толын, пешкыде кидшым шуялтыш. Шукертак, манеш, шкежат тендан дек оролпӧртышкыда мияш шоненам, молан огыда тол — вученамат, кузе-гынат вет пошкудо улына. Южгунам ала полшашат кӱлеш икте-весылан... |
| 1078 |
Сеҥышыч. Таче кечыгут кирым кышкылташ тӱҥалам! — кок пуданже дек миен шогалын, майке марте кудаш шолыш да нӧлтышташ тӱҥале. Василь деч пӧртылмӧ годымат ойырлен огыл ыле. Тиде мыняр шагат ынде кок пудан кирым кышкылтат тӱҥалешыже?. |
| 1079 |
Чылтак пӱжалт пытыше, вара Геннадий йӱштыштак плавкыж дене пӧрт воктен пирамида курыкыш кӱза, киносо Тарзанла кужун-кужун кычкырен шога. Капораже чыла чогашыл гына, мускул ора дене пуналт пытен, кеч кызытак культурист выставкыш колто. Мутат уке, виян тиде рвезе... Кӧранет. |
| 1080 |
Шкежат лӱен кертеш ыле. Но ушдымо пийым лӱяш ок йӧрӧ, манеш. Ялыште ала-могай "манеш" коштеш. Йӱдым-йӱдымжӧ пиет пешак кужун урмыжаш тӱҥалынат, озаже могаят лӱдын. Колышым кычалеш, манеш. Пий кугун урмыжмеке, ялыште эре колышо лекман дык. |
| 1081 |
Чечас бензиным налына, степьыш каена. Тидым, — пийым ончыкта, — ужат вет, шӧргалтенам, мучашыжым иктаж вондо тӱҥеш пӱтыралына. Кудал утлен ынже керт. Мӧҥгышкӧ, ялышкыже монь, миен лектеш гын, вара тыште мыланна илыш пытыш. Иканаште пушташ кӱлеш. |
| 1082 |
Караулкышто улмыж шеҥгеч дембельлан ямдылалтше-шамычын чемоданыштым каптёрко гыч строй ончык луктеден почеденыт. Генерал шкежак тергымашке толын. Округ гыч. Часовой-шамычлан караулкыш кочкаш кондышо салтак кечываллан пешак тӱрлӧ семын сӱретлылын, мыскараланен каласкедыле:. |
| 1083 |
Эрденак шераш тӱҥальыч. Ик чемоданымат ончыде ышт кодо. Икманаш, дембель кашаклан кугу ойго лие. Кӧн могай офицерлык формо але посна кем, шӱштӱштӧ, китель лийыныт гын, чыла конфисковатлыме. Черет шуо Галютинын чумаданже декат... |
| 1084 |
А те ида шинчылт. Ялыш каен кертыда. Мый нунын культурхатыштышт лийынам. Йӱд вет такше малаш пуалтеш. Почеламут возаш кече волгыдо ситыман. Тынар резиҥге настам гражданкыште ходыш колтымо деч ончыч тыланет, палет, мыняр коям погашет кӱлеш... |
| 1085 |
Вӱдыш пурен кайышаш, йӱлышаш корабльымат ончылгоч палаш тунемын гын, куголя тукымым от ондале. Путырак нуно кугу нерӱпшан улыт. Мо лийшашым пален шогат: таче-эрла У ий пайрем шушаш гын, молан вара пӧртыштӧ илыше еҥын ӱпшыжӧ ок шижалт? Кочкашат уке... |
| 1086 |
Ийсӱс семын меҥге пелен шулен, ӱлыкыла мунчалтен волымыжым гына шарна, эше кидше торчакла лумым удыркалыш шол — тудымат пыртак ушыжо кучен коден кертын. Кӧмыт толыныт, могай машина кушко пыштен наҥгаен, нимат турлен огыл, тӱтыра лоҥгаш йомын. |
| 1087 |
Шинчам почын колтыш гын, ошо! Чыла вере ошо. Ошо, ошо, ошо... Мо пеш чот ошо?! Ош вургеман ӱдыр тудлан укол почеш уколым ышта. Ош вургеманак пӧръеҥ, воктекше толын-толын, кидшержым кучен онча, вуйжым кок могырыш лӱҥгыкта. Телефон трупкам нӧлталеш:. |
| 1088 |
Вараже йӱкшӧ пий поктымашке савырна. Шкежат ырла, кидше дене лапа семынак удыркала, пел кап марте кынелмыла лиешат, кроп шеҥгек шуҥгалтеш. Икманаш, черле салтакын капыштыже шеме дене ош вий кредалеш. Капитан У ий касше гыч майорым вуча да шагатым чӱчкыдын-чӱчкыдын ончалеш. |
| 1089 |
Учений эртен ала-мо да черле салтак-шамычым теве ятыр кондышт. Иктышт нелын кият, весышт — кечыгут йол ӱмбалнак, нунышт столовыйышто ыштыше да госпитальысе медӱдыр-шамыч коклаште шканышт эре мӱйымак веле кычал коштыт, илышым йӱлалташ тунемыныт. Йӱдвошт вара анекдотыштым шелыштыт. |
| 1090 |
Госпиталь шке шотшо дене могай-гынат тунемме заведенияк лие. Колымаш деч шеч кодмаште, тысе тичмаш кугу библиотекым шеҥын лекташ... Сайже эше мо лийын кертеш? Драйзер, Золя, Купер, Эдгар По, Жюль Верн, Жорж Санд, Гюго, Рабиндранат Тагор, Данте йӱдым кӱчыкемдаш полшышт. Да Толстой Лев. |
| 1091 |
Шортын, дембельлан таче-эрла ямде шогышо значок оран, полдыш-волгенчан, плексиглас погонан-влак дек ӱвырала кержалтыт. Южо вере шокта: "Бросаешь? Нас с Алей бросаешь?" — "Я к военному прокурору твоему. Цвет мой измаракал — и ходу?!". |
| 1092 |
Молат, саде носовикым тошкалын, чоныштым армий службо деч эрыктат, южышт, чытен кертде, вольна мландыш КПП шеҥгелан сукалтенак шинчыт, кынелыт. Новоград-Волынскийын изи гына тошто вокзалышкыже каят. Тушко Львов ола гыч поезд толшаш. Тудын дене Москош шуаш кӱлеш. |
| 1093 |
Агашков Володя ден коктын пытартыш самоволкыш чодыра посадке вес велыш хуторыш миен толынна. Ӱдыр-шамычше, акак-шӱжарак, ала-момат сӧрен, могай уло кап сӧралышт дене алгаштарен — а шагалак огыл нунын сӧралышт! — пырля ешым ышташ сӧрвалышт, озанлыкыште пӧръеҥ кид кӱлеш. |
| 1094 |
Озаҥ! Маяковский: "Шурум-бурум лӱшка Казань..." Вокзал деч кӱшкыла Проломный дене — Кремль. Озаҥыштат Кремль. Молан Йошкар-Олан Кремль уке? Какшан сер ӱмбалан монча воктен ыштен ом шындыс! Кугумак огыл гынат, кеч лӱмжӧ кодшо ыле. Такше Марий Кремльат лийманак, очыни. |
| 1095 |
Шымше классыште тунемме годымат Купсола гыч экскурсий Озаҥыш лийын. Володя Ульяновын классшым, университетысе администраций ваштареш студент-шамычын тарваныме залым, аваж дене пырля илыме купеч пӧртым, моло верымат, тудын дене кылдалтшым, ончен коштна. |
| 1096 |
Ясаклан кондымо марий ӱдыр-шамычымак, акрет годсым, пеш чаманенам. Тек нуно тиде Кремльысе кугу башне-шамычын кӱ рожышт гыч шинчавӱд шонанпыл гоч ончышт шогеныт дыр марий велышкыла, да шоненыт: молан шочалтын, кушкалтын, молан йӧрен чевер капым погымо, висвислан шушын пеледалтмышт... |
| 1097 |
Чонем ала-молан тый дечет ынежак ойырло. Давай тыге ыштена. Мыйынат корнышто шӱм-кылем ноен, тыйынат. Мӧҥгет таче ит кай. Мыйын тыште шукертсекак палыме ик шоҥго руш ден куваже илат, тушто уна лийына. Тый армийыштет кӧ лийынат?. |
| 1098 |
Пура, налеш тиде еҥга, Озаҥ гыч тыш шумеш ала-молан тынар мый декем шӱмешкыше. Пурлешт шинчена. Тыгодым столовыйыш пурен шогалеш... Аркадий Иванович Анисимов, Купсола Онис Йыван кугызайын эргыже. Авамын серышеш возымо гыч, Песатторойышто поссовет председатель. |
| 1099 |
Кудывече окна янакыш вуй тӱкнен кием. Олор шочшо воктенем пызнен, тамлын мален кия. Янда гоч тылзын тичмашыже коеш. Сӱзлеҥер. Кӧргыштӧ кок тӱрлӧ шонымаш вашпижын кучедалыт. Каньысырланыме годым Ониса мырла, ниялткала, ӱмалаш пижеш, тиде театр-кончер мыланем ынде у огыл. |
| 1100 |
Саде пӧртым ончена. Шогалын да шке ялышт гыч иктаж еҥ уке мо, ончыштеш. Кузе уке? Онисан чыла вереат палымыже ила! Воктекыштак намиен шогалтыш. Кермычым, растворым нумалыт. Ош кермыч ок кой, чыла йошкарге. Пеш кужу кутышан пӧрт. А лопкытшо шагал веле. |
| 1101 |
Тат-Китняшкыла кайыман, те-еве тудо велыш, — кид дене ончыкта икте. — Лучкыжо сайынак погына чай. Тушеч кум меҥге эрта да Ашлань-Вершина гыч Киров область тӱҥалеш. Суас ден Киров руш-шамыч дене авырналтше улына, ие вет... Марияк улат улмаш ужат тыйже. |
| 1102 |
Качыжат ом ул тиде южирын — ынде келшымым чарнаш тӱҥалын! — палымыжат ом ул, так арамак оккӱлым ыштыл коштам, подыш пурыдымо ӧрдыжлу — ик тиде шонымашемак веле. Ындыже шкем тыге вурсымым шудалмашкак савыренам: молан тольым, молан тольым, э пи-пи-пи... |
| 1103 |
Шижыда чай, пычырик йоҥылышем ынде келгыш пурен. Армий гыч ава дек иканаште миен пурыдымо гай йоҥылыш дене таҥастарен кертат мо тидым, кержалтмыж деч вара мо пернышашым? Так шоналтыш, так шкенжым пытарыш гын... Тидыже вара ӱмыр мучкетлан черкыш язык касараш кошташет ситас, уштымтурак!. |
| 1104 |
А-а, толын шуыч аман, ялзак ӱдырамаш пире! Ачат гаяк ӱдырамаш деч темын кертдыме! Кушто, кушто южиретше? Когыньдамат чечасыже поҥгалтарен луктын шуэм тышеч, керемет кашакым, могай але тыланет вате да монь, могай тушто ӱдыр налмаш да монь? — чытыра веле, утыр ылыжеш. |
| 1105 |
Ӧндал шындыш чот гына, "Ой эргым да ой эргым" манын, шорташ пиже, оҥышкем вуйым пыштенак мӱгыра. "Кум кече, кум йӱд мален ом ул, — манеш, — ынде иктаж яргакым конден пурта, шоненам. Уна, аракам шолтем. Йӧршешак ойырлышыч гын, ну куанем ыле вет. Куандаре, тыгак, ман". |
| 1106 |
А мо шонет? Тыштат, Песатторойышто, клуб воктеч ик салтак йомын. Калыкым тарватен, кычал коштыныт. Муыныт вара, чодыраш пуштын кудалтымым. Тый мотри тыште, пешыжак... Молан чумаданетшым еҥлан пуэн колтенат? Ушетше прочат уке мо тыйын? Молан иканаште мӧҥгыш толын пурен от ул?. |
| 1107 |
Корка тӱр дене удыро! — толын шуын. — Удыро. Чот пижын. Кораҥ лучо, тидланат шотет уке аман, — мый дечем ведрам, коркам шупшын нале. — Пӧръеҥлан лӧкаш пу тольык, аракан кузе пырчын-пырчын под гыч, пуч гыч йӱлен-йӱлен лекмыжым ок пале тудо. Аракам пу, ӱдырамашым пу, тамакам пу!. |
| 1108 |
Йымалге улде мо. Таче гына илаш тӱҥалше гай веле коятыс, кай-кай-кай. Иктыланат тупым йыген от ул мо? Эре тыге чиемде йыгат. Жапым ит шуйкале. Содо-ор! Чечас ӱдырамаш-шамыч толыт уке гын, пӱжалтынат ом шукто. Тупем йыген пуэт да шкежат вара нунын дене пырля толат. Мыят йыгем вара. |
| 1109 |
Капка йыр кузе лум шынден, тугак тӱкыдымӧ кия, еҥ йол тошкалын огыл. Кумытын ынде Ольгамытын поян чесышт воктен шинчат. Изи шыл когыльо-шамычым Матра кока электроплита ӱмбак шем салмаш левед шында. Тугай тамле шыл пуш лектеш, шӱвылвӱдет толеш. |
| 1110 |
Мыйын шеҥгелан кодшо Онисам ужатыме да Олор гыч мӧҥгеш пӧртылмӧ, тунамат Йошкар-Оламак ужмо йӧршынак ала-кушан шулен пытен, пуйто мый тыште Арын лу ияш школ деч варат, армий гыч муклештын пӧртылмемат нимом-нимом ом шарне, угыч почам шканем Йошкар-Олам. |
| 1111 |
Аудиторийыш пурен шична. Валя ик велне, мый — воктенже вес велым. Марий йылме дене практический занятий тӱҥалеш. "Кӧ тидыже, — йодам, — туныктышына мо?" — "Тиде — Семен Васильевич Николаев, марий поэт, марий кафедрын ассистентше", — манеш. "О-о, кузе вашталтын!". |
| 1112 |
Чынак вет, молын палыдыме йодышлан ойлен-ойлен, визытанышкак шуктыш. Александра Ильиничнан йодмыжлан тиде изи гына капан "шаргенче" ӱдыр тупуй ыш лий, коктын пырля наукын гранитшым пураш тӱҥална, икте-весынам вараже чотак пален нална. Да... йӧратен шындышым. |
| 1113 |
Э, але чыла ужат ыле гын. Пелыжым йочасадыш намиен пуэнам. Вот, кӧргӧ йӱкем тыгай. Йоча кевыт воктеч эртен каяш уке. А чиктен шогалтет гынже, ужат, могай пеледыш лийыт, илыше пеледыш, воштылынат моштат. Кузе нуно ужым йӧратат вет, ай, кузе тӧрштылыт. Воштылшо пеледыш-шамыч. |
| 1114 |
Манам, тыйын мо кап тӱжвалнет да кӧргӧ чоныштет уло, кеч-могай пӧръеҥланат сымыстарыше. Тольык ынде йӧратымаште тулвуйла йӱлаш тӱҥальымат, туддеч лӱдаш тунемым. Пектуйымак нал теве. Эше Ленюкым. Пектывайсола Симук, Междуреченск кӱртньӧ корно королеве, Кемеровский область гыч толын шушаш. |
| 1115 |
Индеш ийлан шкем деч кугум? — мыйже шинчам подкиндыла карем. — Шӧтрӧк Гена, вес еҥга дене ила гынат, кече коклан кодын садак пурен лектеда. Ӱмыр мучко ӱдырамашым ужде илем гынат, тугайжымак каче вуешем кунам пӱтырем? Да эшеже нимат йытыра огылыс... |
| 1116 |
Чаманен почам секретшым. Пектуй нимомат так ок ыште, пален лий. Тудын чыла ончыкыла шотлен-вискален ямдылыме. Пӧртйымал омсаж гыч тыйым вынемыш волтен колтынеже. Теве мане манат вара. Ну, йӧра, мемнан деч, когыньнан деч, йоча ок шоч лийже. Мо тудын, шонет, кумшо пӧржшӧ уке?!. |
| 1117 |
Тыланет изи годсым ойленам ыле вет, шарнет? Купсолаште нуно мемнан пӧрт воктенак илышт. Сарыште партизан семын кредалше Ваня, Мачвей эрге тудо, ватыже, кугурак Лизаже, изирак Ольгаже, эше чылт аза ик эргыже, да Песаттороеш эше ик эргым ыштеныт. Теве могай кугу еш погынен. |
| 1118 |
Баянист Юрка Николаев ден Майрукшо келшеныт, баян дене коштыт, мемнан деран латик шагат кас шушаш лакемыч, чечас клубыш У ий почмашке йолнам виктарена, шоктат, кожым тушто пеш кугум сӧрастарен шогалтеныт, лӱмын Чӱкшӧ курык гыч эн йытыражым конден улына. |
| 1119 |
Теве ик лукысо калык, мемнам ужын, верже гыч тарваныш, вачеш кидым пунен, я кыдал гыч ӧндалын, мужыр ден мужыр тиде кож семынак пӧрдаш лектыт. Ынде теве чыланат вужгат. Тиде эше тӱҥалтыш веле. Ончылно — эр марте рӱжгышаш веселалык, вӱр шолаш пурымо пайрем шагатла!. |
| 1120 |
Уш пурымо гай лийын, пыкше яклешт кынельым. Лӱҥгедылын, мӧҥгӧ корныш лекнем. Клуб деч иктаж витле метрлан ойырленам ыле, адакат саде-шамыч толын кержалтыт. Адакат пеш чот чумышт. Вуйым аралыше кидемлан чот логале. Ынде кумытын огыл, ныл еҥ коеш. |
| 1121 |
Юмыланна ойлена да йӧра. Мландысе суд деч утлат гын, Юмын деч иктат ок керт. Пижедылшаш уке. Палетыс, властьшак калыкын огыл. Мо илем, калыкын властьше могай лиеш — ужынак омыл. Ме тудым огынат уж. Тыят, мыят. Коленжак от ул, йӧра. Нуно садак ӱйлен-мӱйлен, оксам шӱшкын утлат. |
| 1122 |
Шыматылам, ниялткалем, йодыштам. Шканемже пешак оҥай огыл гынат. Пуйто Кащей-коленкертдыме каткан улам, пекеш. Лийын гын, лийын ман... Мо вара мыланем тунар жалкыже? Шкежат ӱдыр-шамыч дене вольнаш каенам, ончылнет эше еҥга титакемат шуко погыныш. Ну, мутлане, мутлане!. |
| 1123 |
Ӧпке-сапка кутырчык чонышкем витыш, кужун шуйныш. Песатторой уремыште трук чарнен шогалын, вашла кид денат ала-мом умылтарышын лупшкедылше, писын-писын вашла кутырышо ӱдыр ден рвезым, вара адакат пырля ошкылшым, уэш чарналтыше-влакым, ужын, еҥ-шамычат южышт шогаледат тӱҥальыч. |
| 1124 |
Мыланнат вольна кодо. Ӱстел да койко воктеч ышна ойырло. Кырт-карт пурледена да — ӱдыр-каче модмашке. Кокыт уло гын, кумыт-нылыт нимолан. Вара, шер темын, чия да койкыш шуйнен возеш. Кӱэмалтеш. Чурге ончен кия, кушеч эше тудым чыгылтылаш тӱҥалам. Огешат шыргыж, огешат ойло. |
| 1125 |
Тиде пытартыш вашлиймашна улмаш... Вашлиймаш огыл, а чеверласымына. Нине корным 2003 ий 3 декабрьыште возем гын, тулеч вара ик ганат ужын омыл. Вот ман, пӱрымаш... Могай тудо савыраш лийдыме. Руалеш гын, курымешлан. Таче 2009 ий 22 июль. Алят туддеч вара ужын онал... |
| 1126 |
Нумалтышемат неле, йолемат окшак. Чодыравоз машинажат коштмым чарнен. Кечывал деч вараже нуно чодырашт гыч пӧртылаш веле тӱҥалыт, Петровскийышкыла кайышым от му. Ындыже Петровский чараҥын, Шоруньжашкыла коштыт, чылт татар могырыш. Пыта, пыта чодыранаже. |
| 1127 |
Шордым манеш, умылем. Чаманышашымак веле палем. Шинчамланат кояш тӱҥалеш: чодыра коклаш вурс оҥгеш пижын, кузе тудо орлана, камвозеш, чумедылеш. Ала презе икшывыжат уло да... Мый гын тидым ыштен кертшашлык омыл. Вот айдемын логарже могай! Йӱкын кутырен шинчем, пареҥгым эрыктем. |
| 1128 |
Тожо илаш кӱлешыс. Морко гычет эн кугу начальник-шамыч Шордӱрыш толын темыт. Ялыш огыл, чодыра орол дек. Вара лӱйкален кият. Нунылан лиеш ужат, а тыглай еҥлан чишка. Эрежак ом логал, ит вурсо. Но кок ийлан кеч ик ганаже кӱлешак... |
| 1129 |
Пеш йӱдеш кодынжо Каврий чӱчӱ дек миен от пуро, строгий тудо. Могайжым Усола вавай денат шуко ужалтын, эше ньогар-пашкар годымак. Кукшо тугай, кӱкшӧ, шуко мутан огыл, шындемак кутырышо, явык кужака шӱрган. Явык-шамыч тӱткӧ улыт, палем. |
| 1130 |
Шкеже У Коммунышкет ом пуро. Теве ынде ялышт коеш. Кавриймытын пӧртышт шолаште кокымшо. Очыни, кодат, от пӧртыл. Огыт колто, очыни. Да вашкыметшат ок кӱл. Ала вик Моркыш каеда, ала-мо. Туге чучеш. Сандене мый кычалаш ом тӱҥал. Йӧра мо?. |
| 1131 |
Вячеслав Шишков-писатель "Угрюм-река" романыште Анфисам Прохор ончылан чодыраште регенче портышеш почын пышта: "Иди, милый, для тебя одного я цвету огненным цветком в этих диких лесах..." Мыйжын ынде могай пеледыш семын лум ӱмбалне волгалтеш вара?... |
| 1132 |
Тендан ончылно мыйын илышыштем эртыше ӱдырын вес трагедийже почылташ тӱҥалеш чечас... Изишак канен, тамакам шупшаш эрыкым пу. Ну, ынде шупшын тольым. Пеленем иктат мешайыше уке, кузе Юмо пыштен пуэн, тугак тыланда палдарен лектам. |
| 1133 |
Ынде Юрий Галютин Песатторойысо эпопейжым эртарыш — нине историй деч кодшо ик удав-кишке вараже тудым чот гына йырым-йыр пидын шында. Кызыт вольнан коштеш, аважым коден, институтыш вашка. Педфакышкыже лекцийлаште пурен шинчеш, академический парымжым тӱлаш тӱҥалеш. |
| 1134 |
Но мый тыйым, пагалыме лудшем, йӧршын вес велым авырен налам. Вес тӱрлӧ йӧратымашын полшымыж почеш. Тек тиде тунемме тургым пытыже, турлыжо, йошкын семын шичше. Тыште институтын йӱд-кече шолын шинчымыже ынже мешай. Палынетыс: мо лийын пытышт тушто? Ынет пале? Шоя-а. Пеш палынет!. |
| 1135 |
Ӱдырамашлык арверым, мончалык мушкышым, одеколоным, духим, шергем, чийыме йымал вургем настам ужалыме "Восход" универ-кевыт воктен ларёк окна гыч сдачылан пуымо тыгыде оксам шотлен тӧчышӧ шоҥго ӱдырамаш кенета тиде офицер велыш савырныш, ик-кок ошкылым лугыч ыштыш да умшажым каралтыш:. |
| 1136 |
Марий дене ила манмым колын, мияш ӧрым. Серышымат от возо тыгай годымжо. Мом манат, кузе да мом йодат? Миет гынже, ялыште мут ылыж кая, туныктышын ӱмбак мут вашке пижеш, — Юра йол йымалныже койдымо кӱм пӧрдыктылеш. — Так и кодо таче мартеат. Кузе ила ынде?. |
| 1137 |
Мый шаҥге йодым: кӧ мемнам ойырыш? Мо лийын кайыш, кӧ титакан? Шарнем: институт гыч пареҥге лукташ тендан дек мийышна, вараже чодыраште чыла тыйын икшывет дене мандолиным шоктен коштым. Тушто эше салтак йолашем шеҥгеч изиш гына кушкедлыш... |
| 1138 |
Вара памятникна дек каена. Чкаловын пижгом чийыше памятникше тевыс, рушын могай чолгалыкше уло, чыла тыш пыштыме! Юл ӱмбалне шога, эн кӱкшӧ верыште. Лач тиде Юл ден Ока эҥер-шамычын ушнымаште кугу-кугу кӱвар йымач самолетшо дене чоҥештен лектын. Кӱваржат тыштак. Йӧратена. |
| 1139 |
Уке веле тылат!.. Чыла верыштыже. Эрла кандаш шагат кастене Стрелке лӱман остановкышто вашлийшаш улам. Тыят мурет ыльыс: "Под городом Горьким, на Стрелке далекой". Вот, лач саде остановко. Юл гоч кӱвар дене вончет да пурла велне икымше остановко, тышкыла, Канавинышкыла, вокзалыш. |
| 1140 |
Тунамже, ӱдыр дек кайыме годым, Осып кувает ушыштат уке, мондалтын. Горькийыште погонан лиймекемат эсогыл ушеш возын ыш кончо тиде тат. Да Пӧтырын чапокышто пырля шогылтмо ӱдыржӧ мыланем иканаште йолт келшен шичшаш гыч огыл ыльыс... |
| 1141 |
Мом ойла, кызытеш нимо ужымат почмо огыл, — о, тудын ачажат Юрий гын, мыят тугаяк Юрий. Мо, пеш лач келшен толешыс, отна Юрий кашак улына ужат?! — Людмила Юрьевна, мы с Петром начали разрабатывать эту тему, — манам, — кандидатскийым шӱкалнена. Авадаже кӧ лиеш вара?. |
| 1142 |
Кызытше... Латиктат эртен, жап йӱдышкӧ тайна. Йошкар-Оласе семынак, тыштат транспорт чӱдемеш. Ойырлаш кун уке: мутна пеш йомартлын урылтын. Первый ужмаштак тыге лийман мо? "Теве тудо, эн кугу йӧратымашет!" — ала-можо кӧргыштем кычкыра. |
| 1143 |
Дельфин шӱдыр аршашым йӧратем, — манеш, толын шуынна да. — Тудо ынде когыньнан лийже, йӧра вет? Лу шагатлан кастене тый тудым марийыштет ончалат, а мый — тышеч. Да ончалтышна вашлийын кертеш. Тыйым шке декем юлаш тӱҥалам. От лӱд?. |
| 1144 |
Йошкар-Олаште МООП-ын кадр пӧлкашкыже миен пурена. Подполковник Крестиковемын погонжо тиде кок ий жапыште кумшо, полковник шӱдырым, верештын огыл. Шкежак веле шоҥгемалын. Мемнам министрын олмештышыже полковник Смирнов дек наҥгая, кузе шкенан нерген ончылныжо ойлаш — туныкта. |
| 1145 |
Но Осмин чоткыдын руалаш нӧлталме, писыж дене волгенчыла йолгыжшо, илыш печкеш кучымо товаржым... вийдымын волтен колта. Роман мучашлалтеш. Нимомат рашыже, кӱлешынже, радамынже пален огына нал. Эсогыл лагерьыште чот орланымыжат тывеч-тувеч веле сӱретлалтеш. |
| 1146 |
"Мыскыла тиде белорушиге, — шонем. — Ик пӧлем да изи гына кухньо, тидым мом тавалет, да эше шӱкшак оптымо чулан. Туалетым ыштынешт улмаш да кудалтеныт: вӱдымат пуртымо огыл. Мыят парня дене ыштыме омыл, почешет садыгак Йошкар-Олаш чошем!". |
| 1147 |
Ныжылге, лывырге, куанле кеҥеж кас эркын гына йӱдыш кусна. Пӧръеҥ-влак, уф да уф шӱлештын, утыр веселаҥын, мончаште чыла нойымым выньык дене поктен луктын, пӧртыш толыт да чай йӱаш шинчыт. Кресаньык пу пӧрт нуным шокшо, тамле чес дене вашлиеш. |
| 1148 |
Ом умыло. Тек лончыжым почеш. Тольык мыят шинчам налмашем уке. Тый тура гын, мыят тура ом керт мо? Лӱдшашемже мо деч уло? Дуэль, икманаш. Ом йод да сырыме гайрак лиеш, лопка шӱргыжӧ сырымыж дене весеммым ончыкта. Нервше, очыни, шӱргӧ коваштыжым ырыкта, тушко вӱр погына. |
| 1149 |
Мардеж корным торешла ӱштеш, изиш палдырныше корно тасмам йытырая. Эсогыл тудат мыйын ваштареш. Шофер папирос почеш папиросым пижыкта, дворникше ончыл окнаште пылт-полт коштеда, ӱштеда. Пижын шична. Ындыже Шолеҥер станций лишныракак да... |
| 1150 |
Мемнамат ачам ден авам, Юрий Никанорыч ден когыньнам, Горькийыште, тышке, тарванымыж годым тыгак ыреслышт, лач тиде Юмоҥа денак. Ынде мыят тендам мужыраҥме илышышкыда луктын колтем, теже эшеат мӱндыркрак каеда. Эргым, ынде Юмоҥам шупшалын товатле: сӱан марте ӱдыремым от тӱкале. |
| 1151 |
Турекыштыдат йолташда дене пырля сӱаным ыштеда, Юран шочмо ялыштыжат, да эше ме тендам тыште изин-кугун вучаш тӱҥалына. Тыштат сӱан лиеш. Мыят тыгак омеш ужынам ыле. Каласышт: "Кугурак ӱдыретым кум сӱан дене марлан пуэт". Юмо огеш пӱрӧ гын, тыге лийын кертман ыле мо?!. |
| 1152 |
Шуым мый тушко вес машина дене. Верештым. Теве могай шыгыр рож вучен Людам тулора Горький деч вара. Шымакшан шоҥго ӱдырамаш коклаш тӱҥын шинчын. Нунышт лопотаят да лопотаят, йӱшӧ пӧръеҥат лапаен эрта, марла аватмут марте шуэш, тудо ок сите да садыгак пеле рушла матым тӱҥалеш. Мыйым ужо!. |
| 1153 |
Кийымаштак савырнен, мыйын вуй велыш шкенжын вуйым пышта. Ӧндалеш, чытыра. Ала кылмен? Таче коҥгаш олтенат ышна шогылт, кырт-карт йӱштымак пурледышна. Кидым ӱлык волтем — уке-е! Сыраш тӱҥалеш. Чотрак пижмылан юшт гына колла кӱварыш мунчалтен лектын возо: "Мамка до свадьбы не велела!". |
| 1154 |
Чылтак ом ӱшане: тиде вара тугай кугу ола гыч мый декем тичмашак толын?! Лийынжат ок керт. Такше ынде кеч-могай пеле ӱдыр лий, садак налде ом керт. Могай улат, могай толынат ынде, кычалтылаш пытыш. Юмын пӱрен пуымо деч кугу от ул. |
| 1155 |
Кастене веле шкенан пачерыш шуна. Пеш ынде кӱвареш малаш погыстарет. "Ончо, кай, лийшаш огылыс тидыже... Мо, ӱдырак логалыныс!" Та-ак кенеташте магыралтен колта да шорташ тӱҥалеш... Икымше пачаш гыч Ахмадуллина Сания, суаскува, кӱзенат, тӱжвач омсам шиеш:. |
| 1156 |
Вате-марий илышыштына кумшо арням послен улына. Пешак талын каен шога мӱй тылзына. Но мыланна шӱм шелшанже Людан пылышышкыже кишкыла чужлен шуктен, ужамат: "Нашла за кого выходить, за черемиса узкоглазого, за мусора к тому же...". |
| 1157 |
Черемис — тиде, палет, мом ончыкта историй гыч? Первыяк — сеҥаш лийдыме сарзе, патыр. Горный орёл семынат кусаралтеш. Мыйым утыжден кӱш шындет тыге лӱмдымет дене, мый эше черемисым сулен омыл. Могай сарзе, могай пӱркыт? Ночко чыве веле эше... |
| 1158 |
Алкаши! Черемиса проклятая! — тулеч молат, тулеч молат. Сергей — юшт гына омсашке, а мыйже шинчал меҥгыш савырнышым: тиде, ужамат, шӱлыкан, утыжден шӱлыкан ӱдырамаш... Кузе тидын дене ӱмырым эртараш?! Чаманен ӱдыр налме нимоланат ок йӧрӧ маныт, чынак ала-мо. |
| 1159 |
Нерв чот пера гын, чот-чот шӱмем шолаш пура гын, чытыдымын омо шуаш тӱҥалеш: организм шкенжым стресс деч арала, тормозым шында. Мо, пашаштемат, тыштат але ик чӱчалтышымат подылмо огылыс, кленчажымат ышна почыс, аҥыра кашак. Мом толаша саде? Эшежым саде "черемиса"". |
| 1160 |
Сеҥаш ок лий аман. Тысе руш-шамыч туныктат, коеш. Ынде вет рӱдӧ школышкак куснен, математикым, немыч йылмым вӱда. Звонюков-начальникемын ватыж дене пырля улыт, тудыжо пеш тале гимнастке, ойлат, чемпионко лийын жапыштыже. Но марийже чот-чот ушкален-индырен орландара... |
| 1161 |
Кылмыжым туржын-туржын, арака дене йыген, пыкшерак сеҥышым, ӧндал возым, йочала эмыратыльым, ниялткалышым, мутымат ындыже шым чамане. Иже мален колтыш, ужарген вочмешке шортын кийыше йочанла шӱлышыжӧ гына омыштыжо чӱчкыдын кӱрылтеш... |
| 1162 |
Теве могай свежа, яндар юж тыште, кузе сайын тӱзланенат, — йырымла. Шонем да оҥарем: юж улде мо, кузе юж огыл, пешак юж, пешак юж, эше чатлама йӱштан поранет-мочет, "черемис" манын толашымет... Тый от пале да, мо лийын пытыш тыште... |
| 1163 |
Пӧрт воктенак кужу-у кутышын кажне пачерлан сарайым оҥа дене ик леведыш дене ыштыме. Шотлаш коло ныл омса. Райгазет редактор Швалевын сарайже тура икана шукын погынен шогалыныт. Омса почмо. Александр Васильевич кидше денак ончыктылеш!. |
| 1164 |
Йодам эше ватыж деч: эре тыге толаша мо тудо? Тиде эше нимат огыл, манеш тудыжо, чыташ лиеш. Зверевлан моральым лудым: тыге ыштылаш ок йӧрӧ, ужат, уна, йоча-шамычетше йӱштӧ кӱварыште чарайолын веле коштыт, кылмен пытеныт, чаманашет кӱлеш, ескыч. |
| 1165 |
Звягинцев ден коктын машинаш шинчына да Хлебниковыш участковый уполномоченный старший лейтенант лудынер — нерже чылтак лудын гай — Мамаев дек каена. Кумытын март тылзыште чыган-шамычын шокшо кышашт почеш Арскыш, татар мландыш лектына. |
| 1166 |
Эрдене мален кынелына да кечыгут шкенан ончылсо имне кыша почеш кудалына. Лум шулдыргаш тӱҥалын гынат, кыша рашак коеш. А мемнан поктымо вор-шамыч мӧҥгешла ыштат: кечывалым шер теммеш иктаж улакеш мален, йӱдым йӱштеш кылмен пеҥгыдемше лум ӱмбач чошат, имньым огыт чамане. |
| 1167 |
Мыланем тиде турне курымеш шарнашем милиций майорым пӧлеклыш, тӱҥалтыш гыч мучаш марте Пушкинын "Цыганы" поэмыжым лудмо, кугу драматизмым шыҥдарен моштымо путырак чот ӧрыктарен куандарыш: улыт тӱняште тугай айдемат! Милиций еҥ веле, ик шонет да, а могай артист!. |
| 1168 |
А дела тугай. Коммунист Зверевым лу шагат деч вара шке пӧртышкыжӧ пурен кыренат. Чоткыдо дела, тидлан ӱшанен кертат. Чот пидме тудым. Туддеч утлаш незна-а-ай. Тӱрлӧ сейфым да монь кычалын, вуетлан муыч. Ойленам ыле вет: але — тый, але — мый. |
| 1169 |
Ынде изишак рашеме, но ваштарешет мыланем кучедалаш кӱлеш. Чечас омсам почам. А тый кает. Пуйто коклаштына нимат лийын огыл. Пуро кабинетышкет, шич. Сравочым, оружийым тиде кабинетеш ӱстембак пыштем. Шкеже каем. Тый тыш толат да налат. |
| 1170 |
Чечас Понтий Пилат "мый титакан омыл, я умываю руки" маншыла кидым мушкаш тӱҥалеш. Юмын литературыштыжо ик вере шнуйын омо ужмыжо сӱретлалтеш: Понтий Пилат вес тӱняште чарныдегеч кидым вӱр деч мушкын шога да нигунамат туддеч эрнен ок керт. Теве кӱшыч могай наказанийым налын. |
| 1171 |
Кум кече кӱльӧ омсам сакалташ. Тунар ончышт, пукшышт-йӱктышт, да эше пашадарлан тунар оксам пуынешт... Ме ик ырымат ышна нал, молан манаш гын, мо мыланна лийын, тудыжат пеш сита. Йӱдым — полигонышто, а кечывалым — Панасюкмыт дене. Тыште паша пытышат, пуым йыгаш да шелышташ пижна. |
| 1172 |
Тылзат эртен, старшина шона: Галютинайло ден Генайло тымарте полигонышто колен пытеныт, кочкашыштат нимо кодын огыл. Да чечас теве шкеак толын лектеш, мемнан тысе сӱаннам пален налеш да адакат частеш петырен шында, а олмешна тышке вес салтак мужырым оролаш конда. |
| 1173 |
Саламмутыштат, молат, ончо, коклаштышт сайын каят! Оза пече капкам лекте да лишке толын, пешкыде кидшым шуялтыш. Шукертак, манеш, шкежат тендан дек оролпӧртышкыда мияш шоненам, молан огыда тол — вученамат, кузе-гынат вет пошкудо улына. Южгунам ала полшашат кӱлеш икте-весылан... |
| 1174 |
Сеҥышыч. Таче кечыгут кирым кышкылташ тӱҥалам! — кок пуданже дек миен шогалын, майке марте кудаш шолыш да нӧлтышташ тӱҥале. Василь деч пӧртылмӧ годымат ойырлен огыл ыле. Тиде мыняр шагат ынде кок пудан кирым кышкылтат тӱҥалешыже?. |
| 1175 |
Чылтак пӱжалт пытыше, вара Геннадий йӱштыштак плавкыж дене пӧрт воктен пирамида курыкыш кӱза, киносо Тарзанла кужун-кужун кычкырен шога. Капораже чыла чогашыл гына, мускул ора дене пуналт пытен, кеч кызытак культурист выставкыш колто. Мутат уке, виян тиде рвезе... Кӧранет. |
| 1176 |
Шкежат лӱен кертеш ыле. Но ушдымо пийым лӱяш ок йӧрӧ, манеш. Ялыште ала-могай "манеш" коштеш. Йӱдым-йӱдымжӧ пиет пешак кужун урмыжаш тӱҥалынат, озаже могаят лӱдын. Колышым кычалеш, манеш. Пий кугун урмыжмеке, ялыште эре колышо лекман дык. |
| 1177 |
Чечас бензиным налына, степьыш каена. Тидым, — пийым ончыкта, — ужат вет, шӧргалтенам, мучашыжым иктаж вондо тӱҥеш пӱтыралына. Кудал утлен ынже керт. Мӧҥгышкӧ, ялышкыже монь, миен лектеш гын, вара тыште мыланна илыш пытыш. Иканаште пушташ кӱлеш. |
| 1178 |
Караулкышто улмыж шеҥгеч дембельлан ямдылалтше-шамычын чемоданыштым каптёрко гыч строй ончык луктеден почеденыт. Генерал шкежак тергымашке толын. Округ гыч. Часовой-шамычлан караулкыш кочкаш кондышо салтак кечываллан пешак тӱрлӧ семын сӱретлылын, мыскараланен каласкедыле:. |
| 1179 |
Эрденак шераш тӱҥальыч. Ик чемоданымат ончыде ышт кодо. Икманаш, дембель кашаклан кугу ойго лие. Кӧн могай офицерлык формо але посна кем, шӱштӱштӧ, китель лийыныт гын, чыла конфисковатлыме. Черет шуо Галютинын чумаданже декат... |
| 1180 |
А те ида шинчылт. Ялыш каен кертыда. Мый нунын культурхатыштышт лийынам. Йӱд вет такше малаш пуалтеш. Почеламут возаш кече волгыдо ситыман. Тынар резиҥге настам гражданкыште ходыш колтымо деч ончыч тыланет, палет, мыняр коям погашет кӱлеш... |
| 1181 |
Вӱдыш пурен кайышаш, йӱлышаш корабльымат ончылгоч палаш тунемын гын, куголя тукымым от ондале. Путырак нуно кугу нерӱпшан улыт. Мо лийшашым пален шогат: таче-эрла У ий пайрем шушаш гын, молан вара пӧртыштӧ илыше еҥын ӱпшыжӧ ок шижалт? Кочкашат уке... |
| 1182 |
Ийсӱс семын меҥге пелен шулен, ӱлыкыла мунчалтен волымыжым гына шарна, эше кидше торчакла лумым удыркалыш шол — тудымат пыртак ушыжо кучен коден кертын. Кӧмыт толыныт, могай машина кушко пыштен наҥгаен, нимат турлен огыл, тӱтыра лоҥгаш йомын. |
| 1183 |
Шинчам почын колтыш гын, ошо! Чыла вере ошо. Ошо, ошо, ошо... Мо пеш чот ошо?! Ош вургеман ӱдыр тудлан укол почеш уколым ышта. Ош вургеманак пӧръеҥ, воктекше толын-толын, кидшержым кучен онча, вуйжым кок могырыш лӱҥгыкта. Телефон трупкам нӧлталеш:. |
| 1184 |
Вараже йӱкшӧ пий поктымашке савырна. Шкежат ырла, кидше дене лапа семынак удыркала, пел кап марте кынелмыла лиешат, кроп шеҥгек шуҥгалтеш. Икманаш, черле салтакын капыштыже шеме дене ош вий кредалеш. Капитан У ий касше гыч майорым вуча да шагатым чӱчкыдын-чӱчкыдын ончалеш. |
| 1185 |
Учений эртен ала-мо да черле салтак-шамычым теве ятыр кондышт. Иктышт нелын кият, весышт — кечыгут йол ӱмбалнак, нунышт столовыйышто ыштыше да госпитальысе медӱдыр-шамыч коклаште шканышт эре мӱйымак веле кычал коштыт, илышым йӱлалташ тунемыныт. Йӱдвошт вара анекдотыштым шелыштыт. |
| 1186 |
Госпиталь шке шотшо дене могай-гынат тунемме заведенияк лие. Колымаш деч шеч кодмаште, тысе тичмаш кугу библиотекым шеҥын лекташ... Сайже эше мо лийын кертеш? Драйзер, Золя, Купер, Эдгар По, Жюль Верн, Жорж Санд, Гюго, Рабиндранат Тагор, Данте йӱдым кӱчыкемдаш полшышт. Да Толстой Лев. |
| 1187 |
Шортын, дембельлан таче-эрла ямде шогышо значок оран, полдыш-волгенчан, плексиглас погонан-влак дек ӱвырала кержалтыт. Южо вере шокта: "Бросаешь? Нас с Алей бросаешь?" — "Я к военному прокурору твоему. Цвет мой измаракал — и ходу?!". |
| 1188 |
Молат, саде носовикым тошкалын, чоныштым армий службо деч эрыктат, южышт, чытен кертде, вольна мландыш КПП шеҥгелан сукалтенак шинчыт, кынелыт. Новоград-Волынскийын изи гына тошто вокзалышкыже каят. Тушко Львов ола гыч поезд толшаш. Тудын дене Москош шуаш кӱлеш. |
| 1189 |
Агашков Володя ден коктын пытартыш самоволкыш чодыра посадке вес велыш хуторыш миен толынна. Ӱдыр-шамычше, акак-шӱжарак, ала-момат сӧрен, могай уло кап сӧралышт дене алгаштарен — а шагалак огыл нунын сӧралышт! — пырля ешым ышташ сӧрвалышт, озанлыкыште пӧръеҥ кид кӱлеш. |
| 1190 |
Озаҥ! Маяковский: "Шурум-бурум лӱшка Казань..." Вокзал деч кӱшкыла Проломный дене — Кремль. Озаҥыштат Кремль. Молан Йошкар-Олан Кремль уке? Какшан сер ӱмбалан монча воктен ыштен ом шындыс! Кугумак огыл гынат, кеч лӱмжӧ кодшо ыле. Такше Марий Кремльат лийманак, очыни. |
| 1191 |
Шымше классыште тунемме годымат Купсола гыч экскурсий Озаҥыш лийын. Володя Ульяновын классшым, университетысе администраций ваштареш студент-шамычын тарваныме залым, аваж дене пырля илыме купеч пӧртым, моло верымат, тудын дене кылдалтшым, ончен коштна. |
| 1192 |
Ясаклан кондымо марий ӱдыр-шамычымак, акрет годсым, пеш чаманенам. Тек нуно тиде Кремльысе кугу башне-шамычын кӱ рожышт гыч шинчавӱд шонанпыл гоч ончышт шогеныт дыр марий велышкыла, да шоненыт: молан шочалтын, кушкалтын, молан йӧрен чевер капым погымо, висвислан шушын пеледалтмышт... |
| 1193 |
Чонем ала-молан тый дечет ынежак ойырло. Давай тыге ыштена. Мыйынат корнышто шӱм-кылем ноен, тыйынат. Мӧҥгет таче ит кай. Мыйын тыште шукертсекак палыме ик шоҥго руш ден куваже илат, тушто уна лийына. Тый армийыштет кӧ лийынат?. |
| 1194 |
Пура, налеш тиде еҥга, Озаҥ гыч тыш шумеш ала-молан тынар мый декем шӱмешкыше. Пурлешт шинчена. Тыгодым столовыйыш пурен шогалеш... Аркадий Иванович Анисимов, Купсола Онис Йыван кугызайын эргыже. Авамын серышеш возымо гыч, Песатторойышто поссовет председатель. |
| 1195 |
Кудывече окна янакыш вуй тӱкнен кием. Олор шочшо воктенем пызнен, тамлын мален кия. Янда гоч тылзын тичмашыже коеш. Сӱзлеҥер. Кӧргыштӧ кок тӱрлӧ шонымаш вашпижын кучедалыт. Каньысырланыме годым Ониса мырла, ниялткала, ӱмалаш пижеш, тиде театр-кончер мыланем ынде у огыл. |
| 1196 |
Саде пӧртым ончена. Шогалын да шке ялышт гыч иктаж еҥ уке мо, ончыштеш. Кузе уке? Онисан чыла вереат палымыже ила! Воктекыштак намиен шогалтыш. Кермычым, растворым нумалыт. Ош кермыч ок кой, чыла йошкарге. Пеш кужу кутышан пӧрт. А лопкытшо шагал веле. |
| 1197 |
Тат-Китняшкыла кайыман, те-еве тудо велыш, — кид дене ончыкта икте. — Лучкыжо сайынак погына чай. Тушеч кум меҥге эрта да Ашлань-Вершина гыч Киров область тӱҥалеш. Суас ден Киров руш-шамыч дене авырналтше улына, ие вет... Марияк улат улмаш ужат тыйже. |
| 1198 |
Качыжат ом ул тиде южирын — ынде келшымым чарнаш тӱҥалын! — палымыжат ом ул, так арамак оккӱлым ыштыл коштам, подыш пурыдымо ӧрдыжлу — ик тиде шонымашемак веле. Ындыже шкем тыге вурсымым шудалмашкак савыренам: молан тольым, молан тольым, э пи-пи-пи... |
| 1199 |
Шижыда чай, пычырик йоҥылышем ынде келгыш пурен. Армий гыч ава дек иканаште миен пурыдымо гай йоҥылыш дене таҥастарен кертат мо тидым, кержалтмыж деч вара мо пернышашым? Так шоналтыш, так шкенжым пытарыш гын... Тидыже вара ӱмыр мучкетлан черкыш язык касараш кошташет ситас, уштымтурак!. |
| 1200 |
А-а, толын шуыч аман, ялзак ӱдырамаш пире! Ачат гаяк ӱдырамаш деч темын кертдыме! Кушто, кушто южиретше? Когыньдамат чечасыже поҥгалтарен луктын шуэм тышеч, керемет кашакым, могай але тыланет вате да монь, могай тушто ӱдыр налмаш да монь? — чытыра веле, утыр ылыжеш. |
| 1201 |
Ӧндал шындыш чот гына, "Ой эргым да ой эргым" манын, шорташ пиже, оҥышкем вуйым пыштенак мӱгыра. "Кум кече, кум йӱд мален ом ул, — манеш, — ынде иктаж яргакым конден пурта, шоненам. Уна, аракам шолтем. Йӧршешак ойырлышыч гын, ну куанем ыле вет. Куандаре, тыгак, ман". |
| 1202 |
А мо шонет? Тыштат, Песатторойышто, клуб воктеч ик салтак йомын. Калыкым тарватен, кычал коштыныт. Муыныт вара, чодыраш пуштын кудалтымым. Тый мотри тыште, пешыжак... Молан чумаданетшым еҥлан пуэн колтенат? Ушетше прочат уке мо тыйын? Молан иканаште мӧҥгыш толын пурен от ул?. |
| 1203 |
Корка тӱр дене удыро! — толын шуын. — Удыро. Чот пижын. Кораҥ лучо, тидланат шотет уке аман, — мый дечем ведрам, коркам шупшын нале. — Пӧръеҥлан лӧкаш пу тольык, аракан кузе пырчын-пырчын под гыч, пуч гыч йӱлен-йӱлен лекмыжым ок пале тудо. Аракам пу, ӱдырамашым пу, тамакам пу!. |
| 1204 |
Йымалге улде мо. Таче гына илаш тӱҥалше гай веле коятыс, кай-кай-кай. Иктыланат тупым йыген от ул мо? Эре тыге чиемде йыгат. Жапым ит шуйкале. Содо-ор! Чечас ӱдырамаш-шамыч толыт уке гын, пӱжалтынат ом шукто. Тупем йыген пуэт да шкежат вара нунын дене пырля толат. Мыят йыгем вара. |
| 1205 |
Капка йыр кузе лум шынден, тугак тӱкыдымӧ кия, еҥ йол тошкалын огыл. Кумытын ынде Ольгамытын поян чесышт воктен шинчат. Изи шыл когыльо-шамычым Матра кока электроплита ӱмбак шем салмаш левед шында. Тугай тамле шыл пуш лектеш, шӱвылвӱдет толеш. |
| 1206 |
Мыйын шеҥгелан кодшо Онисам ужатыме да Олор гыч мӧҥгеш пӧртылмӧ, тунамат Йошкар-Оламак ужмо йӧршынак ала-кушан шулен пытен, пуйто мый тыште Арын лу ияш школ деч варат, армий гыч муклештын пӧртылмемат нимом-нимом ом шарне, угыч почам шканем Йошкар-Олам. |
| 1207 |
Аудиторийыш пурен шична. Валя ик велне, мый — воктенже вес велым. Марий йылме дене практический занятий тӱҥалеш. "Кӧ тидыже, — йодам, — туныктышына мо?" — "Тиде — Семен Васильевич Николаев, марий поэт, марий кафедрын ассистентше", — манеш. "О-о, кузе вашталтын!". |
| 1208 |
Чынак вет, молын палыдыме йодышлан ойлен-ойлен, визытанышкак шуктыш. Александра Ильиничнан йодмыжлан тиде изи гына капан "шаргенче" ӱдыр тупуй ыш лий, коктын пырля наукын гранитшым пураш тӱҥална, икте-весынам вараже чотак пален нална. Да... йӧратен шындышым. |
| 1209 |
Э, але чыла ужат ыле гын. Пелыжым йочасадыш намиен пуэнам. Вот, кӧргӧ йӱкем тыгай. Йоча кевыт воктеч эртен каяш уке. А чиктен шогалтет гынже, ужат, могай пеледыш лийыт, илыше пеледыш, воштылынат моштат. Кузе нуно ужым йӧратат вет, ай, кузе тӧрштылыт. Воштылшо пеледыш-шамыч. |
| 1210 |
Манам, тыйын мо кап тӱжвалнет да кӧргӧ чоныштет уло, кеч-могай пӧръеҥланат сымыстарыше. Тольык ынде йӧратымаште тулвуйла йӱлаш тӱҥальымат, туддеч лӱдаш тунемым. Пектуйымак нал теве. Эше Ленюкым. Пектывайсола Симук, Междуреченск кӱртньӧ корно королеве, Кемеровский область гыч толын шушаш. |
| 1211 |
Индеш ийлан шкем деч кугум? — мыйже шинчам подкиндыла карем. — Шӧтрӧк Гена, вес еҥга дене ила гынат, кече коклан кодын садак пурен лектеда. Ӱмыр мучко ӱдырамашым ужде илем гынат, тугайжымак каче вуешем кунам пӱтырем? Да эшеже нимат йытыра огылыс... |
| 1212 |
Чаманен почам секретшым. Пектуй нимомат так ок ыште, пален лий. Тудын чыла ончыкыла шотлен-вискален ямдылыме. Пӧртйымал омсаж гыч тыйым вынемыш волтен колтынеже. Теве мане манат вара. Ну, йӧра, мемнан деч, когыньнан деч, йоча ок шоч лийже. Мо тудын, шонет, кумшо пӧржшӧ уке?!. |
| 1213 |
Тыланет изи годсым ойленам ыле вет, шарнет? Купсолаште нуно мемнан пӧрт воктенак илышт. Сарыште партизан семын кредалше Ваня, Мачвей эрге тудо, ватыже, кугурак Лизаже, изирак Ольгаже, эше чылт аза ик эргыже, да Песаттороеш эше ик эргым ыштеныт. Теве могай кугу еш погынен. |
| 1214 |
Баянист Юрка Николаев ден Майрукшо келшеныт, баян дене коштыт, мемнан деран латик шагат кас шушаш лакемыч, чечас клубыш У ий почмашке йолнам виктарена, шоктат, кожым тушто пеш кугум сӧрастарен шогалтеныт, лӱмын Чӱкшӧ курык гыч эн йытыражым конден улына. |
| 1215 |
Теве ик лукысо калык, мемнам ужын, верже гыч тарваныш, вачеш кидым пунен, я кыдал гыч ӧндалын, мужыр ден мужыр тиде кож семынак пӧрдаш лектыт. Ынде теве чыланат вужгат. Тиде эше тӱҥалтыш веле. Ончылно — эр марте рӱжгышаш веселалык, вӱр шолаш пурымо пайрем шагатла!. |
| 1216 |
Уш пурымо гай лийын, пыкше яклешт кынельым. Лӱҥгедылын, мӧҥгӧ корныш лекнем. Клуб деч иктаж витле метрлан ойырленам ыле, адакат саде-шамыч толын кержалтыт. Адакат пеш чот чумышт. Вуйым аралыше кидемлан чот логале. Ынде кумытын огыл, ныл еҥ коеш. |
| 1217 |
Юмыланна ойлена да йӧра. Мландысе суд деч утлат гын, Юмын деч иктат ок керт. Пижедылшаш уке. Палетыс, властьшак калыкын огыл. Мо илем, калыкын властьше могай лиеш — ужынак омыл. Ме тудым огынат уж. Тыят, мыят. Коленжак от ул, йӧра. Нуно садак ӱйлен-мӱйлен, оксам шӱшкын утлат. |
| 1218 |
Шыматылам, ниялткалем, йодыштам. Шканемже пешак оҥай огыл гынат. Пуйто Кащей-коленкертдыме каткан улам, пекеш. Лийын гын, лийын ман... Мо вара мыланем тунар жалкыже? Шкежат ӱдыр-шамыч дене вольнаш каенам, ончылнет эше еҥга титакемат шуко погыныш. Ну, мутлане, мутлане!. |
| 1219 |
Ӧпке-сапка кутырчык чонышкем витыш, кужун шуйныш. Песатторой уремыште трук чарнен шогалын, вашла кид денат ала-мом умылтарышын лупшкедылше, писын-писын вашла кутырышо ӱдыр ден рвезым, вара адакат пырля ошкылшым, уэш чарналтыше-влакым, ужын, еҥ-шамычат южышт шогаледат тӱҥальыч. |
| 1220 |
Мыланнат вольна кодо. Ӱстел да койко воктеч ышна ойырло. Кырт-карт пурледена да — ӱдыр-каче модмашке. Кокыт уло гын, кумыт-нылыт нимолан. Вара, шер темын, чия да койкыш шуйнен возеш. Кӱэмалтеш. Чурге ончен кия, кушеч эше тудым чыгылтылаш тӱҥалам. Огешат шыргыж, огешат ойло. |
| 1221 |
Тиде пытартыш вашлиймашна улмаш... Вашлиймаш огыл, а чеверласымына. Нине корным 2003 ий 3 декабрьыште возем гын, тулеч вара ик ганат ужын омыл. Вот ман, пӱрымаш... Могай тудо савыраш лийдыме. Руалеш гын, курымешлан. Таче 2009 ий 22 июль. Алят туддеч вара ужын онал... |
| 1222 |
Нумалтышемат неле, йолемат окшак. Чодыравоз машинажат коштмым чарнен. Кечывал деч вараже нуно чодырашт гыч пӧртылаш веле тӱҥалыт, Петровскийышкыла кайышым от му. Ындыже Петровский чараҥын, Шоруньжашкыла коштыт, чылт татар могырыш. Пыта, пыта чодыранаже. |
| 1223 |
Шордым манеш, умылем. Чаманышашымак веле палем. Шинчамланат кояш тӱҥалеш: чодыра коклаш вурс оҥгеш пижын, кузе тудо орлана, камвозеш, чумедылеш. Ала презе икшывыжат уло да... Мый гын тидым ыштен кертшашлык омыл. Вот айдемын логарже могай! Йӱкын кутырен шинчем, пареҥгым эрыктем. |
| 1224 |
Тожо илаш кӱлешыс. Морко гычет эн кугу начальник-шамыч Шордӱрыш толын темыт. Ялыш огыл, чодыра орол дек. Вара лӱйкален кият. Нунылан лиеш ужат, а тыглай еҥлан чишка. Эрежак ом логал, ит вурсо. Но кок ийлан кеч ик ганаже кӱлешак... |
| 1225 |
Пеш йӱдеш кодынжо Каврий чӱчӱ дек миен от пуро, строгий тудо. Могайжым Усола вавай денат шуко ужалтын, эше ньогар-пашкар годымак. Кукшо тугай, кӱкшӧ, шуко мутан огыл, шындемак кутырышо, явык кужака шӱрган. Явык-шамыч тӱткӧ улыт, палем. |
| 1226 |
Шкеже У Коммунышкет ом пуро. Теве ынде ялышт коеш. Кавриймытын пӧртышт шолаште кокымшо. Очыни, кодат, от пӧртыл. Огыт колто, очыни. Да вашкыметшат ок кӱл. Ала вик Моркыш каеда, ала-мо. Туге чучеш. Сандене мый кычалаш ом тӱҥал. Йӧра мо?. |
| 1227 |
Тендан ончылно мыйын илышыштем эртыше ӱдырын вес трагедийже почылташ тӱҥалеш чечас... Изишак канен, тамакам шупшаш эрыкым пу. Ну, ынде шупшын тольым. Пеленем иктат мешайыше уке, кузе Юмо пыштен пуэн, тугак тыланда палдарен лектам. |
| 1228 |
Ынде Юрий Галютин Песатторойысо эпопейжым эртарыш — нине историй деч кодшо ик удав-кишке вараже тудым чот гына йырым-йыр пидын шында. Кызыт вольнан коштеш, аважым коден, институтыш вашка. Педфакышкыже лекцийлаште пурен шинчеш, академический парымжым тӱлаш тӱҥалеш. |
| 1229 |
Но мый тыйым, пагалыме лудшем, йӧршын вес велым авырен налам. Вес тӱрлӧ йӧратымашын полшымыж почеш. Тек тиде тунемме тургым пытыже, турлыжо, йошкын семын шичше. Тыште институтын йӱд-кече шолын шинчымыже ынже мешай. Палынетыс: мо лийын пытышт тушто? Ынет пале? Шоя-а. Пеш палынет!. |
| 1230 |
Ӱдырамашлык арверым, мончалык мушкышым, одеколоным, духим, шергем, чийыме йымал вургем настам ужалыме "Восход" универ-кевыт воктен ларёк окна гыч сдачылан пуымо тыгыде оксам шотлен тӧчышӧ шоҥго ӱдырамаш кенета тиде офицер велыш савырныш, ик-кок ошкылым лугыч ыштыш да умшажым каралтыш:. |
| 1231 |
Марий дене ила манмым колын, мияш ӧрым. Серышымат от возо тыгай годымжо. Мом манат, кузе да мом йодат? Миет гынже, ялыште мут ылыж кая, туныктышын ӱмбак мут вашке пижеш, — Юра йол йымалныже койдымо кӱм пӧрдыктылеш. — Так и кодо таче мартеат. Кузе ила ынде?. |
| 1232 |
Мый шаҥге йодым: кӧ мемнам ойырыш? Мо лийын кайыш, кӧ титакан? Шарнем: институт гыч пареҥге лукташ тендан дек мийышна, вараже чодыраште чыла тыйын икшывет дене мандолиным шоктен коштым. Тушто эше салтак йолашем шеҥгеч изиш гына кушкедлыш... |
| 1233 |
Вара памятникна дек каена. Чкаловын пижгом чийыше памятникше тевыс, рушын могай чолгалыкше уло, чыла тыш пыштыме! Юл ӱмбалне шога, эн кӱкшӧ верыште. Лач тиде Юл ден Ока эҥер-шамычын ушнымаште кугу-кугу кӱвар йымач самолетшо дене чоҥештен лектын. Кӱваржат тыштак. Йӧратена. |
| 1234 |
Уке веле тылат!.. Чыла верыштыже. Эрла кандаш шагат кастене Стрелке лӱман остановкышто вашлийшаш улам. Тыят мурет ыльыс: "Под городом Горьким, на Стрелке далекой". Вот, лач саде остановко. Юл гоч кӱвар дене вончет да пурла велне икымше остановко, тышкыла, Канавинышкыла, вокзалыш. |
| 1235 |
Тунамже, ӱдыр дек кайыме годым, Осып кувает ушыштат уке, мондалтын. Горькийыште погонан лиймекемат эсогыл ушеш возын ыш кончо тиде тат. Да Пӧтырын чапокышто пырля шогылтмо ӱдыржӧ мыланем иканаште йолт келшен шичшаш гыч огыл ыльыс... |
| 1236 |
Мом ойла, кызытеш нимо ужымат почмо огыл, — о, тудын ачажат Юрий гын, мыят тугаяк Юрий. Мо, пеш лач келшен толешыс, отна Юрий кашак улына ужат?! — Людмила Юрьевна, мы с Петром начали разрабатывать эту тему, — манам, — кандидатскийым шӱкалнена. Авадаже кӧ лиеш вара?. |
| 1237 |
Кызытше... Латиктат эртен, жап йӱдышкӧ тайна. Йошкар-Оласе семынак, тыштат транспорт чӱдемеш. Ойырлаш кун уке: мутна пеш йомартлын урылтын. Первый ужмаштак тыге лийман мо? "Теве тудо, эн кугу йӧратымашет!" — ала-можо кӧргыштем кычкыра. |
| 1238 |
Дельфин шӱдыр аршашым йӧратем, — манеш, толын шуынна да. — Тудо ынде когыньнан лийже, йӧра вет? Лу шагатлан кастене тый тудым марийыштет ончалат, а мый — тышеч. Да ончалтышна вашлийын кертеш. Тыйым шке декем юлаш тӱҥалам. От лӱд?. |
| 1239 |
Йошкар-Олаште МООП-ын кадр пӧлкашкыже миен пурена. Подполковник Крестиковемын погонжо тиде кок ий жапыште кумшо, полковник шӱдырым, верештын огыл. Шкежак веле шоҥгемалын. Мемнам министрын олмештышыже полковник Смирнов дек наҥгая, кузе шкенан нерген ончылныжо ойлаш — туныкта. |
| 1240 |
Но Осмин чоткыдын руалаш нӧлталме, писыж дене волгенчыла йолгыжшо, илыш печкеш кучымо товаржым... вийдымын волтен колта. Роман мучашлалтеш. Нимомат рашыже, кӱлешынже, радамынже пален огына нал. Эсогыл лагерьыште чот орланымыжат тывеч-тувеч веле сӱретлалтеш. |
| 1241 |
"Мыскыла тиде белорушиге, — шонем. — Ик пӧлем да изи гына кухньо, тидым мом тавалет, да эше шӱкшак оптымо чулан. Туалетым ыштынешт улмаш да кудалтеныт: вӱдымат пуртымо огыл. Мыят парня дене ыштыме омыл, почешет садыгак Йошкар-Олаш чошем!". |
| 1242 |
Ныжылге, лывырге, куанле кеҥеж кас эркын гына йӱдыш кусна. Пӧръеҥ-влак, уф да уф шӱлештын, утыр веселаҥын, мончаште чыла нойымым выньык дене поктен луктын, пӧртыш толыт да чай йӱаш шинчыт. Кресаньык пу пӧрт нуным шокшо, тамле чес дене вашлиеш. |
| 1243 |
Ом умыло. Тек лончыжым почеш. Тольык мыят шинчам налмашем уке. Тый тура гын, мыят тура ом керт мо? Лӱдшашемже мо деч уло? Дуэль, икманаш. Ом йод да сырыме гайрак лиеш, лопка шӱргыжӧ сырымыж дене весеммым ончыкта. Нервше, очыни, шӱргӧ коваштыжым ырыкта, тушко вӱр погына. |
| 1244 |
Мардеж корным торешла ӱштеш, изиш палдырныше корно тасмам йытырая. Эсогыл тудат мыйын ваштареш. Шофер папирос почеш папиросым пижыкта, дворникше ончыл окнаште пылт-полт коштеда, ӱштеда. Пижын шична. Ындыже Шолеҥер станций лишныракак да... |
| 1245 |
Мемнамат ачам ден авам, Юрий Никанорыч ден когыньнам, Горькийыште, тышке, тарванымыж годым тыгак ыреслышт, лач тиде Юмоҥа денак. Ынде мыят тендам мужыраҥме илышышкыда луктын колтем, теже эшеат мӱндыркрак каеда. Эргым, ынде Юмоҥам шупшалын товатле: сӱан марте ӱдыремым от тӱкале. |
| 1246 |
Турекыштыдат йолташда дене пырля сӱаным ыштеда, Юран шочмо ялыштыжат, да эше ме тендам тыште изин-кугун вучаш тӱҥалына. Тыштат сӱан лиеш. Мыят тыгак омеш ужынам ыле. Каласышт: "Кугурак ӱдыретым кум сӱан дене марлан пуэт". Юмо огеш пӱрӧ гын, тыге лийын кертман ыле мо?!. |
| 1247 |
Шуым мый тушко вес машина дене. Верештым. Теве могай шыгыр рож вучен Людам тулора Горький деч вара. Шымакшан шоҥго ӱдырамаш коклаш тӱҥын шинчын. Нунышт лопотаят да лопотаят, йӱшӧ пӧръеҥат лапаен эрта, марла аватмут марте шуэш, тудо ок сите да садыгак пеле рушла матым тӱҥалеш. Мыйым ужо!. |
| 1248 |
Кийымаштак савырнен, мыйын вуй велыш шкенжын вуйым пышта. Ӧндалеш, чытыра. Ала кылмен? Таче коҥгаш олтенат ышна шогылт, кырт-карт йӱштымак пурледышна. Кидым ӱлык волтем — уке-е! Сыраш тӱҥалеш. Чотрак пижмылан юшт гына колла кӱварыш мунчалтен лектын возо: "Мамка до свадьбы не велела!". |
| 1249 |
Чылтак ом ӱшане: тиде вара тугай кугу ола гыч мый декем тичмашак толын?! Лийынжат ок керт. Такше ынде кеч-могай пеле ӱдыр лий, садак налде ом керт. Могай улат, могай толынат ынде, кычалтылаш пытыш. Юмын пӱрен пуымо деч кугу от ул. |
| 1250 |
Кастене веле шкенан пачерыш шуна. Пеш ынде кӱвареш малаш погыстарет. "Ончо, кай, лийшаш огылыс тидыже... Мо, ӱдырак логалыныс!" Та-ак кенеташте магыралтен колта да шорташ тӱҥалеш... Икымше пачаш гыч Ахмадуллина Сания, суаскува, кӱзенат, тӱжвач омсам шиеш:. |
| 1251 |
Вате-марий илышыштына кумшо арням послен улына. Пешак талын каен шога мӱй тылзына. Но мыланна шӱм шелшанже Людан пылышышкыже кишкыла чужлен шуктен, ужамат: "Нашла за кого выходить, за черемиса узкоглазого, за мусора к тому же...". |
| 1252 |
Черемис — тиде, палет, мом ончыкта историй гыч? Первыяк — сеҥаш лийдыме сарзе, патыр. Горный орёл семынат кусаралтеш. Мыйым утыжден кӱш шындет тыге лӱмдымет дене, мый эше черемисым сулен омыл. Могай сарзе, могай пӱркыт? Ночко чыве веле эше... |
| 1253 |
Алкаши! Черемиса проклятая! — тулеч молат, тулеч молат. Сергей — юшт гына омсашке, а мыйже шинчал меҥгыш савырнышым: тиде, ужамат, шӱлыкан, утыжден шӱлыкан ӱдырамаш... Кузе тидын дене ӱмырым эртараш?! Чаманен ӱдыр налме нимоланат ок йӧрӧ маныт, чынак ала-мо. |
| 1254 |
Нерв чот пера гын, чот-чот шӱмем шолаш пура гын, чытыдымын омо шуаш тӱҥалеш: организм шкенжым стресс деч арала, тормозым шында. Мо, пашаштемат, тыштат але ик чӱчалтышымат подылмо огылыс, кленчажымат ышна почыс, аҥыра кашак. Мом толаша саде? Эшежым саде "черемиса"". |
| 1255 |
Сеҥаш ок лий аман. Тысе руш-шамыч туныктат, коеш. Ынде вет рӱдӧ школышкак куснен, математикым, немыч йылмым вӱда. Звонюков-начальникемын ватыж дене пырля улыт, тудыжо пеш тале гимнастке, ойлат, чемпионко лийын жапыштыже. Но марийже чот-чот ушкален-индырен орландара... |
| 1256 |
Кылмыжым туржын-туржын, арака дене йыген, пыкшерак сеҥышым, ӧндал возым, йочала эмыратыльым, ниялткалышым, мутымат ындыже шым чамане. Иже мален колтыш, ужарген вочмешке шортын кийыше йочанла шӱлышыжӧ гына омыштыжо чӱчкыдын кӱрылтеш... |
| 1257 |
Теве могай свежа, яндар юж тыште, кузе сайын тӱзланенат, — йырымла. Шонем да оҥарем: юж улде мо, кузе юж огыл, пешак юж, пешак юж, эше чатлама йӱштан поранет-мочет, "черемис" манын толашымет... Тый от пале да, мо лийын пытыш тыште... |
| 1258 |
Пӧрт воктенак кужу-у кутышын кажне пачерлан сарайым оҥа дене ик леведыш дене ыштыме. Шотлаш коло ныл омса. Райгазет редактор Швалевын сарайже тура икана шукын погынен шогалыныт. Омса почмо. Александр Васильевич кидше денак ончыктылеш!. |
| 1259 |
Йодам эше ватыж деч: эре тыге толаша мо тудо? Тиде эше нимат огыл, манеш тудыжо, чыташ лиеш. Зверевлан моральым лудым: тыге ыштылаш ок йӧрӧ, ужат, уна, йоча-шамычетше йӱштӧ кӱварыште чарайолын веле коштыт, кылмен пытеныт, чаманашет кӱлеш, ескыч. |
| 1260 |
Звягинцев ден коктын машинаш шинчына да Хлебниковыш участковый уполномоченный старший лейтенант лудынер — нерже чылтак лудын гай — Мамаев дек каена. Кумытын март тылзыште чыган-шамычын шокшо кышашт почеш Арскыш, татар мландыш лектына. |
| 1261 |
Эрдене мален кынелына да кечыгут шкенан ончылсо имне кыша почеш кудалына. Лум шулдыргаш тӱҥалын гынат, кыша рашак коеш. А мемнан поктымо вор-шамыч мӧҥгешла ыштат: кечывалым шер теммеш иктаж улакеш мален, йӱдым йӱштеш кылмен пеҥгыдемше лум ӱмбач чошат, имньым огыт чамане. |
| 1262 |
Мыланем тиде турне курымеш шарнашем милиций майорым пӧлеклыш, тӱҥалтыш гыч мучаш марте Пушкинын "Цыганы" поэмыжым лудмо, кугу драматизмым шыҥдарен моштымо путырак чот ӧрыктарен куандарыш: улыт тӱняште тугай айдемат! Милиций еҥ веле, ик шонет да, а могай артист!. |
| 1263 |
А дела тугай. Коммунист Зверевым лу шагат деч вара шке пӧртышкыжӧ пурен кыренат. Чоткыдо дела, тидлан ӱшанен кертат. Чот пидме тудым. Туддеч утлаш незна-а-ай. Тӱрлӧ сейфым да монь кычалын, вуетлан муыч. Ойленам ыле вет: але — тый, але — мый. |
| 1264 |
Ынде изишак рашеме, но ваштарешет мыланем кучедалаш кӱлеш. Чечас омсам почам. А тый кает. Пуйто коклаштына нимат лийын огыл. Пуро кабинетышкет, шич. Сравочым, оружийым тиде кабинетеш ӱстембак пыштем. Шкеже каем. Тый тыш толат да налат. |
| 1265 |
Чечас Понтий Пилат "мый титакан омыл, я умываю руки" маншыла кидым мушкаш тӱҥалеш. Юмын литературыштыжо ик вере шнуйын омо ужмыжо сӱретлалтеш: Понтий Пилат вес тӱняште чарныдегеч кидым вӱр деч мушкын шога да нигунамат туддеч эрнен ок керт. Теве кӱшыч могай наказанийым налын. |
| 1266 |
Исламов. Кызыт республикыштына 37 литератор СССР писатель ушем член лӱмым нумалеш. Тиде радамым ме нигузеат кугемден она керт. Молан манаш гын мемнан возышына-влакым СССР писатель ушемыш Москва веле пурта. А ончычсо ийлаште могайрак сӱрет лийын?. |
| 1267 |
Юрий Чавайным да Альберт Степановым СССР писатель ушем членыш пурташ ондак ыле. Паледа, Альберт Степановын изи книгаже гына лектын, а Юрий Чавайнын эн сайже — "Сонарзе" поэмыже гына — "Ончыко" журналеш печатлалтын ыле. Нуно илыш гыч ондак ойырлышт. |
| 1268 |
Тый манметла, мутлан толмаште, эше икмыняр фактым ончыктем: кузе южо еҥ писатель лияш толаша. Икана, витлымше ийла мучаште я кудлымшо ийла тӱҥалтыште, илалше ик марий (лӱмжым ом каласе) "Ончыко" журнал редакцийыш повестьым конден. |
| 1269 |
Пеш активный ялкор Сергей Эчан издательствыш иктаж шӱдӧ почеламутшым кондыш, сборникым пеш лукнеже, чуч ок шорт. Ме Валентин Колумб дене, сайрак почеламутшым ойыркален, изи книгам йоча-влаклан лукна. Иктаж талук эртымек, ик Морко марий дене мутланышым. |
| 1270 |
Марий Элыште илыше чыла еҥ марла чын, сайын ойлен моштышаш, ӧрдыжтӧ илыше марий-влакат шочмо йылмыштым аралышт. Тунам марий литератур ден искусство чот вияҥыт, у талант-влак мемнан деч тале лийыт. Марий йоча изинекак школышто шочмо йылмыж дене тунемеш гын, писатель радам кушкеш. |
| 1271 |
Ит ойгыро, Миклай йолташ, марий поэзийым качественно кушташ уло вийым пыштена, халтурылан верым огына пу. Но южгунамже шижын шукташ нигузеат ок лий, редактор-шамычын поэтический культурышт ӱлнылан верчын южгунам халтуро вуйым нӧлта. Ала Макс Майным ӱмыржӧ мучко почкаш тӱҥалыт?. |
| 1272 |
Мыйын укем шеҥгеч кок погынымаш эртен: Калашниковын докладшым поэзий нерген да Ибатовын докладшым прозо нерген колыштмо. Шукерте огыл "Литгазетыште" Шолоховын "Тихий Дон" романже йыр дискуссий эртыш, тыгай дискуссийым тыштат ышташ кӱлешак. Шоналтен ончена. |
| 1273 |
Письмаштет предложений-влакет моткоч кӱлешан улыт. Но вет кузе нератше... А мый мо? Чылаж годымак шкетын ок лий — йолташ кӱлеш. Эх, кунам толат гын? Да, тыйым конференцийыш ӱжмӧ нерген вопросым уло вием дене Н. (С .Н. Николаев. — Г.З.) ончылан шындем. Конференций 14 декабрьыште почылтеш. |
| 1274 |
Ынде весе. Леоновын "Метель" пьесыштыже изак-шоляк ончыкталтыт. Иктыже Совет Союзышто ила, весыже — эмигрант. Мучашыже тыге пыта: Совет Союзышто илышет разложитлалтеш, эмигрантет, капиталистический элыште илен, революционер лийын толеш. Идейже могай? Шкат ужат... |
| 1275 |
Учпедгизысе марий секцийын тӱҥ редакторжо Трофим Андреевич Мамаев 1941 ий шыжым Моском тушман деч аралыме годым колен. Сар деч ончыч тудын пелен Николай Матвеевич Орлов, Александр Матвеевич Малинин да Николай Семёнович Шавердин пашам ыштеныт. |
| 1276 |
Шкенжын творческий пашажлан поэт вуйын шога гын, тудо шке творчествыжым лудшыжо-влак ончылно чыла семынат терген ончышаш. Сандене, тудым калык ончык лекташ ӱжыт гын, шкенжым сӧрвалтарышаш огыл. Тидын шотышто Казаков Миклай ден Макс Майн деч примерым налман. |
| 1277 |
2. Колышо землякем — будённовец, кугу войнан ветеранже, орденоносец, коммунист Яков Иванович Кавказский — шке илышыж нерген пеш кугун возен коден (500 стр.). Рукописьым мыланем ватыже пуэн. Тудым тӱҥ-вож гыч уэш возыман. Йочалан повесть лиеш (объем 7–8 лист). |
| 1278 |
Ну, йӧра. Шуко деч шуко саламым колтем. Салам дене пырля изишак увер-влакым сералтем. Илымаш ынде кызыт ик семын, сай манаш келша. Школышто улына 25 октябрь гыч. Тумарте чылан колхозышто полшышна да пеш чоткыдын ыштышна. Чынак, пашажат тений пеш шуко лие, шурныжат пешак шуко. |
| 1279 |
Ятырак еҥ — 71 — Красный Армийыш кайыш. Школышто чылаже 180 рвезе, средний школ огыл, тений НСШ. Бондюг районышто сокращений ятыр лие: Монашевыште начальный кодо, Камиялыште — НСШ, Икское Устьеште — НСШ, Татчелнаште — начальный, моло вереат улыт. |
| 1280 |
Илышем нерген кугун ом возо. Толашем. Паша ятырак уло. У еҥ-влакым нална. Коклан возкалашат тӧчем, но тиде творчестве огыл, а мондымо деч гына. Стрельников, сборникым тиде кварталыште луктына, манеш. Лӱмжым "Мӱндыр огыл тиде кече" ман пуышым. Лудедем. |
| 1281 |
Литфонд гыч налме оксам жапыштыже пӧртылтыман. Тудо мыйын огыл, мый дечем кажне арня еда Москва йодеш. Якутийын уполномоченныйжым Союз член гычат луктыныт (оксам пуэден да мӧҥгеш поген огыл). Тылат нимат огыл, а мылам "мировой революций" лийын кертеш. |
| 1282 |
Садыге "илыше вӱд" манмаште Чавайнлан культур нерген ойлаш гына утларак келша, но пӱтынь общественный илышлан лачеш ок тол. Чавайным пеш чот пагалена, аклена гынат, историйым мӧҥгешла савыркален ончыкташ нимолан. Шарне: "Платон мой друг, но истина дороже Платона". |
| 1283 |
Поэме гыч отрывкетым налынна, лудна. Оҥайын возымо. Но молан тынар кужум колтенат (200 наре корно вет)? Шкеат палет, мемнан редакторна-шамыч ("Марий коммуна" газетыште. — Г. З.) вигак ваштареш лийыт, окса ок сите, маныт. Тиде ик паша. |
| 1284 |
Паша ия нар. Теҥгече творческий пашаеҥ-влакын кугу погынымашышт лие. 3 докладчик да пренийыште 13 еҥ. Ушет кая вет. Шуко ойлеве. А вараже моткоч сай концерт. Музучилищын симфонический оркестрже поснак келыштарыш. Дирижёр Таныгин Каврий просто молодец! Возалте!. |
| 1285 |
Вет эрла уже сентябрь. Садлан тыят, йыдалым пидын, чиялтыме вынер йолашым чиен, сумкам сакалтен, первый гана Керебеляк школыш куржметым шарналте. Пеш оҥай вет. Кеч 100 ийым иле, но тудо кечым нигунамат от мондо. Моланже, пале: шарнымаш деч посна илаш ок лий, вет тудо еҥым ончык шӱкалеш. |
| 1286 |
Тыйын нерген статьям возымем годым пӱтынь творчестветым угыч шымлен лектым. Мыйын тыгай шонымаш лекте: Моркышто ила эн уста марий поэт, но, руш манмыла, "выйти на всесоюзную арену дороги ему до сих пор почему-то нет". Москвалан сборникым ямдыле. Подстрочникым ышташ шкат полшем. |
| 1287 |
Тыйын нерген статьям йӱдвошт возенам. Тудым эрдене редакцийыш намиен пуаш кӱлеш ыле. Заказым Кимын Моркышко кайымыж кечын веле пуэныт. Садлан статья рушарнян лекте. Портрет гыч сӱретым Языков ыштен, да пеш мотор лектын огыл. Фотом пуаш кӱлеш ыле. Но нимат огыл, ынде тудо жап эртен. |
| 1288 |
Сборникыште чылаже 26 почеламут, куд пӧлка ("Октябрьлан", "Тунемаш каена", "Школышто", "Культурно илаш", "Шошым", "Кеҥежым"), Тематике шотышто сборникым тӱҥалтыш школлан келыштарыме. Школ урокым сылнештараш, тунемме материалым ылыжтараш тудо икмогай полышым пуэн кертеш. |
| 1289 |
Осмин Йываным южо почеламутлан ("Чер", "Шыже", "Первый май") мокташ лиеш гын, шылталыдеат ок лий. Тудо, "шке" йылмым (моло поэт деч ойыртемыш койышым) кычалын, южгунам "ида умыло" манме семынрак сера. Мутлан, "Классыште" почеламут тыгай ой дене сералтын:. |
| 1290 |
Сборникыште тӱрлӧ почеламут-влак улыт, но кеч лирический почеламут але ӱжмаш-агитке, але "Передовик" колхозын У ий отчётшо — чыла вереат Осминын шке йӱкшым шижаш лиеш. А тидыже авторын кушкын шушо самостоятельный поэтыш савырнымыж нерген ойла. |
| 1291 |
Теве "Шара шинчан ӱдыр" пеш чапле почеламут. Лудмо годым кредалме пасу шинча ончылан сӱретлалтеш. Вет поэзийын вийжат тушто: шомак дене, образ дене сӱретлыме обстановкыш лудшо-влакым пурташ да тиде тыгак лийын, а моло семын огыл манын ӱшандараш. Осминын тиде шижмаш, тиде качестве уло. |
| 1292 |
Тудо — мемнан пагалыме, йӧратыме санитаркына, тудо, нимогай тул деч лӱдде, шкенжым чаманыде, шуко боецын илышыжым утара. Автор патриотым куштылго формо дене, моштен ончыктен пуэн (ойлаш кӱлеш, "пырт пернен" манме ок келше, чотрак пернышым — сусыргышым — санитарке шуэн кода мо?). |
| 1293 |
Теве чодыра кокласе шукертсе Керебеляк ял. Автор, Керей нерген марий коклаште шочшо легендым кучылтын, тачысе совет ялын сӱретшым лудшо йолташын шинча ончыкыжо конден шогалта. "Электротул ден йӱд шияҥын" строкаж денак поэт тачысе ялым, тудын волгыдо пиалжым ончыкта. |
| 1294 |
Тыгай почеламут марий поэзийым пойдараш полша. Но йодышым шындена: молан вара тиде почеламут келге содержаниян да шӱмеш перныше лийын? Тидын причиныже теве кушто: автор илыш гыч сай поэтический детальым (геройын портретшым) налын, тудым тачысе илыш вошт ончен, сылнын, мастарын возен. |
| 1295 |
Статья тӱҥалтыште поэтын самырык улмыж годым возымо почеламут-влак нерген ойлышна. Тунам тудын ятыр тӧрсыржӧ, ситыдымашыже улмаш. Автор возаш тунемын гына, шкаланже корным кычалын... Но кушкын шушо поэт И. Осмин умбакыже илышым чыла могырымат тичмашын, сылнын почын пуышаш ыле. |
| 1296 |
Кызытсе илышын йодмыжым тичмашын шукташ манын, поэт И. Осминлан калыкын илышыжым чарныде шымлаш, произведений-влакын тематикыштым кумдаҥдаш, идейно-художественный качествыштым саемдаш тыршыман. Поэтын мутшо денак каласыме шуэш: "Сай шокталте гармонетым!". |
| 1297 |
Осминын политический лирикыштыже тиде уда почеламут огыл. Но Чалайлан тудо келшен огыл. Кечын, илыше вӱдын, шонанпылын образыштым поэт тыште моштен кучылтын гынат, Чалай ты почеламутым кукшо риторике веле манын акла. Ме Чалайын тыгай выводшылан ӧрына. |
| 1298 |
Тидлан раш вашмутым тошто, акрет годсо легенде гына пуэн кертеш. Легенде тыге манеш: мурызо шӱшпык сылне семлык куатым волшебный вӱд гыч налеш. А тиде чудесный вӱдшӧ шагал еҥын шинчаш перна, шолын шогышо кумылан айдеме веле тиде юзо вӱдым урзо тичак коштал налеш. |
| 1299 |
Тыште, мутат уке, Чавайнын "Шочмо мландым шонымо" почеламутшын интонацийже раш шижалтеш. Тидын дене пырляк Осмин сылне тӱням, марий чодырам чылт шке семынже ужеш. Тудо марий пӱртӱсым лирик, романтик шинча дене онча, санденак сӱретлыме пейзажше изишак сӧрал йомакым шарныкта. |
| 1300 |
Осмин сӧрал, мотор пейзажым сылне пӱртӱслан лийын гына огеш сӱретле. Пӱртӱсым тудо айдемын илыме, пашам ыштыме обстановко семын ончыкта, садлан поэт пейзажный сӱретым айдеме илыш гыч налме образла дене таҥастара, вес семын манаш гын, пӱртӱслан айдемын вургемым чикта. |
| 1301 |
Пӱртӱс нерген Осминын возымо чыла почеламутшо кокла гыч "Пӱнчер" лӱман произведений ойыртемалтше верым налын шога. Тудын деч ончыч чодырам марий поэт-влак сӧралжылан лийын моктеныт гын, Осмин индустриальный пӱнчерым, тудын техникыжым, химийжым моктен мура. |
| 1302 |
Отечественный война деч вара И. Осмин йоча-влаклан шуко произведенийым возен, да возымыжо посна книгала дене лектын ("Шочмо мланде", 1948 ий; "Ужар жап", 1957 ий; "Янлык пайрем", 1957 ий; "Поро кече", 1963 ий). Йоча литературыштат поэт шке усталыкшым, мут мастар улмыжым ончыктен. |
| 1303 |
Тымарте Осминын поэзийже шукыж годым национальный ората деч ӧрдыжкӧ шагалже годым лектын. Поэт утларакшым марий ял илышым, марий пӱртӱсым сӱретлен. "Уна" поэмыж дене тудо шочмо кундем деч торашке тошкалын да шке творческий диапазонжым кумдаҥден. |
| 1304 |
И. Осминын творчествыже тӱрлӧ ойыртемышан. Тудо почеламутым, поэмым возымо дене гына огеш серлаге, литературно-критический статьям, рецензийым воза. Эн сай марий муро-влакым поген, 1945 ийыште научный комментариян фольклорный сборникым луктын. Прозо ден драматургийыштат пашам ышта. |
| 1305 |
Осмин прозо дене тӱжем утла сылне репортажым, очерковый зарисовкым, фельетон ден ойлымашым возен. Кызыт совет учитель нерген кугу романым воза. Тудо М. Якимов да Г. Матюковский дене пырля "Акпатыр" оперын либреттожым возен, да либретто "Ончыко" журналеш печатлалт лектын. |
| 1306 |
Тыге статья мучашке шуэш. Мый тыште поэме нерген чыла шым ойло, тек молат каласат. Кеч-мо гынат, "Уна" — вурсышашлык произведений огыл: мемнан сылнымут сад-пакчашкына тутло емыж-саскамат ешарен, ныжыл ӱпшан, сӧрал тӱсан пеледышымат пӧлеклен. |
| 1307 |
Колыштам чолдо-чолдо йӱкым да ушем дене марий ватын сӱаныште куштымыжым шарнем, ӱдыр-влакым ужам. Ожно вет ӱдыр-влакат пайрем годым оҥешышт ший ӱзгарым чиен лектыныт. Нуно кушташ тӱҥалыт да ший аршаш йӱкым колыштын чӱчкалтат ыле. |
| 1308 |
Теве кушто поэзий! Теве тыште чон йӱк. "А" ден "Б"-м палыдыме марий ӱдырамаш чонжо дене тӱня илышым ужын, муралтен коден. Семжымат шӱм-чон ойжылан келшышым муын, тиде сем чумыр марий калыкын чонышкыжо возын. Тиде гениальный ӱдырамаш улмаш, калык гений. Эн кугу кӱкшыт. |
| 1309 |
Тений шыжым але первый лум гына возеш ыле. Мый йол луэм пудыртенамат, нигуш лектын ом керт. Шкетын улам. Окна воктене шинчем. Моткоч йокрок. А окна вес велне лум лумеш. Самырык годсо илышем шарналтеш. Тошто сем ушыш пура. Муро сем дене пырля у шомак, у шонымаш шочыт. |
| 1310 |
Конешне, кызытсе самырык композиторлан тыге возымо ок келше. Тиде мурылан семым келыштараш, очыни, мыйын нарак илаш, ойгым-йӧсым чытен лекташ кӱлеш. А вет мый нимо умат шым каласе, нимогай у формым шым кычал. Лач калык муро семын шке кумылем гына почым. Тыге огыл мо мурылан шочман?. |
| 1311 |
Калык мурышто тӱҥжӧ — смысл, шонымаш. Тӱҥжӧ — содержаний. Но формыжат, чоҥалтме йӧнжат моткоч оҥай да пеш шуко тӱрлӧ, поян. Тидым поэт-влаклан шымлаш, тунемаш кӱлеш да шке пашаштышт кучылташ. Тунам ала возымо почеламутыштат калыклан келшыше лиеш. |
| 1312 |
Марий калык Октябрь революцийлан лу ий темме пайремым Куяр станцийыш первый поезд толмо дене пайремлыш. Йошкар-Ола семилеткыште тунемше латкок ияш Осмин тиде поездым ончаш йолын куржеш. Теве тунам тудын "Поезд" лӱман первый почеламутшо шочеш, пырдыжгазетым сӧрастара. |
| 1313 |
Осмин кугу ешеш шочын-кушкын. Ешыште лийын гармоньым шоктен моштышат, гармонь почеш мурен кушташ йӧратышат, мыскарам ыштен моштышат. Пайрем толеш, кугу еш родо-тукым дене мӱкшла шолеш. Изи Йыван эре нунын ончылно — колыштеш, чыла пайрем йӱлам ӱмырешлан ушешыже пышта. |
| 1314 |
Изи годсо еш илышыж нерген Осмин воза: "Ешыште эн веселаже кувавам ыле. Тудо кас еда йомакым колтен, тӱрлӧ мурым мурен, оҥай еҥ-влак нерген каласкален. Ачамат йылмылан пеш тале ыле. Ярарак годым акварель дене сӱретла ыле, мыйымат туныктен. |
| 1315 |
Осмин — лирик. Пейзажный лирик, пӱртӱс лирик, мурызо лирик. Моло марий поэт-влак дене таҥастарымаште Осминын поэзийыштыже теве тиде сын-тӱс мыйын шинчамлан утларак перна, шӱмешем логалеш. Тудын поэзийже мотор, куштылго — моторлыкшо дене куштылго. |
| 1316 |
Мотор куштылгылык деч посна поэзий — могай поэзий? Тугайым вет "мурен" лудаш ок лий. Осминын поэзийже музыкальный. Николай Арбан, шкежат мурым возышо еҥ, ойла: "Семен Вишневский марий Чайковский гын, Осмин Йыван — марий Римский-Корсаков". |
| 1317 |
Кажне писательын, кажне поэтын шке йӧратыме, шке палыме темыже, шке стильже лиеш. Шарнем, ик писатель погынымаште Чалай Васлий ойлыш: "Осмин улыжат ял нерген веле воза". А Осмин вашештыш: "Возенам и возем ял нерген". Мо, тиде "деревенщина"?. |
| 1318 |
Кӧ шынденже? Йолташ-влак. Кӧлан мо ситен огыл? Кӧранымаш. Чынак, калыкмут уло: "Тый талант улат гын, кӧранат. Гений гын — пушташ пижыт". Адак вес жапшат пеш келшен толын — тоталитарный режим. Юмо гай Сталин. А ме чылан тудлан кумал илыше лийынна. Илен эртенна ме тыгай жапым... |
| 1319 |
Кызыт тиде изишак йомакла чучеш. Вет эрласе илышнаже, 1937–1938 ий-влак, мыланна вес тӱс дене савырнат — вӱран тӱсышт дене. Но тыште поэт титакан огыл. Тиде огыл гын, а варажым сар огыл гын, совет калык, колхоз калык, Окавий ава семынак куанен илаш тӱҥалеш ыле дыр. |
| 1320 |
Патриотизм шӱлыш деч посна кушто тиде поэмын моторлыкшо? Тиде — поэтын усталыкше, калык илышым, калык чоным ужын моштымаштыже. Калык йӱлам поэзий кӱкшытыш нӧлтал моштымаштыже. А тидлан калык поэзийын, фольклорын традицийыштым кучылтмыжо кугун полшен. |
| 1321 |
Оҥай огыл мо? Автор марий ватын ожнысо, а ынде утыш лекше шымакшыжым вӱдводыжлан пуа. Да, сложный метафор. Шонаш лиеш, пуйто марий вате шымакш дене тымарте шкежат вӱдводыж деке лишке шоген. Тыге але тыге огыл, тек этнограф ден краевед-влак ӱчашат. |
| 1322 |
Осмин кокшӱдӧ утла поэтический произведенийым возен. Чылаж нерген посна ойлен шукташ ок лий. Но пытартыш кугу произведенийже нерген каласыде кодаш язык. Чын, тудо эше мучко печатлен шуктымо огыл. Ме "Кава ден мланде коклаште" романже нерген манына. |
| 1323 |
Осминын творчествыштыже тиде у жанр — прозо. Автор тудым "Шарнымаш роман" манеш. Чынжымак, тиде — авторын шке илышыж нерген. Чу! Тыге веле мо? Романыште мыняр еҥын лӱмжӧ койын эрта? Шотлаш эше ондак. Вет эше нылымше книгаже лийшаш. |
| 1324 |
Ме кызыт кумытын (Арбан, Осмин да мый), а южгунам самырыкрак В. Юксерн — арня еда икте-весына дене вашлийына. Телефон гоч, конешне. Осмин, ынде кум ий лиеш, мӧҥгыштыжат торчак дене веле "куржталыштеш". Межат кепшылтыме имне гай улына, мӱндырк кудал она керт. |
| 1325 |
Шукерте огыл мый декем Осмин йыҥгыртыш. Ахмет Асылбаевич, манеш, молан тымарте шагал возкаленна? Кызыт, манеш, возымо да возымо веле шуэш. Эше муралтен пуыш: "Шоҥго еҥын чонжо шоҥго огеш лий, муралтыде, шӱшкалтыде илаш огеш лий". |
| 1326 |
Осминын романже нерген: нылымше книгажым вучем. Оҥай огыл мо, романыште ойлалтше еҥ-влакым (герой она ман) мый пеле утлажым палем улмаш. Садлан шке илышем нергенат шуко шарналтышым. Тыге мый веле огыл, моло-влакат тидымак каласен кертыт, очыни. Икманаш, тоштыжо пеш оҥайын, у семын конча. |
| 1327 |
Ойго шкетын ок тол, маныт. Шуко ойгым вучыдымын вашлияш логалын. Ох, калтак, чылажым возен шуктен омыл. Молан? Жап ситен огыл, шонем. Ала йолагай лийынам. Сонарыш да кол кучаш коштын, жапым шуко йомдаренам, но поэзийыштем тидыжат пайдале лийын. |
| 1328 |
10 ноябрьыште, рушарнян, лӱмынак мийышым, тудын пачерыштыже кум шагатат пеле лийым. Иван Иванович тӱрлӧ оҥайым каласкалыш, мый колыштым, коклан йодышым пуэдышым. А серышлаже мылам палыме улыт улмаш — кодшо ийыштак лудын лектынам. Но южыжым шкалан печатлен налаш уто огыл. |
| 1329 |
"Марий Эл" газетыште тыйын "Чавайнын "кугу титакше" статьятым лудын лектым. Тушто ончыктымо "Г. З." псевдоним (сноско) мыйым тиде серышым сералташ таратыш, Ефрушынат лӱмжӧ да ачалӱмжӧ тыгак ончыкталтеш ыле — Г. З. (Георгий Захарович). |
| 1330 |
Шарналтена: "Лочо-влак" статьялан М. Шкетан "Сӧсна кудалыштеш" фельетон дене вашештен. Тыште Ефрушым игылт серымыжлан вара тудым чот вурсеныт. Тыге лиймеке, Яков Павлович "Марий коммуна" гочак калыклан увертарен: "Йоҥылыш вурсенам, шкемым пыдалаш арам тыршенам...". |
| 1331 |
Моралист-влак ӱдыр-каче келшымаш нерген чон почын, нимом шылтыде серымылан шыдешкен кертыт. Но вет автор эртыме корныж нерген тура каласкалышашланак кидышкыже ручкам кучен. Тудо я ик, я вес савыртышыште чиялтылаш, чын лийме деч кораҥаш тӱҥалеш гын, тидын дене книган акшым волта гына ыле. |
| 1332 |
Ты книгатым лудынам, палем. Тушто Алексей Искандаров нергенат возенат. Ме тудын дене коктын ятыр мурым шочыктенна. Мыйым икте куандарыш: Алексей Искандарович тыланет мый нергенем пеш сайын ойлен улмаш, да тудын мутшылан книгаштет верым ойыренат. Тау. |
| 1333 |
Пеленем "Республикын" саде статьям савыктыман номержым намийышым. Суртоза ончылнем лудаш ыш тӱҥал, варалан кодыш. Тиде кастенак поэт деке журналист, Морко марий Анатолий Филиппов миен шуо. Кумытын икмыняр жап кутыркален шинчышна, костенечлан кондымо сырам подылна. |
| 1334 |
Юмылан тау, поэт роман гыч икымше ден кокымшо книга-влакын посна изданий дене лекмыштым (1996 ий) ужын шуктыш. Тылеч варасе ужашлаже журналын 1994 ийысе 7–9 да 1995 ийысе 12 номерлаштыже савыкталтыныт. Чумыр роман ик книга семын кунам шочын кертеш — мужедаш гына кодеш. |
| 1335 |
Молан мый декем толметым чарненат? Так арака шергеште — тудат (подылаш йӧратыше ик самырык писательын лӱмжым ончыктен. — Г. З.) толмыжым чарныш, хотя аракажым эре мый налынам. Ынде вет мый ом йӱ, шочмо кечемлан 80 ий темме пайремым эртарымек, йӱмем чарненам (сырам гына изиш подылам). |
| 1336 |
Осминын ойлымо икмыняр историйым возалтем. Йошкар-Ола гыч Моркыш куснымекше (1960-шо ийла), И. Осмин тӱҥалтыш жапыште тусо "Союзпечатьыште" инструкторлан ыштен, газет-журналым шаркалаш полшен. Икана сомыл дене Коркатово ялсоветыш миен. Тушто ик ӱдырамаш поэт деч йодын:. |
| 1337 |
1996 ий 6 сентябрь кастене Иван Иванович дек пурен лектым. Журналын шымше номержым намийышым. Ватыжат мӧҥгыштак ыле, вара сомыл дене пазарыш миен тольо. Окса кӱлешлан верч ала-мом ужален. Шылтышаш уке: кызыт йорлынракак илат, пенсийышт изи, а ак чарныде кушкеш, полышым нигӧ деч йодаш. |
| 1338 |
Мыйым изишак шылтален нале: "Ала-куш йомынат, кум тылзе годсек толын отыл ыле". Шкеже чылтак сокыр лийын, нимом ок уж. "Антология баллады" кӱжгӧ книгам мӧҥгыштӧ ончалаш манын йодымат, шкаланемак пуыш. Комеш тыге пӧлеклен серыш: "Дорогому Зайниеву на память от Осмина". |
| 1339 |
Шукерте огыл кугу эргыже, Эдик, колен. Волжский районысо Памар селаште илен, туштак ӱмыржым шуктен. Аракам шолтымылан але вес титаклан тюрьмаш шынденыт улмаш. Тушеч пеш лунчыргышо пӧртылын. Ийгот дене поэтын кызытсе ватыже Зоя Гурьевна деч кугурак улмаш. Тугеже 1937–1938 ийлаште шочын. |
| 1340 |
Александр Казаков эше ешарыдыме поэмым кусарен, да произведений Осминын "Песня и время" сборникышкыже (1968) пурталтын. Пӱтынь книгамат Казаковак рушла келыштарен. А кугемдыме "Унам" вес поэт, Сергей Макаров, кусарен, да тиде пашаже 1985 ийыште Йошкар-Олаште посна книга дене лектын. |
| 1341 |
1997 ийыш тошкалмек, 7 январьыште мӧҥгӧ гыч Иван Иванович дек мийышым. Тӱрлӧ нерген ойласышна, мый шуко архив папкым ончышым. Каласыман, Осмин чыла кагазшым ончылгоч шотыш конден оптен, посна папкылашке чаплын вераҥден. Пытартыш ийлаште погынышо кагазлаже гына шаларак кият. |
| 1342 |
Иван Иванович, те тудо жапым сайын шарнеда докан, — йодым саде мийымем годым. — Палаш оҥай ыле, кӧ содыки лӱмлӧ поэтна, Сталинский премий лауреат нерген тынар шакше койдаршомакым возен? Да молан? Неужели тунам Казаков тунарак чот локтылалтше айдеме лийын?. |
| 1343 |
Кухньыш ӱжын пуртышат, тидым-тудым каласкалаш тӱҥале. Мый шинчем, а тудо шога. "Тыге сӧрал огыл, теат шичса, але мылам кынел шогалаш кӱлеш", — манам. "А мый киен кынелынам гына, могырем корштен пытен, лучо изиш шогем", — вашештыш Ким Кириллович. Вара ешарыш:. |
| 1344 |
Иван Иванович колен, каен колтен. Таче йӱдым кок шагат марте пеленже лийынам, вара малаш возынам. Нылытлан кынел ончальым гын — огеш шӱлӧ, колен. Эрым пыкше-пыкше вучен шуктышым. Ӧрынам нигуш звонитлаш. Вот теве тый декет звонитлем. Увертаре чыла вере. |
| 1345 |
10 апрельыште "Марий Эл" газетыште писатель Владимир Любимовын Иван Осмин дене чеверласыме шомакше савыкталте. Тиде ик еҥын гына огыл, уло калыкын ойган мутшо семын йоҥгалте. Икте гына кумылым изиш волтыш: Владимир Николаевич поэтын илыш корныж гыч южо фактым йоҥылыш ончыктен. |
| 1346 |
1 Йӧратымем-влак, ынде кокымшо серышым тыланда возем, нине серышлаште шке шарныктымем дене тендан кӧргыштӧ яндар шонымашым помыжалтарынем. 2 Святой пророк-влакын ондак ойлымо шомакыштым да Господьын, Утарышын, тендан Апостолда-влак гоч пуымо кӱштымыжым шарныза шонем. |
| 1347 |
Кӱлешан паша спорт секцийыш возалташ. Йочалан мо келша, спортын могай видше чонжылан лишыл, тудым шкеак ойырышаш. Шуко тренер лач тидымак пеҥгыдемда. Тыгодым ончылгоч палыман: йочадан тазалыкшым, кап-кылжым шуараш але спортышто кугу кӱкшытыш шуаш шонен кондеда. |
| 1348 |
22 Иза-шольо-влакым сайла кояш тӧчыде йӧраташ манын, чыным колыштмо дене Шӱлыш гоч чондам эрыктен улыда гын, тугеже яндар шӱм дене икте-весыдам эре йӧратыза, 23 вет те шӱйшаш урлыкаш деч огыл, а шӱйдымӧ урлыкаш деч угыч шочында, тидыже – Юмын илыше да курымеш улшо шомакше. 24 Вет. |
| 1349 |
7 Тугеже, тыланда, ӱшаныше-влаклан, тиде кӱ шергакан, а ӱшаныдыме-влаклан тудо – "чоҥышо-влакын йӧрдымыш лукмо, но пусакын негызше лийше кӱ", нунылан тудо – "шӱртньымӧ кӱ, алгаштаралтме кӱ".*б 8 Шомакым колыштдымыштлан нуно шӱртнят. Нунылан тыге лияш палемдыме. |
| 1350 |
7 Тыгак теат, пӧръеҥ-влак, вийдыме улмыштым чаманен, ватыда дене шот дене илыза, нунылан пагалымашым ончыктыза, вет нуно тендан дене пырля наследник улыт да Юмын порылыкшо дене пуымо илышым налыт. Тунам кумалмыланда чарак ок лий. |
| 1351 |
11 Тиде Поро Уверын увертарышыжлан да Апостолжылан мыйым шогалтыме. Мый чын Юмым палыдыме-влаклан тудым туныктышаш улам. 12 Тидлан кӧра мый тыге орланем. Туге гынат ом вожыл: Кӧлан мый ӱшанем, Тудым палем, да саде кече марте мыланем ӱшанен пуымым*б аралаш Тудын куатше уло манын инанем. |
| 1352 |
13 Мый дечем тый яндар туныктымашым колынат. Тек тудо тылат корным ончыкта, Христос Иисус дене ушнымаште шочшо ӱшанымашым да йӧратымашым арале. 14 Тыланет ӱшанен пуымо порылыкым мемнан шӱм-чонышто илыше Святой Шӱлышын полшымыж дене арале. |
| 1353 |
Масловын чыла тиде ончык кайымашым да посна экшыкым доклад деч вара выступатлыше-шамыч И. Осмин, С. Николаев, Мирон Чойн, И. Смирнов, С. Ибатов, А. Асылбаев да молат палемдышт. Поэт Масловлан шке творчествыштыже эше у сеҥымашке шуаш пожеланийым каласышт. |
| 1354 |
Студентка-влак Австрийысе университетыште тунемыт гынат, шочынжо иктат тушечын огыл. Коктын Венгрий да икте гыч Швеций ден Финляндий гыч улыт. Сандене икте-весышт дене немычла кутырат. Австрийыштыже нуно финн-угор йылме факультетыште шинчымашым погат. |
| 1355 |
Марий Элышке тудо кодшо ийынат толын коштын улмаш. Тунам тудо тысе студент-влаклан немыч йылмым туныктен. Кызыт утларакшым марла кутыраш тунемме амал тышке конден. Вес ийын кандидатлык диссертацийжылан материалым погаш толаш шона. |
| 1356 |
1870 ийыште Российысе миссионер обществын Вятка оласе комитетше шочеш. Тиде ийынак кызытсе Удмурт Республикыш пурышо Селта селаште миссионер-влак съезд эрта. Тушто комитет кӱшеш почылтшаш школ, тыгак туныкташ кӱлшӧ учебник да туныктышо-влак нерген мут лектын. |
| 1357 |
1876 ийыште Павел Тронин Купран школышто аспидный доска, шершот, учебник уке нерген комитетыш увертара. Чыла тидым Шернурысо земский школ Купранлан ик жаплан гына пуэн улмаш. Миссионер комитет Тронин лӱмеш кумло теҥге оксам колта. |
| 1358 |
Юрий Александрович, республикысе калыкын илышыжым саемдыме йодыш таче кечын ик эн кӱлешаныш савырнен. Тышке шушашлан кужу жаплан палемдыме, цельыш шуаш виктаралтше кугыжаныш политика кӱлеш. Шотан закон деч посна тидым илышышке пуртен толаш да сай лектышыш шуаш ок лий. |
| 1359 |
Нылымше созыв Кугыжаныш Погынын депутатше-влаклан кок ий деч шагалрак тыршаш кодеш. Кодшо ий октябрьыште Марий Эл Кугыжаныш Погынын президиумжо нылымше созывын пашажым мучашлыме шотышто мера-влакым пеҥгыдемден. Кодшо жапыште мыланна эше утларак кыртмен пашам ыштыман. |
| 1360 |
2008 ийыште да нылымше созыв пытымешке, Кугыжаныш Погынын шуктышаш пашаже але ятыр, тидыже депутат-влакым элнан пеледалтмыже, калыкын сай илышыже лӱмеш эшеат кугу вийым пыштен тыршаш тарата. Тугай законым, пунчалым лукман, кудыжым калык умылен вашлиеш да сайлан шотла. |
| 1361 |
Чынакак, мемнан тыште, Турекыште, ик озанлык — пачер, Йошкар-Олаште мыланем чылт шкетын редакций кабинетыште илен почаҥаш — кокымшо озанлык. Тылеч посна вет Песатторойышто авам шкетын озанлыкым кучен ила, ынде вет тудо самырык огыл. Мыйже кум вере шуманыс!. |
| 1362 |
Ну и чыла тиде пашат, заводыш пурымо да монь, ок волгалт гын, — манам, — ӱмыр мучко Горькийыштыже кузе лияш? Мыйын эн чот йӧратыме паша — тиде марла газетлашке, журналлашке возаш, илен-толын, Писатель ушемыш пураш, книга-шамыч дене пашам ышташ... Мо вуча тидын шотыштыжо Горькийыште?. |
| 1363 |
Тиде але ик изирак фрагмент веле. Тӱрлӧ вариант уло улмаш мыйын илышым кузе тӱҥалмаште. Тугай-шамычым темла ынде пелаш... Вара эре иксемынак кошарта: "Тольык мый умбакыже тыге илаш ом келше!" Мыскара дене гын, чылтак революционный ситуаце: верхи не могут, низы не хотят. |
| 1364 |
Кызыт тиде вуй дене шоныман гын, озаж деч посна тушко ик гана тошкалашат ом тошт ыле. Вот вет вуйдымо йоча!.. Шкемым манам. Кӱварысе кажне шелшыже — йот, пӱкен, ӱстел, койко — чыла-чыла йот, коҥга эше... Нимом-нимом парням денат ом тӱкале ыле. Могай пӱрымаш улмаш тиде пӧртын, кӧ пала. |
| 1365 |
Уке, — изиш шоналтымек, мане Лиза. — Ялыште кӱтӱчым кузе ончат, от пале. Кӧлан нигушко миен тӱкнаш да муш солам кидышкыже налеш. Тудын ни специальностьшо уке, шинчымашыжат шагал. Ешартышлан эше кленча пундашым ончаш йӧрата. Тыйже вет тыгай отыл. |
| 1366 |
Вольык почеш коштат. Ноет — имне ӱмбак шич. Аҥамбак, шудылыкыш ынышт пуро. Шукыжым качакам эскере. Иктымат йомдарен ит кодо. Кастене шым шагатлан поктен намиет. А полыш манмаште... Полышкалышет теве — Индус. Пашажат — шӱвал шындаш гына. |
| 1367 |
Тӧченам... Могай тушто! Тудо казам поктылаш кая, да мыет корем йол дене чот-чот куржам. Утлен кертат мо? Укемым ужеш да нер пуш дене моткочак вашке кычал муэш. Шокшем гыч куча, мӧҥгеш ушкал коклаш вӱден наҥгая. Теве, ончыза — чыла тудын шӱвылжӧ, — пурла кид шокшыжым ончыкта. |
| 1368 |
Таче Лизам шым уж. Тудо йӱд лишан толеш. Но кутыраш кӱлешак. Кутырен налде ок лий. Кечыгут, манаш лиеш, машинаште пургедым, вара жапым воштыл эртарышым гынат, ала-молан чон олмыштыжо огыл. Утыж денак вургыжеш. Тидым тыге кодаш ок лий. |
| 1369 |
Йӱдвошт йӱр йӱрӧ. Тиде сай: шудо рӱжге нӧлталтеш, кинде тӱвырген кушкеш. Мыламат пешак сае: пуйто авам мыйым рӱпша, оҥай йомакым каласкала. Ача улам гынат, садак ала-молан изи лийме шуэш, аван шымалыкшым палыме шуэш. Шоҥго велешат йоча пагыт ок пыте, маныт. |
| 1370 |
Корем йол дене чодыра векыла эркын каена. Серышкыже радамын-радамын кожым шындылме, кок аршын кутыш кушкын шогалыныт. Чын ыштеныт: тыште мланде ошма йӧршан, вӱдшор годым сер мушкылт кертеш. Ынде пушеҥге вож рокым пеҥгыдын куча, шудо вожат полша. |
| 1371 |
Казамак манаш. Могай вольык ала? Могай тӱня гыч лектын? Кушто шыгыр, тушто каза. Ончалат ӱмбакыже — коршаҥгыже, тӱрлӧ шудо кичкыже, пӱтыралтышшудыжо пижын кержалтыныт. Арам огыл самырыкше годым Матвуй коча чон лекмешкышт нуным индырен. |
| 1372 |
Индусын оптымо йӱкеш помыжалтме гай лийым. Кувеке оптымым шекланышымат, тувекыла ончальым. Иктаж кок шӱдӧ важык тораште, чодыра тӱрыштӧ, аркамбалне, пий шога. Мом манат, мотор пий. Виян. Тудым Индуслан йолташлан налаш ыле. Коктын кӱташ тӱҥалыт гын, кӱтӱчат ок кӱл. |
| 1373 |
Кастене пачерышкем тольымат, малаш возым. Омо уке. Ятыр пӧрдальым. Ала-мом вучем. Пылышем пӱсӧ, колыштеш. Пӧрт йымалне коля кыр-кыр пурыштеш. Пӧртӧнчылнӧ йол йӱк шоктыш. Умылышым: Лиза толын, малаш возаш погыстара. Чынак, пӧртыштӧ малаш шокшо. Йӱштӧ вӱдым йӱаш лектым. |
| 1374 |
Спектакль нерген ойлаш ом тӱҥал — тудым пӱтынь марий калык ончен. Культура пӧрт нергенат ойлышаш уке. Тыгайже кызыт кажне колхоз ден совхозлаште уло. Иктыт огыл, южо вереже эше кокыт. Спектакль деч вара мо лийын — тидым ик-кок шомак дене сӱретлашат лиеш. |
| 1375 |
Пийлан огыл — мыланем. Умыло, авай, — чонеш логалмем, сӧрвалымем дене шижде лектын кайыш. Тиде шерге мутым ойлаш нелыжат огыл улмаш. А мый эре ойгырен коштынам: кузе кеч ик гана кӧргем гыч лукташ улнеже, шоненам. Ынде лектын кайыш гын, варажым куштылго лиеш. |
| 1376 |
Ала пийын кочмыжлан, ала мыйым ужмыжлан куанен. Мый да тудо — ты илышын кок пудыргыжо. Ала, чынак, нуным иктыш ушаш? Иктым ыштен, ик илышым тичмашынрак илен эртараш? Ава ден эрге семын. Мо вара ик вӱр огыл гын? Южгунамже ик вӱр улыт гынат, пий ден пырысла илатыс. |
| 1377 |
Икече тыгерак кутырен шинчыш: "Кыралтмет деч ончыч плока омым ужым, — мане. — Тые, — мане, — моткочак кӱжгӧ тумо йыр коштат. Товар дене. Ала руынет, ала-мо. Руэн йӧрыкташ гын, тӱҥжӧ гыч тӱҥалмыла. А тые вуйышкыжо кӱзенат да парчажым руэн кышкет". |
| 1378 |
Лиза мотор платьым чиен, йолыштыжо куштылго ош ката, ӱпшӧ вачӱмбалныже вужланен кеча, пӱтынь чурийже куанен шыргыжеш: тӱрвӧ лукшат, пылыш мучашыжат, ӱп ярымжат. А шинчам ойлыманат огыл. Пуйто сӱаныш чӱчкен шогаш толын. Шке сӱанышкыжак. |
| 1379 |
Э-э, родем, тыге лийшаш огыл. Мый тыйым шкететым колтем, шонет? Вучен от шукто!.. Вара шонен кияш? Тыге-туге шонкален, ойгырен колен кертам. Тый эше от пале мыйым... Мый тыйым тиде койкыланат ушкалем, теве кӱпчыкланат ушкалем. Молан тый тыште шкет веле малет, а мый уке улам?. |
| 1380 |
Жап шукат ыш эрте, кутырен келшымыла, пӧртышкӧ Матвуй коча пурен шогале. Вуйыштыжо теркупш, ош пондашыжым чаткан тӱредын, пӱтынь оҥжым кольмыла леведеш. Пинчакым чиен гынат, ош тувыржым тошто марий семынак луктын сакалтен, кӱзанӱштӧ дене ӱшталын. Йолыштыжо хромовый кем. |
| 1381 |
Илем тошто верыштак, Фёдор Михайловичын суртыштыжо. А Ониса кува дене тыге кутырен келшен улына: телылан кӱтӱм вӱташ пуртен шогалтымешке тыгак илаш тӱҥалына: тудо — шкеж дене, мый — шке денем, Элнеттӱрыштӧ. Жап лийме еда ваш-ваш коштына. |
| 1382 |
Вес ганаже чылтак вес семын уремыште йомаклыш, чеслынак вурсен нале: "Тылат верчынак йӱаш тӱҥале! Тылат верч! Лучо казаматыш петырен шындыктем ыле. Мылам тынар маитлалташ ок логал ыле. Кушеч толын лектынат ала? Пӱтынь илышемым пуженат, уло ял калыкым алгаштаренат". |
| 1383 |
Индусем — колдымо гане. Шеҥгек чакнен, уэш кудал колтен, теве-теве будкыжымат шупшын кая, шонет. Ындыжым ок керт, кыралтмем деч вара тышке тольымат, пий пӧртым мландышке пудалыме семынак пижыктен шынденам. Кудал колтен пикталтешат, опташ логарже петырналтеш, шӱвылым йоктарен кокыра. |
| 1384 |
Роза — шотанак вате. Сайынак йӱшӧ деке мом пижедылаш! Умылтарен сеҥет мо? От колышт тудым — уто тума. Колыштат — лач лиеш. Лучо йӱшын почешыжак ыштымыла. Эрлашым мален кынелеш да вара ала, йомдарыме ушыжым угыч муын, верышкыже шынден пуаш лиеш. |
| 1385 |
Вот молодец! Тыге йӱаш кӱлеш! Мыйын семын. Ато чарка дене... Чпу!.. Кушто мемнан пагалыме мастар еҥна? — Поликар Тимофеевич шинчажым кок могырыш коштыктыш. — А-а, теве тудо! Ынде тый пелте, Максим Семёнович! Черет почеш, — пелыжым йоктарен, мылам темен пуыш. |
| 1386 |
Вот йӧра... Мый вет тый декет лодымандаш тольым, Максим Семёнович. Нунын деке огыл! — сурт оза велыш кидым лупшале. — О чот ужмем шуын тыйым! О чот — Поликар вийналте, шинчажым почо. А туштыжо — айык, айык. Пуйто ик чӱчалтышымат йӱын огыл. |
| 1387 |
Шого! Нигуш ит кошт! Ок кӱл, — чарыш Поликар. — Мый чечас каем... Тый вот иктым каласе, — мыйым кычал муат, кошар парняжым ӱмбакем виктыш. — Кушто тыйын виетше? Ончыкто! Ужаш ыле, могайрак тудо, тыйын виетше. Кушто тоен ашнет? А?. |
| 1388 |
Кузе?! — ты гана Лиза мыскарамым умылыш, коеш. Кочо мыскарам. Ондак мыйым сырен ончале, вара ӧкымешак воштылале: — Ну, тыйым!.. Тыгайым пӧръеҥлан палаш нимолан... — шинчажым ӱштын, ӱмбакем сӧрвален онча. — Иктаж-мом ойло! Шомакетым вучем. Кузе ойлет — тыге лиеш. |
| 1389 |
Кеч вашкерак рӱмбалгыме ыле, кеч вашкерак вольыкым пурташ улнеже... Адак вес семынат шоналтем: вольыкшым кажне кастенак молан вӱташке петыраш? Кечыгут-йӱдвошт кӱташ ок лий мо? Тек вате-шамыч эр-кас шке ушкалыштым лӱштен каят. Мылам мо? Мый йӱдымат кӱтем. Неле огыл мылам. |
| 1390 |
Римма, айда сайын ойырлена. Айдеме семын. Еш илышна мемнан шукертак пужлен. Катлыше чайгоркам иктыш ушаш нимолан. Ушет гынат, садак иктаж-могай лончо кодеш, вӱд йогаш тӱҥалеш. Адакшым мый тыгай корка гыч йӱмем ок шу. Калык манмыла, шулмо сукырым от ушо. |
| 1391 |
Ӱстел коклаш шынден, чайымат йӱктен, моло-весымат пукшен колтынем ыле. Содыки уна вет. Уна дечат кугурак. Но тыгай годым кӧн умшашкыже иктаж-мо пурен кертеш? Ӱдыремын тӱкалтымыжым шижын, Римма вӱдым гына йодо. Тудыжымат мылам ыш пуыкто, ондак шке кидышкыже нале, вара Лилялан шуялтыш. |
| 1392 |
Пырля илымына годым Римма гоч ала-мо семын мыскылалтын илышым, йӧршеш ойырлымына годымат шӱмышкем рӱдаҥше кӱзым керын кодыш. Тидымат чыташ верештеш. Ала, илен-толын, иктаж-кузе тудым луктын кертам, шӱм сусыремым сайынак мушкын колтем?. |
| 1393 |
Адакат ик тушманем ешаралте. Керыжым ойлаш гын, эше ик еҥ мыйым шке тушманжылан шотлаш тӱҥале. Эн сай илыш йолташ гыч — эн кугу тушман! Тидыж дене ынде сӧрасаш пытыш. Поликар семын арака дене нигунам ок тол. Тушманже семынак лийын кодам. Курым-курымешлан. |
| 1394 |
Сита тылат, Поликар Тимофеевич, еҥ ӱмбак лавырам кышкаш, мыскылаш, ялыштына оза лийын илаш! — маныныт колхозник-влак. — Тый мыланна йот еҥ улат. Але койышетым вашталте, але ме пошкудо семын илен она керт. Кушко шонет, тушко лектын кае. |
| 1395 |
А Поликар шотышто мом манаш? Тӧрланен мо? Иктаж-мом умылен мо? Тидым ойлаш эр. Теве илыш ончыкта. Товарым нумал коштын, ала ушым шында, шкенжым сорлыклаш тунемеш? Шкетын илаш ок лий. Чодыраште отыл. Еҥымат шотлыман, тудын кумылжымат шотыш налман. |
| 1396 |
Пеленем, мыйын семынак нимом кутырыде, Лиза шинча. Шижам, тудланат куштылго огыл. Можыч, мый дечем коч нелырак. Вет Лиза шӱм пеленже у айдемым, мемнан деч вара илышаш айдемым нумалеш. Вескана, кунам уке лийына, илышнам тудо шуяш тӱҥалеш. Тугеже почешна кышана ок йом. Огешак. |
| 1397 |
Сдано в набор 14.10.87. Подписано к печати 21.03.88. Э-00269. Формат 84х108/32. Бумага типогр. №2. Гарнитура Литерат. Печать высокая. Усл.печ.л. 17,64 Усл.кр.-отт. 17,74. Учётно-изд.л. 19,62. Тираж 5000. Заказ 630. Изд. 104. Цена 1 р. 60 к. |
| 1398 |
Икана шешке шкетын кодеш. Кечывал кочкышым ямдылен, ӱстембак погымыж годым пӧртышкӧ кышт гына шоҥго кугыза пурен шогалеш. Изирак капан, чатката ош пондашан, ош мыжерым чиен, ош теркупшым упшалын, поро шинчаончалтышан, ныжыл йӱк дене саламлалте. |
| 1399 |
Поро кумылетлан, тичмаш кинде-шинчалетлан тау. Юмо тазалыкым, пиалым пужо. Вияш ӱпан вич ӱдырда, кудыр ӱпан эргыда лийже. Таум ыштен, пӧлеклаш нимомат уке — ик чевер олмам веле. Мыйын ончылнак пагален пурл, а кодшыжым мариетлан пурлыкто, — мане вучыдымо уна. |
| 1400 |
Ик мотор кеҥеж кечын Эрвий, кечывал кочкышым ямдылен, ӱстембак погыш, ачаж ден аважым ӱжӧ. Ӱдырышт тугак шепкаште варгыжын кия (тудлан ынде лу ият эртен). Тидын годым омса шыман почылто — палыме чатката кугыза пурен шогале, порын саламлалте. Эрвий кочам ӱстел покшеке пагален ӱжӧ. |
| 1401 |
Шем курныж, эше ик гана окна деке чоҥештен толын, "кырлӱк" манын, яндаш тӱкнышат, чоҥештен кайыш. Ял мучашке шумеке, мландышке кӱла шуҥгалте. Тудын йымалныже мланде сургалте, шем курныж мландын шым шӧрышкыжӧ порволыш. Тудын олмыштыжо шем ер шарлен шинче. Тыге ял мучаште Шемъер лие. |
| 1402 |
Тидын деч вара Яндалчым иктат ужын огыл, суртшат пусташ кодо. Но ял калык пелйӱд жапыште Яндалчымытын сурт ӱмбалне чӱчкыдынак тул меҥгым ужын. Агытан муралтымеке, тул меҥге тӱньык гыч лектын каен, Шемъерыш керылтын. Тиде шучко вувер Яндалчын чонжо чоҥештен коштын. |
| 1403 |
Кӧ пала, тидлан мыняр курым эртен. Шемъер кошкен, но келге поргемже кодын. Йырже печым печыме. Тушко кайыкат, ир янлыкат огыт лишем — ӧрдыжкӧ кораҥ каят. Чечен пеледышат, ужар шудат огыт шоч, тыште-тушто гына нуж, коршаҥге озаланат. |
| 1404 |
Эстакаде — вес семын каласаш гын, руэмыште йӧрыктымӧ пушеҥгым кутышынек иктыш трактор дене шупшын чумырымо вер. Тушто укшлам руэн налыт, пушеҥге йытырым пырня кутышын пӱчкедат, ик орам ыштат да варажым, лесовозыш оптен, кӱлеш верыш наҥгаят. |
| 1405 |
Мыят икана тушко миен лектым. Бензопила дене пашам ыштыше сомылжым писын шукта: укшлам, пырня кутышын йытырым пӱчкеда. Черет кӱжгӧ шопкелан шуо. Но тудо шӱйшырак улмаш, садлан пулан йӧршын, кӱчыкын, пӱчкедаш тӱҥале. Теве пел шопке тураште — рож. |
| 1406 |
Пашазе-влак тушко лишемыч. Иктыже кӧргаш гыч мортийыше куштырам удырен кышкаш тӱҥале. Пытартышлан — кукшо регенче дене оптымо пыжашым. Тушто кугыварня гай кугытан ныл чара иге киен. Эше шинчаштат почылтын огыл, но илыше улыт, тарванылыт. |
| 1407 |
Кӧргашан шопкеште урын пыжашыже улмаш, — каласыш бензопилан еҥ. — Тудым йӧрыктымӧ, ынде авашт нунын деке ок пӧртыл — шужен колат. Мӧҥгӧ ончаш наҥгаяш лиеш ыле, но мом пукшет? Шолтен, ушкал шӧрым? Совла дене подылташ — умшашт пеш изи. |
| 1408 |
Помидор такше айдеме организмым ок лӧчыктаре. Тудо кеч теле кыдалне але август мучашыште лийже. Но вет кечын саскаже воктене вийым ешарышыжат шагал огыл. Тудыжак, очыни, объединений директорым "йыргешке, пушкыдо пончикыш" савырен. |
| 1409 |
Чынакак, паша кечым лифт омса воктене от эртаре. Пел кече эртымеке, жапым тыге шуйкалаш лиеш ыле докан. А кызыт эр. Службо тӱҥалеш веле. Калыкше мом ойла? Кабинетыште вуйым ончыкташак кӱлеш. Уке гын ӱдыдымӧ "шурным" тӱредыктат. Мо-гынат, але вият пеш свежа. |
| 1410 |
Этаж почеш этаж шеҥгелан кодын. Визыт... Кудыт... Шы... Чу. Шӱлыш петырнаш тӧча. Изишак каналташ кӱлеш. Комдык почмо окнашке леве мардеж пуалеш. Директор шырчаҥше саҥгажым ӱштылеш. Ош солык дене чурийжым эплын ниялта да уэш корныш тарвана. |
| 1411 |
Чевер лак атыш чыкен лукмо парнялажым модыктен, лывырге кидшым книга шӧрлык велке шуялтыш да "У препарат-влак" справочникым шупшын лукто. Тудым ятыр лостыклен шинчыш, но кӱлеш пилюльым ыш му. Рецептым черлылан мӧҥгеш окна рожыш керале да мане:. |
| 1412 |
Кум кече шочмо суртышто кум шагатла эртыш. Кеҥеж гоч ончен куштымо вожсаска пӧртйымак тӱрыс пурыш. Лектыш тений чапле. Уто пареҥгым казнаш пуымо нергенат мут лекте. Пилюляй Пилюляевич шкежак уто пареҥгым лӱмын ямдылыме сеткыш оптыш. Сурт еда поген коштшо машинашкат шкак грузитлыш. |
| 1413 |
Пӱя ӱмбалне уже ятырынак погыненыт ыле. Кок командылан шелалтмек, йӧратыме модышышт дене чон канен модаш тӱҥальыч. Юрикым хоккей дене сайын модмыжлан эсогыл ик командын капитанжылан сайленыт. Модыш туге шолеш, чылан пӱжалт пытеныт, пуйто кугу чемпионат кая. |
| 1414 |
Ныргындыш ял гыч лекше марий писатель да туныктышо ачам нерген мый моктаныме да кугешныме деч посна ойлынем. Тидлан амалжат уло: Илья Михайлович, чынжымак, мемнан ялыштат, моло кундемыштат калыкын шарнымаштыже пеш кугу авторитетан, марий верч шуко тыршыше пагалыме еҥ гане кодын. |
| 1415 |
И.М. Токмурзин-Ломберский шуко тӱрлӧ мер пашам шуктен. Яра пагытшымат чаманен огыл — саманже да айдеме характерже тудын тугай лийын. Эрдене школышко кайымыже, кастене толмыж годым ачам колхоз правленийыш пурыде кодын огыл. Тудын ойжым колхоз специалист-влак эреак колыштыныт. |
| 1416 |
Ачам эреак калык коклаште лийын. Тудын илышыж дене илен, кертмыж семын тудлан полшен. Марий фольклорым шуко поген. Марий мурым, туштым тӱжем дене чумырен да Йошкар-Олаш колтен. Меат, кум эргыже — Анатолий, Владимир да Роберт — нине материалым шукемдаш ятыр полшенна. |
| 1417 |
Ӱмыреш тышеч мучыштышат гай ыш чуч вет! — Сергей ойла. — Тыгай пий илыш, колымекат, кум кече ок мондалт дыр. Илет гын, тыгай илышымат ужат улмаш... Казармыште пий дечат шӱкшын ончат. Айда фронтышто мо лиеш лийже, садак юмо пӱрымым ужде ок лий. |
| 1418 |
Ротный кайымеке, фельдфебель толын лекте, тудыжо ротым мураш строитлен шогалтыш. Молгунам салтак-влак ӧрканен гына мурат ыле. Фельдфебель эре "По-громче! Погромче!" манын кычкырен гын, таче салтак-влакын ала-кушеч йӱкыштат лектын. Казарме потолок муро йӱкеш нӧлталт кайышаш гай чучеш. |
| 1419 |
Ты жапыштак молебеным служитлаш ризым шоҥалше поп толын шогале. Батальонный командир ойлен чарнышаш молебен тӱҥале. Поп уло шӱмжым пуэн юмылта. Мландыш вуйжо изиш ок логал, "земной поклон-влакым" опта. Молебен почеш, ведраш помылажым чыкен-чыкен, святой вӱдым ӱмбакына шыжыктыш. |
| 1420 |
Поезд утыр ончыко чыма. Кугурак олалаште, эшелоннам чарен, шӱйшӧ кол дене я ӱпшышӧ шыл дене шолтымо шӱрым пукшат. Кече эрта. Сибирь гыч лекмылан лу кечат лие. Вара семын тий моткоч шукеме. Йӱдым малаш ок лий, куткышуэ ӱмбалне кийыме гай чучеш. |
| 1421 |
Кӱтӱ семын вер гыч тарванышна. Таҥ тошкал кайышет иктат уке. Кӧ кузе мошта, туге кая. Ала-кушко пычкемыш рожыш поктен пуртымо гай пастырен наҥгайышт. Шыве-шыве йӱр шӱведаш тӱҥале. Рото шыпак ошкылеш. Пелештыше иктат уке. Чонлан шӱлык, пуйто мемнам лӱяш наҥгаят. |
| 1422 |
Рото гыч саде йӱдым латкок салтак кылмен черланен кодо. Мемнам, сарай гыч луктын, адак ала-кушко наҥгайышт. Иктаж лу меҥге кайымеке, местечкыш шуна. Тыште обед лие. Обед деч вара дивизий штабыш наҥгайышт. Тушто ротынам расформироватлышт. Мемнан взводнам 220-шо Скопинский полкыш возышт. |
| 1423 |
Кече шичшаш годым угыч тарванышт. Вич уштыш наре кайымекына, пычкемышалте. Шӱч гай шем йӱд мемнам йыр авырен нале. Чодыра покшелне корнышто лавыра пулвуй даҥыт шуэш. Ме лӱҥген ошкедена. Мо лие манын, йырна ончыштына: нимат ок кой. |
| 1424 |
Чыланат ик еҥ гай лавырашке шуйнен вочна. Шинчам йымыктарыше волгыдо икжап мемнам волгалтарышат, вара йолт гына вес вере кусныш, тушто волгалтараш тӱҥале. "Тиде прожектор манмышт аман", — шоналтышым мый. Пожектор тул тунамак йомо. Кенета шуй пычкемыш лие. |
| 1425 |
Вашке тылзе шуэш, тыште шогена, — салтакна манеш. — Рыскалда* уке улмаш, тендам пеш алама** верыш колтеныт. Сообщений ход-влак начар улыт, кухньым лишке кондаш ок лий: шукыж годым шужен шинчена. Шойыко киндылан кайыше-влак огыт пӧртыл. Толмына годсек рото гыч пелыже пытыш. |
| 1426 |
Полкнан окопыш шогалмыжлан тылзат шуэш, мемнам тугак огыт вашталте: кечын вучена, вашталтыш уке да уке. Йӱдге-кечыге лӱйкалена. Кинде пеш шагал толеш. Окопыш толмо годсек теммеш кочкалтын огыл. Рублев пеш сырен коштеш, мыскарам ойлышташат монден... |
| 1427 |
Ужамат, тый от ӱшане, — Рублев йыштак ойла. — Мый пуйто мужедаш коштам. Кеч-кӧат тыге шона, тыят тугак шонет аман? Ончет гын, мый йӧршешак мужедаш ом кошт. Мый токанат тидым тыланет каласынем ыле, да йӧнеш ыш тол. Тышеч кок меҥге ӧрдыжтӧ местечке уло. Шинчет, я?. |
| 1428 |
Пӧрткӧргыштӧ пеш ару. Тӧрзаште занавес кеча. Кок ӱстел, ӱстембалне тӱрлӧ книгам оптымо. Туштак чернилаате, ручка, карандаш-влак койыт. Вес ӱстембалне самовар шолын шинча. Кӱвар чиялтыме, ӱмбаланже шулдакан паласым вакшме. Пӧрткӧргӧ гыч пале: тыште культурный еҥ ила. |
| 1429 |
Каласыме пӧрт деке Рублев дене коктын ала-кушеч вес могырым миен лекна. Капка деран шогална. Йыр нимат ок кой. Пычкемыш. Мийыме пӧртна — местечке тӱрыштӧ. Коштшо иктат уке, Рублев капкам тӱкалтыш. Садешак ала-кӧ, йышт почын, "кӧ?" мане. |
| 1430 |
Пурымына годым пӧртыштӧ латкок еҥ ыле. Чыланат пӧръеҥ улыт. Вич еҥже шинельым чийыше, молыжо штатский вургеман. Ӱстембалне изи гына лампе йӱлен шинча. Тӧрзам лудо салтак одеял дене авырен сакыме. Тӱжвак пырчат тул ок кой. Чыланат мый декем ончальыч. |
| 1431 |
Чай шолташ кукшо пу укелан лийын, Рублев дене коктын, занятий пытымек, кожла кӧргышкырак пум погаш кайышна. Йырым-йыр шып. Мӱндырнӧ, окоп велыште, коклан-коклан пулемёт да пычал йӱк шокта. Пум погышнат, ӱштӧ дене нумалтышым ыштен пидна. |
| 1432 |
Пӱтынь ротылан чылт у обмундированийым пуышт. Тоштыжым, ик вӱдылкат пӱтырен пидыктен, кагаз ластыкеш фамилийнам серен пижыктен, каптенармуслан сдатлыктышт. Обмундированийым налмеке, салтак-влак пеш йывыртышт, но вургемеш серымым ужычат, вестӱрлемыч. |
| 1433 |
Титул дене ынде уш каен. Сӧйыштӧ титулын кӱлешыжат уке, — мане икана Рублев. Тудын почеш мыят маньым. Тидын деч вара взводныйна мемнам шинчаошыж дене ончен кошто. И вот царский ротыш салтакым йодмеке, тудо тушко мемнам колташ ротныйым кӧндарен. |
| 1434 |
Здравий желаем, ваше императорский величество! — меже ик еҥ гай кычкырал колтышна. Кычкыралмынам колын, ик генералын имньыже пелке тӧршталтенак колтыш. Кычкырашыжат чот кычкырална шол, вет кум арня чарныде тидлан тунемынна. Иктаж кок тӱжем гана чаргыжынна дыр. |
| 1435 |
Ну к чорту, йӱдыштӧ куш каена, — манын, Рублев дене коктын ме взвод деч шылын кодна, полкыш ышна кае, пошкудо ялыште ик поляк деке пурен малышна. Эрлашыжым кечывал шумеш маленна. Вара, поляк вате деч кок кварта* шӧрым налын, кинде дене кочна. |
| 1436 |
Чӱчкыдын коштмылан лийын, корно нимолан йӧрдымын пужлен. Орва ик вере рӱшт, вес вере рӱшт миен-миен тӱкнылеш. Орва лӱҥгалтме годым сусыр салтак-влак чон йӧсышт дене аза гай кычкырал колтат, южо годымжо пире семынат урмыжалын Колышташат шучко... |
| 1437 |
Вара чыланат мемнан деч йодышташ пижыч: мо тудо тугай царский рото? Кушто илышна? Кугыжам ужмо нерген йодыштыч. Рублев кузе, мом ужмынам ойла. Ойлен ыш пытаре, кенета снаряд-влак мемнан землянкына турашке чӱчкыдын возедылаш тӱҥальыч. Землянкыш, шӱлештын, взводный куржын пурыш:. |
| 1438 |
Иктаж вич сажыным нушкын каенна ыле, воктеннак снаряд пудешталте. Мыйым кучен кудалтыме семын шуэн колтыш. Ала-мо пелен чот пернышым. Пылышыште йыҥ-ҥ шоктен кодо. Умбакыже мо лие, омат шарне: уш кайыш. Орудий йӱк кенета йомо, пылышыш мамыкым шӱшмӧ гай чучо. |
| 1439 |
Чапай кидшым солкален ойла, но мый ом кол. Вӱдым йодам. Мыйым, кок могырым кучен, землянкыш наҥгайышт. Шке ошкылынат ом керт, садлан шӱдырен наҥгаят. Землянкыш пуртен пыштышт. Воктекем ала-кӧ шинче. Ончем: Рублев, кидше дене солкален, салтак-влаклан ойла. Умбакыже мо лие, ом шарне... |
| 1440 |
Ополченец-влак шкеныштым окопышто кучен огыт мошто. Снаряд возо гын, лӱдын, шорык гае ик верыш чумырген шогалыт я, вигак окоп гыч тӧрштен лектын, чумырген куржыт. Тунам немыч нуным мушкыш налын сола веле. Тыге пеш шуко еҥже арам пытыш. Южыжын, лӱдын, ушыжо кайыш. |
| 1441 |
Тиде жапыште ончылно "Ура-а!" кычкыраш тӱҥальыч. Садешак ракет-влак ылыжыч. Ракет волгыдышто раш коеш: мемнан-влак ончыко куржыт. Изиш лиймек, кӱкшака шеҥгек куржын йомыч. Кенета пулемёт-влак йӱк шыпланыш. Снаряд ден шрапнель-влак гына чӱчкыдын шелыштыт. |
| 1442 |
Арням каналтышна. Кандашымше кечыжлан у салтак-влакым кондышт. Угыч толшо коклаште шукышт ополченец, новобранец да токан гына лазарет гыч лекше-влак улыт. Шукыжо первый гана фронтыш толын. Угыч толшо унтер-офицер-влакышт тымарте тылыште новобранец-влакым туныктен иленыт. |
| 1443 |
Пополнений толмеке, мемнан илышна чотак начарем кайыш: кечын строевой занятийыш кондышташ тӱҥальыч. Чылт томаша! Окопышто йӱдшӧ-кечыже тынысым ужде илет, шойыко каналташ лектатат, туштыжат эрык уке. Салтак-влак занятийлан пеш сыреныт. |
| 1444 |
Собинов тайнышт ошкылеш. Тудым вынем воктен шогалтыштат, шинчажым ош солык дене пидыч, вара пелке миен шогальыч. Собинов меҥге гае шога. Тиде жапыште вич салтак, коло ошкыл шуде, Собинов вашеш шогале. Собинов ӱмбаке винтовкым виктышт. Туштак нунын кугуракышт — офицер. |
| 1445 |
Лу, коло, кумло, нылле уштышым каена. Касат лие. Пычкемыш возо. Сӱмырлыл пытыше землянкыш намиен пуртышт. Землянкыште пич, пычкемыш. Эрнест шапашан еҥ. Пеленже сортам конден улмаш. Тиде сортажым чӱктыш. Ончена: пу моклака кугыт комаголя-влак, дӱвыр шоктен кудал-кудал колтат. |
| 1446 |
Встать! — команде лиймеке веле помыжалтым. Кынел ончальым: салтак-влак кынелыт да, котелокым нумал-нумал, чайым шолташ вӱдлан куржыт. Кочде вочмемлан мӱшкыр шужен. Эрнест ден Чапайын чайым шолтен пурымешкышт, киндым пурын нальым. |
| 1447 |
У верыш толын вераҥна. Ынде мемнам кӱртньывоштыр заграждениеш пӱчкедаш да бомбым кышкаш туныктат. Кӱртньывоштырым пӱчкедаш у техникым шонен луктыныт: вашкӱзым чыкен пӱчкедыкташ Кечыгут шуркалыше кӱртньывоштырым пӱчкедена. Пӱчкеден-пӱчкеден, пулыш коршта, йӱдым малаш ок лий, витара. |
| 1448 |
Тоже техникым муыныт! — Рублев салтак-влак коклаште каналташ шичме годым кутыра. — Тыйын пӱчкеден шогымет годым немыч мала мо? Немычын загражденийже мемнан семын кок-кум пачаш огылыс. Нунын нылле радам да мойн. Ик йӱдыштӧ пӱчкеден от пытаре. Пӱчкедаш шонен луктыныт вет орадешышт. |
| 1449 |
Эр велеш мален колтышым. Кечывалым рото занятий гыч обедлан тольо. Моло-влак шӱрым кочкыт, мый кочмет-мочет, Маюклан письмам серем. Шуко серышым. Серышемла, шке вуем дене лудын ончышым, сай лектеш. "Ну, ынде мо лиеш — лийже" манын, ротный писарь дек намиен пуышым. |
| 1450 |
Таче фронтыш толмыланна лач ныл тылзе. Да, ныл тылзе! Тиде жапыште мо гына вуй гоч ыш эрте! Ныл тылзе ныл ий дечат кужун чучо. Адак мыняр илаш кодын гын? Мый денем пырля ротышто 30 еҥ тольо, вич еҥ веле кодна: шукышт колышт, кодшыжо, сусырген, лазаретлашке каен йомыч. |
| 1451 |
Авам шоҥго, акам сокыр, кӧ нунылан серен пуа, — кугун шӱлалтен, Чапай пелешта. — Да ялыштына сайын серен моштышыжат уке. Поянрак-влак серен моштат, да нуныжын нужна еҥлан тарванымыштат ок шу. Иктӱрлын шонетат, поро увер толшаш уке. Огыт сере гын, сайрак. |
| 1452 |
Теве окоп. Ме сибирский полкым вашталтена. Окопышто салтак-влак шӱргӧ мушде илымыштлан чылт шемем пытеныт. Нуным ончетат, негр манынак шонет. Мемнан толмылан йывыртен, нуно пешак кутыраш тӧчат. Ме кӱчыкын гына пелештылына, векат, ойлымо ок шу: окопыш логалмыж кумылнам волтен. |
| 1453 |
Адак кынелын, лап лийын, ончыко куржна. Кумло-нылле ошкылым куржна дыр, адак вочна. Воктенем пурлаште — Рублев, шолаште — Чапай, тудын воктенже — Сергей. Мемнан шеҥгечна взводный ойырлыде мия. Молан мемнан шеҥгеч мия, она шинче... |
| 1454 |
Вперёд! — цепь дене передаватлат. Кынелын, ик лу ошкыл наре куржаш логале. Взводный тугак почешна мия. Лишнак снаряд пудешталте. Осколко-влак вуймучаштына пире гай урмыжын чоҥештылыт. Шижам: эн шучко верыш шуынна. "Кузерак тиде верым эрташ ыле?" — шонем... |
| 1455 |
Ползком! — команде шокта. Шуйнен возым. Кишке семын, мланде воктен пызнен, ончыко нушкына. Икжап нушнат, чарнышна. Тиде гутлаште немыч шеҥгекына лӱйкалаш тӱҥале: ончылнына ынде ик снарядат вочмаш уке, шеҥгелне пудешталтме гыч шокта. |
| 1456 |
Орудий тулым шеҥгекына кусарымеке, пулемёт тулым почо. Пуля-влак ойырлен кайыше мӱкшиге гай веле шоктат. Верет гыч кынел шогалат гын, кыдалет пила дене пӱчмӧ семын капетым ойырат — тунар шуко пуля эрта. Ынде вуй нӧлталшаш гай огыл. |
| 1457 |
Давай мӧҥгеш куржына, — маньым. Окоп гыч лектат, уэш мӧҥгеш нушкына. Ӱмбачна патроным, винтовкым кышкышна. Пасушто колышо да сусыргышыжо тӱред пыштыме аҥа ӱмбалне кылта ора кийымылак койыт. Сусыргышо-влак кокла гыч южыжо вӱдым йодыт, южыжо йыҥысат, южыжо шортыт... Ой, шучко!. |
| 1458 |
Чайым йӱмеке, белорускына тӱгӧ лекте. Кужун ыш лий, пеленже вес ӱдырамашым кондыш. Лампым чӱктыш. Тӧрзам занавес дене авырыш. Толшо ӱдырамашна кужу капан, коя еҥ. Ийготшо коло ий деч эртен огыл. Чурийже пеш моторжак огыл, лач шинчаже шара. Толшо ӱдырамашат тожо салтаквате улмаш. |
| 1459 |
Ме пашам йоҥылыш ыштышна, мыланна полкыш каяш кӱлеш ыле. А ме тыште жапым эртарышна, — мый маньым. — Ме вет ынде латик кечым коштына. Мемнам, кучен, дезертиреш шотлен кертыт. Но, мыйын шонымаште, полкышкына шке добровольно миен пурена гын, нимомат огыт ыште. |
| 1460 |
Фронт гыч коло уштыш наре тылыште шогена. Занятийыш шот дене коштмаш уке, тышеч-тушеч туныктышын койыт да мӧҥгеш землянкыш савырен кондат. Шошо кечылан салтак-влакым шагал муат, нуно кожлаште я эҥер воктен шаршудо ӱмбалне мутланен кият. Уке гын пошкудо поляк ялыш каен, кечым эртарат. |
| 1461 |
Письма пеш чот шӱмем пудыратыш. Ала-мо шонымашат вуйыш пура. Мӧҥгыш чоҥештен каен колтымо шуэш. Эх, ок лий вет! Мом манын Маюклан вашмутым пуэм? "Ит кае" манын серем гын, илыше кодам ала уке. "Кае" манаш шӱм ок тарване. Уке, ынже кае манын серем лучо... |
| 1462 |
Сӧйын чарнымыже мемнан деч. Туге гынат сӧй кужун ок шуйно. Ужат, калык утыр-утыр шагалемеш. Теве пополнений кузе гына толын шога. Полкыш ситышашлык салтакым колтен огыт керт. Адак шукыштым калек манаш лиеш. Ик салтакын шола кидыштыже кум парняже уке, но колтеныт. |
| 1463 |
Большевик эре чыным гына ойла, — манеш Рублев. — Мый большевик партийыште ом шого. Шӱмем дене веле большевик-влак деке шке корнем кычалам. Но шижам: илыш большевик-влакын ойлымышт семын саемеш, пиалан лиеш, ты шакше буржуй власть сӱмырла... |
| 1464 |
Ах, тый! — Рублев офицерым совен колтыш. Офицер револьверым луктын ыш шукто, Рублев кидшым руалтен кучыш, тунамак рӱшт шоктыш. Пуля, вый-й манын чоҥештен, тумо рӱдыш керылт пурыш. Саде чурыштак* Рублев офицерым пызырен возо. Изиш лиймек, кынел шогале:. |
| 1465 |
Письма пеш чот шӱмем пудыратыш. Ала-мо шонымашат вуйыш пура. Мӧҥгыш чоҥештен каен колтымо шуэш. Эх, ок лий вет! Мом манын Маюклан вашмутым пуэм? "Ит кае" манын серем гын, илыше кодам ала уке. "Кае" манаш шӱм ок тарване. Уке, ынже кае манын серем лучо... |
| 1466 |
Сӧйын чарнымыже мемнан деч. Туге гынат сӧй кужун ок шуйно. Ужат, калык утыр-утыр шагалемеш. Теве пополнений кузе гына толын шога. Полкыш ситышашлык салтакым колтен огыт керт. Адак шукыштым калек манаш лиеш. Ик салтакын шола кидыштыже кум парняже уке, но колтеныт. |
| 1467 |
Большевик эре чыным гына ойла, — манеш Рублев. — Мый большевик партийыште ом шого. Шӱмем дене веле большевик-влак деке шке корнем кычалам. Но шижам: илыш большевик-влакын ойлымышт семын саемеш, пиалан лиеш, ты шакше буржуй власть сӱмырла... |
| 1468 |
Ах, тый! — Рублев офицерым совен колтыш. Офицер револьверым луктын ыш шукто, Рублев кидшым руалтен кучыш, тунамак рӱшт шоктыш. Пуля, вый-й манын чоҥештен, тумо рӱдыш керылт пурыш. Саде чурыштак* Рублев офицерым пызырен возо. Изиш лиймек, кынел шогале:. |
| 1469 |
Кече веле шинче, ме кумытын, тупеш винтовкым сакен, караулыш ошкылна. Бивуак йыр вашке гына савырныштат, эҥер воктен пундыш ӱмбалан шинчын, тамакым пижыктышна. Йырна тымык. Жапын-жапын гына эҥерыште кол-влак пыльт да польт лупшалыт. |
| 1470 |
Ну, тидыже чын огыл, — Рублев коклаш пура, — тиде тошто мут. Мый тоже тыгай мутым колынам ыле. Икана куку мурым шотлен ончышым: куку мыланем кок гана веле муралтыш. Тидын деч вара лучко ий илем, колымаш уке. Эше шӱдӧ ийым илаш шонем... |
| 1471 |
Адак тӱе семын тӱрлӧ арверым: пычалым, бомбо-влакым — нумалын ошкылына. Кече шокшо, логар чытыдымын кошка. Ошкылмо ок шу. "Эх, кунам кас лиеш гын", — шона кеч-кӧат. Шокшышто поход дене каяш путырак йӧсӧ: нимомат кочмо ок шу, от коч, да вий пыта. Салтак-влак улнен пытен ошкылыт. |
| 1472 |
Кынелын, чайым йӱаш пижыч. Тыштат-туштат мутланыме, воштылмо йӱк шокта. Мемнан воктек Зорин фамилиян салтак толын шинче. Зорин кеч-могай уверым эн ончыч колеш, сандене тудым "курьер" манын лӱмдат. Кызытат воктекына толын шинче да мане:. |
| 1473 |
Куш наҥгаят? — икте-весына деч йодына. Иктат сайын ок пале. Походышко гын, уло арверна шогымо верешна кодо. Ик пел уштыш наҥгайыштат, олык чараш шогалтышт. Тыште уло полкна чумырген. Рото-влакым квадрат формо дене строитлен шогалтышт. |
| 1474 |
Тыгай мутым колын, салтак-влакын шӱмышт пучымыш гай шолаш тӱҥалеш. Чурий кагаз гай ошемын. Пӱй шодыр шокта, парня шкак мушкындыш чумырга. Туге гынат шыде икжаплан тӱжвак ок лукталт, шӱмеш шем лончо лийын, пагыт шумеш йымен возеш. |
| 1475 |
Угыч толшо-влак коклаште пеш оҥай татар салтак уло. Тудо ойлаш тӱҥалеш гын, коло-кумло салтак элнен каен воштылеш. Шкеже рушла пеш сайын ок мошто, туге гынат пеш шуко оҥай йомакым шинча. Йомаклаш моткоч уста. Тӱсшым, ошкылмыжым онченат воштылде от чыте... |
| 1476 |
Ну, что ж? Мемнан генерална, кушто рож уло, тушко полкнам намиен чыкаш йӧрата. Молан туге? Пале, эше кугурак чиным налаш тырша. Мартыште наетупатлымыланна генералын! кӱзыктышт, эше ик наступленийыш бригадым пурта гын, генерал-лейтенантыш кӱзыктат. Тудлан салтакет жал огыл, чин шерге. |
| 1477 |
Рублевый мутшо пеш чын. Генерална салтакым пий олмешат ок шотло. Март тылзысе наступленийышкат мемнан полкна пурышаш огыл улмаш, полк командирна шке дивизий командир дек миен кутырен да полкым наступленийыш пурташ кӧндарен. Тидым вара офицер-влак гоч салтак-влак паленыт. |
| 1478 |
Иктаж лу уштыш кокла верыште салтак-влак кутко гай шолыт. Эр гыч тӱҥалын, кас пычкемыш вочмеш, йырым-йыр муро йӱк: тиде посна рото ден команде-влак занятийыш мурен каят, муренак толыт. Теве, пӱжалт пытен, пуракым шикш гай нӧлталын, рото мурен эрта:. |
| 1479 |
Рублевым петыреныт, — Эрнест ойла. — Наверно, эрла лӱят. Сандене таче йӱдым тудым кузе-гынат утарыман. Рублевым кушан петырымыштым пален нальым. Можыч, ужын улыда дыр, полк штаб деч мӱндырнӧ огыл кӱкшакаште изи гына землянке уло?. |
| 1480 |
Йӧра, — кӧныш Эрнест. — Ме полшаш куржын миена. Значит, вопросым решитлыме? Ынде шаланена, ато иктажше ынже уж... Шагат гыч эҥер воктеке кугу пӱнчӧ деран погынена. Вавилов, на тыланет наган, — манын, Эрнест револьверым, кӧргӧ кӱсенже гыч луктын, Вавиловлан шуя. |
| 1481 |
Визытын вич вере ошкылна. Ротыштына салтак-влак але мален колтен огытыл, туге гынат тӱжвалне ик еҥат ок кой. Чыла салтак-влак палатке кӧргыштӧ улыт: умбал мучаш палатке йымач Ахмет татарнан такмакым мурымыжо шокта. Икжап мурышат, чарныш. |
| 1482 |
Чуза, йолташ-влак! — олян гына Эрнест каласыш. — Часовойым тушак кодымо сай огыл, тудым тушеч налаш кӱлеш. Сураш сравочым кодена, а казакым, пелке наҥгаен, шылтен пыштена. Тыге часовой шке почын лукмыла коеш, пуйто нуно коктын шылыныт лиеш... |
| 1483 |
Тыге мутланен, ротышкына ошкылна. Кече, шӧртньӧ гае койын, кожла ӱмбалне кеча. Палатке дек миенат ышна шу, кече чодыра шеҥгелан йомо. Тунамак чодыра шеҥгелне у-у-у шоктен колтыш, вара адакат, адакат. Чарныде орудий лӱйкалыме йӱк шокта. |
| 1484 |
Пропеллер мардеж гай пӧрдаш тӱҥале. Салтак-влак, урем гай верым коден, кок могырыш кораҥыч. Аэроплан, дур-р-р-р шоктен, мландӱмбач кудал колтыш, вара, йыл-л-л кӱшкӧ кӱзен, немыч могырыш чоҥештен кайыш. Ме умшам карен ончен кодна. |
| 1485 |
Мемнам тушман-влак кырат, мемнан техникына начар, но салтак-влак раш ужыт: руш армийын начар улмыжлан мемнан калык винамат огыл. Винамат шотдымо начальстве, винамат кугыжан строй. Сандене салтак-влак, кугыжан армийын йӧрдымылыкшым воштылшыштла, кугыжан стройым игылт воштылыт. |
| 1486 |
"Мом ышташ? Куш пураш?" — оҥышто шӱм шолеш. Мом ышташ йӱдыген кием ыле, кенета муго-муго ойлымо гай пылышемлан шоктыш. Му тиде? Значит, тыште мый гына огыл, моло-влакат улыт. Йӱк шоктымо верыш нушкам. Ончем: кок салтак йыгыре возыныт да кутырен кият. |
| 1487 |
Мо лиеш гынат лиеш, мый туркен ом керт, — манын, содор сырт могырышкыла нушкаш тӱҥальым. Колышо-влак мӱндырнӧ огытыл, йырем пуля-влак мӱкшла шоктен ызген эртат. Теве-теве кече лектеш. Кенета пулемёт йӱк шыпланымыла чучо. Вуйуш кайыш. Мо тиде? Мо лийым? Вуй гӱж-ж лийын савырна. |
| 1488 |
Пыкше пычкемышалте. Теве окопыш нушкына манын гына киена ыле, мемнан-влак орудий дене лӱйкалаш тӱҥальыч. Снаряд-влак шукыжо немыч окоп ӱмбакыла сыртыш возыт. Немычат шелышташ тӱҥале. Ме адак кок тул коклаште лийна. Мом ышташ? Шеҥгек куржаш ок лий. Томаша!. |
| 1489 |
Наверно, вес цепят тиде цепь почеш толеш. Ме чакнен она керт. Давай немыч окопыш. Пулемёт тул уке. Пеш порын гына шуына. Ужыда, цепь могай нугыдо? Значит, нимогай урон уке. Мӧҥгеш каена гын, чыла икте мемнам эсен огыт кодо, — Зорин кутыра. |
| 1490 |
Зорин чыным ойла: мӧҥгеш чакнышым мемнан-влак ужыч гын, пуштде огыт кодо. Тышак, сыртыш кодын, колышо гай койын кияш тиддечат лӱдмашан: немыч пулемёт дене лӱйкалаш тӱҥале гын, пуля логалде ок код. Тиде гутлаште вес цельыш толмым ужна. |
| 1491 |
Мемнан орудий лӱйкалыме годым немыч-влак убежищыш шылын улыт. Ме ончыко куржынна, а нуно, убежище гыч лектын, пулемёт дене мемнам лӱйкалаш пижыныт. Убежищеш шылше-влакым пленыш ышна нал. Вигак бомбым кышкышна, тыге нуным тӱйымӧ гай ыштышна. |
| 1492 |
Немычын кумшо линийже нимо лийын огыл. Тыште мом кочмет шуэш, тудо уло. Тушман-влак чыла кышкен куржыныт. Землянке горнице гай. Тыште кровать, поро постель, тӱрлӧ атышӧр, граммофон, папирос, виноградный арака, колбаса — да эше ала-можат уло!. |
| 1493 |
Айдыза кӱдынем, — манын, офицер мемнам ик землянкыш намиен пуртыш. Тыште, ӱстел воктене, ик поручик шинча. Ончылныжо коньяк бутылка. Землянке пеш ару, туштак пушкыдо кровать шога. Пырдыжыште тӱрлӧ сӱрет-влак кечат. Пӱкен олмеш кушетке да сафьян дене леведме диван. |
| 1494 |
Ик бутылкамат йӱын пытарен онал, коктынат руштын маленна. Первый мый помыжалтым. Кече пел корныжым эртен. Зориным кынелтышым. Чытыдымын вуй коршта. Ончем: мемнан семынак уло батальон йӱын сӱмырлен. Ик отделений немыч салтак уло батальоным пуштын кертеш ыле. |
| 1495 |
Ынде ме окоп ӱмбалне коштына. Окопышто немычын можо гына кодын, чыла поген пытаралтын. Арвер-влак кокла гыч эн сайже офицер кидыште. Салтак кидыште могай гына сай арвер койо гын, садешак офицер шке землянкышкыже пуртыкта. Денщик-влак шекланен гына коштыт. |
| 1496 |
Тыге кутырен, эҥер воктек миен шуна. Тыштат-туштат салтак-влак вӱдыш пурат. Меат, еҥ укерак верыш каен, вӱдыш пурышна. Шокшо кечын вӱдыш пураш могай сай! Кумыл ала-кузе куана. Вӱд гыч лекмат ок шу. Вуй корштымо гай чучаш тӱҥалмеке иже лекна. Сер воктек шичнат, тамакым пижыктышна. |
| 1497 |
Кече чытыдымын пелта. Шӱлаш йӧсӧ. Мардеж лектеш гынат, ошмам, пуракым поран гай нӧлталеш. Ме пӱнчер воктене полковой резервыште шогена. Полкышкына кече еда у салтак-влакым, дополненийым, кондат, туге гынат полкна пеш шагал кушкеш. Пытартыш бой годым калык чотак пытен... |
| 1498 |
Наступлений гыч толмеке, мемнан кумшо батальонна обед деч отказатлалте. Батальонный командир, толын шуын, уло батальоным погыш. Пеш чот вурсыш. Салтак-влак утыр веле сырышт. Обедым адак кок кече ышт нал. Нылымше кечыжлан шыл шӱрым шолтен кондышт. |
| 1499 |
"Западный фронт. В ночь на 29 июня правее Барановичей сильным натиском наших двух дивизий заняты две линии немецких окопов. Причём взяты нами 18 орудий, 42 пулемёта и 3800 человек пленных, среди них 72 офицера. С нашей стороны потери незначительны". |
| 1500 |
Наступлений гыч лекмылан коло кече лие. Ротыштына шымле штык веле. Тӱрлӧ ияш салтакым: 18 ияш гыч тӱҥалын, 45 ияш марте — ротышкына конден ешарышт. Ончет, воктенет ик могырыштет кугу пондашан кугыза шога, вес могырышто — кайыкиге гай рвезе гына салтак. |
| 1501 |
Тиде письмам пеш сагынен серем. Ынде, шольым, мыят тыйын корнышкет возым: салтаклан нальыч. Тиде письмам ял гыч огыл, фронт гыч серем. Мӧҥгӧ гыч лекмылан тылзат пеле лиеш. Ынде ешна кузе ила гын? Мӧҥгыштӧ, ынде пален шогет, вате-влак веле кодыч. |
| 1502 |
Пӧлемыш пурен шогална. Штукатуритлыме пырдыж верын-верын шелышталт пытен. Тумышан гай веле коеш. Тӧрза воктене кугу ӱстел. Ӱстелым ужар посто дене леведме. Ӱстел воктене, кушеткыште, капитан погонан кӱжгӧ офицер кумык лийын серен шинча. Тудо иктаж нылле ияш гайрак, пеш кужу ӧрышан. |
| 1503 |
Те, сукин сын-влак, бунтоватлаш тӱҥалында мо? Дезертир лиймыда шагалат, бунтарьыш вончышда? Мый ончыктем тыланда! — капитан мушкындыжым рӱза. — Тыланда кочкашда ала котлет кӱлеш? Тау манза вишкыде шӱржыланат. Эше тыге ыштеда гын, пий олмеш лӱйкален пытарыктем. Кӧ тыште тӱҥал пуышыжо?. |
| 1504 |
Йӱдат лие. Салтак-влак ала-мом вучымо гай огыт мале. Южышт шыве-шыве кутырат, южышт кугун-кугун шӱлалтат. Мыйынат омо ок шу. Мӱшкыр пеш чот шужен: эр деч вара кочкалтын огыл, манашат лиеш. Ушыш тӱрлӧ шонымаш-влак пурат. Теве-теве шинчавӱд лектеш. Эх, илыш!. |
| 1505 |
Йывыртен кочкына. Шӱр чылт вестӱрлӧ: шӱраш, пареҥге, изишак колат уло. Салтак-влакын кумыл кашташте. Сеҥымышт нерген кутырат. Обед эртыш, воштылмо, шургымо йӱк-йӱан шу-у веле шокта. Йӱдым малыдымылан омо шуаш тӱҥале. Возым, шукат шым кий, мален колтышым. |
| 1506 |
Окопысо йӧсылыкым да офицер-влакын шӱрдылмыштым чытен кертде, Зорин фронт гыч шыле. Кечын дополненийым кондат. Шукышт фронтыш кокымшо я кумшо ганалан толыт. Кудыжым гына ит ончо — я парняже уке, я изиш окшакла, южыжын сусыржо тӧрланенат шуын огыл. |
| 1507 |
Мый тыйым умылем. Пеш жал... Мыланна, руш манмыла, "Куда ни кинь, везде клин". Тиде мут — пролетар мут. Но, илен-толын, тиде мут поянланат тӱкна. Тудо жап мӱндыр огыл. Ит ойгыро. Чыте. Тунам вара ме ончыктена! Тунам ме шке оза лийына!. |
| 1508 |
Но шуко воштылаш ыш логал: немыч-влак чот лӱйкалаш пижыч. Тиде ок сите. Эх, тӱҥале вет немычет бомбым кышкаш. Нунын деч меат огына код. Бомбымак кышкена. Бомбым тыл гыч конденак шогат, кеч-мыняре кышке. Бомбыжо йыргешке, английский. |
| 1509 |
Ик салтак кемым шупшын лукто. Кем кӧргыштӧ вӱр льывыр-льовыр веле шокта. Брюко ден йымал йолашым кушкедын, йолем бинтоватлен шындышт. Кынелаш тӱҥальым: тошкалашат огеш лий. Санитар-влак толын шуыч. Носилкаш пыштен, тылыш нумал кайышт. |
| 1510 |
Полковой околоткыш намиен пуртышт. Тыште черет. Шоген кертшышт шогат, уке гын, кият але шинчат. Нерыш йод ден вӱр ӱпш нелын чучын пура. Санитар-влак мыйым кӱварыш шындыштат, мӧҥгеш лектын кайышт. Изиш лиймеке, Эрнестым нумал кондышт. |
| 1511 |
Волгалташ тӱҥалме годым кожла тӱрыш толын лекте. Шинчаончылно — кумда лоп вер, умбалнырак кожла шемын коеш. Изергин ты вер-шӧрлам пеш сайын пала. Ожно тывеч Вечоркино ялыш тогым тӱҥдыкташ миен ыле. Кожла вес могырышто — Вечоркино, руш ял. |
| 1512 |
Сӧйген**, имньым кырен, казак-влак эртен кудальыч. "Большевик, не уйдешь!" — Изергинын пылышеш шоктыш. Вуйжылан вара ала-мо шау шокташ тӱҥале, адак мӱндырнӧ кӱдырчӧ кӱдыртымыла чучеш. Вуйжо гыч вӱр пеш йога. Ушышто пакет нерген шонымаш вудакан пӧрдеш. |
| 1513 |
Кочкыш ок шыл, кызытак ойлаш кӱлеш... — калыкым ончалын, Выльып кугыза манеш. — Кызыт моло паша шагал, айста ял дене Праксий кувалан пӧртым ыштен пуэна! — чал пондашан кугыза кидше дене Праксийын шӧрын кайыше пӧртшӧ могырыш ончыкта. |
| 1514 |
Те Кожер ялым шинчеда, уке? Ода шинче? Тудо путыракак улак верыште шинча. Йырым-йыр пич-пич кожла лӱшкен шога. Кожлаштыже эре куп да ер. Кожла гыч телым чӱчкыдынак пире урмыжмо йӱк шокта, нуно южгунам, ялышке толын, вольыкым кочкын каят. Кеҥежымже шемгишке-влак пӧртӧнчыкак кӱзат. |
| 1515 |
Иван Иваныч изи гына пӧлемыште ила. Пӧлемыште кровать, ӱстел да кок пӱкен уло, моло нимат уке. Саде кок пӱкенеш ваш-ваш шинчытат, нуно коктын вараксим гай вычыматен шинчат. Иван Иваныч тӱрлыжымат ойла: аэропланет, электричествет, машинат, кечет, тылзет, тӱня мучашымат ок кодо. |
| 1516 |
Калык коклашке коктын пырля лектыт гын, Савлий кугызалан кӱлдымашым кукташыже пешыжак эрык ок лий, тунам тудым Иван Иваныч кнага мут дене чактаренак чактара. Ондрийже, чоҥештен кайышаш гай йывыртен, "Теве, Савлий кугызай, тидлан мом каласет вара, пытышыч вет?" манын воштыл шинча... |
| 1517 |
Ондрийын мутшылан огыт ӱшане гынат, ял паша лие гын, вигак тудын ӱмбаке кудалтат — шинчат: Ондрий — ушан еҥ, тудо ыштен кертеш. Кызытат тудо Кожер ял йырысе мланде нергеште олаш миен коштын толын. Погынышо калыклан олаште кузе пашам ыштымыжым чыла рат дене ойлен пуыш. |
| 1518 |
Эй, кӧ тушто? — кугу Терентей кычкырале, тудын йӱкшӧ яллан эн тале. Вашешыже нигӧ ыш пелеште, йыҥысыме йӱк ончылнак шокта. Коремыште шеп-шеме, нимат ок кой. Терентей адак кычкырале, адакат нигӧат йӱкым ок пу, шкеже пеш чот йыҥыса. |
| 1519 |
Эрденыжым ты томаша увер уло ял мучко шарлыш. Адак ойлат: "Иван Иваныч черланен, туныктенат ок керт, Иван Иванычым пуженыт". Тудын деке мужаҥ кувам намийышт. Иван Иванычше мужаҥ кувам лишкыжат ок кондо, теве вашке шкак тӧрланем, манеш. |
| 1520 |
Кечывалым, адак погынен, Кут коремым коштын пытарышт — йолйымалне кукшо нуж да пундыш веле, туштак ала-кӧн важык тошкымо пел йыдалже кия, йыдал шӱйынат пытен, моло нимоат уке. Иквереш погынен, тамакым пижыктышт. Шке коклаштышт кутырат:. |
| 1521 |
Ялыште нигунам лийдыме пудыранчык нӧлталте. Икшыве-влак кечывалымат шкетын тӱгӧ огыт лек, пеш лӱдмашан. Кут корем гыч ынде кечывалымат жапын-жапын йыҥысыме йӱк шокта. Эн мучаш пӧртыштӧ илыше Терентей уло ешыжге Павыл изаж дек ял покшек илаш кусныш. Тудо чыла деч чот лӱдын. |
| 1522 |
Толын шуо веле — Прокоп эрге ден поян Микушын Миклайже Пангратым йогынвӱдыш кӱвар гыч шӱкал колтышт. Йӧра эше кугыеҥ-влак эртен каят ыле — утарен луктыч, уке гын кола ыле рвезе. Тидын деч вара Панграт шошым вӱдеш кылмен черланыш, ятыр жап туешкен кийыш. Тидлан верчынак тунемде кодо. |
| 1523 |
Пангратым Пагул, шкеж дек налмекшак, вольык кӱташ шогалтыш. Теле шумеш, Панграт шӱкшӧ вургем денак кӱтыш, кеч шӱкшӧ мыжерым тудлан пуаш ыле. Уке, кеч-могай йӱштӧ, луман йӱр лиеда гынат, Панграт кочаж деч кодшо рожын сур мыжер дене коштын эртарыш. Поянын чонжо — пий чон. |
| 1524 |
Ӱмыр ок вучо, эрта. Пангратын Пагул дене илымыжлан ятыр ий теме. Тиде жапыште Панграт мом гына ыш ыште! Туге гынат Панграт — саде Пангратак, телымсе семынак ниможат уке. Тудо гына лие: жап шудеак, пондаш нале, да шӱргыжӧ куптыртылаш тӱҥале. |
| 1525 |
Пагулымат вуйышкыжо у шонымаш тольо. Пангратлан тӱлаш верештеш, кызыт кугыжан властет огыл. Мыняр кӱлеш? Оксам луктын пуаш жал. Вес могырым, еҥат ок уж. Чу, мый тиде пашам тыге ыштем: Пангратлан пӧртым ыштен пуэм. Тыгеже пӱтынь калык ужеш. "Вот кузе Пагул тарзым онча" манаш тӱҥалыт. |
| 1526 |
Пангратын тӱрвыжӧ пылышышке чак** ок логал. Кастене паша гыч толеш веле, ончет: пӧртшӧ деке вашкен ошкылеш. Мия да, омса лондемеш шинчын, шерже теммеш пӧрткӧргым ончен шинча. Южо годым пӧртешыжак, кукшо олымбалан возын, йӱдым эртара. |
| 1527 |
Воштылашыже кызыт воштылыда, да вара ойго ынже вершт. Сырымыж годым иктаж-мо Паялчын кидешыже верештеш гын, перенат пуштеш. Вара суд, текшырымаш* кая, кузе те, пошкудышт, тыгай пашам ышда уж манын йодыт, — Кугергын Изерге ойла. |
| 1528 |
Калмаш марий-влак пеш пычкемышыште илат. Ялыште газет налше ик еҥат уке. Тидым веле шинчат: ынде кугыжа уке, тудын олмеш Совет власть лийын, ожно ялыште староста ыле, ынде тудын олмеш председатель да адак у окса лекте — молым сайын шинчымаш уке. |
| 1529 |
Колхозын шурныжо моткоч умен шочын. Умыде мо, чыла паша вет жапыште да агрономын ойжо почеш ышталте. Ӱмаште ыштыме кечылан кок кило дене возо, тений куд кило да монь возеш манын кутырыгыч шокташ тӱҥале. "Путырак сай вет", — колхозник кокла гыч шона кеч-кӧат. |
| 1530 |
"Мо томаша!.. Мо лиеш — лиеш", — имньым капка воктен шогалтышымат, пурышым. Пӧртӧнчыл сар чия дене чиялтыме, ӱмбачше кӱварыште палас вакшылтын. Омсам почын, пӧртыш пурен шогальым, пурымо пӧлемем кухньо ыле. Тыште мом гына ит ончал, чыла сай, эре йылгыжыт веле... |
| 1531 |
А тунам ик шӱкшӧ пӧртем веле ыле, — адак Семон воштылеш. — Чын, тунам имне шогалташат ӱшык уке ыле. Шарнет дыр, имнетым еҥ деран шогалтышна. Колхоз ок лий гын, кызытат садыгак илем ыле. Тыгай улан илышыш мый колхозышто шуым. Тыге илаш верештеш манын, ожно омешемат кончен огыл. |
| 1532 |
Кенета тыгодымак радио ныжылге семым шокташ тӱҥале, уна-влак, кочмым чарнен, ӧрын, умшам карен колыштыт. Вара Семонын ӱдыржӧ мандолиным шоктыш. Семон уке-уке да колхоз илыш нерген, пеш келыштарен, кӱлеш верыште мутым чыкен-чыкен кода. Йӱд марте жапым эртарышна. |
| 1533 |
А-а, у еҥ толын улмаш! Поро кече лийже! Кушеч тольыч? Фамилиет кузе? — тӱрлым удетлен йодышташ пижыч. Ныл-вич минут гыч Онтон нунын дене ик еш гаяк лие. Изиш жап лиймеке, молыштат толын пурышт, нунат Онтон дене кутырен нальыч. Вара Онтоным кечывал кочкышлан столовыйыш ӱжын наҥгайышт. |
| 1534 |
Ой, жап пеш писын эрта, теве гына кечывал ыле, кас кочкашат шуо. Адак тамле, уждымо, кочдымо ныл-вич тӱрлӧ кочкыш. Онтон пыкше шӱла. Кас кочкыш деч вара кино лие, вара музык. Музык шоктымо годым Онтон чытен ыш керт, шинчавӱдшӧ йыргыктенак йогыш: кумылжо тодылто. |
| 1535 |
"Москва, Москва! Тыште мо гына уке! Кӧн гына Москвам ужмыжо ок шу! Москва — Совет элын шӱмжӧ! Тыште Сталин йолташ ила. Эх, Сталиным ужаш ыле!" Кенета кок шинчаж гыч пурса пырче гай кок чӱчалтыш шинчавӱд, лектын, пӧрдын волен чӱчалтын. |
| 1536 |
Лийынат кертеш. Путырак ӧрмаш паша вет. — Вара, адак чарналтен, вуйжым ниялтыш. — Да, родо-влак, шукышт, нунын кӱдынь мыят, ты кӱчык жапыште тыгай илышыш шуына манын ышна шоно. Мый тыланда, тывеч лектын кайымем гыч тӱҥалын, лач кудыш толын пурымеш ойлен пуэм. |
| 1537 |
Ӧрат веле, — икте-весыштым удетлен ойлаш пижыч. Шаланышашышт годым кенета тымарсек шып гына колышт шинчыше Яку павай тояж дене кӱварым шолт пералтыш. Кайышаш калык, шып лийын, Яку павайым ончале. Нуно Яку павайын тиде ӱнаржым палат, тудо кӱлеш мут ойлышашыже годым тыге ышта. |
| 1538 |
Тудо, имньым кӧлан пуымыжо шуэш гын, пуа, уке гын, уке, — йӱкшым кӱжгемден, Элыкпай мутшым шуя: — Вет шуко годым эсмаса бригадир пуаш кӱштымӧ ӱмбачат тудо ок пу. Моло бригадылаште вопсо тыге огыл, тушто колхозникын кушко гына кайымыже шуэш, тушко кая... |
| 1539 |
Мый сознательный колхозниклан, имньым йодын мийыш гын, "на" гына манам. А Элыкпай гай-влаклан ом мучыштаре. Нуным туныкташ кӱлеш. Нуно колхозын маныт да вольыкым индырат гына. Имне-влаклан мый оза улам. Айда ойлышт. Илен-толын, шкак таум каласат. |
| 1540 |
Вот, исер, кечывалже ок ситат, йӱдым миен-миен коштеш, вот, аяр, толаша. Иктаж гана садыге йӱдым кайымет годым перен сӱмырыде огыт код. Тӱвыс, кокымшо бригадыште, Пектыганын ватыже ойла, Пектыган йӱдым пӧрыкат имне-влак деке мийымаш уке, мане. Тудат тый гаетак конюх... |
| 1541 |
Тыштат-туштат кайык йӱк: корак-влак карат, умбалне кӱседык йыҥыса, кӱшнӧ турня-влак кырлӱк ышталыт, а шырчыкышт шулдырым кырен-лупшен мурат. Тиде ок сите — пӧрткайык тӱшка, чыге-чого веле шокта, пыльдыртатат! Йырым-йыр шу-у-у веле шокта. Виге тиде — кече деч! Кече койышландара. |
| 1542 |
Ага. А кӧ тушто титакан? Те, бригадир-влак, огыл мо? Молан кумшо бригадыште нормо иземме олмеш иктат пеле гана ешаралтын? Вот... Тушто шошо агалан ямдылалтыныт, а те ямдылалтын одал! — седыге председательын ойлымо йӱк эше кужу жап шуйныш. |
| 1543 |
Икымше бригаде пашакечылан куд килом налеш, кокымшо — кудытат ныл шӱдӧ граммым, кумшо — кандашат пелым, нылымше — визытат кандаш шӱдӧ граммым. Теве идалык ыштымын акше, — манын, председатель саҥгаж гыч пӱжвӱдым ӱштылеш, кугун шӱлалтен, олмышкыжо шинчеш. |
| 1544 |
Клубышто калык адак гӱж-ж тарваныш, вара адак шып лийыч. Ындыже еҥ-влакын шинчашт утларакшым йол йымаке ончат. Тыштат-туштат нелын шӱлалтен колтымо шокта. Кумшо бригадын кандаш килоат пеле марте шуктымыжо молыштын вуйыш ишкыла пурен шинчын. |
| 1545 |
Ынде Петыр туныктышо. Таче пытартыш зачётым кучыш. Ик предмет денат "слабыйым" ыш нал, виге "уд.", "уд." да коклан "хор." манмыжат" уло. Тыге чыла предмет денат кӱлеш семын вашештен ом керт дыр манын шонен ыле. Керте. Кумыл путырак кӱшнӧ. |
| 1546 |
От ороло гын, шукемыт. Путыракшым единоличник тӱшка садым гына ваҥат. Теҥгече кок вате ведраш пӱчкеден оптен каят ыле, пуйто снеге погаш миеныт-ла... Миен ончем гын — уржавуй. "Чывылан", — маныт. "Пуэм теве чывым!" — маньым. Шояклынешт ыле, да мыйым шояклаш йӧсӧ... |
| 1547 |
Тиде Епим, — кенета Стапан сырен кынел шогале. — Нимом ок шинче! Орол-влак тыге кычкырат мо?! Ынде ворет ала-куш шылын куржо. Виге седыге колхоз киндым оролатак... Тьпу! — сырен, мӧҥгеш олмышкыжо шинче, адак сравоч-пугачшылан пиже. |
| 1548 |
Погынымаште тӱрлӧ нергенат кутырышт. Уржа пасум эскерыме деч посна тӱредме годым йӱдлан пасуэш кодымо машина-влакым оролаш, ясльыште дежуритлаш, тӱредме почеш йоген кодшо уржавуйым погаш пунчальыч. Вара, кӧ могай пашам ыштышаш, рашемдышт. |
| 1549 |
"Каласем гын, казыр кучат, вара Танила чӱчӱмым тюрьмаш петырат. Мигытан аважат уке, ачажымат наҥгаят гын, кузе тудо илаш тӱҥалеш? Эше Ольоша шольыжат уло... Мигыта винамат огылыс... Уке, лучо тӱред наҥгайышт..." — шоналтышат, чарнен, мландыш шинче. |
| 1550 |
Вуйыштыжо тӱрлӧ шонымаш-влак орава семын пӧрдыт. Мигыта ден Ольошам чамана. Тыге Стапан икжап мом ышташ манын йӱдыген шинчыш. Шӱргыжӧ тул гане шокшо. Мом ышташ? Кенета вуйышкыжо Петырын ойлымыжо толын пурыш: "Вор ден йолко — мемнан тушманна!". |
| 1551 |
Таче "Йошкар Памаш" колхозын пасуштыжо эр ӱжара годсек тыштат-туштат лобогрейке, тӱредме машина-влак, чор-р-р шоктен, уржам тӱредыт. Нунын почеш ӱдыр-вате-влак лым лийде тыршат. Кылтам пидшыже кылтам пидыт, нумалшыже нумалыт, южышт копнам оптат. Паша койын ончыко кая. |
| 1552 |
...Витле кок пуд уржавуйым поген, кугыжанышлан ужалышт. Нуно, шинчен шогеда, моло тӱрлӧ пашаштат пеш шуко полшышт. Тидым шотыш налын, библиотекылан шӱдӧ витле теҥгеаш книгам, кок шӱдӧ витле тетрадьым да йошкар тистым пӧлеклан пуэна. |
| 1553 |
Кугызай, изай, павай, акай-влак! Пӧлекым пуымыланда отряд лӱм дене пеш кугу таум каласем. Ме озанлыклан кертмына семын полшышна, но тиде шагал, ончыкыжым эше чотрак тыршаш тӱҥалына. Ӱдыр-рвезе-влак, у илыш да паша верч ямде лийза!. |
| 1554 |
Ик пырче шурнат арам ынже лий, — Элымбайын кутырымыжо тыштат-туштат шокта. Элымбай — Чапаев, бригадыже — дивизий. Ончет — Элымбай теве гына шурным шиймаште ыле; савырнен ончалат — имньым кушкыжын, пасушкат, каван оптышо-влак декат чыма. |
| 1555 |
Председатель (ӱстембак портфельжым пышта, йыр ончыштеш). Тиде могай шикш? (Тамак шупшшо марийым ужеш.) Эй, тый мом ыштет? (Тамак шупшшо марийым, вачыж гыч кучен, "Тыште тамакым шупшаш ок лий — кум теҥге штраф" манын сакыме кагаз воктеке вӱден намия.) Ончо, тыште мо сералтын?. |
| 1556 |
Председатель. Эх, юмо, пыкше вуй утлыш, киш дык киш. Ну, тиде председатель паша — самой начар паша. Кечыгут ойлет-ойлет, кастене вара логар коршта. Эх, чёрт возьми! Пычкемыш калык дене моткоч йӧсӧ шол! Вот мо: таче заседаний лиеш. |
| 1557 |
Председатель. Уке, шалишь, мутлан гына ӱшанаш ок лий, йылме тудо лудымо, ала-момат кутыраш лиеш, документ кӱлеш. Руш манмыла, факт кӱлеш. Теве. (Папкым почын ончыкта.) Шошо ага эртарыме чот дене 27 заседанье лийын да эше план почеш 13 гана лийшаш. Туге вет, секретарь?. |
| 1558 |
Секретарь. Возышым. (Кагазым председательлан пуа. Председатель лудеш, печатьым пышта.) Ынде тудлан сере, тожо основанийым ончыкто. На! (Ик марийлан пуа.) Ох, паша, паша! Теве тыге кечыгут от ярсе... Ну, тиде паша, кӱ кӱнчымӧ дечат осал. |
| 1559 |
РИК уполномоченный. Правильно! Тендан виге постановленье да постановленье, а контроль кушто? Постановленье лийын гын, тудо пӧрыкат тергалтын огыл. Мом гына ит йод, тендан виге протоколышто. А верлаште кузе паша кая, нимомат ода шинче. |
| 1560 |
Проза кеч-могай калыкынат литературжым вияҥмыжым ончыкта. Проза деч посна сылнымут лийынат огеш керт. Тиде каласымына у огыл, но марий литературын кушкын толмыжым шымлымаште да кажне писательын рольжым аклымаште кызыт гына каласыме тошто чыным у семын савырен ончаш кӱлеш. |
| 1561 |
Тиде жапыште тудын чоныштыжо ик шонымаш нигунамат ок йӧрӧ — калык туныктышо лияш да рвезе-влакым туныкташ. Микай семынак, И.М. Ломберският учительский семинарийыш, экстерн дене ямдылалтын, экзаменым куча да шукертак вучымо туныктышо лӱмым пуышо дипломым налеш. |
| 1562 |
Марий литературым ончалына гын, тушто колымшо ийлаште граждан сар тема эше кӱлеш верым налын ок шого. Тиде тема тӱҥ верым варарак, кумлымшо ийлаште, утларакшым М. Шкетанын, С. Чавайнын, Дм. Орайын да моло марий писатель-влакын творчествыштышт налеш. |
| 1563 |
Тошто койышан еҥ-влак шке семын гына, илышын йогынжо почеш каен, чын корныш лектын огыт керт. У, волгыдо илышышке лекташ нунылан пӱтынь совет ончалтыш полша, у илышым ыштенак, тошто койышан еҥ-влак у айдемыш савырнат. Тиде шотым И.М. Ломберский ок мондо. |
| 1564 |
Мутат уке, литератур йылмышке диалект мут-влакым шекланен пуртыман, уке гын произведений умылыдымо лиеш. И.М. Ломберскийын произведенийлаже тӱҥ шотышто калык йылме дене возалтыныт, южо мут-влакым шотлаш огыл гын, тудын ойлымашыжым кеч-кӧат умылен кертеш. |
| 1565 |
Кумык савырныш. Окнашке ончале. Волгалташ тӱҥалын. Вагонышто але чыланат, очыни, малат, нигушто йӱк-йӱан ок шокто. Микале эр волгыдо коймо годымак кынел тунемын, кызытат тарванынеже ыле — ыш тошт, моло-влаклан ласкан малашышт мешаем шоныш. |
| 1566 |
Вильсур шароварым чийыш, йолышкыжо пӧртыштӧ шупшкедыме тапычкым шуралтыш, майке могыранак мушкылташ ошкыльо. Толмашешыже Микале кочкын-йӱын темын, ӱстембач погкален пыштен ыле. Вильсур лум гай ош тувырым, чапле йолашым, йылгыжше ботинкым чиен шогале. Вачышкыже костюм пинчакым пыштыш. |
| 1567 |
Ну-у, мый иктаж нылле ийымак пуэм ыле. Начарын иленат, коеш, вашке шоҥгемме тӱс пурен. Но нимат огыл, мемнан дене угыч рвезе сыным налат. Мый тыйым, Миша, пеленем наҥгаем, нимогай Саратовеш ом кодо. Мӧҥгысет семынак вольык фермыште ышташ тӱҥалат, скотник лият, кӱтӱм кӱтет. |
| 1568 |
Тиде ой-шомак Микалым, манмыла, вожге тарватыш. Куаныш, куштылеме, полыш кидым, эҥертышым шиже, но тунамак ӧрӧ: кузе тыге? Йӧршын палыдыме, ӧрдыжъеҥ, а вот лишыл родыжо, шке ял пошкудыж гай кутыра. Лийын кертеш мо тыге? Ӱшанаш лиеш мо токанеш вашлийме корныеҥлан?. |
| 1569 |
Тиде мемнан кокымшо отделений рӱдӧ. Мый тыште илем. Кызытеш пачерышкем ом ӱж. Айда-ко, вик канторыш каена, — мане Вильсур, шкаланже палыме верыш тарваныш. — Мыланна кызытак управляющийым ужаш кӱлеш. Фамилийже — Данелько. Хохол. Тыйын пӱрымашетым рашемдена. |
| 1570 |
Уке-уке! Тыге лийман огыл. Те ончалза, йолташ-влак, айдеме кумло ийым гына эрталтен — шӱргыштыжӧ шоҥго кореш лодемалтын. А вет иканат черланен омыл, манеш. Тугеже илышыже шотдымо лийын. Мыланна тудым озакува кидыш пуыман, кочкаш шолтен, чаплын пукшыжо. Тунам шкежат сай пашаеҥ лиеш. |
| 1571 |
Микале мӧҥгеш левашыш пурыш. Ончышто, тошто ведрам вереште, пу шӧрлыкыштӧ шӱштӧ пижгомат кия улмаш. Ынде яндар ведра дене вӱдым гына конден оптыман да шондан кӧргым луген вишкыдемдымаш вара пакчашкат нумалаш лиеш. Микале уремыш лекте, мӱндырнат огыл вӱд колонкым ужо. Йӧрыш. Паша лийшаш. |
| 1572 |
Тыге кутырен, Куреной Микалым ик вӱта ончыл тамбур деке конден шогалтыш. Омсам почын колтыш — ош неран, кула пунан самырык алаша рокмалтыш. Кугу капан, йытыр гай чапле могыран имньым Микале йӧратен ончале, шкенжынат шӱмжӧ куанен чӱчкалтыш. |
| 1573 |
Усов чонжо дене выр-вур лие, пешакат куаныш. Нуно Настасий дене иктаж ныл тӱжемеш пуаш лиеш дыр, манын шоненыт ыле. Но тӱжваке куанжым ыш ончыкто, шинчагомдышыжым темдалын вуйжым пӱгыртыш, кок век коштын савырныш. Шона пуйто, а шкеже амалым кычалеш: кузе эше икмыняр шӱдым удыралаш?. |
| 1574 |
Пареҥгым поген, оптен шогалтылят, пӧртыштӧ тыш-туш тошкышто. Вургемжым поген кылдышташ ыш тӱҥал — але шуэш, сомыл тушто шукак огыл. Пулдырышко лектын ончале — туштат наҥгайышашыже кок мешак ложаш гына, каштасе тошто вургем тӱшкаже кӱлешат огыл, тек кечат. |
| 1575 |
Э-э, рвезе таҥем, нимат ит ӧр. Вольыкемже ынде сутка наре шужен шога, шудым ончыктымешкем веле, шке тӧрштен кӱзат, — воштылалеш Настасий. — Кудал кӱзашышт йӧнанрак лийже манын, уна сарай омсам петляж гыч нӧлтал лукса, когынек ӱмбала-ӱмбала ваш пыштена. |
| 1576 |
Ыштышт вет, шотым муыч ньога-влак. Олмапу йымалне кок оҥа угыл — ӱстембал лийын шинче. Ынде покшек пурен шогалын, оза веле лий. Но але чача кӱлеш. А тыгайже пакча йыр, шеҥгел коремыште могай кӱлеш — уло: пеледышан кӱмыж пудырго, йылгыжше янда ате катыш, шӧртньӧ гай койшо кӱ... |
| 1577 |
Изи волак дене йыр-йыр-йыр шоктен, вӱд пеш писын йоргыкта, тувыр пӱялтыме кугу волыш шуҥгалтеш да мучаш рож гыч лектын кая, а вӱдшӧ яндар-яндар да йӱштӧ. Йоча-влак кидыштым вӱд шуҥгалтышеш кучат, изи волак аҥеш пӱялен кучынешт, но мом кертат — тунамак копа ӱмбачышт тӧрген лектеш йогынжо. |
| 1578 |
Тиде кечылаште тендан деке лӱмынак шым пуро. Тӱрлӧ кӱлеш огыл уто шомак лектеш ыле... Чай дене пурлашда теве пушкыдо кампеткым, печеньым нальым, клендырат пеш пушкыдо, — Настасий, шовыч кылдышым руден, ӱстембаке иктым-весым лукто. |
| 1579 |
Икшыве-шамычлан чияшышт у тувыр-йолашым нальым. Тоштыжым чыла тышан кодена. Иктаж гана уналыкеш куржын толытат, уремыште модашышт чият вара. Ванюш, толян, воло-я, у тувырым чиена, — Настасий, эргыжым ӧндал кучен, кровать гыч волтыш. — Ончо, могай чапле вургемым налына-ам!. |
| 1580 |
Чынак, у сату эре чаплын коеш. Йоча-влак тувырымат, йолашымат чийышт, йолешышт у чулка ден куштылго сандальымат тушкалтен прежалыше Икте-весыштым куанен ончал колтышт. Шуко кӱлеш мо икшывылан? Авашт кидышкышт мӱгинде ден клендырым кучыктыш. |
| 1581 |
Садак ала-кушеч "ножо" лектеш. Ончыч ватем, ешем уке да, чон южгунам йыҥысалта, шоныш. Тидыже тыгак дыр. Айдемылан шкет илаш пӱралтын огыл. Тый кеч пӧръеҥ, кеч ӱдырамаш лий — шкетын садак пел айдеме веле улат. Пират эсогыл ешан, икшывым ончен кушта. |
| 1582 |
Чодырам лекте Вачий, пасу чоҥгашке кӱзыш да шочмо вел кундемжым йыр шерген ончале. Ик вере корем кожла, вес вере ял садер, кумшо велне курыксаҥга палдырнат. Тыштат ямле сӱрет. Чоныштет поро шижмаш гын, шинчатат сӧралым ужеш. Тидыже эшеат кумылым лывырта. |
| 1583 |
Ит лӱд, акай. А мом шонаш? Мо тудо вес марий, йоча? Мый тыгайым веле ужынам мо коштмо корныштем? Иканаште кок-кум пӧръеҥ дене илат, иканаште кум-ныл ӱдырамаш деке коштыт. Шӱдӧ дене ойырлат, тӱжем дене уэш-пачаш ушнен толашат. "Хлеб жуём, однова живём" веле маныт. |
| 1584 |
Во-от, икшывем-шамыч, теве тиде ынде мемнан суртна лиеш. Ме тыште илаш тӱҥалына. Айста пурен ончалына-я, — манын, Настасий капкаш сакыме сурам почо. Кудывечыш пурышт. — Ончалза, могай чапле оралте! Теве монча, а тушто сарай, вӱта. Ынде пӧртыш ончалына. |
| 1585 |
Тӱрлӧ модыш-влакым кучылт ончышт, но модмышт ок шу, чыла мӧҥгеш верышкышт пыштышт. Ӧрын-ӧрмалген койкыш кӱзен шинчыч. Шы-ып шинчат. Вара Ванюш куптырген возо, воктенже Лидукат верланыш. Еҥ пӧрт вет, йот вер, нунылан тыште але йӧндымӧ, шке мӧҥгӧ гай ласка огыл. |
| 1586 |
Ынде те мӧҥгеш кодса, шке семында модса. Мый паша дене каем. Мӱшкырда шужа гын, пӧртыштӧ чыла уло, кочса. А мый касвелеш гына толам, — манын, Настасий чапле вургемым чийыш, уремыш лекте. Ик вере, вес вере шогылтын, перныл кошташ кайыш. |
| 1587 |
Налына, чыла лиеш. Але мый шоненам ыле: кудывечеш изирак подым шындаш, кермыч коҥга ӱмбалан. Пашаште йолташ-шамыч деч кермычымат йодыштынам. Теве муына, маньыч. Подым шындем гын, кайыкютылан, сӧснаигетлан шолташ пеш лач лиеш. А тыгыде пу пакча шеҥгелнак, пӱнчерыште укшла пеш шуко. |
| 1588 |
А Настасий шке семынже йӱкланен коштын. Пакчашке лектеш, изи вӱдйогын дек вола. Семынже эркын шӱшкалтен-муралтен колта. Вара вӱд гоч кудалтыме пашма дене вонча да чодырашке пура. Кукшо пӱнчӧ укшым, кошкышо пӱгыльмым поген, под йымалан олташ нумал толеш. Тыге икмыняр арня эртыш. |
| 1589 |
Теве кызытат Настасий чодыра вишыш миен шуо, ик кугу савора воктен шогале. Тудо теҥгечат тышеч укшлам наҥгаен ыле. Кандыра дене кылден, вытырнен ок нумал, икмыняр укшым налын, коҥлайымаланже ӧндалешат, йӧра веле. Вес кече вет адак толын кертеш, молан тупым пӱгыртен нумалаш?. |
| 1590 |
Кевытче ӱдыр ойлен ыле, да мый монденам. Бриллиант огыл только, рубинат огыл. Ала-кузе вес семын мане. Шергакан такше. А тиде — шӧртньӧ шергаш. Шӧртньӧ вӱдеш монь чиялтыме огыл, чынжымак шӧртньӧ. Ончо, могай неле. Кудо парняшкет келша, чий давай. |
| 1591 |
Теве тыге илат улмаш тӱняште, мемнан марий ял деч тораште, а шкенан марийыштыже аракам гына тӱнен моштат. Пайрем годым монь "йӱ" да "йӱ" веле шокта, "коч" манше гына уке. Тыге таҥастарен шоналта Микале да кочын шыргыжалеш. "Содыки ме, марий-шамыч, илен огына мошто", — манеш семынже. |
| 1592 |
Кас рӱмбалге марте шинчылте Микале да куанашыже ситыше лектышан лие. Ганналан намиен пуыш. Эрдене волгыждӱр денак саде верышкыже вашкыш. Кече кӱзымеш эҥырварам нӧлтыштӧ, адак кондыш. Садыж дене озавате шӱрымат шолтыш, когыльымат ыштен пукшыш. Пеш лачеш тольо. |
| 1593 |
Пашадар налме кече толын шуо. Кӱтӱм лукмыштлан тылзе утларак эртен, контор ӱдыр-влак шӧр лектышым, тудын акшым, пайдажым шотленыт, пашаеҥ-влаклан тӱлышашымат луктыныт. Ик эрдене ферме пӧртыш кассир ӱдыр толын пурен да оксам пуэдаш тӱҥалын. |
| 1594 |
А тый, Михась, чыла оксатым мылам пу. Мый тудым сайын пыштем, да чылажат шкендын лиеш. А мылам тыйын ик кумыретат ок кӱл. Мо тудо кочмо-йӱмӧ? Йӧрварна уке мо? Мый шке пашадаремжым кушко чыкем? Икшывем уло мо? Мый шке але тылат тӱлаш ямде улам, сурткӧргӧ пашам ыштыметлан. Куанымемлан... |
| 1595 |
Теле гочшо нуно пешыжак огыт коляне, ойгыштат уке манме гай. Мо тудо суртвольык паша? Марий вате тудым пашаланат ок шотло, так, тыглай сомыл гына, колхоз паша лугычак ыштен кудалта. Пукша, йӱкта, терысшым куалеш, оралте шеҥгек луктеш да коҥгаш олташ веле пӱгырна. |
| 1596 |
Пуым конден ситарышыч — ынде шудо-курго нерген шоно. Колхозын пуымыжо мо-мынярак? Кушто ешарен кычалаш? Чодыра руэмлаште погкалет, куплаште кичкым солет. Йӧра эше, тыгайжым муат гын. Но садак вара теле гоч пасу ӱмбал каваным кӱраш кас рӱмбык дене коштат. А куш пурет? Шортат да кает. |
| 1597 |
... шуко кутыркаленна. Мемнан-шамыч кузе илат гын? Настасийжым мый ом ойло, йоча-шамычем шонем. Вет авашт лектын кая да сутка дене ала-кушто илен коштын кертеш, а йочат, вольыкет, суртет керек. Йӧра эше Чапай кугызаймыт улыт, изиэм-шамычым ончат, шужыктен огыт коштыкто. |
| 1598 |
Мый теве тыйын лӱмешет кумло теҥге окса переводым ыштышым. Тый тудын дене шере-тамлым наледе, йочам-шамычлан изин-изин пуэде. Тиде ачада деч манын каласе, ынышт мондо мыйым. Настасийлан колтем гын, шере-тамлыже йочалан ок логал, шкеак иктаж семын кучылт пытара. |
| 1599 |
Пашашкыже мыйым ушкал фермыш пуртышт, скотниклан. Кызыт, кеҥежым, вольык кӱтӱм кӱтена, а телым вӱта блоклаште терысым эрыктыман лиеш. Паша мылам, ял айдемылан, пеш палыме, нимо йӧсыжат уке. Только вот пеш йокрок. Ӧрдыж вер вет, калыкшат весе. Вараже тунемалтеш дыр, а кызытеш чытыман. |
| 1600 |
Ынде, Лисук, шкеат шижыч докан: илышем уда огыл, только чон садак ок серлаге, шочмо верыш шупшеш. Но чытем, чыташ кӱлеш. Юмо полша гын, можыч, оксамат ыштен аныклен кертам, шыжым шурно пырчымат лыҥ пуаш кутырат. Илен-толын вет садак мӓҥггӧ мийыман, а мылам шкаланем пӧртым шындаш кӱлеш. |
| 1601 |
Меже, молыжо, чыланат сай-эсен улына, тазалыкнат йӧра, пашанат кая. Шкеат таза лий, Микале, ӧрдыж велыште шекланенрак кошт. Йотъеҥ коклаште шкендым шке от арале гын, кӧ тыйым ужеш, поген налеш? Эшеже мом возаш? Тетла укеат ала-мо. Йӧра, кызытеш чеверын. Чыла сай лийже. Лисук.". |
| 1602 |
Усов, пычалжым пушеҥге тӱҥыш кудалтен, вӱд тӱрыш куржын волыш. Почешыже — Мике. Двухместный манме пуш нерыш, сачокым кучен, Мике шогале. Усов, пушым шӱкалын, кужу тоям кучыш. Агур ӱлыл тӱрыш лектыч, эркын кӱшкыла кӱзат. Мике ошын койын лекше колым удыра, пушыш кышка. |
| 1603 |
Усов ате шӱй гыч вик нӧлтале, умшашкыже кумыктыш, колт-колт колткыктен, лӱмын вашкыде, ласканак йӱын колтыш, тичмашын пелыжым логарышкыже оптале. Кертеш такше, опытан айдеме. Мике кинде катышым, коя пӱчкышым шуялтыш — озаже тудо велыс, утара гынат, уке гынат. |
| 1604 |
А Вачий — йӧным мушо пӧръеҥ. Чодыра руымо верже гыч пуым ятыр кондыш, йолташыже-влак дене пӱчкеден шелыштыч. Тиде сомылжо пайрем гай эртыш. Настасий пӧръеҥ-влак коклаште кадыргыл коштын, кочкыш-йӱыш дене, мотор-ковыра ончалтышыж дене сийлен. |
| 1605 |
Йӱыч, конешне, сайынак сийлалтыч. Настасий чеверген шинче. Шинчажат шаланыме гай лие. Ындыже малаш возаш гына кодо — окнам пералтышт. Настасий ончале, палыдыме пӧръеҥ чурийым ужо. Санчо вуйжым яндашке тушкалтыш да мане: "Чу, мый лектын ончем. Кӧ тушто коштеш?" Икмагал гыч мӧҥгӧ пурыш. |
| 1606 |
Озий Вачий ешыж деке кечывал лишан толын шуын. Лычий акажын пашажат лач сӧсна шӱшкылаш веле ылят, теҥгечак, кудымшо ноябрьыштак, садыжым шотеш кондышт. Вара кастене сӧсна поминкам ыштышт, совет пайремым вашлийыч да эрденыже, изиш юватылмеке, мӧҥгыжӧ тарваныш веле. |
| 1607 |
Кузе-туге ок кӱл? Пареҥге кажнылан кӱлеш. Шке от коч гын, пошкудетлан ужале. Мый вет теве Корамас еҥгай семын тый дечет кандаш теҥгем ом йод, ведражым куд теҥге дене шотлен пуэм. Чылажлан кандашле теҥгем луктын пыште да сапым кучен шич. |
| 1608 |
Бай-бай огыл, а... сай пай, ман, йӱлер! Кандашле теҥге ик кугу шорык ак веле. Давай шич терышке да шке юметлан таушта. Тау, ман, аллах, Онтоным кондыметлан... Ужат вет, мыйын торгаен шогаш жапем уке. Уна нине кок тулык йочам коча-ковашт деке кызытак наҥгаяш кӱлеш. Кылмен ынышт шого. |
| 1609 |
Настук сурт-оралте ужалыме оксажым книжкаш пыштен ыле. Кызыт мый тудым, пеле гыч шелын, кок икшывышт лӱмеш кусарыктышым. Кучо, Онтон, шке ачаштлан пуэт вара. Имнян улат, Настукын чыла вургемжым, сондыкшым монь наҥгае. Айда-я пулдырыш. |
| 1610 |
Настук сурткӧргӧ ӱзгарым ятыр конден ыле. Тудыжлан вара шошым толыда, — мане Вачий. Шӱштӧ сумкашке костенечлан тӱрлӧ кочкышым оптыш, йоча модыш-влакым кугу шовычеш вӱдыльӧ, Ванюшлан налын пуымо гармоньым, изи велосипедым луктын пыштышт. |
| 1611 |
Настасий шешкыда чеверласыде каен колтен вес тӱняшке. Тыште илен ситарен улмаш. Йоча-влак тышке толнешт ыле. У ача лийшышт — шотан айдеме, вургемыштым монь чыла оптен колтыш. Чапай чузай, айда, сондыкшым нумал пуртена, — Онтон, радамын умылтарыде, тышеч-тушеч пелешткалыш. |
| 1612 |
Верне, чыным ойлет, пайдам кычалам: теле гоч яра перныл коштмеш пашам ыштынем. А полыш паша нигунам арам ок лий. Ондалыме шотышто, мом, кӧм ондалаш? Тыйым мо? Теве шинчавылышлан Чапай кугызам конденам. Але вара шоҥго еҥат ондала?. |
| 1613 |
Огына ӱчаше: мый чыла умылем, тыят палет. Чодыралан разрешений январь-февральыште лиеш: исполком заседаний мынярым пуаш пунчалеш, тунарым налыда — нылле кубометрым ма але колым. Йодын толшыжо вет икте-коктыт веле огыл, а лимит кугу ок лий. |
| 1614 |
Мыйын суас вате арака дене шинчылтмым ок йӧрате, землякемым уналыкеш ӱжын наҥгаен ом керт. Лучо мый шке унала толам. Лиеш мо, Ганна? — кудывече вел окна йымал пӱкенеш шинчынат, воштылеш Вильсур, лопка коя шӱргывылышыже эшеат шарла, шинчажат иземеш. |
| 1615 |
Курс шкенан МТС пеленак почылтеш. Пайрем эртымеке, кок кече гыч занятий тӱҥалеш. Совхоз мучко лу-лучко еҥ погына гынат, йӧра. Ме тыге манына: совхозысо кажне самырык еҥ техникым палышаш, кеч-могай жапыштат, кӱлеш лийме годым, машина руль воктеке шинчын кертше. |
| 1616 |
Йӧра, Вильсур, — кенета йӱкын каласен колтыш да вуйжым нӧлтале. — Тау, мыйым монден отыл. Обезательне тунемаш тӱҥалам. Тысе казак манмыла, добре. А-а, тунемынже сеҥем гын? Мыйын вет семилетке веле, да тудыжат шукерте мондалтын. |
| 1617 |
Теве лиеш, теве ачатше толеш, изиэм, — манын, коҥгалук гыч Чапай кува вашешта, кӱнчылавондыштыжо меж тупкам тӧрлатен, шинчавӱдшым шовыч лукшо дене ӱштылеш. Ванюш тудым ок уж, шеҥгекше огешат ончал, тудо уремыш кӱта, пуйто ала-мом кычалеш, ала-кӧм вуча. |
| 1618 |
Молодец! Таче кумло марте тунем. Умбакшат тугак кая вет: коло ик, коло кок, коло кум... Вара кумло, вара нылле лиеш. Давай кызытак шотлаш тӱҥал, мыняр пушеҥгым конден пыштенна? Толмекем, йодам, чын шотленат мо? Ме кызыт адак чодыраш кудалына, — манын, Онтон кабиныш кӱзаш тӱҥале. |
| 1619 |
Март тылзын ты кундемыште мланде сайынак кошкен, топланен шуэш. Механизатор-влак нур пашашке лектыт. Нунын радамыш курсышто тунемше-влакымат ушышт. "Опытан тракторист пелен практикым эртыза, ик тылзе пашам ыштыза, а вара экзаменыште тергалтыда", — маньыч. |
| 1620 |
Суртолметым Онтон ден Чапай кугыза петыркалышт, печым печышт, пакчаштет кодшо кеҥежым шудо кушко. А шыжым колына — кудымшо ноябрь кастене Настасий колен — тудым ала-могай ныл пӧръеҥ-шамыч мален пуштыныт. Суд лийын ман гыч шоктыш. |
| 1621 |
Лидукет вет ынде школыш коштеш. Кодшо шыжым шкеак школыш намиен кодышым, пырля лудаш-возаш тунемына. Сайынак тунемаш тӧча, туныктышыжо ок ӧпкеле. Школ гыч пӧртылеш да Чапай кувайлан сомылкам ышташыже полышкала, шотан ӱдыр кушкеш, лывырге кумылан тугай, уто шомакше, торжа койышыжо уке. |
| 1622 |
Ванюш эре Онтон чӱчӱжӧ пелен лияш тӧча. Тудыжо изиш аракам подылеш да эре Ванюш деке пура, тӱрлӧ семын модыкта. Вара уремыш луктеш, коктын ӧндалалтын коштыт. Кевытыш пурат гын, Онтон мом-гынат налын пуа, кампеткым але шоколад паҥгам. |
| 1623 |
А йолташет, пошкудет-влакын полшымыштлан таушташ кӱлеш. Нунылан шурно пырчым наҥгаен пуэде. Пӧртлык пураже тек кызытеш шога. Икшывет-шамыч тыште илаш тунем шуыт гын, варажым тудо пуражым ужален кодашат лиеш. Тыгае мыйын оем. Шкеже кузе шонет?. |
| 1624 |
Тый теве курсетшым тунем пытаре, тракторист правам нал. Вара шомакым луктына. Идалык пашам ыштыметлан мыняр шурно пырче логалеш, налына да, мешаклаш оптен, контейнер дене шочмо верышкет колтена. Тунам шкеат кудалын кертат, шкеак тушто шурнетым вашлийын налат. |
| 1625 |
Шочмо ялышкыже Микале Сеҥымаш кече эрлашын толын шуо. Ошнур селашке шумеш тудым кас автобус кондыш. Тушеч, кугу котомкам пӧштыртен, чемоданым кучен, пасу гоч эртыш. Ялыштыже эн ончыч шке суртолмышкыжо миен шогале. Чын, нимо кодын огыл, лач пулдыр гына шкет намысын койын шога. |
| 1626 |
Вот толынам ынде... — тыге веле манын керте, вара, кокыралтен-кокыралтен, шӱлышым нале да ӱдыржылан ласкан каласыш: — Лидук, мий, Лисук акатым ӱжаш курж, аважат, Элексе вате еҥгай, толжо. Онтон чӱчӱэт ден еҥгатымат ӱжын кондо. Ачай толын ман, айста ман. |
| 1627 |
Памаш волак тӱрыштӧ Микале йолаш марте кудаше, уф да уф шоктен, могыржым ниялткалыш, вуйжыге-моге уэш-пачаш нӧртыш. Вара Ванюшын шӱргыжым йытыран мушко. Могыржо кошкымеш тувыржым ыш чий, чараматын курык серыш кӱзыш. Эргыжым кидше гыч кучен, Чапай кугызашт деке кайышт. |
| 1628 |
Мыйын коваштем чиет ыле гын, умылет ыле. Мый кызыт нигуштат шот денже пашам ом ыште, ни колхозник манаш мыйым, ни туныктышо. А тыге илаш ок лий. Чонышто южгунам пире урмыжеш. Фамилиемжат Волков вет, — пытартыш мутшылан, тыгай савыртыш лие да, воштыл колтыш Онтон. |
| 1629 |
Микале нимом вашештен ыш мошто, лач Онтонлан аракам темаш гына ушешыже возо. Онтон подыл колтыш, Чапай куван пыштен пуымо шӱр кӱмыжым ончыкшо шупшыльо. Икмыняр жаплан коктынат шыпланышт, лышт каен кочкыч, ик кружка гыч чайым йӱыч. Вара Онтон вуйжым нӧлтале. |
| 1630 |
Теве тыгерак ик кечыште пеш кугу сомыл шукталте, Микалылан чот кӱлешан чоҥышаш материал толын возо. Кас юалге дене кермычым ястарен пытарымекышт, оласе машина мӧҥгыжӧ вик кудал колтыш. А Онтон тушанак, кермыч ора воктенсе мландеш, волен шинче. |
| 1631 |
Кевытче, чынак, ведра нелытым ончалын палемдыш, кагаз картон яшлыкым нӧлталын, кӧргысыжым ведрашке ястарыш, тич темыш. Кира-влакым ойгыштын, сату нелыт дене тӧрештарыш, шолт-шолт шолткыктен, шершот паҥгам кышкылте. Тидын годым тудлан Онтон полиэтилен плёнко мешакым шуялтыш:. |
| 1632 |
Кевытче тиде йодмымат шуктыш, шершотышкыжо икмыняр паҥгам ешарыш. Онтон окса орам кевыт оза велыш шӱкале, тудыжо мыняр кӱлешым шотлен нале. Тидын годым ӧрмыж денак, очыни, ик шомакымат ыш лук. Онтон, сатужым погалтен, кевыт ончык лекте, тошкалтышеш шинче. Ньога-влак адак воктенже лийыч. |
| 1633 |
О-о! Молоде-ец... — ынде Онтон ӧрын шинче: кузе тыге, тыгай изи, а тынар кугун шонен мошта? Уке, нунын деч нимом шылташ ок лий, чыла вик ойлыман. — Оксам мый, шоляй, шолыштын омыл, а кампеткым нальым... мый тыланда ик пашам ыштыктынем. |
| 1634 |
Вот, шольым. Мый пулатник пашамак кычалын, яллашке лектынам. Иктаж шкет ӱдырамашлан оралтыжым олмыкташ монь кӱлеш ала, манын коштам. Тендан ялыште теве тыйым ончыктышт, пӧртым нӧлташ тӱҥалынат, маньыч. Ала мыйымат пырляшке ушеда ыле?. |
| 1635 |
Только вот, Онтон, ончо... Микалылан мыйын кӧ улмем кызытеш але ойлыман огыл манам. Кумылжо йӱкшен кертеш. Вот пӧртшым нӧлтен шогалтена, тунам паластарашат лиеш. Тунам ушкалжым, шорыкшым кондена. Шкаланем презыжым, пачажым кодем. Тыге ышташ лиеш вет?. |
| 1636 |
Йырваш — сылне вер-шӧр: шолаште кӱкшӧ курыкан сер нӧлталтеш, сер ӱмбалне, шаланыше кӱтӱла койын, ял-влак шинчат, ял йыр шурно пасу-влак олача-вулача тумышла койыт, южо вере шурно пасум чодыра алмашта; Юлын пурла велыштыже — кумда олык, лапката тайыл да шыгыр чашкерла. |
| 1637 |
Теве бурлак-влакымат раш ужаш лиеш: нуно сер воктенак, кужу кандыра дене неле баржым шӱдырен, вӱдым пулвуй даҥыт келын ошкылыт. Шкешт нӧрен пытеныт, нойышо йолыштым тарватылшыштла, йӧсын мурат, вӱдыш шумешкак пӱгырненыт, муро кокла гычак йӧсын кечкыжыт. |
| 1638 |
Эй, яришка-влак, мо тушто лие? — купеч, шляпа сал йымач ончалын, шыдын кычкырале. Акпаят, Махметат, писын пушыштым шогалтен, бурлак тӱшка могырыш сайынрак ончальыч. Вӱд тӱрыштак ик бурлак, ныл йола шогалын, кынелаш тӧча, но огеш керт. Йолташыже-влак тудлан полшынешт. |
| 1639 |
Уке, родем, тидыжымак палена... — Пеш сайын палена... — Акпайын шинчаштыже тулйып йолгыжалте. — Колынат Пугачев манме тале айдеме нерген? Тудо шкеж нерген Пӧтыр кугыжа улам манын увертарен, но меже, тыглай марий ден татар-влак, тудым Пугач кугыжа манына... |
| 1640 |
Тидыжымат палена, родем, — Акпай воштылале, — меат вет бурлакланат, ямщикланат коштынна. Уло Юлым тореш-кутынь коштынна. Ужалтын чылажымат, палалтеш, а молан тый денет тыге вигак ойлена, тиде вес паша. Викшым манаш гын, ме тыйым изишак палена. |
| 1641 |
...Тудын величествыже пӱтынь Российын императрицыже Екатерина Алексеевнан указше почеш марий-влакым караплык чодырам руаш колташ шӱдымӧ. Тиде пашашке лучко ияш гыч кудло ияш марте калыкым погаш... Кажне лу сурт гыч ик еҥым колтыман. |
| 1642 |
Адак карап пашашке! Йорлын уло тукымжо лашманыште орлана, а улан марий гын, ӱмыржӧ мучко илышын кочыжым ок пале! Родо-влак, мо тиде тыгай? — мый чытен кертде кычкыральым. Шӱм тулла йӱлаш тӱҥале. А тиде жапыште мыйын ӱмбак салтак-влак кержалтыч. |
| 1643 |
Чыланат оҥыштым кадыртен шогат, а пашаче еҥым ужыт гын, нерыштым куптыртат: пӱжвӱд ӱпшым огыт йӧрате. Икманаш, нуно шкештат тунарак службышто лийын огытыл, а тӱрлӧ вере койышланен коштыныт. Ме ондак нуным пыдал налын кертше еҥлан шотлышна. |
| 1644 |
Тиде эше мо тыгае? — офицер шинчаошыж дене мемнам ончал колтыш. — Вуйым шияш? Кӧ тидлан эрыкым пуэн, а? Паледа, императрица барин ден начальство ӱмбаке вуйым шиймылан мом ышташ шӱда? Сибирьыш, каторгыш! Те умылышаш улыда: адмиралтейский конторын пашаже — тиде государственный паша!. |
| 1645 |
Ну, поро еҥ, кызытеш чеверын. Кычал тыят шкендын чын корнетым. А Пугач кугыжан указшым ит йомдаре... Тушто тыланет эрык, мланде. А мемнан корно — мӧҥгышкӧ. — Нуно пушыш шинчыч. Парусым уэш нӧлтышт. А бурлак курык тайылеш шоген кодо. |
| 1646 |
Акпай торашке ончалеш, а тушто адак кандалге курык сер коеш. Тушто, тиде курык вес велне, Акпайын шочмо вершӧржӧ. Кузе тушто илат, мо тушто лийын — Акпай нимомат ок пале. Шочмо верым шарналта да чонжылан йӧсын чучеш: тӱрлӧ шонымаш ушышкыжо пура. |
| 1647 |
Уке, Мендей йолташем, — манеш Акпай, — шучко огыл. Шӱмлан гына йӧсӧ. Тый, кидышкет пычалым налын, кугорно ӱмбаке лектынат гын, винамат улат мо? А мый, шочмо ялем коден, Ипон велыш каенам гын, винамат улам мо? Ой, шукыжым от пале тый!... |
| 1648 |
Чашкер гыч тетла ик йӱкат огеш шокто. Мендей йымен шогалын. Акпай шӱлалтыде кия. Орваште шинчыше-влакат чурк ончыштыт. Чиновник ала-мом тогдайыш, кучерлан кычкырале. Тудыжо имньыжым тунамак талын гына перен колтыш. Имне-влак писын тарванышт, орва колеса йымач вишкыде лавыра шыжалте. |
| 1649 |
Мотор кеҥеж кечын чодыра ойыртемынак сылне. Пуйто уло пӱртӱс ковыра ужар сывыным чиен. Лайгата мардеж пуалме еда пушеҥге-влак кажныже шке семынышт йӱкланен тарванат. Тидланак дыр марий сип чодыран тӱрлӧ-тӱрлӧ йӱк-йӱанжым шке мурыштыжо ойла:. |
| 1650 |
Ямбатыр гай каче лекме годым тарзе эргылан Актавий нерген шоныманат огыл. Но мом ыштет, айдеме чон нигунам йӧрыдымӧ тул гае. А ӱдыр чылт юзо, рвезын шӱмыштыжӧ мо улмым паленат шуктен. Да мом палашыжат: Акпай шке шонымыжым нигӧлан ойлен огыл гынат, шылтен моштен огыл... |
| 1651 |
Акпай, тиде уверым колмеке, нимом ыш пелеште, ужар шаршудо ӱмбаке комдык возо. Тӱрвыжым сырен пурльо. "Тыгак лийшаш ыле. Тудо ковыра вургемым, чаплым йӧратен. А тарзе еҥ тудлан мом пуэн кертын... Уке, тарзе еҥын корныжо — шыгыр корно...". |
| 1652 |
Акпай, кӧнен, вуйжым савале, а шӱмжылан ала-мо семын йӧсын-йӧсын чучеш... Шочмо вершӧр! Тый шке эргычым порынжак шыч вашлий, но тудыжат порым ок вучо. Тудо пытартыш шӱлыш кодмешке кредалаш, йӧратыме калыкше верч вуйжым пуаш ямде!. |
| 1653 |
Озаҥыш толмешкем, сарзе вийым поген ямдыле. Палем, Катькан кидыштыже марийланат илыш пеш порыжак огыл. Нуно уло кумыл дене мыланем полшат, шонем... Озаҥым сеҥена гын, Москошко, Питербурхыш корно почылтеш. Тунам вара чынже денак кресаньык кугыжанышым ыштена... |
| 1654 |
Ялысе марий-влак улыт, — умылыш Акпай. Мендей пӧртӧнчыл деке тошкале, омсам парняж дене шолт-шолт пералтыш. Тунамак ойлымо йӱк кӱрылтмӧ гай тыпланыш. Пӧрт кӧргыштӧ шӱгарласе гай тымык лие. Пӧрт омса кочырик муралтыш, кокыралтыме йӱк шоктыш. |
| 1655 |
Сурт оза молгунам сырве-сорво чиеман коштеш ыле гын, салтак тӧра толмо лӱмеш арун чиен. Тыгай вургемым тудо сӱрем годымат ок чие. Ӱмбалныже шем посто мыжер, мыжер йымач пор гай ош тувыржо коеш, йолыштыжо пӱчӧ коваште дене ургымо суран кем выльгыжеш. |
| 1656 |
Йӧра, кеч шешкыже шоҥго кувам чамана, тудлан кертмыж семын полша. Шканжат кече еда гаяк сӱмсыр койышан Ямбатыр деч логалеш. Ямбатыр ачаж гай огыл, моторын чияш йӧрата, а ачаже чылажымат чамана, тунам Ямбатыр шыдыж дене ватыжым кыра. |
| 1657 |
Акпайын ачаже рвезыж годым моткоч патыр улмаш, санденак салтакыш, гвардийыш, налыныт. Пруссак ваштареш кредалме сар гыч тудо уло тазалыкшым йомдарен толын. Уло еш гыч ик Акпай эргыже гына кодын. Молышт салтакыште улмыж шеҥгеч колен пытеныт. |
| 1658 |
Вер гыч верыш нушшыжла, Акпай ала-могай йӱштӧ оҥа ӱмбаке миен тӱкныш. "Мо тыгай?" Ниялтыш: шога кӱртньӧ. Тоштемше шога гыч тӧргалтен налме кӱртньӧ. Акпайын шӱмжӧ писын кӱлткаш тӱҥале. Кандырам кӱртньӧ пелен тушкалтыш, йыгаш пиже. Теве кандыра лушкыш, рошт кӱрылтӧ... |
| 1659 |
Шкеже ракатланен шыргыжеш: тыште ракат! Пӱрӧ шоваш ден пучымыш терке ваштареш гына кучедал, а олаште, службышто, илыш йӧршеш весе: муштра, тӱмыр почеш маршировко, пудритлыме парик. Уке, тыште, марий коклаште, капрал сайын каналта. |
| 1660 |
"Паша яндаржак огыл", — шонен, капрал пӧртӧнчыкӧ тӧршталтыш, а тушеч раш ужо: кудывечышкат калык пурен да пулдыр тошкалтыш деке пеш куржыт. Капрал клат леведыш ден пӧртӧнчыл коклаште изи вишым ужо. Куржын миен, пырысла пырдыж дене кӱшкӧ кӱзен кайыш. Топкай кӱшыл клат ончыко шикшалте. |
| 1661 |
Родо, пошкудо-влак, шке пошкудылан осалым шонаш ок йӧрӧ, — карт кугыза ныжылгын, тыматле йӱк дене мане, пуйто кажне шомакшым пелтыме ӱй дене шӱралтен кая. — Меат марий улына, Топкай родат марияк. Тудын торжарак койышыжо лийын гынат, ваш-ваш осалым шонен кошташ — юмылан келшыдыме паша. |
| 1662 |
Уке, ит мондо мыйын мутем, Акпай! — Мендей адак ойла. — Осал тушманетын пире койышыжым эше ужат. Тыйымат Яныш ден Топкай гай еҥ-влак ужалат. Но мый ужалашышт эрыкым ом пу! — манын, тудо Топкай ӱмбаке пычалжым виктыш, кенета комдык почмо капкаште яраимньын кудал пурышо еҥ койылалтыш. |
| 1663 |
Теве чапле деч чапле ӱзгар, — Тоймет ваче гочшо сакыме шувыш гыч кӱртньӧ кестеным лукто, — кочам ожно Йыланда годым тыгай кестен дене хан ваштареш коштын. Ола пырдыжым пудештарымек, тудо эн ончыч виш рожыш тӧрштен да ханын шуко салтакшын вуйжым шалатен. |
| 1664 |
Но Топкайын кенета пугачёвецыш савырнымыж ваштареш Мендей нимом ыштен ыш керт. Калыкшат Топкайын тиде койышыжым шокшын вашлие. Эх, шуко мутайкалыде, шаҥгак Топкайым лӱен пышташ кӱлеш ыле!.. А ынде чоя марий староста калык велкат савырнен шуктен... |
| 1665 |
Кечывал вашеш ял урем гыч лӱшкен-мурен сарзе вий Элнет могырыш лекте. Эн ончылно ош имне ӱмбалне Акпай шинчылтеш. Воктенже, пычалжым кучен, Мендей ошкылеш. А Юкрем у вийым погаш мӱндыр яллашке кудалын. Корно луклаште шӱдӧ йолан шукш гай кадыргылын, отряд сорта гай пӱнчер лоҥгаш йомеш. |
| 1666 |
Акпай сайынжак огыл гынат, татарла мошта. Шоҥго кугыза тудлан тыге мурен: "Пугачев кугыжа уло, маныт, посто бешметым чия, маныт; Пугачев-кугыжам ужшаш ыле, вуйым савен, тудын деке мийышаш ыле". Марий атаманат, татар кугызам йывыртыкташ манын, шыпак муралтыш:. |
| 1667 |
Белобородов Озаҥ лишне ятыр помещик именийым йӱлатыш, тыгыде салтак командылам рожгыш. Озаҥ ола гыч генерал Потёмкин повстанец кашак ваштареш ик полк кавалеристым колтен. Белобородов тудымат кырен шалатыш, куандарыше увер дене Пугачев деке пӧртыльӧ. |
| 1668 |
Озаҥ тыште, Юл кундемыште, рӱдӧ верым налын шога. Тышке эрвелымат, йӱдвелымат кугорно шуйна; Юл вӱд дене кечывалвел гычат, касвечынат тӱрлӧ сатум, киндым кондат. Озаҥыште губернатор шке канцелярийже дене ила, туштак адмиралтействын конторыжо, торговый магистрат. |
| 1669 |
А ну, кудаш кеметым! — Ямбатыр кычкырале. Еҥ, лӱдын, кораҥ кайынеже ыле. Марий, керде дене лӱдыктен, тудын кемжым виешак кудаш нале. Но кем йолышкыжо нигузеат ок пуро: шыгыр. Ямбатыр, шыдешкен, кемым шулышыжо гыч руалтыш да рушын Чурийышкыже шолен колтыш:. |
| 1670 |
Тыште ала-мо пешак тамлын ӱпшалтеш, — семынже ойлен, кугу спирт печке деке миен керылте. — О-о-о! Вот мо улмаш! — сукен шинчын, нержым печке рож деке намиен пелешта, арака ӱпшым шижын, керде вурдо дене тоҥ-тоҥ перкален, петырыме пашкарым луктеш. Спирт кӱвар ӱмбак велын кая. |
| 1671 |
Пеле малыше марий-влак нигуш пураш ӧрын куржталыт, кычкырлат, лӱйкалаш тӱҥалше-влакым пудыратылыт, южышт шылаш тӧчат, южышт пикш почеш пикшым пычкемышыш колтылыт. Салтакышт пеш шукын улыт, пычкемышыште шем пырдыжла койын, лӱйкален лишемыт. |
| 1672 |
Чыланат, шӱлыкын койын, вуйыштым сакен шогат, южыжо колымо дене рокым кышка. Акпай шӱгар воктене сукен шинчын, чурийже мучко йоген волышо шинча вӱдым мыжер шокшыж дене ӱштылеш. Вара гына, патыр еҥым мландыш урымеке, нелын шӱлалтен, кынел шогале да пелештыш:. |
| 1673 |
15 июльышто Пугачев адакат Михельсон ваштареш кредалаш тарваныш. Кок кече жапыште тудо кок пачаш кугырак вийым поген шуктен. Коло вич тӱжеман армийым чумырен. Татаржат, удмуртшат, марийжат тудлан полшаш толыныт. Махмет сутка жапыште кок шӱдӧ утла татар сарзым поген конден. |
| 1674 |
Сарзе вийым пеш кӱчык жапыште чумырымо, сандене шукышт кредалын огыт мошто, нунын келшыше нумалыштат уке. Акпай пелен вич кече ончыч толшо марий кокла гыч печыжат кодын огытыл: южышт Озаҥ олам налме годым пытеныт, ятырышт, сар чот талышныме деч аптыранен, мӧҥгӧ пӧртылыныт. |
| 1675 |
Михельсон пугачевец-влакым шкеат атаке дене вашлие. Акпай повстанец радам гыч онча: нунын деке салтак тӱшка койын лишемеш, раш тошкалын, рат почеш рат пычалыштым ончыко виктен ошкылыт. Коклан-коклан залп почеш залп чытырналтеш. Почешышт пушко-влак нелын кокырат. |
| 1676 |
Акпаймыт декат салтак-влак толын шуыч. Кредалмаш тӱҥале. Сар тӱҥалтышыштак марий старшинам кид пулышыж гыч сусыртышт. Тоймет тудым пушеҥге йымак вӱден пуртыш, сусыр верым шовыч дене пиде. А Махмет ден Юкрем виян кредалше калык коклаште кодыч. |
| 1677 |
Михельсон кок эскадрон имнешке карабинерым резервыште кучен улмаш. Казак ден башкир ваштареш полковник тиде кок эскадронжым колтыш. Тымарте ӧрдыжтӧ канен шогышо ешартыш вий пазар калык гай койын толшо кресаньык-влак коклашке кудал пурыш. Кресаньык-влак пудыранаш тӱҥальыч. |
| 1678 |
Ола воктене кечывал марте сар мӱгырыш. Чарныде пычал йӱк шергылтеш, пушко-влак мӱгырат. Йырваш пуля шӱшка, ядро чоҥештылеш. Но Пугачевын отрядше-влак вуйым огыт пу, угыч-угыч погынен, тушман ӱмбак керылтыт, сеҥен кертде, мӧҥгеш чакнат... |
| 1679 |
А Пугачев иктаж кум шӱдӧ казакше дене чодыра кӧргыш чакнен кайыш. Тушечын марий мланде могырыш лупшалте. Корамас ден Пӧтъял воктечын эртымеке, тудо Кожласолашке миен лекте, тушечын Кокшайскыш кудале. 18 июльышто, Юлым вончен, Алатырь велкыла кайыш... |
| 1680 |
Кава койынак яндарештеш, йошкар вургемым чия, шӧртньын йӱлаш тӱҥалеш. Элнетат тарай дене леведмыла чеверга. Уло пӱртӱс ылыжеш. Ош тура серат, нӧлперат, вӱдат, лопка олыкат ик мотор сӱретыш ушнат. Вичкыж мардежат, пытартыш омым поктен, левын пуалеш... |
| 1681 |
Пугачёвец-влак ялыш шыпак, уто йӱк-йӱаным нӧлтыде, толын пурышт. Но пошкудо-влак нунын пӧртылмыштым ала-кушеч шижын шуктеныт. Уремыште калык тич погынен, чыланат толшо-влакым авырен йодыштыт; южышт, ойго уверын колын, йӱкын шортыт... |
| 1682 |
Кас кече, шке поштекше канде каваште йошкар почшым коден, Элнет вес велнысе чодыра шеҥгелан йомо, тӱтыра гае юалге рӱмбык Элнет вӱдым эркын леведеш. Топкай кугызан тарзыже аҥажым ӱден пытарен, мӧҥгышкыжӧ пӧртылын, вӱта воктене имньыжым туара. |
| 1683 |
Топкайын куваже шикшан кудо кӧргыштӧ кас кочкышым шолта, коклан гына канде шикшым тӱрген лукшо кудо омса гыч ончалеш. Оза кувалан паша ешаралтын: таче, Ямбатыр колымо нерген уверым налмеке, Актавий шешкышт поян суртым коден, ачаж деке лектын каен. |
| 1684 |
Мо ия... Кушко йомын? — шоналта Тоймет, курык тайыл дене кӱзен, омаш деке ошкылеш. — Толеш, нигушкат йомын огыл, — пелештен, оргажым тулыш кудалта, кыдалыште кечыше ний лодак гыч кӱзым луктын, кӱжгӧ арама воштырым пӱчкедаш пиже. |
| 1685 |
Сурт пашалан Тоймет пешыжак ок ойгыро: тӱредаш ватыже уло, адак таче ӱдыржӧ Топкаймыт деч мӧҥгӧ пӧртыльӧ. "Поян дене илен ситарыш, — шоналтыш кугыза, — мом кычалын Ямбатырлан кайыш! Тунамак ойлышым вет: йорло поянлан мужыр огыл...". |
| 1686 |
А-а... Лӱдыда... Еҥ верч орланена, манат. Эрык шкеак кидыш пура, шонышда мо? Уке, эрыкым вий дене тӧра кид гыч поген налман, кызыт ойгырен шинчыман огыл. Уло кодшо вий дене умбакыжат кредалаш пижман, — тулла йӱлышӧ шем шинчаже ден йырваш ончыштын ойла тудо. |
| 1687 |
Яныш! Мый тӧра-влакын казаматышт деч ом лӱд. Мый эрык верчын илышем пуаш ямде улам, тыйын семын коляла лӱдын ом шыл, неле жап годымат шонымашем ом вашталте, кеч-кунамат йорло калык верч кынелаш ямде улам, а тый, лӱдын, шорык почла чытырет... |
| 1688 |
Чодыраште пычкемыш. Кава сур пыл дене петырналтын, вашке йӱр лийшаш. Лӱп-лӱп шокшо. Коклан-коклан мӱндырнӧ, йылт-йолт койын, кавам волгенче шелеш, нугыдо пушеҥге вуйлам волгалтара. Почешыже орва кудалмыла кӱдырчӧ дӱр-р-р шоктен кодеш. |
| 1689 |
Ой!.. Ой!.. Ала-кузе утлышым... Пуштытак, шонышым, — йӧсын шӱлештын, Топкай ойла, — таче салтак-влак тольыч... Акпайым кычалыт. Мый декемат пурен, Акпайым кучен кондаш йодыч. Мый шым келшат, тыят кугыжан вате ваштареш улат манын, тюрьмаш наҥгаяш тӧчышт. Йӧра куржын утлышым... |
| 1690 |
Эрлашыжымак Топкай шке шакше пашажлан пиже. "Тый марий-влакым чот пудыратыл, ынде нигушко каяш верда уке, тӧра сеҥа манын лӱдыктыл. Вара нуно шкеак Акпайыштым кучен пуат..." — манын, салтак тӧран ойлымыж почеш икте-весым, улак верыш ӱжын, шке велышкыже савыркалылын. |
| 1691 |
Шого, эше тиддечат шокшо лиеш, — каласен, Топкай мыжер помыш гыл кужу ний кандырам луктын пышта. — Эй, родо-влак, толза-ян! — уло йӱкын кычкырал колта, вара колям ужшо пырысла тӧрштен, нойышо Акпайым пызыралеш. Тудыжо сусыр кидше дене чот торешланен ок керт. |
| 1692 |
Чеверын, йӧратыме чодырам, чеверын, Элнет! Кодса те кызытеш! Ужалышт поян тӱшка, йорло-влак орланаш кодыч... Чеверын, шочмо верем, вес гана пӧртылмешке! — Акпайын пытартыш мутшо шергылтеш. — Арам те толашеда, мый эше пӧртылам!... |
| 1693 |
Колын улыда... Акпайым ужалынешт... А ме тыште почаҥына... Айста почешем! — кычкыралын, пӱсӧ кердыжым луктеш, пӱнчерыш куржын пура. Почешыже молат чодырашке куржын пурышт, пеле шаланыше омаш воктене шортын кийыше рвезе марий йыр чумыргышт. |
| 1694 |
Тул волгыдо дене йӱд пычкемышым корен пӱчкын, шем кугу ора Тошлемыш кудал пурыш. Малыше изи ял тунамак помыжалтмыла лие: тыштат-туштат пий-шамыч йӱкым пуышт, вӱташте ушкал ломыжалтыш, Марпа куван агытанже яндарын мурен шергылтарыш. |
| 1695 |
Неле сумка дене мӧҥгыжӧ миен пура, погымо кинде падырашым коҥгаш кошташ опта. Ноен коштын — каналташ возеш. Кынелешат, сомыл дене коҥга аҥыш ончалын, нигузе шарнен ок керт, кузе тушко кинде логалын. Шкенжын вер укеат, Мытыри Семон кошташ конден, шоналта. Шканжак намиен пуа. |
| 1696 |
Шем кугу ора кок окнан изи пӧрт ончылан чарналтен шогале. Логинов Денис кугорно гыч вигак машинавечыш савырнынеже ыле. Но мом тудо конден, кузе таҥ ончылно моктанаш огыл, кузе тудлан ончыкташ огыл! Пасуш лектеш гын, вара кунам ужеш?. |
| 1697 |
Пӱралтын, Варук, пӱралтын... — Денис ӱдырамашын пӱтынь кап-кылжым ниялткален кучылтеш, умшашкыже пызна. Мланде ӱмбак волтыде, капка воктенысе олымбаке конда, ончыкыжо шында, мыняр кертмыжым пинчак кӧргыш пурта. — Комбайным шындемат, толам веле. Йӧра мо?. |
| 1698 |
Эргыжым вучен шуктыде, кастене малаш возо, но йӱд рӱдыштӧ трук помыжалте. Такшым Васли Йыван ласкан мала, ни шучко омым ок уж, ни ок пошырно. Южгунам кастене могай могырын возеш, эрдене тугак киен кынелеш: ок пӧрдал, леведышымат чумен ок кышке, ош простыньымат ок турж. |
| 1699 |
Васли Йыван уэш малаш вочнеже ыле — ыш воч, кидым веле лупшале. Мом так арам пӧрдалаш, ынде садак омо вашке ок тол... Чийыде, ош тувыр-йолаш денак йоҥгыдо кудывечыш лектын шогале — тунамак пушкыдо, йытыра кумылжо мӧҥгеш пӧртыльӧ. |
| 1700 |
Кече сайынак пелта. Пуракыште чыве-влак йӱштылыт, аркаште вӱраҥлыме ола презе шога, шеҥгел йолжо дене пӱтырналтынат, эртак чумедылеш, кочкашат ок ярсе. Калык огеш кой, тыгыде йоча-влак гына иктын-коктын куржталыт. Ӱлыл мучаште товар йӱк шокта. |
| 1701 |
Мытыри Семон шкеже кужу капан, патыр пӧръеҥ, могырыштыжо уто коя уке. Ӱпым кужум ок кучо, пондашым шуэн нӱжеш — ӱпшым тӱредме годымак веле. Тылзе мучаште ончет — вуйжо, оҥылашыже йыклык ошо, пуйто кеҥеж рӱдыштӧ ӱмбакыже ош лум велын. |
| 1702 |
Тӧвӧ тудо лукым тӧрлен локшич, — ончыкта Мытыри Семон, шкеже вуйымат нӧлталаш ок ярсе. Пӱжалтын, нер мучаштыже яндар вӱд пырче кеча. Майкыжымат кудаш кудалтен. Могыржо майке олмышто кечеш кӱын огылат, ош майкым чийымыла веле коеш. Шӱйжӧ вӱр гай йошкарген. |
| 1703 |
Васли Йыван кашта вуйым йывыртен руалеш, товарым тушан кода. Ондак сырам канен-канен йӱэш, ночко пондашыжым, ӱштылешат, йолым шуялтен, канаш шинчеш. Козырев Прокой ден Порис Ванюат тыгак ыштат. Сурт оза веле канаш ок шоно, витне, локшинчеш да писе шинчаж дене висалтен онча. |
| 1704 |
Мыйын пӧртемже икте веле, калтак, — ышталеш Порис Ваню, пуракан кемжым шанчаш дене ӱштылешат, шке мутшым умбакыже шуя: — Япыкым посна луктынат, Аркашет але ӱдырым налаш йӧршӧ кушкын огыл. Ала Римма ӱдыретым ялыш илаш кондынет? Такшым тиде пӧртшым кӧлан нӧлтет?. |
| 1705 |
Ойлат вет: илыш курымышто пӧръеҥлан ик пӧртым нӧлтыман, ик эргым ыштыман да кум пушеҥгым шындыман. Тиде пӧртым ыштен шуктем гын, вара мый кок пачаш чылажымат шуктенам лиеш, — моктанен кутыра Мытыри Семон. — Чылаштымак колышташ гын, илашыжат нимолан. |
| 1706 |
Учёный семынак кутыраш тӱҥальыч, — Порис Ваню адак коклаш пурен ойла. Кеч-мом кутырышт — тудлан, витне, керек, ни чонешыже ок пиж, ни ушешыже лакемалт ок код. Кӱлдымашым курыктыл шинчылташак пала огыла. Садлан, очыни, Мытыри Семон ты гана ыш вашеште, кидым гына лупшале. |
| 1707 |
Мытыри Семон кечым ончале — кечывал турам эртен. Ӧпкелалтын шӱлалтыш: жапым чарен шогалташ кечыжымат, вӱраҥ кандыра дене йолыштен, мӧҥгеш шупшылаш лийже ыле. Пашалан пижеш гын, тудо шкенжымат, ешыжымат, тарлыме еҥ-шамычымат ок чамане. |
| 1708 |
Тамлын ӱпшалтеш, манат? Шужен коштат вет? Теммешкетше иктаж гана кочкынат мо, уке? — игылтын воштылыныт. — На, шӱш! Кеч ик гана огым манмешкет логаретым теме! — Мытыри шке кидше денак Васлий умшашкыже пырчым кормыж дене шӱшкын. |
| 1709 |
Хе, пошкудо! — мыскылен пелештен тудыжо. — Родак онал. Родо лийына гынат, мый тыйым нимыняр ом чамане ыле. Пошкудын пытартыш киндыжым удырен луктынат. Темдыме! Ынде тем! Колет гын, шуженак от каваре. Вес тӱняш мӱшкырым темен кает, — чумалын, ӧрдыжкӧ кораҥын. |
| 1710 |
Ӱстел кокла гыч Мытыри Семон нигӧ деч ондак лекте. Чайгоркам кучен шинчын, умбакыже мом ыштышашым, кас йотке мыняр ыштен кертмым шонкалаш пиже. Порис Ваню тамакым пижыктыш. Васли Йыван товарым кидышкыже нале. Поркой гына ӱстел коклаштак чай дене мутайкала. |
| 1711 |
Шкат палет, ачай, у комбайныште эртак иктаж-мода ок сите. Я корнеш йомдарен кодат, я завод гычак колташ мондат... Ала ончалат ыле, тӧрлен пуэт? Эрла-кумышто уржа-сорла тӱҥалеш. Илья Степанович шкак: толнеже ыле, оҥай огыл, мане. |
| 1712 |
Воктеныжак йыж-йож шоктышат, Денисын шонкалымыже кӱрылтӧ. Ончал колтыш — ачажын кемже. Тудым тӱжем кем коклаште пален кертеш. Эртак тиде кем денак пашаш коштын, пасу мучко лавырам, пуракым поген, таганже тошкен ягылалтын. Пуйто нигунам пытышаш огыл, пуйто ачаже кудашашат ок шоно. |
| 1713 |
Кӧ шукертак тошто дене ышта докан. А комбайнерым муаш ок лий мо? Мемнан дене уке гын, иктаж-могай озанлыкыште утат уло докан да... Тошто гынат, молан тудым яра шогыкташ? Иктаж-мыняр да тӱред кертеш. Тыгай тургым жапыште тоштыжат пеш йӧра. |
| 1714 |
Васли Йыван оборотым иземдыш, икшырымын мӱгырыктыш — тек комбайнын чыла детальже ӱйыштӧ сайынрак мушкылт пӧрдеш, икте-весылан тунемын йыгалтеш. А шкеже пылышым шогалтен колыштеш, кажне приборым онча, кидшым моторыш тушкалта: мом пылыш колын ок шукто гын, кидшӱм шижеш. |
| 1715 |
Ме тыште коклаштына кутырышна, шот ыш лек. Ала тый полшет ыле? Кузе шонет, Иван Васильевич, кӧлан тудым пуаш? Кӧлан ӱшанаш лиеш? — совхоз директор шоҥго комбайнерым тӱткын онча. Кужу капше ок тарване, кӱляш ӱпшӧ дене мардеж модеш. |
| 1716 |
Мушкындым ужын, Денис вӱр гай йошкарген кайыш, ӱшкыжла ончалят, кынел шогалын, ваштареш тарванынеже ыле. Пӧтыр шольыжым кынервуйжо гыч кормыжтен шуктыш. Векат, кӱлеш годым изаже шкенжым кучен сеҥа. Туге гынат Денис верже гыч сӱмсырын кычкырале:. |
| 1717 |
Шӧрла! — пеҥгыдемда Денисын ачажат. — Тудо тугаяк. Самырыкем годым мыят тыгаяк ыльым, — эргыжын койышыжым ужын, рвезе жапшым шарналта, эргыжын куржын колтымаштыже шкенжым ужеш, семынже шыргыжалеш. — Ида ойгыро, шӧрла. Эрлалан чыла пыта. |
| 1718 |
Но вет тый шоҥго улат, тазалыкетат томам, — коклаш пура Максимов. — Кертат мо?.. Шкат палет вет: уржа-сорла жапыште малашат шагал логалеш, пашат шӱй даҥыт. Шокшышто каньысырештат, пуракымат нелаш верештеш, лавырамат келаш, южгунам кылметат. |
| 1719 |
Мо... огыда ӱшане мо? Первой мо уржа-сорлашке лектам? Тургым мучко таза лияш тыршем. Мылам огыл гын, кӧлан вара ӱшанеда? Вет шукерте огыл гына комбайн гыч волышым. Шотлыза-ян, кум ий лие, совхозышто пашам ом ыште. Пенсийыш лекмекат кок ийым ыштышым. |
| 1720 |
А тидым тый арам ойлышыч, Сапте, — шуйдарен, сырымыла пелешта Васли Йыван. Окса шомакым колмек, тудлан туге чучо, пуйто ӱмбакыже озыркан мардеж йӱштын пуале. — Арам, йӧршеш арам... Тыге шонеда гын, мый лучо тендан деч каем, ик минутымат ом шого. |
| 1721 |
Вуеш ит нал, пагалыме Иван Васильевич... Йыван чӱчӱ... — директор тудын деке лишеме, вачыжым ниялтыш, кидшым кучыш. — Тидым Сапте чӱчӱ шоналтыде ойлыш. Ынде тудым мӧҥгеш кучаш ок лий — пӧрткайык огыл. Ит вурсо, пожалуйста. Ме шкенам южгунам сорлыклен огына мошто. |
| 1722 |
Ане, тынаре... Мый тыге шоналтышым: вашке, ну, тунаржак вашке огыл, конешне, мемнан пеш кугу пайремна толын шуэш. Тудым чумыр марий калык пайремлаш тӱҥалеш. Юбилейым манам. Ноябрьыште Марий автономийым кечыже лиеш. Вот... Тудлан мыйын тиде паша пӧлекем лиеш. |
| 1723 |
Васли Йыван, шоналтыде, нимом ок ойло. Тудо эреак ушым налын кутыра, пуйто ик мутлан вес келшыше мутым кычалеш. Муэшат, висалта, воктекыже пышта. Эше ончалеш, икте-весыжлан келшат мо, сӧрал улыт мо? Кызытат пытартыш шомакшым шоналтен каласыш. |
| 1724 |
Тудымат муына... Теве мом каласем, Илья Степаныч! Тока ме, шоҥго-шамыч, шотлен шинчышна: Тошлемыштак але ыштен кертшым лу утла еҥым кычал муын улына. Нунымат пашаш кычкыман. Тыгай тургымышто ик еҥат утыш ок лек. Нуно кычкырымым вучат, колхозыштым монден огыт керт. |
| 1725 |
Тыге гын, тений мый уржа-сорла верч пырчат ом ойгыро, — иктешла Илья Степанович. — Игече гына сай шогыжо... А тиддеч посна вет, шийын налме деч посна манам, йолташ-шамыч, — шарналтыш тудо, — эше валокыш тӱред оптыман. Те тидым монден огыдал?. |
| 1726 |
Тений окса кӧн уке? Мемнан годым веле вожын йолаш дене куржталынна. Тудыжымат шке куымо вынер дене урген пуэныт. Ни кочкаш уке ыле, ни чияш... Тений чыла уло... Тыландат тыгай тургым пагытыште совхоз пашашке лекташ уто огыл ыле. |
| 1727 |
Тачеш сита, — Мытыри Семон лушкымыла лиеш, сырымыж дене ушкалла пош-ш шӱлалта. Порис Ванюм ончен, шкенжым чара вачыж гыч совен колта, яндар йӱкым луктеш, но шыҥам пуштын ок керт. — Эрла нӧлтал шындена... Такшым еҥ кӱлеш ыле. Полшаш. Пырня вет. Вий кӱлеш. Тый вет садак толын от керт?. |
| 1728 |
Телевизорым ончем... А мом мылам ышташ? Саде "Кинопутешествий клубетым" ончыктат. Гималай курыкым. Дотово сӧрале... Тӱняште могай калык, могай янлык ок иле улмашын. А мый ондак, мланде ӱмбалне Тошлем ялем веле шинча, шоненам. Пуро, ончена. |
| 1729 |
Тьфу! — марийже сайынак шӱвалеш. — Мый нунылан апшаткудо гыч чойн дене ыштен кондем. Иктым огыл — иканаште шымытым. Ӱмырем мучкылан ситыже! — шке шыдыжым тыгай шомак дене луштараш тӧча. — Ик сӧснажымак пала... — вӱташке пурен кая, семынже вудыматылеш. |
| 1730 |
Вӱтам эрыктен пытарымек, пакчашке лекте. Мӱкш омартам ятыр жап ончен шогыш. Изи пашаче-влак лым огыт лий, мӧҥгеш-оньыш чоҥештыл коштыт, вошт койшо вичкыж шулдырышт дене выжгыктат, шке сомылыштым шуктат. Вашке кокымшо гана мӱйым кӱзашат жап шуэш. |
| 1731 |
Рундыкышто Надя шогылтеш, урем гоч ала-кушко торашке онча. Ончымо верыштыже Йошкар-Ола шинча. Кечывалым кеч-мыняр кӱтӧ — от уж, мӱндыррак, викше иктаж коло меҥге лиеш. Пычкемыш йӱдым олан ӱжараже пеш сай коеш, ошалгын-чеверын волгалт йӱла, пуйто кава тӱрым торасе пожар авалтен. |
| 1732 |
Денис сеҥен кутыра гынат, верыште шинчен ок турко. Кынелеш, мӧҥгеш-оньыш коштеш, окна янакыш эҥертен шогалеш. Чурийже я какарга, я чеверген кая. Тудо шкат умыла: ачаже чыным ойла. Садлан утыр сыра, сырымыж дене утыр каргашымыже шуэш. |
| 1733 |
Имне денат, йолынат, неле котомкам нумалын, кугорныш поче-поче лектыныт. А игече шокшо-шокшо шоген. Машина, яраимньын кудал эртен, кавашке пурак ора нӧлталтын. Васли Йыван тунам лачак пареҥге аҥаште шӱкшудым кӱрын. Шудыжымат палаш йӧсӧ — пурак, пурак. |
| 1734 |
Сурт оза кырт-карт пурлалешат, ӱстел кокла гыч лектеш. Эрдене пеш кочмо ок шу. Вара иже, кече нӧлталтмек, мӱшкыр шужа. А ӱдыржӧ шинчынат огыл, алят, витне, омыжым поктен колтен ок сеҥе. Уэштеш, чытырналт колта, эҥер серышке луктын пыштыме колла коеш. |
| 1735 |
Ача ден ӱдыр почела тарванат, уремыштат тыгак ошкылыт, огыт мутлане. Васли Йыван пеш палынеже: Надя пашаш окотан, шке кумылжо дене кая але ачан шомакшым гына колыштеш. Молан йодышташ шона гын, шке каласа. Такшым эрдене шке кынеле, нигӧ ыш кычкыре. |
| 1736 |
Мо вара? — яндар йӱкым луктеш Надя. — Кужу телыже молан? — тудо брюкым, изажын тувыржым чиен, вужга ӱпшым картуз йымакыже шылтен. Оваргыше оҥжо ден тӱвырген чымалтше эрдыже огыл гын, рвезыланат шотлен кертат. Мом ыштет, шке манмыжла, кушкеш айдеме, олян-олян чевер ӱдыр капым пога. |
| 1737 |
"Керемет Денис, эртак тупела ыштылеш. Ала лӱмынак? Ала чылаштым шыдештараш шона? Ваштарешыже шогалтынеже?.. Теният тудак ончыл верыш лектеш гын, айдеме йӧршын пужлен кертеш", — сырен шонкала Васли Йыван, пӧръеҥ-влак деке пӧртылеш. |
| 1738 |
Кечывал кочкышым ыштымек, Васли Йыван каналташ вочнеже ыле. Койкыш гына шинче, тояжым эҥертен гына шогалтыш, ужеш: икшывыже-шамыч ювыге толын пурат. Ондак Денис содомлен пурыш, диваныш лоптык шинче. Кидше, вургемже лавыран, шыдын шӱлыштеш, вуйжым ӱшкыжла сакен, окнашке ончыштеш. |
| 1739 |
Куржталыт, — Ольга пӱкеныш тулшол ӱмбаке шичмыла шинче, кызытак мардежла тарванен каяш ямде. Ушыж дене шукертак мӧҥгыштыжӧ докан, сурт сомылжым ыштылеш. — Уке, шинчаш ом ярсе, — шуршыла писын кынел шогалеш. — Мый лучо варарак толам, — лектын кая. |
| 1740 |
Роберт кажне йодышлан вуйжым рӱзалта, кочаж деч утлен каяш тӧча. А Костинын ватыже, Маша, руш Майра, ала-кузе марла тунем шуын, кыдач-покшеч пелешткала, умылаш чыла умыла. Шкеже тудо, Кестенже, марла кутыраш ава шӧрым кочкын тунемын гын, монден ок керт. |
| 1741 |
Сита, сита, тыгежак ок кӱл! — коклаш пура Костин, кынелынак шогалеш. — Тый, ачай, мудречла кутыраш тӱҥальыч, моткоч ушан шомакым ойлышыч. Шкак шонен муынат мо? — ешыште ылыжше тумам йӧрташ манын, шомакым вес йогыныш кусараш тырша. |
| 1742 |
Чыланат палат, мый веле нимат ом пале, — кугун шӱлалтыш сурт оза. "Ала ынде озаланат огыт шотло? Ала олмышкыжо Денис кӱзен шичнеже? Тыге гын, тудо, Васли Йыван, чакнышаш огыл! Шоҥгылыкымат, пенсийыш лекмымат ончыде, пуымо мутым пеҥгыдын кучаш!" — семынже шоналтыш. |
| 1743 |
Чыланат шып шинчат, ӱстембаке ончат, Денисын кидыште кӱртньын яндарын мурымыжым колыштыт, пуйто ачаштын медаль ден орден-влакшым первый гана ужыт. Тиде тыгак манашат лиеш. Йочашт годым ужыныт, кученат онченыт, нелытшымат висеныт, вара шинчаштлан пернен огыл. |
| 1744 |
Йокрок, — кӱчыкын вашешта Костин. — Кужу телым мом ышташ тӱҥалман? Тынар ий кум пӧлеман пачерым вучен илышым. Ынде тудым шуэн кодаш? Уке-э. Ватемат нигунам ялышке толаш ок келше. Ӱдыремым музыкальный училищыш пуэм... Уке-э. Каналташ толаш лиеш. |
| 1745 |
Эрге, ӱдыржӧ-влак дене чон почын мутланаш шоныш — ыш лий, ала-можо почылт каяш ыш пу. Ик еш гыч улыт гынат, ик суртешак шочын кушкыныт гынат, икте-весым ышт умыло, ешын кылже ыш пеҥгыдем. Кӧ титакан? Ала шкежак тудо, Васли Йыван, кутырен ок мошто, чоным почаш лӱдеш. |
| 1746 |
Кажне тынысле кече сарын ветеранже-влакым Сеҥымаш кече деч эре торашке да торашке ойырен наҥгая, шарнымаш гына эртак тушко, сар жапышке, пӧртылеш. Торашке ойырен наҥгайыме дене шарнымашыжат писын аҥысыремын толеш — мемнан коклаште илыше ветеранже-влак кече еда шагалемыт. |
| 1747 |
Тыныс илыш озыркан тул лоҥгаште шочын, тудо ик айдемын шӱм воштшо гоч огыл, а пӱтынь совет калыкын шӱм-мокшыж гоч эртен. Тыглай кечылаште сусыр ала-кузе мондалтеш гын, войнам шарналтыме годым, Сеҥымаш кече вашеш ала-молан изи сусыржат утыр пеҥеш, илышаш кечым утыр кӱчыкемда. |
| 1748 |
Кенета йӧршеш палыдыме медаль логале. Васли Йыван ниялтен онча, кидыштыже пӧрдыктылеш. Кунам тудым пуымо, молан — нигузе шарнен ок керт. Шкенжын шокте гай рожан ушыжым вурсен, жап эртымылан колянен, шинчам почеш, копаштыже кийыше йыргешке кӱртньӧ калайым ужеш. |
| 1749 |
Саде медальоным почат гын, тушто какаргыше кагаз ластыкыште возымым ужат: ешетын адресше — мотор Марий кундемын ик ялже, званий — йошкарармеец, шочмо ий — латвизымше. Пуштыт гын, похоронный командылан палашыже, мӧҥгышкӧ похоронкым колташ. |
| 1750 |
Умбакыже Курек ден Белгород олала кокласе пӱгӧ. Прохоровка, Суворово, Петровка ял-влак. Ынде Прохоровкыжым тӱня мучко палат. Витле суткам йӱдвошт-кечыгут кучедалыныт. Кушеч ӱнар погынен, вий лектын? Вурс ден вурс тавадаҥ шогалыныт. Могайже сеҥа? Рур але Урал вурс?. |
| 1751 |
Теве "Ветеран труда" медаль. Моло медаль-влакшым, фронтышто лиймыжлан, тушман дене вӱрым йоктарен кучедалмыжлан, сусырген толмыжлан кажне ийын Сеҥымаш кече годым пуат. А йошкар коман грамотыжо мыняре! Чыла тиде тудын, нигӧ шупшын налын ок керт. |
| 1752 |
Васли Йыван штурвалым пеҥгыдын кучен шинче, кушеч тӱҥалаш манын, шинчаж дене писын висен налят, комбайным ончыко колтыш. А кид ала-молан чытыра, шӱм пыртка, шинча шалана. Ок шиж, кузе тудым чылан эскерат. Кызыт тудлан туге чучеш, пуйто первый гана киндым погаш лектын. |
| 1753 |
Кастене учётчик умылтарыш: уржа-сорлан кокымшо кечыжлан икымше верыш Денис Логинов лектын, кокымшо верыш — ачаже, кумшо верыште — Виталий Максимов, эн шеҥгелне — Каравайцев Генуш. Тидын нерген "Боевой листокышто" возымо. Тудым совхоз конторышто, клубышто, фермылаште сакалыме. |
| 1754 |
Визымше кечылан Васли Йыван ончыко лекте, эргыжым эртен кайыш, Надян ойлымыж семынак лие. Но тидын дене тудо ок моктане, куанжат ала-молан йол пундашке тунамак порволен. Пӱтынек районысо "Сельхозтехника" гыч толшо командированный шофёр керте. Вуйжылан шужо, ават нӧнчык!. |
| 1755 |
Васли Йыван ден Надят, кужун мутайкалыде, йыгалтше ужашым солидол дене шӱраш, лушкыдемше лямкам, шинчырым пеҥгыдемдаш тӱҥальыч. Комбайн йыр иктаж вич гана савырнышт, кажне детальым терген нальыч. Чылажымат пален, налде ок лий. Лучо кызыт ышташ, вара ачалкален шогылташ жапым от му. |
| 1756 |
Ай, — кидым лупшалеш Васли Йыван, — тый вуеш ит нал, чытен шым керт... Лӱметше кузе? — кутырымо лугычак пырчым кузовыш ястарен колта. Йывышт машинажым ончалеш: кузовшымат, кабиныжымат, ораважымат пеш йытыран мушмо, нигушто шудо пырчым от уж. |
| 1757 |
Ялыште тидымак веле кутырат. Кӧ, шонем, Логинов Иван Васильевичше? Тевыс кӧ улмаш. Моткоч чеслын палыме лийынна, — Алексей кузовын кажне лукышкыжо пырчым шӱкалеш, лым ок лий, кутыра. — Кас марте тыгак ыштет гын, икымше вер адак тыйын. |
| 1758 |
Молгунамсе семынак ошкылеш палыме йолгорно дене, кузе ошкылын нылле ий утла эрдене да пычкемыш йӱдым, южгунам рӱмбалге кастене. Ынде тудым "Йыванын йолгорныжо" манын, лӱмымат пуаш лиеш. Но кӧн ушеш возеш тыге манаш? А шкаланже гын тыгай чап нимолан. |
| 1759 |
Кинде нигунам шеме ок лий. Паледа, уныкам-шамыч, тудо могай лиеш? Чевер, перкан, тутло, тамле, пурка... Шем кинде уке! — ӧпкелен, йӱкым кугемда кочашт. — Уло уржа да шыдаҥ кинде, тудым эше ошо маныт. Шеме манын, ме тудын акшым волтена, шыдешкен кертеш. А киндыжым кузе ыштат?. |
| 1760 |
Ну, мый кайышым. Йомдаренытат докан. Унала мий, кутырен шинчена, свежа мӱйым пукшем... А те, уныкам-шамыч, кочадан шомакшым колыштса, пӧрт кӧргым яндарын кучыза, ато паледа, мом ыштем? Пылышдам кӱрам. Порядок в танковых войсках лийже!. |
| 1761 |
Нимо сӧрал укелан воштылмым колын, тунамак чыланат ачашт воктек толын шогальыч. Ик йӱкымат огыт лук, шинчашкыже тура ончат. А тудыжын умшашкыже воштылчык логалынат, нигузе чарнен ок керт, шинчавӱдым ӱштеда, мӱшкырым куча, а газет шукертак кӱвар ӱмбак пурен каен. |
| 1762 |
Кинде — еҥ ден еҥ коклам, калык ден калык коклам ушышо кыл. Кыл йомеш — айдемыжат, калыкшат икте-весе деч утыр да утыр торлат, ваш-ваш огыт умыло, икте-весылан ӱшанымым чарнат, икте-весым тушман семын ончаш тӱҥалыт. Теве мо тугай кинде!. |
| 1763 |
Васли Йыван коҥга шеҥгек шӱргым мушкаш кайыш. "Кушташ, мураш ок логал аман", — семынже воштылын, коштыра копаж дене пуракан пондашым мушкеш, саҥгажым, шӱйжым, сусыр палан шӱргыжым корштымешке йыга, шӱргӱштыш дене кукшемдат, кочкаш шинчеш. |
| 1764 |
"Чыланжак огыл. Тый вот вес тӱкӧ улат. Ала переген моштенам, ала уке — ит вурсо. Илышна тугае ыле. Тенийсе семын, ни йӧратем манын омыл, ни пеледыш аршашым ик ганат кучыктен омыл. Йӧратенна паша лугыч, икшывымат ончен куштенна паша лугыч", — ватыжым чаманен шоналтыш. |
| 1765 |
Молгунамсе гаяк, Васлий ондак кӱыш вӱдым кудалтыш. Тунамак шокшо кӱэт кӱдырчӧ гаяк мӱгырен чушлен нале. Кенета нӧлталалтше когартыше пар ялсовет вуйлатышетым ӱлыкӧ темдале. "Миклайын аваже таче чаплын олтен, — ыштале тыгодым. — Тамжат ныжылгын, тутлын чучеш...". |
| 1766 |
Уш кайышылак ынде Васлий куржталеш. Куржеш-куржешат — я вуйжо дене, я оҥжо дене миен керылтеш. Рокышкат, лавырашкат верештеш. Икмагал гыч уло капшыге лапаялте. Айдеме манат — айдеме огыл. Йомакысе ият тыгай огыл, очыни. Смолаш чыкен лукмо гаяк шеме. |
| 1767 |
Элна кызыт неле положенийыште. Чыла вере шужен калык. Фронтланат, промышленностьланат кинде кӱлеш. Шкенан логарна верч огыл, эн ондак государство верч азапланышаш улына. Мыйын шонымаште, госпоставка ончыл планыште лийшаш. Родина йодеш тидым. |
| 1768 |
Неле Васлийлан, моткочак неле. Тыгай шонышыжак, очыни, тудым Элай ватын суртышкыжо намиен пуртыш. Пиалешыже, тудыжо таче мӧҥгыштак. Тудын вуйлатышыже — Алай — исыр ушкалжым шыл комбинатыш наҥгаен улмашат, тудын олмеш Элай ватет дежуритлыде кертын огыл. А таче каналта. |
| 1769 |
Анук кокайын мутшо денат Васлийлан келшаш гына кодо. Молгунамсыла йӱкшат ыш кугем да шыдат чурийвылышыштыже ыш палдырне. "Ынде мыйым техничкат айдемылан ок шотло" маншыла келгын шӱлалтышат, газет орам шкаф ӱмбаке уэш пыштен, тӱжваке лекте. |
| 1770 |
Теве умбалне, ял мучаште, кычыр-р шоктен, капка почылтмо йӱк Васлийын пылышышкыже толын пурыш. Онча — кӱшыл мучаш гычла самырык ӱдыр тышкыла лишемгыч коеш. "Кӧ тудо? — шинчажым тура виктыш. — Почтальон вет? — ешарыш вараже. — Товатат почтальон", — кумылаҥме гай лие. |
| 1771 |
Шукат ыш эрте, ӧрдыжешыже кугу сумкам сакен, кажне кудым радамлен, чулымын толшо Сагеда кокайын Сакела ӱдыржӧ рашеме. Окнадам шолт-шолт перкален, я газетым шуялта, я серышым... А шкеже веселан коеш. Тыгай волгыдо сын-кунжо, йылме дене ойлыдеак, ялышке таче поро увер толмым шижтара. |
| 1772 |
Увер таче уда огыл, — газетым сумкаж гыч лукшыжла, ӱдыр вашештыш. — Фронтысо положений сай. Мемнан-влак наступленийым тӱҥалыныт. Шкеат лудын кертыда чыла тидын нерген. Серыш-влакат кумылым нӧлтат. Эше тиддеч посна фронт гыч посылка толын. |
| 1773 |
Ачаже колтен. Ӱмбаланже, аватлан ончыктыдеак поч манын, возымо ыле. Осыпет посылкетым нале да, коҥла йымаланже ӧндалын, пакча шеҥгеке чошыш гына. Сулий еҥгайым шотышкат ыш нал. Тудыжо кычкырлен-кычкырленак шоген кодо. Элай изайын мом колтымыжымат палем. |
| 1774 |
Йодшо лиеш гын, Димитриев йолташ нурышто, манын ойло, — шӱден каласыш тудо техничкылан. — Район гыч толшат, молат мыйым шурнывечыште, але кокияш ӱдымаште муын кертыт. Пашаче калыклан фронтысо положений нерген лекций лудаш каем. |
| 1775 |
Ялсовет вуйлатышат тунамак газетшым лышташлен нале. Вара, вашкыде гына, Совинформбюрон сводкыжым лудын лекте. "Мемнан армий фронтын чыла участкыштыжат тушман ваштареш пеш талын кредалеш, — шке дечше ешарыш тыгодым. — Фашист кашакым кӱлеш семын почка...". |
| 1776 |
Ага... — вашештыш йоча. Вара, кенета толын лекше шинчавӱдшым козыраҥше кид тупшо дене ӱштылмеке, ончычсыж семынак помышшо гыч вӱдылкам луктын рончыш. — Теве тудо, — фотосӱретым вуйлатышылан шуялтыш. — Ынде колен гын веле?.. — чытырналте тудын йӱкшӧ. |
| 1777 |
Чакпайын тиде серышыже пӱтынь яллан палыме лие. Меат, пырля куралше-влак, тудым лудынна. Меат тидлан чыланат куаненна. А мыйын куанемым ачамын колтымо письмаже кок пачаш ешарыш. Уло кумылын мый тудым авам ден шӱжарем-влакланат, йолташем ден пошкудо-влакланат лудам. |
| 1778 |
Мыйын ӱден моштымем нерген йолташем-влак гына огыл, бригадир Ляпин ден колхоз вуйлатыше Семекей Ачываевичат тудо кечынак водыжлан пален налыныт. Нимом от ман, ял — ялак. "Мочыла телефон" пашажым сайын ышта. Радио деч поснак тыманмешке увер шарла, кажне суртышто пале лиеш. |
| 1779 |
Тый, эргым, сай алмаштыш лийын кушкат, ачат-кочатын чапыштым от волто, — паша гыч толмекем, уремыште вашлийшыжла, мыйым мокталтен, пелештыш председатель. Тидлан куанымем дене шкеже мый кӱлеш вашмутымат муын шым керт. Ӱмбакше шыргыжал ончалмем денак серлагышым,. |
| 1780 |
Ынде тыйын аҥат пряникым-мряникым, крендельым-мрендельым, булкым, калачым кушташ тӱҥалеш, а вара ӱстембак шоколад-мармелад оралалтын темеш, — шинчашкем ончалын, шыргыжале Микайла кугызай. Тыгодым чонемлан каласен моштыдымын куштылгын, ласкан чучын колтыш. |
| 1781 |
Мыят шке пиемым, Давудкамым, кечывал деч вара кондышым. Тудлан куралме аҥа ӱмбак кышкыме кочкыш лачеш веле тольо. Тыгайже шагал логалеш да, келшыш докан. Чыла кочкын пытарыш. Вара таум ыштымыла мыйым ончалят, Изеҥер векыла кудале. "Логарже кошкен, очыни", — шоналтышым мый. |
| 1782 |
"Колхоз лиймеке гына, тыге машина дене шурным шияш тӱҥальыч. Посна озанлык годым сапондо шке пашажым ышта ыле", — тышке толын шогалше Васлият ачаж ден аважын сапондо дене кылтам кырымыштым шарналта. Ты пашашке кочаж ден изажат ушнат ыле. |
| 1783 |
Шукат ыш эрте, нурысо пашаеҥ-влак под воктеке чумыргаш тӱҥальыч. Шурным шийше-влак дене иквереш кылтам шупшыктышо ден тӱредше-влакат волышт. Меат, шурным ӱдышӧ-влак, ӧрдыжеш ышна код. Икмагал гыч сӱрем пайрем калыклык чумыргышна. Кӱмыж-совламат пеленна нумал конденна. |
| 1784 |
Айда кӱлдымашым ида ойлышт, — Элай вате, чытен кертде, тореш руале. А тудын Осып эргыже ялсовет вуйлатышым пыдал налше аважым шӱтенак ончале. Ачажын фронт гыч посылка дене колтымо лупшыжат тыгодым кормыжешыже шыдынак ишалте. Но тидым Шуматай ден мый дечем посна нигӧ ыш шиж, очыни. |
| 1785 |
Чапле сийым ит пужо! — ончычсыжлак лупшыжым пеҥгыдын кормыжтен, кугыза дене ик тӱшкаште шинчыше Элай ватын Осыпшо ялсовет вуйлатыше ваштареш кугыеҥ семынак кынел шогале. — Умылет але уке тый тидым?! — лупшыжат тыгодым кишкыла чытырналте. |
| 1786 |
Кажнына, шке пашанам шукташ веран верышкына кайымекына, Сагеда кокай ден Сакела пелен Давудка пием гына кодо. Тудо ынде мемнам алмаштыш. Чыла кодшо кочкыш дене сийланаш пиже. Лу падыраш-влакат, молат тудлан тушто ситыше. "Тек кочшо", — шоналтышым. |
| 1787 |
Шерна теммешке, тыге коштна. Вара ӱмбал вургемнам, кудашын, Керемет тумо воктеке кумалме шыл кочкаш кайыме годымсыла, сайын гына мушкын, печышке луктын пыштышна. Вӱдыштӧ шогышо имньынам йыгена. Нуныжо сурлен гына шогат. Могырыштлан ласкан чучеш. |
| 1788 |
Манмыла, кугызан тӱсшат кодын огыл. Чурийвылышыжат чылт вужга поҥгыла коеш. Йӧршын кандалген. Тока имне вӱта воктене Изеҥер пӱя вӱдеш йӱштылтымына деч варасе гаяк чытыра. Оҥылашыжат дыр-дыр-дыр тарванылеш, нержат чӱчка, а шинчаже могай!.. Шинчаже азыреным вашлийше еҥынлан йӱла. |
| 1789 |
Пурем саде сӧсна турашкет. Ончем, тугак ош пале коеш. Но ӱмбалныже шудо. Тушко ия вольыкет кӧргыч пурен, шонем. Пылышемлан ончычсо гаяк кыштыр-кыштыр шоктыш. Шинчамланат тарванылме палдырна. Сӧснат шудо пундаште мом-гынат тамлым муын да кочкеш, шонем. |
| 1790 |
Ончена, нунат мемнан кышана денак ошкедат. Шоҥго-влакат чыла тидым рашемдаш шонен пыштышт, витне. Почешышт Аптылманат шӱдырна. Ынде тудыжо куралме пасу ӱмбалан шкет кодашат шеклана ала-мо. Шкеже ала-мом вудымата, весе-влакым чараш тӧчышыла коеш. |
| 1791 |
Мыят сайынак перышым шол, — оноеҥ кугызает ешарыш тыгодым. — Тышакынак кодын ыльыс тудо. Мемнан тӱшка дене толмынам шижат, иктаж вере шылын кайыш гын веле, — йыр ончалын пелештыш вараже. А Семон кугызай тыгодым саде шудо орам чумкален ончышташ пиже. |
| 1792 |
Аптылман кугызам мемнан деке ушымылан торешат лийнена ыле, да милиционер ваштареш каяш ышна тошт. Шуматаят "Кайтола чӱчӱ палыде ок ыште", — мане тыгодым. Ольоша ден Печуат ты ой дене келшышт. А такше мыланнаже мо! Эн тӱҥжӧ ты операцийыште полшымына лийже. |
| 1793 |
Кытымыте куван шке суртшо уке, ондак тудо еҥ дене илен коштеш ыле. Школ вуйлатыше вараже тудым техничка шотеш шогалтыш. Ял калыкше тиде должностьым сторожиха малдалеш. Куваят лач тиде шотымат шуктен толеш. Эн тӱҥжӧ — школ пӧртым орола. Илажат туштак. |
| 1794 |
Ындыже нимом пелешташат ӧрна. Туге шыдештынна — каласен мошташат ок лий. Манмыла, теве-теве пудештына. Нылытынат пӱйым веле пурлынна. Ольоша гын шканже верымат ок му. Шуматайын гына ялт молын семынак сын-кунжо вашталтме ок палдырне. |
| 1795 |
Шкенан оружийна денак серлагаш перныш. Ольоша шке кидышкыже тудым кугурак семын нале. Шырпымат тушан керме. Удырал веле тудым — чыла паша лиеш. Но удыралтышыжым Шуматай сакла. Ольошан кӱсенже рожын да, лектын ынже воч манын, тудлан ӱшанен пуэн. |
| 1796 |
"Мыйын эше вес пучем уло, — шонем семынем. — Ынде когыньнанат наганна лиеш. Кокыт дене пирым лӱяш каяшат лӱдыкшӧ огыл. Кудына-гынат садак логалтена. Вара коваштым сдаватлыме оксадарым да пире пуштмылан колхозын пуымо шорыкшым гына коклаштына пайлаш кодеш...". |
| 1797 |
Тылеч вара коктынат киднам лупшална. Кудалтышна ты модышнам. Мыйын ты наганемже шуын ыле гынат, клат коклашке кудалтышым. Кызыт кӱлеш ок лий гын, але мартеат тушто кия ыле. "Пирылан огыл гын, шылше кучаш пӱралтын улмаш", — шонем мый. |
| 1798 |
Печуат мемнан гаяк рвезе. Моло семынак, тудынат наган дене шинчымыже шуэш. Тыгеже лӱддымылыкат, вий-куатат ешаралтмыла чучеш. Такше молгунам тыгай тарманетым ужешат, кораҥынак кая ыле. А таче теве шке кидышкыжак кормыжтыш. Шкеже шылшетым пеш тӱткын эскера. Часовойлан койылда. |
| 1799 |
Ятырак шинчышна ме тыге. Пытартышлан йӧршын ӧрканышна. Мыят умшам каралтышым. Омо пызыраш тӱҥале. А Аптылман кугыза ден Шуматайын йӱкыштат ок шокто. Пушкыдо олымеш пызнен возынытат, коктынат омым пӱчкыт, моло огыл. "Чоя улыт", — шоналтышым мый. |
| 1800 |
Ужам, — вашешта. Шкенжын шинчаже шакмак гай лийын. Наганжым лукташ тӧча. Мыят полшем тудлан. — Спичке удыралтышем уке! — шокта тудын йӱкшӧ. Кӱсенжымат пургедеш, нойышымат. Удыралтышем Шуматайлан саклаш пуымыжым ок шарне. Мыят тидым монденам. Нимом ышташ ӧрынам. |
| 1801 |
Карпов Гаврил коло кум ияш веле. Ешыжат але уке. Шочынжо тудо вес районыш пурышо Николаевка лӱман руш села гыч. Кыдалаш школым мемнан райцентрыште пытарен. Сандене демобилизаций деч варат тушкак пӧртылын. Тушечынже райком мемнан ялыш колтен. |
| 1802 |
Гаврил Андреевич ончыланат ынде кузе-гынат колхоз озанлыкым кӱлеш кӱкшытыштӧ кучаш задача шогале. А тиде задачым шукташ куштылго огыл. Пӱтынь эл орлыкым чыта, пӱтынь эл тыйын шинчатым онча. Ок лий тыршен ыштыде. Чылажат кӱлеш фронтлан — киндат, вольык продуктат, вургемат... |
| 1803 |
Тиде йырнык Элай куваже ок сите, ынде Алайже тышке толеш! — шыдын руале Сагеда кокай. — Чиян Васлий йӧршын нуным вольнаш колтен пытарен. Молым гын закон ончылан мут кучаш шогалта ыле, а ниным, мом ойлаш! — оза ӱдырамаш умбакыже кидшым гына лупшале. Сакелат нуным шыдын ончал колтыш. |
| 1804 |
Тиде мут Алайын шӱмышкыжак керылте гынат, нигузе ок чакне, шкенжынымак веле тӱя. Пожарный машинажымат, сарайжымат кертмыж семынак мокта. Екым ден Корий ялла нергенат мутым луктеш. "Чыла пожарный пашам вуйлатен шогем, чыла паша по-военному ышталтеш!" — ӱшандарынеже. |
| 1805 |
Корий ялыште Карповлан пожарный сарайым шуко кычал кошташ ыш перне. Уремыш пурымеке, викак сарай шинчажлан перныш. Сарай воктене, Эльян ялысе семынак, кычкыме орваш пеҥгыдемдыме рӱдаҥше машина шога. Воктеныже — кӱртньӧ вочко. А кӧргыштыжӧ имнят, омыта ӱзгарат, пожарникат уке. |
| 1806 |
Колхозын апшатше, Савка чӱчӱ, ты гана погынымаш вуйлатышылан, тӱҥалтыш школышто туныктышо Аксиния Матвеевна протокол возаш секретарьлан сайлалтыч. Президиумыш ударник семын нурышто машина дене тӱредше Иван Иваныч Шайдров дене пырля тудын полышкалышыже изи Чемаят вереште. |
| 1807 |
Наказатлаш логалеш, мерым приниматлыде ок лий. — Карпов шӱлалтыш. — Ондак, очыни, правленийыште тудын койышыж нерген мутланен налына. Шкенжымат тушко ӱжаш перна. Ончалына, кузе тушто паша савырна. Семекей Ачываевич ден бригадират тыгак шонат. |
| 1808 |
Э-э, нуным ончаш тӱҥалат гын, ош тӱняштат илыман огыл. Я иктаж мужо толын лектешат, йолетым чумалтен шуйнен возат, я мо... Ишкым ишке дене луктыт. Нуно туге гын, тый — тыге. Кызытсе пагытыште тыгай пашам шолып ыштыман. Теве Корийыште шошым агавайрем кумалашат йӱдым лектыныт да... |
| 1809 |
Лач тидланак нур паша шогале. Игече ышташ ок пу гын, огешак. Тыршыметат, азапланыметат арамыш кая. Колхоз правлениеш але конюх пӧртеш чумырген мутланен налатат, серлагет тидын дене. Теве тачат пожарный сарай леваш йымалан калык чумыргыш. Туштыжо пожарник кокла гыч Алай шкетак ыле. |
| 1810 |
Шайдровлан мыскарат мыскара огыл. Йылмыже иктым ойла, а шонышыжо весыште. Нимо деч коч тиде йӱрет тудым азапландара. Савка чӱчӱат, тыгай йӱржӧ пожарниклан веле пайдале, манашат шонен ыле, Алайын умбакыже шыдештарымыже ыш шу, очыни. |
| 1811 |
Вот тугак титакан! — ындыже, лӱмынак чын ойлышыла кояш тыршен, апшатче шуйдарале. Тыгодым палыше-влаклан "Шып лийза" маншыла шинчажымат пӱяле. Иктаж-мом йомаклаш тӱҥалмыж годым эре тудо тыге ышта. Куптыргышо саҥгажым онченак ӱшанет. |
| 1812 |
Но ты гана ослымо йомакыште мо ойлалтшашым шуко вучаш ыш перне. Йомак пожарный сарай радамыште верланыше Валямытын суртышт гыч шкеак тӱҥале. Шылдыр-голдыр шоктыктен, пӧртӧнчыч чумал колтымо кукшо ведра Савка чӱчӱм лугыч ыштыш. Колыштшо-влак тунамак ончалтышыштым чылан тушкыла виктарышт. |
| 1813 |
Маньым вет, — Савка чӱчӱ мутшым умбакыже шуяш пиже. — Игече пужлымылан Валя титакан, — шинчажым эше семалтыш тудо. — Ынде шкежат, очыни, нимом ышташ ӧрын да кузе лияш ок пале. Талышныже теве ял ӱмбалне мардеж але покшым пакча саскам когартен кайыже — тудо титакан лиеш... |
| 1814 |
Шуматайын ойжо ончыкылан ӱшаным шочыктыш. Тидын годым чонемлан кугыеҥ гаяк курал-ӱден, шурным ончен куштен кертше да озанлыкым вияҥден колташ ситыше ӱнаран улмемла чучо. Манмыла, тыште первый гана тыгай чон шижмашан лийым да ыштен кертшашемат палышым. |
| 1815 |
"...Тыште кредалмаш тылеч ончыч эре гаяк моткоч тале лиеден, — возен тудо. — Немычат атакыш кынелын, мемнан-влакат. Но нигудыжо ончык каен кертын огыл. Кажныже шке верешыжак кодын. Кызытше тугай атака уке. Туге гынат ваш-ваш лӱйылтмаш каенак шога. Коклан йӱк-йӱандыме татат лиеда. |
| 1816 |
Икмыняр ӱлык волымеке, ончылнына виселица сӱретлалте. "Ялче-влак шке тудым ямдыленыт", — мыланна умылтарышт. "Ужамат, чапле кайык, — шоналтышым мый. — Изирак предатель лиеш гын, тыгай виселицым огыт шогалте да калыкат тынар ок погыно ыле...". |
| 1817 |
Приговор лудма гычат, каласкалыма гычат изменникетын сын-кунжо тӱрыснекак мыланна почылто. Уда койышыжлан война деч ончыч тюрьмаште шинчен лектын, а война тӱҥалмеке, немычым вучен шылын илен. А немычет толын шумеке, викак тудлан служитлаш пижын. Полицай лийын. |
| 1818 |
Маскам але иктаж вес янлыкым ончаш погынымо семынак, ялсовет йыр калык чумырген. Тӱжвалнат, конторыштат шыҥ-шыҥ. Тидыже почылтшо омса гычак пале. Но йӱк-йӱанат, шӱргымат, кугун мутланымат ок шокто. Шылшым ужаш толшо-влак икте-весыштлан шолып гына ваш-ваш пелешталыт. |
| 1819 |
Ме, рвезе-влак, Эрканаетым ужненак. Кажнына шылшын могай улмыжым, тудын сын-кунжым кеч ӧрдыж гыч гынат ончалнена. Сандене еҥ чарымымат огына шотло. Манмыла, шонымынамак ыштена. Изи Чемаят мемнан деч ок код. Шӱшкылтынак шӱшкылтеш. |
| 1820 |
Элай вате чакемынак чакемеш. Вӱдваражат вуй ӱмбалне чытыра гына. А мо шонет, эҥденат пуэн кертеш. Аптылманат ажгынаш тӱҥалше ӱдырамаш ӱмбак шинчажым пыч-пыч ыштен ончале да шеҥгекыла чакнаш тӱҥале. Тыге, чакнен-чакненак, почылтшо капка гыч лектын кайыш. |
| 1821 |
Кумытынат Кугурем дене кӱшыл мучашкыла лупшалтыч. Ончылно Алай ден Сандр каят. Алайже могай томаша лиймым да кузежым-можым умылтара. Аптылман, вуйлатыше-влак деч ойырлен кодаш огыл манын, почешышт покта. Нунын гаяк писын ошкыл огеш кертат, куржын-куржын колта. |
| 1822 |
Ондак, мутат уке, чылан ӧрыч тидлан. Вара кажне шке семынже лончылаш пиже, могай-гынат шонымашке толын лекте. Пожарник-влак шотышто шуко еҥже поро мутым ыш каласе. Нунын лӱмышт пелен "його", "омо ия" але эше вес шомак пижын шинче. |
| 1823 |
Ты кӱчык жапыште кузе гына ышт ляпаялт Аптылман ден Алай. Кеч иктаже пыдал налше лекше ыле! Эсогыл кӧргӧ чонышт дене полшаш шонышо-влакат шомакым пелешташ огыт тошт да... Вара семын шканышт шкеат йырнык айдеме улмыштла чучаш тӱҥальыч. Вурсен але игылт воштыл ойлымыланат мутым ышт лук. |
| 1824 |
Тышеч ойырлен кайыше кугызайым шымлен ончен шоген кодшо пожарный инспекторат мӧҥгеш-оньыш коштын нале. Вара, Семекей Ачываевич ден Гаврил Андреевичын шинчашкышт тура ончалын, кормыж пундашкыже кокыралтышат, ойпидышыжым рончаш пиже:. |
| 1825 |
Вот киямат-влак, — шыдешт пелештыш. Но тидын годым, юмет гына серлаге, амбарыште ала-мо тошкышт нале, йӱкым кольо, витне. Кугызан капшылан кенета копыж чучын колтыш. Ындыже уло кертмынак орва кылымдетым рӱчкалаш тӱҥале. Моткоч вашка. Еҥ амбарыш шолышташ толшо ворлак коеш. |
| 1826 |
Вуйлатыше-влакын пунчалышт почеш тудо кечын кастенак колхоз клубеш калык чумыргыш. Но ты гана молгунамсыла президиумым монь ышт сайле. Погынымаш вӱдышылан Карпов шкеже шогале, протокол возаш секретарьлан ялысе туныктышо Аксиния Матвеевнам шындышт. |
| 1827 |
Кредалашыжат ток мӱшкыр дене гына каньылырак шол! — Сагеда кокайын мутшым фронт гыч сусырген толшо Пӧдыр чӱчӱ пеҥгыдемдыш. — А шужымо нерген лучо мутымат лукмо ок кӱл. Чылажымат чыташ перна — орлыкшымат, йӱштӧ-шокшыжымат, шужымашымат. |
| 1828 |
Ялсовет вуйлатыше Гаврил Андреевич Карпов, мучаш гыч вуйвелыш шумеш чыла улам терген лектын, ончыко толын шогале. Воинский частьыште шкем кузе кучаш кӱлмӧ шотышто эше ик гана колхоз вуйлатышылан сугыньым пуышат, кидысе изи йошкар флагшым лупшале. |
| 1829 |
Воинский частьыш тыге пӧлекым наҥгайыше-влаклан кечыжат адак лачеш тольо. Корно кукшо. Шокшат, йӱштат огыл. Имньыланат тыгайже лач веле. Тӧргалтат гына. Адакше кеҥежымсыла пормо ден тыҥгат огыт орландаре. Теве йӱр тӱҥалеш гын, тыге куштылгын тарваныл от керт. Индыралташ шуко перна. |
| 1830 |
Тыге каен-каен, кечывал эртымеке, обоз кӱртньӧ корно разъездыш миен шуо. Воинский часть разъезд пеленак, манаш лиеш. Улыжат иктаж уштышат пеле — кок уштыш коклаш, пӱнчереш, верланен. Илыме верыштат ынде шинчалан конча. Кӱртньӧ корно гоч кайыше тура корно шкеак намиен пурта. |
| 1831 |
Шукат ыш эрте, умбалне, кожла тӱрыштӧ, касвел гычла толшо паровоз койылалтыш. Ош парым шӱлен, тышкыла утыр лишемеш. Кӱртньӧ тыртышыж дене рельсым перкаленак перкала. Шылтык-шолтык-пух-пух, шылтык-шолтык-пух-пух веле шокта. "Корным пуыза!" маншыла кычкырал колта. |
| 1832 |
Поезд утыр виян каяш тӱҥале. Вагон почеш куржшо, але ончалтышышт дене салтак-влакым ужатыше колхозник-влак ӱштыт шинчавӱдым. Южыжо чеверласа, ала ужде кодынам манын, шке лишыл еҥжым кычкыра. Трукышто чылажым умылен шукташат ок лий. |
| 1833 |
Нимом от ман, шӱм шӱмым кычалеш. Но кугызай ден кокаймытын Йогорыштат, Аптылайыштат, Лаюшыштат, Сандрыштат, Миклай ден Йываныштат толын ышт лек, да эсогыл омо семынат ышт кончо. Нунын олмешышт тылеч ончыч нигунам уждымо, но кӱчык жапыште эн лишыл лийше салтак-влак гына вашмутым пуэдышт. |
| 1834 |
Поезд каен йоммеке, обозлан корным почшо шлагбаум кӱшкӧ нӧлталалте. Вӱдыжген йошкаргыше шинчан, тодылалтше кумылан ача ден ава, шӱжар ден шольо да икшыве-влак уэш шке орвашкышт верланышт. Ик жаплан чарныше имньышт умбаке тарваныш. |
| 1835 |
Кече почеш кече эрта. Сарат тугакак шуйна. Утыр веле тудо талышна. Пехота ваштареш гына огыл, танк ваштарешат кредалаш перна. Ик тыгай бой годым ончыкем толын вочшо снаряд осколка теве-теве мыйым шола кид деч посна кода. Пиалешем, гимнастёрка шокшем кушкедын, корен гына кайыш. |
| 1836 |
Война — модыш огыл. Бой годым тӱрлыжат лиеш. Теве Миклайын взводшо атакыш тарвана. Ик снаряд тидын годым лач тудын ончыкак толын возеш. Командирым имньыжге-моге налын кудалта. Нелын сусырга Миклай. Туге гынат "Ончыко!" лиеш тудын приказше. |
| 1837 |
Икмагаллан шып лие. Вашлийше-влак чылан гаяк кумылзакын шӱлалтышт. Тыгодым нунын шомакыштым пеҥгыдемдышыла шӱдӧ ияш йытыра пӱнчӧ-влакат коклаштышт выж-выж мутланен нальыч. А шыргыжал ончалалше кече шӧртнялгаш тӱҥалше куэ капым утларак веле волгыдемдыш. |
| 1838 |
Салтак-влак тыманмешке командирыштын ойжым шуктышт. Вара ялче-влакым авырен нальыч. Тӱрлым йодышташ, тыгодымак шке нергенышт каласкалаш пижыч. Икманаш, тиде вашлиймаш нуныланат, колхозник-влакланат кугу пайрем семынак эртыш. Кажнын кумылжо кунар-гынат ырыш. |
| 1839 |
Колхоз гыч, — шыргыжалынрак гына вашешта тудыжо. Пиалешыже адак моткоч кумылзак ӱдыр логале. Шкеже вискала, тунамак каласкала. Тудын деч председателет ковышта шинчалтыме верышт да кузе шинчалтымышт нергенат йодыштеш. Моло кӱлешымат умылкала. |
| 1840 |
Умыло, мый озанлык вуйлатыше улам. Мый гаем озанлык вуйлатыше-влак верч ковышталан тыгай черет. Нуно шонен огыт мошто, арам киндым кочкыт! Кажне колхоз ковыштам тыге шинчалтен ужален кертеш. Тунам нимогай черет ок лий да шергакан жапат арам ок йом ыле. |
| 1841 |
Эше тидыжат уло: кеч-могай озанлыкымат шот дене виктарыман. Тунам гына тый йоҥылыш от лий. Семекей Ачываевичат тидым раш пала. Сандене пазарыште мом ужмыжым калык дене каҥашен налаш ойым пиде. А мӧҥгӧ пӧртылмекше, тудо кечынак правленийым погыш. Туштыжо чылалан шке шонымыжым увертарыш. |
| 1842 |
Калыклан шинчалген шушо ковышта кӱлеш. А мемнанлан шинчалгаш жап кӱлеш. Ешартышыжлан, вашке теве йӱштӧ пера. Лӱмын ыштыме аралыме верна уке. А шурно складыште кылмен шинчеш, вочкетге-моге ий орашке савырна. Кылмыше ковыштан тамжым шкеат паледа. Тудо вараже вольыклан гына йӧра. |
| 1843 |
Икымше классыште тидлан Чемай келшен тольо. Кеч ме тудын лӱмжым каласыме годым "изи" шомакым кучылтына гынат, моло дечын ийгот дене гына огыл, кап-кыл да уш-акыл денат ойыртемалтеш. Поснак пытартыш жапыште вашталтын. Ойго ден суапле паша кугыеҥ-влак деке чыла шотыштат лишемденыт. |
| 1844 |
Кыне пасу тыгыде кожер гай веле койылда. Мландым сайын ӱяҥдымылан лийын моткочак тудо умен кушкын. Кӧргышкыжӧ пурет гын, йӧршын йомат. Теве бригадирна мочол кужу капан пӧръеҥ — тудынат тушеч вуйжо гына коеш. А южо вереже кушто шогымыжымат от пале, йомешак. |
| 1845 |
Тыге ойлымыж годым Микайла кугызайым ончалде отак керт. Моткоч оҥайын шокта. Адакше вет шоҥго келыштаренат мошта. Элай вате Сулийлан гына тидыже ок келше, коеш. Кажне гана эре шӧрын гына ончалалеш. А кызытше чытышыже пудештак ала-мо. |
| 1846 |
Тыге мутланен налме деч вара шомак пытыме гаяк чучо. Чылан шып лийыч. Вашке йӱштӧ толшашым шижтарыше киса гына чиок-чиок ышталеш. Тидын годымак кыне вуйысо нӧшмым чӱҥген налеш. Тудат пеш азапланышыла коеш. Азапланыдежат ок лий. Теле гочлан ситыше ӱнарым погыманак. |
| 1847 |
Игече такше ояр шога. Кеҥеж гоч ырыктен нойышо кечат веселанак ончалеш. Но тудын вийже койынак изем толеш. Тыгай годымат кумыллан ласканак чучеш. Кажне шулдыраҥме гай лиеш. Пашам ышташат йӧнан. Йӱран але луман годымсо гай огыл. Теве ночко игече тӱҥалеш гын, пӧрт гыч лекташат от тошт. |
| 1848 |
Шогалтеныт, шогалтеныт! Тыйым пожарникыш шогалтыме дене нигӧлан нимогай пайда уке. Алайым шкетшым кудалтен коден, тыште шогылтат! Теве иктаж-вере тул пижше — мом Алай шкет ыштен кертеш? А мый нигунам пожарный деч кораҥмаш уке ыле. |
| 1849 |
Ӱдырамаш-влакын туманлымыштат, ӱчашымыштат лугыч лие. Сулий гын пурла кидше дене шӱйжымак ӧндал кучыш. Маюкат нимом пелештыдеак эскера. А Микайла кугызай, толшо еҥым палаш тӧчен, саҥгашкыже совыжым картуз нерла тореш пыштен шеклана. Сагеда кокай гын шинчажымат пыч ок ыште. |
| 1850 |
Меат тиде жапыште сусыр салтак деке миен шуна. Чылан тудым ончена, чылан кок пиалан айдемым ужын шортына. Ала Осыплан кӧранымына дене, ала салтакым вашлиймылан куанымыланна, ала шке лишыл еҥнам вашлийдымылан шинчавӱдна йогенак йога. Кузе лияшат, мом ышташат огына пале. |
| 1851 |
Ачаж ден эргыже, икте-весыштым ӧндалкален, чонышт кайымеке, тоям тоялен, пыкше ошкыл толшо окшак йолан, кечеш кӱшӧ каҥгата чурийвылышан салтак моло дене саламлалташ пиже. Кажным ӧндалеш, кажным вӱчкалта. Тудымат вӱчкат, ниялткалат. |
| 1852 |
Туге гынже йӧра, — шоҥго салтакын ойжо дене келшыш. — Телыжым ынде йот верыштак эртара дыр, чонемлан ала-молан туге чучеш. Айда ынде кидше кылмен кошташ ок тӱҥал. Обоз дене кайымышт годым тудлан колхоз вуйлатыше дене пижымат, чулкамат колтенам ыле... |
| 1853 |
Туге гын, тек туге лийже, — сусыр салтакет йолташыжым эше ик гана кумылзакын ончалят, орвашке кӱзен шинче. Пеленже Осып эргыжат верланыш. Алай улазе шотеш лие. Сапкеремжым шупшылят, сӱан тарваташ кайыме годымсылан имньыже кушталтен-тавалтен нале. Вара тӧрген кудалаш тӱҥале. |
| 1854 |
Эше икмагаллан шып лийыч. Кажным могай-гынат шонымаш авалтыш. Осыпат кугыеҥ-влак семынак саҥгажым куптыртыш. Мутат уке, Элайын ушыштыжо — аваже да ватыже гына. Тудо Чиян Васлий да ватыж нерген йолташыж деч умылынеже ыле, но ой тӱҥалаш мутым муын ыш керт. |
| 1855 |
Имне капка ончык толын чарныш. Но ончычсыла капка ыш почылт. Тидыже салтак гыч толшетын шӱмжылан йӧсын чучын колтыш. Аваже лиеш гын, уремыш лектынак вашлиеш ыле. Сандене Осып эргыжлан, орва гыч тӧрштен волен, капка почаш куржаш вереште. Но тудым ачажын йолташыже, Алай, чарен шогалтыш. |
| 1856 |
Ожно аваже ӱепум эргыжлан шотленак вӱчкен, а кызыт ты пушеҥге эргыжлан аважым алмаштен. Тудыжат пуйто чыла тидым палышыла икмагал шыпак гына шогыш. Вара изи мардеж пуал колтышат, нарынчалгаш тӱҥалше лышташлаже Элай ӱмбак шоҥго еҥын шинчавӱдшыла велалте. |
| 1857 |
Савар ӱмбак чоҥештен кӱзен шичше йошкар агытан гына, ойгым шулыктараш тыршышыла койын, йоҥгыдо йӱкын муралтен колтыш. Тыгодым тудо пуйто пӱтынь яллан, "озам толеш!" манын, куанлын увертарыш. Элаят, шинчавӱдшым ӱштылалын, кудывечышке пурыш. |
| 1858 |
Ачажлан гына огыл, эргыжланат тыгодым йӧндымын чучын колтыш. Туге гынат икмагаллан коктынат шыпак лийыч. Но икте-весышт деке чакемде огытак керт. Йочалан гын ачаже моткочак лишыл да шерге. Сандене тудын чиен толмо салтак вургемжым кучылтынак ончыштеш. |
| 1859 |
Мыят теве пряникым-мряникым конденам, — омсам пурен, ӱстембаке шун кӱмыж дене ушкал ӱйым конден шындышыжла, мане Микайла кугызай. — Тыйын пӧртылмет лӱмеш кокат теве шукерте огыл гына шӱшкӧ. Але тудо пеш свежа, умшашкет налын ончо, эргым. |
| 1860 |
Кытымыте кувай — эмлызе айдеме. Кажне арнян гаяк тудын деке кӧ-гынат полыш йодын толеш. Манмыла, тиде Пайкан куван мончаже южо годым больницымак алмашта. Вержат адак тудын пеш йӧнан, шинча-пылыш деч ӧрдыжтӧ. Тушто мо ышталтмым иктат ужын-колын ок шукто. |
| 1861 |
Чынжымак, тыште могай гына чер эмлалтын огыл! Пеш шуко эмлалтын. Мутат уке, тышеч шуко еҥ тӧрланен каен. Но кувайын тыршымыже лачеш толдымат лиеден. Тыгай еҥым вараже больницыште гына йол ӱмбак шогалтеныт гын шогалтеныт. А больницыш каяш тоштдымыжо илышаш кечыж денат чеверласен. |
| 1862 |
Ӱмбал вургемжымат, йымалжымат Сулий йӧршын кудаше. Кытымыте кува тудын кыдалжымат, мӱшкыржымат кидше дене кучылтынак ончышташ пиже. Вара, шӱргыжым шӱалтен, леве вӱд дене чывылтышат, эҥгекыш логалше ӱдырамашетын шинчашкыже тура ончалынак пелештыш:. |
| 1863 |
Шӱжарем, — мане тудо, — мый ынде илышашем иленам. Колымем деч ончыч сулыкыш пурымем ок шу. Кеч сыре, кеч ите — кӧргешет иланен, чоным налше изи айдемын ончыкылык илышаш кечыжым кӱрлын ом керт. Тудо ок тарваныл гынат, вес шот ыле. Жап пеш шуко эртен... |
| 1864 |
Уке, шӱжарем, поянлык дене мый еҥ чоным ом вашталте. Тылат улыжат ик каҥашем гына лиеш. Теве изишак мушкылт да мӧҥгет пӧртыл веле. Шочмыж годымак айдемын мом ужшашыже саҥгашыже возалтеш, маныт. Тылатат тугакак пӱралтын. Ужшашым ужманак, шӱжарем. |
| 1865 |
Васлий ӱстел гыч яндар кагазым, ямдылен шуктышаш материалым лукто. Кужеҥер рвезе, самырык селькор, мӱкшым ончышо нерген оҥай очеркым возен колтен. Но ситыдымаш ятыр уло. Тӧрлен, ешарен пуыде ок лий. А укеж годым нигӧ тудын ӱстелыш пурен огыл витне. |
| 1866 |
Андрей, теве тиде материалым... — Николай Семёнович шомакшым кошартен ыш шукто, Андрейын кушко шишланен ончымыжым шижын, тудат тувекыла вуйжым савырале — Филиппов олмышто йӧршеш палыдыме еҥ шинча, йолташыштын пашажым виктараш пижнеже. |
| 1867 |
Нигӧ... Филиппов машина йымак пурен каен, — ешара Николай Семёнович. Тидын годым Филипповым уэш тӱткын-шымлен ончышто, кугун шӱлалтыш: толшо еҥ нунын" йолташышт нерген чыла манме гаяк пала гынат, ваштарешышт садак Васлий огыл шинча. — Кӧ эше тудын семын очеркым возен мошта?. |
| 1868 |
Васлий кутырен шинча, тыште уке лийме годсо илышым пален налеш, ончычсо семынак когыньыштымат лишыл, пеш палыме еҥлан, йолташлан шотла, а нуно тудым нимолан,, нигӧлан огыт шотло. Кузе лияш? Кузе нунылан сайынак умылтарен пуаш ыле? Ӱшанышт манын, мом ыштымыла?. |
| 1869 |
Да, пеш кугу чыным ойлен профессор. "Шке ешыштак тыйым йот еҥлан шотлат гын, — манын, — тиде пеш уда. А йот ешыште тыйым шке еҥ семынак ончат гын, тидат пеш уда, тидымат чыташ ок лий". Теве тыгерак манын. Вара кузе мылам илашыже?. |
| 1870 |
Ынде тудо нигӧ дене ок саламлалт, нигӧн шинчаш ок ончал, нигӧ дене кутыраш ок шогал. "Кӧ тудо тугай? Кузе тышке логалын? Кузе лийын да мо, да мо?.." — сита кажнылан умылтараш! Шерже темын! Шӱвал шында! Садак иктат ок ӱшане! Садак тудо нигӧлан ок кӱл!. |
| 1871 |
Чарналтен шогалын, Васлий ик кӱсеныш, весыш пурен лектеш, телефон номерым кычалеш... Ане, ане, ты вургемыште лийшаш огыл. Тудо Анатолий таксистын форменный костюмешыже кодын... Чын, кызытат ӱмбалныже Ореховын вургемже. Но тыглай огыл, а пайремышт, унала лектын кайыме вургем. |
| 1872 |
Микита, Шишкинлан саламым каласе! Тудо нигунам тыйын гай чаҥга лийын огыл! Шужен коштшо пийым уремыште ужын, пелен мӧҥгыжӧ наҥгаен, пукшен колтен. Илаш верже уке гын, кӱлешыжак коден! — Васлий Гавриловын пальто шокшыжым мучыштара. |
| 1873 |
Катя пӧржшылан ӱшаныш, ик мутымат ваштареш пелешташ шотым ыш му. Чыла-чыла шарналтен, пуйто шӱгар гыч трук толын пурышо Васлийын шомакшым уэш-пачаш уш-акылже дене ушештарен, иктапыр шортын шинчыш, вара марийжын возымо повестьын кокымшо ужашыжым Андрейлан кучыктен пуыш. |
| 1874 |
Марийжын йолташыже, палымыж деке пурен лекте, пачаш-пачаш иктымак йодышто, оласе, республиканский библиотекышкат савырныш, вет тудо тушто шинчылташ йӧрата, телефон дене тӱрлӧ верыш пӱтыркалыш... Васлийым нигуштат ыш му. Шофёр вургеман толмыжым шарналташ тептерже ыш сите... |
| 1875 |
А кызыт культураҥдымым колыштеш, вес марийын шоктымыжым шарналтен, музыка деч ойырлен ок керт, пуйто шкежак шӱвырым шокта, шӱвыр гыч лекше семжат шкежак — тудак кӱшкӧ кӱзен кая, выр-выр куанен чӱчка, ӱлыкӧ волен возеш, мӱгырен-шортын пӧрдалеш, ала-мо дене кучедалеш, тавадаҥ шога... |
| 1876 |
Шарналтыш вет! Ӱмаште Мари-Турек районыш командировко дене миен ыле. Ик почиҥгаште шоҥго марий шӱвыр дене тиде семымак шоктен шинчен. Тудо кужу капкылан, ош ӱпан, тӧр ош пондашан ыле. Тӱжвач ончымаште, марийын чумыр чиемже Васлийлан нужнаракым чучын. |
| 1877 |
Васлий умылыш: куан ден ойго, шеме ден ошо, йӧратымаш ден ужмышудымаш эртак айдеме пелен йыгыре ошкылыт, ик йолтошкалтышланат почеш огыт код. Иктым гына ончылгоч палаш йӧсӧ: кудыжо ончылтен кая, а кудыжо почеш кодын кертеш. Но тидыже айдеме деч лектеш, тудын кумылжо почеш шочеш. |
| 1878 |
Чот ӧрмалген, кидше дене пылышыжым петыра, почеш, петыра, почеш. Уке, садак нимогай йӱк ок шокто. Тугеже, молан тудым тиде шайтан музык тушманла поктыш? Мом каласынеже ыле? Ик тидымак веле мо: "Иканаште кок еҥын ӱмыржым илен лекташ айдемат ямде огыл?" Тугеже мом тудлан ышташ кодеш?... |
| 1879 |
Эше ик "Волга" савыртыш гыч кудал лекте. Первый шинчаончалтыш гычак палаш лиеш: кугу опытан шофёр, рульым лушкыдын кучен шинча. Воштылеш, пелен шинчыше пассажир дене ик-кок шомакым пелешта, шеҥгекат ончалеш, ӧрдыжкат вуйым савыралаш ок мондо. |
| 1880 |
Пеш сай! Тыяк мылам кӱлат... Ит вурсо, мый тыйым ойырен налынам... Ит лӱд, мый вет илыше омыл — шукертак коленам... Айдеме ик гана веле кола, а мый, ёлки-моталке, кокымшо гана колем... Ит ойгыро, тылат нимо уда ок лий. Кӱсеныштем кагаз уло. Тушто мый, шке вуя тӧрштем манын, возенам... |
| 1881 |
Нина... йӧратымем, утарышем... Мылам нимат-нимат ок кӱл: ни тувырет, ни костюмет... Мылам уэш эмлалташ кӱлеш, — тувырым ончалде, писын-писын кутыра. — Мый Васлий огыл, а угыч Толя лийнем. Тыйын йӧратыме мариет... Каена Москвашке, тушто гипноз дене эмлат. |
| 1882 |
Тыге шонкален, ялышкыже лишемеш. Ынде мӱндыр огыл, теве Сылвий ялат коеш. Йӱр чарныш, но мардеж йӱдйымач сайынак пуа. Чием ночкылан кӧра кылмымым шиже. Ынде тудо кӱкшырак верыште куржеш. Ноялтын гынат, мӧҥгыжӧ вашкерак шунеже. Кӱшыл Кач-. |
| 1883 |
Рвезе мончаште кужунак почаҥе, куэ выньык дене шкенжым лупшыш, мушкылто, ноен, пӧртыш тольо. Толмешкыже, Паялче кува кас кочкышым ямдылен, тар шӱраш дене пучымышым шолтен. Возак тул денак кочкыч, лампым ышт чӱктӧ: керосин шерге, аныклыман. |
| 1884 |
Э-эх, Андыганаем илен ыш шукто, чер пытарыш, йывырта ыле. Айгалчемат каргыме Кугывай кыренак пушто. Тинь каетат, шкетын кузе илем? — манын, аваже магыраш тӱҥале. — Алнамжат мӱндырнӧ, Эрбылатемын патретшым ончен, кечын магырем... Ынде тинь адак!. |
| 1885 |
Мом ойлашат ом пале, суртыштем подыш пурыдымо ӧрдыжлу гай улам. Изам посна лекташ огешат шоно... Шӱмем ит турж, йӧратымем, — манын, Саскавий пеле йӱкын магыраш тӱҥале. Вара нуно капка воктене пелйӱд эртымеш ойласен шогышт. Икте-весышт деч ойырлен кертде, кужу жап чеверласышт. |
| 1886 |
О-ой, уна толешыс, вурсен от кошт улмаш, эр кочкышлан шичнена. Кидетым шӱялте да шич мемнан кӱдынь. Некрут улметым теҥгече гына палышна. Чӱчӱч, Эльяныш мийышыла, вӱдвакшыш акатмыт деке пурен. Ачаже, мом йӱдыген шогет, чулан гыч кӱмышкатым (шке шолтыметьым) пурто. |
| 1887 |
Шоҥго авашт ден Эрыкаят сугынь мутым пелештышт. Вара шолтымо аракам подыльыч, кочкыч, кужу жап кутырен шинчышт. Оза согыш годсо пагытым, война деч вара эше кум ий служитлымым каласкалыш. Айметлан, армийысе порядкым радамлен, кузе шкем кучаш туныктен ойлыш. |
| 1888 |
Аймет, тулачем деч саламым кондыметлан кугу ракмат, эсен лийже. Пайрем марте илен шуаш пӱрыжӧ, ала миенат шуам. Окен лекмет деч вара толынат отылыс, эпташет тиньым эре йодеш. Теве ынде некрутат лийынат, кунам налыт вара? — йодо шоҥго. |
| 1889 |
Эргым, мӱндыр верыш кает, корнет куштылго лийже, сай, таза-эсен служитлен тол. Валентинем дене йыгыр чома гане коштда, икте-весыдам ӱмыреш ида мондо. Айста тидын лӱмеш пӱрым авызлена. Сий-кӧрматем пешыжак уке да, айда, ит ӧпкеле, Юмо мом пуэн... |
| 1890 |
Э-эй, Аймет шольым толын машыс. Кунамсек толмашет уке! — ведражым шынден, рвезым вӱчкалтыш. — Кузе вара ават илыштеш, тазалыкше могане? Тудымат ала-кунамсек ужалтын огыл, калтак! Арлан гыч толыда дыр, авам вара мо калыште? — йодо Такела. |
| 1891 |
Ме тиньын некрут улметым теҥгече гына палышна, Сандырем, Эльяныш мийышыла, вакшыш изам деке пурен лектын, нуно ойленыт. Ынде вара тулачем шкетын кузе илаш тӱҥалеш? Тендан вет вӱдлан пеш йӧсӧ, кеҥежым эше тӱсаш лиеш, телым гын ой-йой, пеш мӱндыр. |
| 1892 |
Мо тынар эр лектын шогальыч? Малем ыле. Таче каныш кече, игече сай лийшаш — кече йошкарген лекте. Шавак кожла гыч ик ула шудо кондышашна уло. Шольым, еҥым тарлымеш, ала полшен кодет? Вара чӱчӱч школ имне дене тендам Кусак ял марте намиен кода ыле, — мане Такела акаже. |
| 1893 |
Колоем, мо тынар кучалтыч? Минь сагынен пытышым, шканем верымат ом му. Чон вургыж толметым вучышым, — манын, тудым ӱдыр ӧндале. — Олым деч вара лекнемат ыле, вожыльым. Кайымекет, ала-можымат шонкален, шкемым вурсен пытарышым. Таче тиньым нигуш ом колто. |
| 1894 |
Военнообязанному Андуганову Фонгальберту Андугановичу явиться 30 сентября 1954 г. к 12 часам местного времени по месту приписки. При себе иметь: приписное свидетельство, повестку, смену белья, кружку, ложку и питание на трое суток. |
| 1895 |
Моторем, тынаре шкендым ит турж, виге пагытыштыже тӧрлана, авамлан ойлен кодем — полша. Ит ойгыро, азан лият гынат, тиньым ом кудалте, — манын, теҥгылыш шындыш. Вара, ӱмам налын, икте-весым ала-кунамсек уждымыла, тӧшакыш йӧрльыч. |
| 1896 |
Теве кайышаш кечат толын шуо. Паялче куван суртыштыжо калык тич: веҥыже, Ална ӱдыржӧ, родо-шочшыжо, пошкудыжо некрутым ужаташ толыныт. Кугу рушла капкам почын шындыме, оралтыште Кузьма гармоньым шокта, ужаташ толшо ӱдыр-рвезе-влак мурен-мурен куштат:. |
| 1897 |
Пасу капка воктен Саскавий дене ӧндалалт чеверласышт. Тудыжо тӱсенат ок керт магыра, рвезынат кумыл тодылалте, шинчавӱдшат тольо. Ӱдыр деч ойырлен, тарантасыш шинче, воктеныже Арсӱк верланыш. Козлаш Эслывай кӱзен шинчат, шем ожым покталтыш:. |
| 1898 |
Телым, вӱдым кондышыжла, Саскавий яклешт шуҥгалтын, эмлымверыш логалын. Калегиныште, эмлымверыште, ик тылзе киен. Азам утарен кертын огытыл. Ялыште аваж деч моло тидым нигӧ пален огыл. Ӱдырланат уто шомак кӱлын огыл. Эмлыше врачшат тиде шот дене мелын лийын. |
| 1899 |
Э-эй, от пале мо? Сергеват еҥгамын акажын эргыже кызыт гына кум ий служен толын. Колынам ыле, ӱдырым налнеже. Салтаклан кайымыж деч ончыч тышке чӱчкыдын толеден. Шарнет, икана тиньым ужаташ тӧчыш, Айметет ыш пу, тунам чуч ышт кредал вет. |
| 1900 |
Мӧкаш, варарак тол маньым вет, — манын, Унай тосыжлан йыштак чушлыш. Саскавий, нуным коден, йӱк лукде уремыш лекте. Тушто тудым салтак вашлие, тунам иже ондалалтмыжым умылыш. Вараш кӱчыш логалмыжла чучо. Унайлан сырыш гынат, мом ыштет. Урем покшелне йот еҥ дене каргашаш от тӱҥал вет. |
| 1901 |
Рвезе кидпӱанже гыч налнеже ыле, ӱдыр кидшым рошт лупшале. Тыге нуно поче-поче ӱдырын суртшо деке миен шуыч. Капка ончылан Ольош авырен шогалтынеже ыле, Саскавий, кид йымачше мучыштен, оралтыш пурен йомо. Вара капка шеҥгеч йӱкшӧ шоктыш:. |
| 1902 |
Пӧкла! Ӱмырыштем шуко ӱдырым сӧрастаренам, ит ойгыро, тидыжат мемнан лиеш. Миньын тудлан секретым ойлышашем уло. Пылышышкыже пелештем гын, огеш торешлане. Тачеш ӧрмалгышым, ачаж ончылно ойлаш шым тошт. Имньым огына покто, эше жапна уло, вучалтена... |
| 1903 |
Тудо такшат нимом огеш пале, минь вет письмаштым Саскавийлан пуэм манын наледышым. Тудыным почтыш колташлан наҥгаеденам. Мо лия-лия, марлан кайымешкыже, кузе-гынат тӱсыман. Чыла сай лиеш гын, Ольошет сӧрымӧ порсын ялукшым пуыжо, каласет, — ойла Унай. |
| 1904 |
Ме тендам пӧртыш яра огына пурто. Колынна, качымарийда пеш поян. Олным тӱлыде, тиде капка ок почылт. Йӱыш гыч — кок черпыт мӱй пӱрӧ да кок литр вошткойшо. Кайымыда годым йоча-влакымат ида мондо, ыршийдам ида чамане. Оралтысе имне оролланат мыняре йодеш, тунаре тӱледа... |
| 1905 |
Кова пӧртыш пурыш, ик жап гыч у шешкышт лекте. Саскавий Малекам ужат, ӧрмалген колтыш. Йыр ончалын, коктынат ломбо воктен теҥгылыш шинчыч. Уна Саскавийлан письмам шуялтыш, тудыжо серышым окен лектат, пеле йӱкын орланен магыраш тӱҥале:. |
| 1906 |
Вара Саскавий ӱдырым ял мучашке ужатен лекте. Ик шагатыште Малека Мераҥыш шуо. Лаймыр изаже лапке воктен, протезан йолжо дене окшаклен, имньыжым пукшен шогылтеш ыле. Война гыч толмо годсек тудо почтым шупшыкта. Сар гыч салтак ик йол деч посна пӧртылын. |
| 1907 |
Мо лийынат, ала черланышыч? Морко ӱдыр толын кайымек, ялт вашталтыч. Тошто таҥет деч серышым нальыч мо? Эше тыге лиеш гын, минь ом тӱсӧ вет, шелыштынат налам! Такшат мылам "ӱдыр" толын отыл, послымо шултыш. Витне, Айметет тамгам пышташ етшен. Эше вуйым шупшнет мо?. |
| 1908 |
Тыге вурседалме деч вара марийже кужу жап пелештыде кошто. Таче ачаж дене Мыс кожлаш пум ямдылаш кайышт. Саскавийымат пелен налнеже ылят, кугужо ыш кӧнӧ. Шкежат пелашыжым ондален кондымыжлан пеш ӧкына, да ынде мом ыштет, пелашыже мӱшкыран. |
| 1909 |
Границе воктен учений эртымек, Айметмытын полк Чирчик олаш пӧртыльӧ. Подразделенийышт ученийыште икымше верым нале. Командир Айметын отделенийжылан тауштымашым увертарыш, шкенжым сержант званий дене саламлыш. Пӱрӧ вел рядовой Сайтиевлан лу сутка отпускым пуышт. |
| 1910 |
Тений Арсӱк йолташыжымат армийыш налыныт. Приморьеште служитла, артиллерийыш логалын. Ынде Аймет Саскавийым коклан гына шарналта, мо лийын — лийын, мӧҥгеш пӧртылташ ок лий. Ондак шыдыж дене Унай ден Лаймыр чӱчӱжлан вурсен язумат серынеже ыле, вара шоналтышат, возаш ыш тошт: могай шот. |
| 1911 |
Вашке паша гыч курскат толын шуэш, минь шкеже декретыште улам, кум тылзаш ӱдырна уло, Галя лӱмым пуэнна. Мытрийын вес ватыж деч кодшо Гена эргыжат мемнан дене ила, кумшо классыш коштеш, аваже черланен колен. Пачерна изи гынат, тыге илен толашена, — куанен ойла Тойгалче акаже. |
| 1912 |
Вашке курскаже тольо, саламлалтыч. Аймет тудым икымше гана ужеш — Урал марий улмаш. Акаже ӱстембак сийым погыш, кутырен шинчышт. Каяш погынышаш годым Гена эргышт толын пурыш, палыме лийыч. Вара Мытрий курскаже унам, вокзалыш ужатен, поездыш шынден колтыш. |
| 1913 |
Рвезе кече йошкарген лекме годым агытан йӱкеш помыжалте. Шагатшым ончале: кандаше шуэш. Тӧрштен кынеле, чияш тӱҥале. Водын Лаймыр дене, кутырен, Калегиныш каяш мутланеныт ыле. Отпуск жаплан тушто учётыш шогалман. "Ынде каенат дыр, мален кодынам чай", — шоналтыш салтак. |
| 1914 |
Вот, оралте коклам тӧрлыштымат, пӧртвуй ден вӱтам мо дене тумышташ манын шонкалем. Пареҥгыжым луктам тудо. Пужымат ямдылаш кӱлеш. Пагытем шагалрак шол, эше лу кече лиеш гын, чыла шукташ лиеш ыле. Таче пареҥгым лукташ тӱҥалнем, вара курскам деке каен, пу шот дене ойласен толман. |
| 1915 |
Шоляш, мемнан-влак уржам йоҥыштымешке, пуэтым Эскывай намиен кода. Эрла минь декем Роздольыш перне, вара Калтасаш коштын толына. Военкоматыште миньын эпташ ышта, тудын дене эрвелне ик полкышто служенна. Тольык тинь ялсовет гыч аватлан полыш кӱлмӧ нерген справкым нал, йӧра?. |
| 1916 |
Кастене коктын кинош кайышт. Фильм пытымек, Санька мӧҥгыжӧ куржо, Аймет клубеш кодо. Йолташыжын Лёня шольыж дене кутырышт, адресшым серен нале. Клуб деч вара салтак Можара ӱдырым ужатен кайыш. Тушеч волгалтшаш годым гына тольо, туштат йӧратен модыныт, коеш... |
| 1917 |
Эрлашыжым Аймет кечывал деч вара, вашкен, мӧҥгыш пӧртыл кайыш. Корнышто шӱмжылан ала-можо каньыле гай ок чуч, ала-мо лийшаш шижалтеш: "Авам дене иктаж экшык лийын огыл гын? Кайымем годым черле гай ыш чуч. Ала адак Саскавий ялыш толынат, минь укемлан йӱдыген". |
| 1918 |
Корнышто тидым-тудым кутырышт. Корнывожеш Аймет волен кодо. Ялсоветыште удостоверениешыже учёт гыч лекме палым ыштен, мӧҥгыш тарваныш. Ялым лектын, Амче эҥер воктен Кушна ял велке савырнен ыле, ужеш: ваштарешыже орван имне толеш. Аймет тураш шуат, чарныш:. |
| 1919 |
Ах, тинь, паразит, миньын кувам дене ӧндалалт коштеш да миньымак эше кыра! — манын, Ольош рвезе деке уэш толын пиже. Ынде коктынат пуракан корнышто почаҥыт. Икте-весыштым кузе лиеш, туге эҥдылыт. Нойымеш кучедалмек, коктын корно кок велне шӱлешт шинчат. |
| 1920 |
Мо лийынат, эргым? Шинча йымалетат какарген. Кредальыч мо? Эрла каяш погыненат, кузе тыгане чурий дене лектат. Эй, това-това, посанатым вашлийынат дыр? Ончыгече пурен ыле шол, йӱшывуя ала-мом куваж шотышто куктышто. Минь тудым поктен луктым. |
| 1921 |
Ие, сомылем ылят, вашке гына толын каем манын, тудын почеш пижын тольым. Ынде адак мӧҥгӧ вашкем, йочам шоҥго пелен веле коденам. Шаҥге, толшыла, Сылвийыште авалийшемын имнян изажым вашлийнат, мӧҥгем тудын дене кайынем, вучаш сӧрышат, тушко чошем. |
| 1922 |
Кай, акай, ынде эртен пытышым мом пургедат. Лийын, эртен, шӱмеш келге корнан сусыржо гына кодын, лучо ит ойлышт, — мане Саскавий. А, ушыштыжо кум кече годсо вашлиймашышт алят шӱмжым туржеш. Лиеш гын, таҥже дене эше ик тугаяк татым эртараш кӧна ыле да... |
| 1923 |
Лу шагат каслан Свердловскыш шуо. Багажшым перегыме камереш коден, билетым компостироватлаш вес пачашеш верланыше воинский залыш кӱзыш. Кассе ончылно калык шуко погынен, утларакше служитлыше, коклаште тыглай еҥжат коеш. Черетыш шогале. Ончыл-. |
| 1924 |
Слющай, дарагой, я не знаю, как тебе благодарыть. Ты мене спас, у нас не принято приезжать без падарка. Мене бы дома не поняли, панимаещь? Вот, вазми маи часы, ани очщень харощие, — манын, Айметлан кидшагатшым шуялтыш. Тудыжо ынежат нал ыле, но виешак пуымыжлан ыш сӧрвалтаре. |
| 1925 |
Тиньын ушет кайыш мо? Ала адак йӱктен колтышт? Вӱд ведраже тылат мо дене мешайыш? Такшат вӱдым от нумал, тидыжымат авай веле конден ыле. Курык йымач нумалаш ынде мылам йӧсӧ вет, нелашан улам, — манын, кӱвар гыч вӱдым погаш пиже. |
| 1926 |
Кузе вара илен толашет, йолташем? Миньым ужален налме порсын ялукет чот ырыкта?! Ала тылат уштарен оксамат тӱлышт, вожылдымо пӱтыремвоч! Верук ден когыньдам ужмем ок шу, ондалчык тӱшка! Ик ганат огына вашлий, шонышыч мо? Погымо письматым кызытат окет чай?!. |
| 1927 |
Кеҥеж мучаште Аймет шкаланже дублёрым ямдылаш пиже. Кок тылзе гыч увольненийлан министрын приказше лийшаш. Шке взводыштыжо Пермь кундем гыч кодшо ийын толшо Онтон Платовым ойырыш. Армий деч ончыч Сарапул ялозанлык техникумым пытарен, олмешыже сай вашталтыш лийшаш. |
| 1928 |
Семон изай, мый тыланет теҥгем пуэм ыле, ик шопкем йӧрыктен, пӱчкеден, ик тер шопке сорымым намиен пуэт ыле гын... Мыланем пеш кӱлеш... Ужмо шопкем клепкылан** пеш келшышыла чучеш. Шкат шинчет, мыйын имнем уке, садыгак тарлыде огеш лий. |
| 1929 |
Чыж-чож, чыж-чож йыгаш тӱҥальыч. Шукат ыш лий, шопке лый-й койын тайналте, рӱп веле шоктыш, воленат возо. Шиште рож тура шелын кайыш. Шелше гыч луй юшт веле койо, лектынат возо, кожла вуйышко кӱзенат кайыш. Сакар пычалым руалтыш, луй почеш чымалте. Куван Семон дене эргыже ӧрын кодыч. |
| 1930 |
Сакар луй почеш койын кодде куржеш. Луй ик кужу кожеш тыпланыш. Укш лоҥгаш шылын шинче. Сакар кож йымак толын шуо, онча: умбаке лум йогымо пале уке. Луй тиде кожыштак... Сакар кож йыр пӧрдын савырныш, луй ок кой. Сакар вес кож йымаке каен шинче, луй шылме кож гыч шинчажым ок нал... |
| 1931 |
Сакар луйым кидышкыже нале, шокшо капым кучен, ятыр ончен шогыш, вара лачышкыже пыштыш. Сакар кож велен эҥертыш: пуйто уло вийже луйым поктымо дене пытен, пуйто тудлан ынде тӱняште моло нимат ок кӱл... Луй!.. Сакарын кидыште шергакан луй!... |
| 1932 |
Кӧлан? Мыланем пылыш тӱҥеш? А не кочеш, шкаланет пуэм! — йӱшӧ ямшык тер гычше тӧрштен волыш да Сакар ончык толын шогале. Туге гынат, вигак Сакар дек пижаш аптыраныш, смола завод гыч толшо ӱдырын имне вуйжым кучен, лумышкыла шупшыльо, муш сола дене имньым чучын колтыш. |
| 1933 |
Ӱдыр тер почеш ошкыльо. Сакарат, ечыжым чиен, пӱнчерыш мунчалтен пурыш... Сакар шке декше миен шумешке Аркамбал Яшайын ӱдыржӧ нерген шоныш. Ӱдырын "изай" манме мутшо Сакарлан ала-молан сай ыш чуч гынат, "Микипыр Яшайым йодын пуро" манмыже ала-мом ӱшандарымыла чучо... |
| 1934 |
Кугыза апшатыш кая да кум пудан кестеным ыштыктен конда. Нӧнчык-патыр кучен онча, — "тиде ок йӧрӧ, кугурак кӱлеш", — манеш. Кугыза апшатыш кая, куд пудан кестеным ыштыктен конда. Нӧнчык-патыр кӱшкӧ шуа, пел кид денак руалтен куча. |
| 1935 |
Огыда ӱшане гын, кочмек наҥгаен ончыктем. Патыр-влак кочкыт, йӱыт, вара Опкыным ончаш каят. Мият, ончат: Опкын пондашыжым вож гычак кӱрлын коден да вӱрым йоктарен-йоктарен каен. Патыр-влак вӱр йоген кайыме кыша дене каят. Каят, каят, мланде рож дек шуыт: Опкын мланде кӧргыш пурен. |
| 1936 |
Нӧнчык-патыр олашке кая. Олашке пура. Ола мӱгыралт шинча. Пӱнчӧ-патыр ден Тумо-патыр ӱдырым тавален кучедалыт. Ӱдыр ден ачаже-аваже, оласе калык, кӧ талырак лиеш манын, ончен шогат. Нӧнчык-патыр ӱдыр дек мия. Нӧнчык патырым ужын, ӱдыр пеш куана. Ачажлан-аважлан, калыклан каласа:. |
| 1937 |
Калык Нӧнчык-патыр йыр погынат. Ӱдырын ачаж ден аваже ӱдырым Нӧнчык-патырлан марлан пуаш келшат.. Ӱдырын ачаже олаште кугу тӧра улмаш. Пӱнчӧ-патыр ден Тумо-патыр пеш вожылыт. Нӧнчык-патырын, сӱаныштыжат огыт шого, чодырашкышт каят. |
| 1938 |
Кудывечыште, леваш йымалне, еҥ куткыла шолеш. Южыжо кӧргӧ вӱта гыч терысым луктын кышкат, южыжо орвашке оптат. Кок-кум орва почела лектын кая, кок-кум орва почела толын шогалеш. Чужган кугыза, Яшай ден ӱдыржӧ толмым ала-кушеч ужын, лектынат шуо. |
| 1939 |
Шийын пытарымек, пуалташ, арвам нумалаш тӱҥалыт. Кырыме кылтажым пакчашак каваныш оптат. тынар шуко шиймаште арважат, пырчыжат шуко лектеш. Арважым керем дене пидын-пидын вигак сарайыш нумалыт. Сарайыш пакча гычла вигак кӱзаш лиеш. |
| 1940 |
Эрлашыжым Сандыр эре Чачи воктен кошто. Сандыр веле огыл, кече мучко Чачи ӱмбач вес еҥат шинчажым ыш кудалте. Тиде еҥ — Макар ыле. Шийын пытарымеке, теҥгечсылак южыжо кышылым чумыраш, южыжо пуалташ тӱҥальыч, южыжо кырыме кылтам нумалыт. |
| 1941 |
Ия, мо жапыште кӱзен шуын, мый эре эскерен коштымыс. Тудо тыйым теҥгечсек ваҥа... Яра кийышыжла тудын кояже чыгылтеш... У-у, ия вуй, мый але тыланет ушым пуртем, — мушкындыжым Сандыр сарай век рӱзалтыш, Тидым шоналта да Чачин шӱмжылан кызытат шуй веле чучеш. |
| 1942 |
Тый ачийым шужыктен пуштынат, а мый шужен кошташ ом шоно. Мыланем кочкаш шуко ок кӱл: мый кечеш икана веле кочкам. Пашам от ыште манат гын, мый тыланет молан ыштем? Тый садыгак мыланем нимомат от пу, чыла Йыванетлан пуэн кодет. Адакше тыланет ачий шуко ыштен коден. |
| 1943 |
Икана, мераҥым покташ кайыме годым, Сакар ала-кузе Левентей кугыза дене пырля лийын. Левентей кугызан пычалже пеш йытыра, кугуат огыл, лачак икшывылык. "Эх, мыйын тыгай пычалем лиеш ыле гын", шона Сакар. Шинчаже йӱлен-йӱлен кайыш да, Сакар чытен ыш керт, Левентей кугыза деч йодо:. |
| 1944 |
Луйым лӱен толмо эрлашыжым Сакар Лопнурыш Чужган Осып дек луй ден ур коваштыжым наҥгайыш. Сакарын мийымыж годым Чужган кугыза лачак кевытыштыже ыле. Сакар ончычын ур коваштыжым луктын пуыш. Чужган кугыза ур коваштым савыркален ончышат, шыман гына йодо:. |
| 1945 |
Сакар Чужган кугыза дене ӱчашаш ыш тӱҥал. Кузе ӱчашет? Чужган кугыза пеш шыман мутлана. Сакар чайым-сакырым, кремга ядрам, пел кремга пычалтарым, витле пистоным кевыт гыч нумал лекте. Аважлан кремга клендырымат Чужган кугыза шкак темлен пуэн колтыш. |
| 1946 |
Изиш подылтет гын, але иктаж ӱй ден мӱй гайым намиен пуэт гын, Филипп Афанасьевич йӧршеш вес еҥ лиеш: ойла, воштылеш, тыгыде-тагыде зияным пырчат ок уж. Кызытат, лӱмын подылтымо деч вара, тудо Стапанмытын, пашаштым пеш сайын принимайыш. |
| 1947 |
Корнышто Филипп Афанасьевич Стапан дене ыш мутлане, корно мучко ала-мом шонен кайыш. Пачерышкыже миен шумекше Стапаным изирак пӧлемышкыже пуртыш, ик чаркам шке йӱӧ, ик чаркам Стапанлан пуыш, вара ӱстембаке кагазым луктын пыштыш, кидышкыже ручкам нале да йодо:. |
| 1948 |
Григорий Петровичын чонжылан йӧсын чучаш тӱҥале... Ушыжо тӱрлыжымат шона... Кугу теҥыз... теҥызыште толкын... Пӧрт ора гай вӱд толкын-влак лупшалтыт. Вӱд-толкын коклаште шкет карап*. Карап шанчашла тышке-тушко лупшалтеш... Карап кӧргыштӧ Григорий Петрович шкетын... Шучко!... |
| 1949 |
Дворян-влак кулыштым яра кийыкташ огыт йӧрате. Василий Александрович Григорий Петровичын сӱмсыр шомакшылан вашмутым ыш пу. Пӧртӧнчыл омса воктене кандыраште кечыше кольчам шупшыльо, тунамак ала-кушто, кӱшнӧ, оҥгыр йӱк шоктыш. Шукат ыш лий тошкалтыш дене еҥ волымо йӱк шоктыш. |
| 1950 |
Ольга Павловна, теве тиде еҥ — кугуракым пагалыдыме, начальникым шотлыдымо учитель Григорий Петрович Веткан. Палыме лийза. А тидыже, куптыргышо куваже, мыйын ватем, поэт-влак семын каласаш гын, курымаш пелашем, — шутитлен ойла Матвей Николаевич. — А тиде вырляҥгыже ӱдырем лиеш. |
| 1951 |
Григорий Петрович ден Ольга Павловна музык нерген ойлаш тӱҥальыч. Тамара ното-влакым онча, Григорий Петровичын йӱкшым колыштеш, коклан уш висаж дене висен, ала-кӧ дене таҥастарымыла, пӱркыт гай шинчаж дене Григорий Петровичын кап-кылжым шереш... |
| 1952 |
Тыйын пашат, Зоя Ивановна, Тамарам пален налаш. Тудлан кернакак студенческий революционный кружокышто шогымылан Петербургым кодашыже верештын, але ӱдыржым Петербургышто приличне ашнаш пагалыме Матвей Николаевичын вийже ок шуто?. |
| 1953 |
Ончычшо тудо чыла руш еҥым марийын тушманжылан шотла ыле: "Те колонизатор улыда, те мемнам айдемыланат огыда шотло, те мемнан вӱрым йӱын лӧчаш толын улыда", манеш ыле. Кызыт ынде тыгай мутым мыланем ок ойло. А тышке пыкше кондышым... |
| 1954 |
Мыланем интересне, — коклашке Василий Александрович пурыш, — ну, мландыжым те ик верыш чумырен пуэда, а машинажым кресаньык мо дене налеш? Адак кум-ныл десятинылан могай машиным налман? Вет Америкысе кажне поян фермер витле-кудло десятин мландым куча. |
| 1955 |
Григорий Петрович, тый сонарым йӧратет? Тыгай вучыдымо мутым колын, Григорий Петрович трукышто нимом пелешташат ӧрӧ. Григорий Петрович, чынжымак каласаш гын, але марте ик тришкамат пуштын огыл. Кернак, изиж годым чӱчаш дене ӧршым кучен. |
| 1956 |
Ольга Павловна, сонарым кӧ ок йӧрате? Григорий Петровичлан киндым ит пукшо, только сонарыш колто. Шке эрыкше лиеш ыле гын, тудо школжымат кожлашке наҥгаен шында ыле. Григорий Петрович яндар южым пеш йӧрата. А кызытсе школышто шӱлаш йӧсӧ. |
| 1957 |
Кандаш ий революционер-влак коклаште коштмыжо Йогорым ятырак ыҥле еҥым ыштен, санденак тудо Столыпинский реформын акшым вигак умылен: тиде реформо кулак-влаклан веле келшышашлык, Йогор Аркамбал марий-влакым Столыпинский хуторыш лекме деч шӧраш тӱҥалын. |
| 1958 |
Панкрат Иваныч пытартыш жапыште пеш пушкыдо кумылан, Япарлан аракамат йӱкта, калачымат пукша, нимомат ок чамане, только иктым йодеш: Панкрат Иваныч Аркамбальский обществын кресаньыкше лияш приговорлан орол пӧртыш мия гын, Япар ден йолташыже-влак логарыштым ынышт чамане, чот кычкырышт. |
| 1959 |
Панкрат Иваныч ик Япарланак веле ок ӱшане. Землемер тудын горницыштыже пачерлан ила, — тудлан, мо кӱлеш, чыла ямде. Земский начальникат Панкрат Иванычын кевыт гычше сатум вучымеш утларак налаш тӱҥалын. Панкрат Иваныч ок чамане, пуа. |
| 1960 |
Осал пашанат сай велже уло. Панкрат Иваныч чоя. Тудо Аркамбал мландылан пайыш пура. Вара "шке" мландыжым ик вереш пӱчкыкта. "Шке" мландыже воктен Япарын мландыжым пӱчкыкта. Япар мланде. Панкрат кидыш пурде ок код. Моло йорло-влакын мландыштат, Япар мланде семынак, Панкрат кидым ончат. |
| 1961 |
Григорий Петрович ик могырымжо пеш умыла: поян помещик кокла гыч лекше земский начальникын ӱдыржӧ ден йорло марий кресаньыкын эргыже илыш корнышто таҥ тошкалын каен огыт керт. Кернак, Тамара пеш поро кумылан ӱдыр, нужна-влакымат пеш чамана. |
| 1962 |
Ик кастене Григорий Петрович волостной правлений гыч толеш ыле. Земский начальникын пӧртшӧ турашке шушашыже годым трук капка почылто, — уремышке Тамара лекте. Кенеташте Григорий Петрович нимом ышташат ӧрӧ: эртен каяш, але пелешташ?. |
| 1963 |
Поро кас лийже, Григорий Петрович! — Тамара, муфто гыч кидшым луктын, Григорий Петровичлан шуйыш, Григорий Петрович шыман гына изи кидшым кормыжтале. Олмешыже Тамаран кугу парняже Григорий Петровичын кидтупшым пеҥгыдынрак темдале. |
| 1964 |
Инспектор разрешенийым пуэн гын, кеч эрла гыч тӱҥал, — мане Григорий Петрович, Тамарам тӱткын ончале. Тамара тудлан тугай сай, лишыл еҥла чучо. Григорий Петрович Тамаран кидшым руалтен кучыш. Тамара кидшым шупшын ыш нал, шыман гына вашмутым пуэн воштылале:. |
| 1965 |
Шошо агам мучко шуктен, пакчаш ӱден-шынден пытарымеке, шудо солаш тӱҥалмешке, изиш яра пагыт лиеш. Тиде жаплан шке озанлыкыштыжат калык кугурак сомылжым пытара. Война деч ончыч ик паша ден вес паша коклаште пеледыш пайремым эртарат ыле. |
| 1966 |
Семекей Ачываевичат Кытымытын окнажым кужу тояж дене шолт-шолт-шолт пералтыш. Кува окнажым почылдал ончалале. Шинчаже начаррак ужешат, мемнам пален ыш шукто, очыни. А ош теркупшан, ош шовыран, ош пондашан кугызает кава гыч волен шогалше пӱрышымак ушештарыш, витне. |
| 1967 |
Пеш йӧра, пеш нӧра, — ышталале Сайтий кугызай. Теве мыйын чесем, — кӧршӧкым шуялтышыжла ешарыш. Пытартыш мӱем темышым. Тек тамлен ончышт. Теве вашке мӱкш-влак у мӱйым погаш пижыт. Айда олмешыже, марий манмыла, юмо ешарен пуыжо. А тылеч посна, шкеат палет, мыйын моло чесем уке. |
| 1968 |
Вара мучашкет кылден шынде, — Семекей Ачываевич мылам шӱдыш. Мыетат келыштарен гына тудым пижыктышым. Могыр тӱран кумда ош шовыч, ожнысо марий тистым ушештарен, вара мучаште изи мардежеш лойгаш тӱҥале. Тыге тудо шке сынже дене пайрем лишеммым ял калыклан эн ончыч увертарыш. |
| 1969 |
Мемнам, шоҥго-влакым, ида мондо. Мийыза. Опия кокадат тендам ужын куана, — ышталале колхоз вуйлатыше. — Сандр ден Лаюш лӱмеш кушшо йыгыр куэмат ончалыда. Моткоч мотор лийын кушкыт. А воктекышт тений ломбым шынденна, Женя ӱдырна лӱмеш. Мийыза. |
| 1970 |
Ынде Карпов чоҥгаташке нӧлталалте. Ял калыкым тудо сылне кеҥеж пагытым эше утларак сӧрастарыше пеледыш пайрем дене шокшын-шокшын саламлыш. Кужу ӱмырым, тазалыкым тыланен ойлыш. Шошо агам жапыште пытарымылан кажнылан таум ыштыш. Ончыкылык нергенат мутым лукто. |
| 1971 |
Те кӱкшӧ лектышан шурным ончен куштышаш верч лым лийде кучедалыда. Суапле пашада дене фронтышто мемнан Совет Армийлан тушманым кырен шалаташ полшеда. Тыгак мемнамат, войнан икшывыже-влакым, огыда мондо. Чыла тидлан таче ме тыланда вуйнам савена. |
| 1972 |
Моткоч кугу тау тыланда, Григорий Михайлович! — пайрем оза тышке колонным кондышо йоча пӧрт директорын кидшым кормыжтыш. А кугызайын кок велныже шогышо мотор Чачавий-влак уна деке чакемын. Толшетлан тумо лышташ оҥгупшым упшалтышт. |
| 1973 |
Мемнан тысе йӱла почеш тиде оҥгупшым модыш-ӱчашыште сеҥышыш лекше эй тале, эн чулым, эн мотор йыгытлан упшалтат, — мане тыгодым пайрем оза. — Но тиде йӱлам ме таче икмыняр уэмдена. Пашаште ончыкылык сеҥышда лӱмеш тыланда пуэна. |
| 1974 |
Но, пагалымем, фронтыштат тыгай минут южо годым лиеда, — шоктыш тыгодым пайрем кугызайын йӱкшӧ. — Икана мемнан деке передовойышкак куштышо да мурышо ансамбль толын лектын ыле. Тудат тыгаяк ужар олыкеш концертым шындыш. Мыланна моткоч келшыш тудо. |
| 1975 |
Миен шуым — пӱнчер кӧргысӧ тыртыш олыкыш мый гаем салтак-влак шыҥ-шыҥ веле темыныт. Могай гына часть чумырген огыл! Пехотинец ден артиллерист деч посна танкист-влакат ятырын койыт. "Мо тыгай?" — шонем семынем. Нигузе трукышто тогдаен ом керт. |
| 1976 |
Тунамак салтак-влак волгенче семынак веран-верышкышт шаланен пытышт, тунамак мемнан ӱмбак колымашым шке шулдыр йымаланышт нумал чоҥештен толшо фашистский курныж тӱшкам зенитка-влак уло кертмын шелышташ тӱҥальыч. Ындыже муро ю кавасе тул шӱлыш дене иктешлалте. |
| 1977 |
Чытамсыр чонан лийше кува ден кугыза коктынат Семекей Ачываевич дене вашлияш ойым пидыч. Пеледыш пайрем кечым шке кудыштыжо пыкше чытен лекше Аптылман кугызаже вес эржылан эрденак колхоз вуйлатыше деке ошкыльо. Пиалешыже вуйлатыше правленийыштак ыле. |
| 1978 |
Ончыза, ынде мом ойла! — Кытымыте кува кок мушкындыжым ваш перен колтыш. — Надыр шотеш наҥгайыме мунымат мондышыч докан! Тугак лийман, тугак лийман! — койдарен ешарыш. — Ик пийже кочкеш, весыжлан йолаже логалеш. Ужамат, шкеак нелын колтенат. Юмылан кумалаш пуымымат шотыш налын отыл... |
| 1979 |
Председатель йӱкшым иземденат ойлен тӧчыш. "Мыйын нимогай титакем уке", — манынат умылтарыш — шотым ыш му. Тототла гына коштан кува. "Кытымыте" лӱмжымак сула. Ялт тыгак тудо ажен кертеш манын, нигӧ тылеч ончыч шонен кертын огыл. Пытартышлан Аптылман кугызат тудлан шыдеште. |
| 1980 |
Шыпланет але уке, вувер кува! — Ӱстембалым уло кертмын мушкынденак кычкырале. — Ондален гынат, ондален огыл гынат — чын ыштен Семекей шольо! Пайремыште мунетым ял калык кочкын! Тунарак нужнаш кодынат гын, мий! Ик тесте олмеш кокытым кызытак оптен колтем!. |
| 1981 |
Товатат тӱнчыктарем! — кугызай пече меҥгым миен руалтыш. Шупшыльо. Но луктын ыш керт. Вара шинчажлан шудо коклаште пондо койылалтыш. Тудым налын нӧлталын ыле — Кытымыте лӱдмыж дене чоша веле. Йолжат мландеш ок логал, имнят поктен ок шу. |
| 1982 |
Кажнылан правленийыште келшыше паша пуналте. Апшат Савка чӱчӱ ден Шайдров Йыван шурно погымо техникым шотыш кондаш мутым пуышт. Шоҥго-влак сорлам пӱнчаш да савам таптен пӱсемдаш тӱҥалат келшышт. Но правлений гыч шаланышаш годым тушко трук Чемай толын пурыш. |
| 1983 |
Теат, детдом йоча-влак, войнан икшывыже улыда. Лаюш ден Сандр семынак, тендан ачада ден авадан илышаш кечыштат фашист кид йымалан пытен. Айста, пагалымем-влак, эрык верч шке илышыштым пуышо герой-влаклан нунын гаяк лияш товатлена!. |
| 1984 |
Икмагаллан шып лие. Чылан, шинчам кораҥдыде, йыгыр куэ ӱмбаке ончат. Очыни, тидын годым кажне йочан шинчажлан Семекей Ачываевич ден Опий кокайын Лаюш ден Сандр эргышт, кидеш винтовкым пеҥгыдын кучен, тушманым йӧршын кырен шалаташ ямде улшо онарле салтакла кончат. |
| 1985 |
Тый, Лаюш, нигӧ деч чулым, нигӧ деч патыр, нигӧ деч ушан, нигӧ деч мотор улат. Тый пеледыш пайремыште лийын шыч керт. Туге гынат фронтысо сеҥышетлан тумо лышташ оҥгупшым упшалтем, — Саня пелештыш. Вара оҥгупшетым куэ укшыш сакалтыш. |
| 1986 |
Ты минутышто нуным ончаш моткоч йӧсӧ лие. Тодылалтше кумылым нигузе чараш ок лий. Йоҥгыдо йӱкын шергылтше той пуч веле чылам помыжалтарыш. Куэ ваштареш шогышо отряд-влак пурлашке савырнышт. Вара команда почеш йыраҥ йолгорно дене коксагыз пасу велыш тарванышт. |
| 1987 |
"Тек шкет илен ончыжо, — семынже ӱдыржым шудалеш. — Теве Айтий Андрий завод гыч толеш гын, тунамак шке суртшо гыч кожен луктеш... Шкеак теве тышке аватым сӧрвален толын пурет але! Шотдымо икшыве! Ончыкем тыйым сукыктен шындем!..". |
| 1988 |
Но кажне тӱҥалтышын мучашыже уло. Ик кечын, Кытымыте уке годым, Печу трук Темырвай пӧрт туврашыште койылалтыш. "Тудлан тушто мо кӱлеш лийын?" — шонем семынем. Тудын тушко молан кӱзымыжымат, тушто мом ыштымыжымат пален шым керт. Вара тиде нерген йӧршын монденам. |
| 1989 |
Меат нунын мурыштым колыштын, мутланен-мутланен ошкедена. Кавашкат ончал-ончал колтена. Шке коклаштына шӱдыр-влак нергенат мутым луктына. Моткоч оҥайын койын йӱлат нуно. Кормыж дене шавыме сескемымак ушештарат. А йӱд пычкемыш. Нугыдо-нугыдо. Лу-лучко ошкыл деч торашке ужаш йӧсӧ. |
| 1990 |
Тиде тумо кӧргашан. Ӱлыч тӱҥалын кӱшкӧ шумешке тудын кӧргыжӧ пуста. Но кызыт тудо тӱрлӧ куштыра да кошкышо лышташ дене темын. Чыла тидым кайык-влак пыжашлан нумалыныт, витне. Туге гынат тумо кӧргет ӱлыч кӱшкӧ южым тӱньыкла чарныде шупшынак шога. |
| 1991 |
Тунамак сорта, йыл-йыл волгалтын, веселан йӱлаш тӱҥале. Пытартыш жапыште шуко орлыкым чытыше кува "Чыла шке радамже дене ышталтеш, чыла шотлан толеш" маншыла ындыже кумылзакынак шӱлалтыш. Ончычсо азапле ойган сынже вашталте. "Ынде чыла шотлан толешак", — шоналтыш тыгодым. |
| 1992 |
"Чылалан шке жапше", — манеш калык. Тыштат тыгак лие. Рож тураште йӱлышӧ сорта тулет кӧргышкӧ шупшылалтме гай лият — пуста пушеҥге кӧргыш темше куштырат чотыртаташ тӱҥале. Нимомат ок умыло кува. Ончычсыжлак веселан ончен шинча. Тудлан тумын кӱшыл рожлаже чонаҥме гай чучо. |
| 1993 |
Вара шоҥго саде сорта чӱктымӧ ӱлыл рожышкет ончал колтыш — шӱмышкыжӧ вӱр кышкалалте. Тумет пуйто кӱртньӧ коҥгаш савырнен. Мӱгыра веле. Ынде саде кӱшыл рожла гыч шикш гына огыл — тулак ловыкалт лектеш. Ӧрдыж гыч тумет тулым пӱргышӧ индеш вуян онарле кугу кишкыла коеш!. |
| 1994 |
Ончо, мо тыгай? Ош тӱняште кунар илем — нигунам уждымым ужам, — уржа пасушко ончышыжла, пожарный вышкыште шинчыше Алай шканже шке пелештыш. — Керемет тумылан чон пурен гын веле? Ялтак ӧрмашым кузе пушеҥге тыгай лийын кертеш. Пурак — пурак огыл, шикш — шикш огыл. |
| 1995 |
Аптылман ден Алаетат помыжалтыч. Ешартышыжлан тидын годым ала кӧ "Пожар!" манын кычкырал колтыш. Тидыже пожарник-влакым эше чождырале. Имньыштым содор гына кычкышт да тумо декыла кудальыч. Оҥгыр йӱк гына шоктен кодо. Колхозник-влакат тушкыла куржыч. |
| 1996 |
Викшым ойлаш гын, паша мыйым пешыжак ок азапландаре. Тунем шуалтын. Санденак докан яра улмо годым чонлан каньысырынак чучеш. Ала-молан тыгодым эҥгекым ыштен кудалтыше титакан еҥ олмешак шкендым ужат. Пуйто тыйын пашаш лекдыметланак война шуйнымыла чучеш. |
| 1997 |
Йӧра эше тыгеже кертам. Доктор-влак колышаш еҥым ылыжтышт. Нуно огыт лий гын, пытемак ыле. Теве эше ик кугу операцийым ыштышашышт уло. Тушманын осколкыжо шӱм воктенемак шинча. Тиде операцийжымак чытем гын, илыше кодам, очыни. Тунамже пырля лийына...". |
| 1998 |
Тунамак мый кагаз ластыкым нальым да ӱстел коклаш верланышым. Шӱжарем-влак ончыкем чернилам конден шындышт. "Ачайлан мемнан деч моткоч шуко саламым сере, — орлат нуно. — Тек вашкерак тӧрланыже да мӧҥгӧ пӧртылжӧ веле, мемнан нерген ынже шоно. Кажне кечын ме тудым вучаш тӱҥалына". |
| 1999 |
"Шомакем ала лачеш ыш тол?" — шоналтышым семынем. Тыгодым кӧ улмемымат ыш пале, очыни. Мыйымат пагыт сайынак вашталтен. Каенамжат тышеч изиэм годымак. Кызыт ешан пӧръеҥак лийын шогалынам да... йолташем-влакат ужыт гынат, трукышто тогдаен огыт керт, очыни. |
| 2000 |
Изи улмына годым меат, эҥер тӱрыш миен, вӱдым левыкташ йодын, серыште кушшо пеледышым кӱрлын, вӱдонлан кудалтена ыле. Вара иже, ӱмбал вургемнам кудашын, пушкыдо ужар шаршудыш пыштенна да йӱштылаш пуренна. Ӱшаналтын вет тӱрлӧ-тӱрлылан. |
| 2001 |
Кугызаетлан мыйын тиде койышем келшыш, витне. Шинчашкем порынак ончал колтыш. Но мый шкеже веле шӱлыкаҥым. Кудалтыме падырашем эсогыл моткоч изи вӱдоҥгымат ыштен ыш керт. Мардеж мешайыш. Вуж пуалтен колтышат, эҥер воштончышым тыгыде толкын леведе. |
| 2002 |
Илышыжат тунам неле лийын. Калык, кожлам куклен, мландым чараҥден. Вараже, тудым курал-тырмален, шурным ӱден. Мӱшкыр темышаш верч тудо йӱд-кече пашам ыштен. А кинде, тутышак манаш лиеш, шочын огыл. Ешартышыжлан чӱчкыдынак калык коклаште тӱрлӧ чер шарлен. |
| 2003 |
Тулык рвезылан шуко орлыкым ужаш перна. Чияшыже вургемжат, кочкашыже сукыржат лийын огыл. Йол ӱмбаке шогалеш веле — кӱтӱм кӱташ тарлалтеш. Тыге мӱшкыржым тема, пӱртӱс лоҥгаште капым пога. Топката туп-вачан, пеҥгыде кид-йолан йыгыт лийын шогалеш. |
| 2004 |
Опалай шкенжым шке ончалеш — тага манмыла, лач шкежак веле ончычсо сынан кодын. Вуйыштыжо саде шӱкшӧ теркупш. Коракат, очыни, тугаеш пыжаш опташ ӧреш. Капыштыже тумышан мыжер, пулвуйжо шӱтлышӧ, а йолыштыжо тошто йыдал. Эсогыл йолаш эҥырашыжат кушкедлен. |
| 2005 |
Опалаят илен-толын Эльян кундемлан эн мотор ӱдырым налеш. Налеш ӱдырым кугу сӱан дене. Тиде сӱан пӱтынь калыкын пайремышкыже савырна. Кум кече, кум йӱд сӱан ок лыплане. Тӱмыр-шӱвыр йӱкеш тавалтат гына! Чонеш логалше муро йӱкеш оръеҥ ден качым саламлат. |
| 2006 |
Кугызайын кугешныш мутшо дене келшаш гына кодеш. Тидыже вет Эльянын вий-куатшым, пашачылыкшым, усталыкшым, уш-акылжым да поянлыкшым ончыктышо негызакыс! Калыклан тудо сай илышым, ончыкылыкым тапта. Чоҥенытшат тудым наука ден техникын эн у йӧнышт почеш. |
| 2007 |
Каласаш? Шке от умыло? Шолын лекше вӱдын мурыжым колышт ончо-ян. Шӱм вошт лекше ойган муро. Йодшаш. Лиеш? Молан тыгай мурым мурет? Каласе. Колыштын-колыштын, муретым ала-молан умылаш неле. Семетат ынде вашталтмыла коеш. Кунамже муро йӱкетат кӱрылт кая. |
| 2008 |
Пасушто куралме аҥа ластыкын-ластыкын шемын койын кия. Кажне еш шке аҥаштыже мландым куралеш, шурным ӱдаш але пареҥгым шындаш, кыне ден йытынлан верым ямдыла. Эр эрденак кынелын, ял калык шке пай мландыжым куралаш вашка. Теве тачат. Почукын толмешкыже, паша ятыр ышталтын. |
| 2009 |
Микале Маринажым Арын вел гыч конден. Тудым ешыште шке ӱдырышт семынак йӧратеныт. Теве тачат Почук, аҥа гыч толмекыже, еҥгажлан вургем мушкедаш полшыш. Коктынак памашыш мушмо вургемыштым шӱалташ мийышт, акак-шӱжаракла койын, моло пашамат пырля ыштышт. |
| 2010 |
Иктаж кум-ныл кече гыч ӱдаш лекташат лиеш. Мланде ырен шуын, вӱдыжгыжат ситышын, пырчылан шытен лекташыже лач келшыше, — чайым подылшыжла оза мутым лукто. — Иктаж кум пуд уржам Метрийлан пуаш сӧрышым, урлыкаш ок сите мане, — мутшым умбакыже шуя Пӧтыр кугыза. |
| 2011 |
Почук, Мызеҥер ялыш Метрий изат дене пырля пырчым йоҥышташ каяшет логалеш. Тушто ложашыжат пеш чаплын тӱялтеш. Вашке Шорыкйол пайрем толын шуэш, еҥгатын родо-тукымжо йӱаш толыт, когыльо-перемечлан пеш ямле лиеш, — манят, мешакыш уржам опташ тӱҥале. |
| 2012 |
Мызеҥер ялыш ложаш йоҥышташ кайыме амал дене Почук Виктырым ужаш вашкен. А Виктырже, тиде кечын кузе лийшашыжым радамлен, Почукым шолышт коден, ялысе акаж деке конден да арня гыч веле Эчуш кува деке шешкылыкеш намиен пуртен. Тыге Почук Росковийыш савырнен, Виктыр вате лийын. |
| 2013 |
Ик кечын, эрак кынелын, Почук шочмо ялышкыже каяш тарваныш. Чевер кечан, лывырге шошо эр. Кӱшнӧ, пылвомышто, турий мура, шӱргым леве мардеж ниялта, йырваш сылне шошо озалана. Корнышто лавырат кошкаш тӱҥалын, корем серла ужар тӱсым налыныт. |
| 2014 |
Микале изажым, кучен наҥгаен, Сибирьыш колтышт, Пӧтыр кугызам ийготшо кугулан кӧра мӧҥгӧ колтышт. Куд угылан пӧртым пошкудо ялыш школлан рончен наҥгайышт, вургемым да тыгыде кырча-марча ӱзгарым калык коклаште пайлен пытарышт. Имньым, ушкалым, шорыкым, чывым укеан еҥ-влаклан пуэдышт. |
| 2015 |
Рушарнян Эчей йолташем дене поҥгым погаш кайышна. Ошпоҥгым кычалын, кечывал эртымеш пӱнчерыште коштна. Пиалешна, кок корзинка гыч погышна. Ошпоҥго вет тугай — шагал годым шкетын шочеш. Иктым муыч гын, воктенжак кумыт-нылыт але утларакат лийшаш. |
| 2016 |
Мый тудлан вашештенат шым шукто, вараш мландыш изиш веле волен ыш шу, кенета кӱшкыла чуй-й лие, тыгодым шуялтыме кок йолжо дене мландым удыралме гай ыштен шуктыш. Нӧлталте — йолыштыжо метр кутыш чоло кандыра гай шуйналт кечен, кадыргылын. |
| 2017 |
Тудо айдеме деч пӱсӧ шинчан, — йолташемлан умылтарем. — Эшежым вӱдыштӧ але шудо коклаште улшым огыл, а чараш лекшым кӱшыч эскера. Тидлан келшыше татым учырен шуктенат, ӱмбакше пикшла волен, почшо гыч руалтен кӱзен веле. Унчыли кечыше кишке вийдыме лиеш — вараш тидым пала. |
| 2018 |
Колто вуем, — Серёжа утлынеже. — Тый, Уляна, йоча-влакым йоҥылыш ончет! Ме эше зарядкым, эргочкышым ыштен огынал, а тый воспитательла кычкырашат тӱҥальыч. "Модышдам поген огыдал..." — оҥара Серёжа. — Эр гычак йоча-влак ӱмбак кычкыраш огеш лий. |
| 2019 |
А-а теве кожерыште ала-мо ик кож гыч весышке юртик тӧршталтыш. Ур. Тиде янлык икшывым эскерен улмаш. Шинчен-шинчен, рвезын модын пытарымыжым вучен шукташ тептер-чытыш пытыш... Пӱсӧ шинчаж дене ужын шуктыш! Оҥа-ай! Илыше модыш! Пырысиге гай. Айста пырля модына!. |
| 2020 |
Ур, почешыже поктымым ыш чыте, кожерла гыч лектын, шудылыкыш вончыш, тушечын — шкет шогышо курымаш писте тӱҥыш. Тыманмеш кӱжгӧ укш тӱҥеш верланыш. Йымен шинчын, йышт ончале. Чынак, йоча ден ур коклаште ойыртем кӱч вуй наре веле. Шемалге-сур янлык шинчасорта гыч ыш утло. |
| 2021 |
"Теве тыгеже йӧрыш. Тӱняште улмем арам огыл", — пушеҥге, кӱлешан сомылым шуктымек, уло чонжо дене йывыртен, шыже мардежеш тыгыде укшлажым модыктыш, пуйто чӱчкалтал-лывыргал нале. Айдемат чонжо куштылеммым шиже, порысым ыштен шуктышыла, тӱрлӧ сомылкаже дене шогылташ вашкыш. |
| 2022 |
Мый шошым помыжалтым-шочым. Лум деч олян-олян эрныше вӱдыжгӧ мланде да шыратыше чевер кече кугу Писте-Авам деч мыйым ашнаш нальыч. Ласка кумылыштым шижын, мыят лышташ леведыш йымач ош тӱням лӱдын-ӧрын ончальым. Нӧшмӧ капыштем кучаш лийдыме вийым шижын, вийнен, рыҥ шогальым:. |
| 2023 |
"Эше шуам, ончылтен каем", — шоналтышым, но ӱчашаш ыжым тӱҥал. Чынжымак, жап эртымеке, умылышым: ты чодыраште кӧ сеҥа — тудо ила. Ик родо-тукым пушеҥге-влак ваш-ваш полшен эҥертен шогат. Шке коклашкышт весым пурташ: ни-ни! Пураш тоштшыштым ӱмырышт мучко темден шогат. |
| 2024 |
Но Сидырын зонышто пашам ыштен шер темын. Адакшым рецивидистлан эрыкыштат — "не положено". Кид весылан чыгылтеш. Вес уремыште шкет ӱдырамаш ялсовет секретарьлан шога. Кодшо гана "шындаш" полшыш. Кече мучко — пашаште. Йӧнлӧ-йӧнлӧ. |
| 2025 |
Ӱшанен вучен икмыняр идалык эртыш... Ялыште йырваш у пӧрт-влак чоҥалтыт. Моло суртлаште илыш шолын тӱзлана, чӱчкыдынак гармонь-тӱмыр йӱк у ешлан, у илышлан тӱҥалтыш нерген шижтара. А тыште — шып. Тунар шып — южгунам ты тымык пылышчорам кушкедеш.... |
| 2026 |
Пӧрткӧргӧ гыч куанен чот кычкыралме йӱк шокта. Изи чывигым кучен, Марпа (85–90 ияш шоҥго кова, сарын ветеранже, черле, шкетын ила) куржын лектеш. Шовыч ӱмбач пилоткым упшалын, оҥыштыжо изи юмоҥа кеча, чиемжат пеле-пула. Куанен куржталеш, уло йӱкын кычкыра. |
| 2027 |
...Школыш коштмо пагытемат лийын! Тольык нылымше класс марте веле коштынам... чияш уке, кочкаш нимом. Тунам война тӱҥалын ыле уже. Ага... Тетла школыш шым кай, моланжым ом каласе... Но мылам тушто эн чот утренник келша ыле. Кугу коридорышто погынена — концертым шындена. |
| 2028 |
(Ваштарешла суртым ончыкта.) Микалыже — теве! Тыште ила ыле... Мыйым йӧратен! Мыйжат йӧратенам... Микале, гармонет лук! Муралтена!.. (Шыпак ойла.) Адак ачаже ок колто дыр... Кадырнер Мичука! Ой... Дмитрий Васильевич, эргычым колто, колто! Гармонь шоктымо дене мӱшкыр ок пиж!. |
| 2029 |
А эргыже — Микале — сай ыле. Мурыштем тудым воштылын муренам гынат, ок сыре ыле. Йолташыже-влаклан "Мыйын нерген мура" манын кугешнен коштын. Школыш пырля коштынна, пырляк модын куржталынна. Тудо мылам мӧҥгыж гыч йыштак киндым, шӧрым нумалын... Нунын ыле дык. |
| 2030 |
...Марий республик гыч тунам 100 марий ӱдыр Ленинградысе аэростатный частьлашке логалынна. Ладожский ер гоч вончымына годымак бомбёжко тӱҥале. Мыняр салтак, тушманым чак ужде, туштак колыш... Мыйже кузе илыше кодынам?.. а? (Юмоҥажым ончалеш.) Ала тыяк мыйым араленат?. |
| 2031 |
Ах, Микале, тӱсетше, койышетше, гармоньым шокталтыметше тачат шинчаончылнем! Тый палет, мемнан эргына лач тыйын гай коеш. Тый тудым ужын отыл, но пале: шинчаже канде-канде, ончалеш да... пуйто тый воктенем ылыжын шогалынат... Микале, пырля лийме ик татнамат мый монден омыл... |
| 2032 |
Нунын классыштыштак Миша тунемеш. Тудын мотор ручкаже уло. Ший гай тӱсан, а кечыште волгалтеш. Икымше гана ужмыж годсекак Эля тиде ручка нерген шона. "Мыйын тыгай ручкам лиеш гын, тӱняште эн пиалан лиям ыле", — тыге ик гана веле огыл кандаш ияш Эля шонкален. |
| 2033 |
"Тыште шӱртӧ паҥга-шамыч яра веле кийылтытыс. Кудывечым ӱштшыштла шӱкшак ведрашкат кудалтат дыр. А мый кеч иктыжым авамлан наҥгаен пӧлеклем гын, ну чот йывырта вет!" — шоналтыш семынже изи рвезе да йыштак канде тӱсан шӱртӧ паҥгам кӱсенышкыже чыкыш. |
| 2034 |
Изи Мишук, аважын пеҥгыдылыкшым умылен, Колюшмытын пӧртышт могырыш лӱдын-лӱдынак ошкыльо. А шкеже шонкала: "А трук чынже денак нине шӱртӧ паҥга-шамычым шотлаш тӱҥалыныт да икте ок ситым рашемденыт. Вигак умылат вет: мый налынам. Мом ышташ?". |
| 2035 |
"Пытышым, чечас аваже мыйым шаньыкше дене пера", — шоналтыш изи Юрик да лӱдмыж дене ферме велыш тыртыктыш. Куржеш, а шкеже изи ушыж дене шонкала: "Мемнан еш уланрак лиеш гын, мыйынат тамле коробкам лиеш ыле. Тунам тыгай намысыш ом пуро ыле!". |
| 2036 |
Тыге ик кече эрта, весе, пеш вашке ик арнят эртен кая. Ынде Шорыкетат, мален-мален, пеш ноен. Ик мотор кечын чодырашке каяш шонен пышта. Шке семынже шона: "Каем чодырашке. Ончыктем мый нунылан кӧ тугай йолагай, чылаштым сеҥем!" Тыге Шорык чодырашке ошкылеш. |
| 2037 |
Вашпижмаш кайыме годым корно дене сонарзе ошкеден. Йӱкым колын, оптыш деке лишемеш. Коремыш ончалеш, а тушто коя Шорык ден шоҥго пире кучедалыт. Сонарзе писын пирым лӱен шуа. Тыге йолагай Шорыкын илышыже аралалт кодеш. Кунам Шорык сонарзылан таум каласа, шоҥго коча вашешта:. |
| 2038 |
Тул волгыдо дене йӱд пычкемышым корен пӱчкын, шем кугу ора Тошлемыш кудал пурыш. Малыше изи ял тунамак помыжалтмыла лие: тыштат-туштат пий-шамыч йӱкым пуышт, вӱташте ушкал ломыжалтыш, Марпа куван агытанже яндарын мурен шергылтарыш. |
| 2039 |
Неле сумка дене мӧҥгыжӧ миен пура, погымо кинде падырашым коҥгаш кошташ опта. Ноен коштын — каналташ возеш. Кынелешат, сомыл дене коҥга аҥыш ончалын, нигузе шарнен ок керт, кузе тушко кинде логалын. Шкенжын вер укеат, Мытыри Семон кошташ конден, шоналта. Шканжак намиен пуа. |
| 2040 |
Шем кугу ора кок окнан изи пӧрт ончылан чарналтен шогале. Логинов Денис кугорно гыч вигак машинавечыш савырнынеже ыле. Но мом тудо конден, кузе таҥ ончылно моктанаш огыл, кузе тудлан ончыкташ огыл! Пасуш лектеш гын, вара кунам ужеш?. |
| 2041 |
Пӱралтын, Варук, пӱралтын... — Денис ӱдырамашын пӱтынь кап-кылжым ниялткален кучылтеш, умшашкыже пызна. Мланде ӱмбак волтыде, капка воктенысе олымбаке конда, ончыкыжо шында, мыняр кертмыжым пинчак кӧргыш пурта. — Комбайным шындемат, толам веле. Йӧра мо?. |
| 2042 |
Эргыжым вучен шуктыде, кастене малаш возо, но йӱд рӱдыштӧ трук помыжалте. Такшым Васли Йыван ласкан мала, ни шучко омым ок уж, ни ок пошырно. Южгунам кастене могай могырын возеш, эрдене тугак киен кынелеш: ок пӧрдал, леведышымат чумен ок кышке, ош простыньымат ок турж. |
| 2043 |
Васли Йыван уэш малаш вочнеже ыле — ыш воч, кидым веле лупшале. Мом так арам пӧрдалаш, ынде садак омо вашке ок тол... Чийыде, ош тувыр-йолаш денак йоҥгыдо кудывечыш лектын шогале — тунамак пушкыдо, йытыра кумылжо мӧҥгеш пӧртыльӧ. |
| 2044 |
Кече сайынак пелта. Пуракыште чыве-влак йӱштылыт, аркаште вӱраҥлыме ола презе шога, шеҥгел йолжо дене пӱтырналтынат, эртак чумедылеш, кочкашат ок ярсе. Калык огеш кой, тыгыде йоча-влак гына иктын-коктын куржталыт. Ӱлыл мучаште товар йӱк шокта. |
| 2045 |
Мытыри Семон шкеже кужу капан, патыр пӧръеҥ, могырыштыжо уто коя уке. Ӱпым кужум ок кучо, пондашым шуэн нӱжеш — ӱпшым тӱредме годымак веле. Тылзе мучаште ончет — вуйжо, оҥылашыже йыклык ошо, пуйто кеҥеж рӱдыштӧ ӱмбакыже ош лум велын. |
| 2046 |
Тӧвӧ тудо лукым тӧрлен локшич, — ончыкта Мытыри Семон, шкеже вуйымат нӧлталаш ок ярсе. Пӱжалтын, нер мучаштыже яндар вӱд пырче кеча. Майкыжымат кудаш кудалтен. Могыржо майке олмышто кечеш кӱын огылат, ош майкым чийымыла веле коеш. Шӱйжӧ вӱр гай йошкарген. |
| 2047 |
Васли Йыван кашта вуйым йывыртен руалеш, товарым тушан кода. Ондак сырам канен-канен йӱэш, ночко пондашыжым, ӱштылешат, йолым шуялтен, канаш шинчеш. Козырев Прокой ден Порис Ванюат тыгак ыштат. Сурт оза веле канаш ок шоно, витне, локшинчеш да писе шинчаж дене висалтен онча. |
| 2048 |
Мыйын пӧртемже икте веле, калтак, — ышталеш Порис Ваню, пуракан кемжым шанчаш дене ӱштылешат, шке мутшым умбакыже шуя: — Япыкым посна луктынат, Аркашет але ӱдырым налаш йӧршӧ кушкын огыл. Ала Римма ӱдыретым ялыш илаш кондынет? Такшым тиде пӧртшым кӧлан нӧлтет?. |
| 2049 |
Ойлат вет: илыш курымышто пӧръеҥлан ик пӧртым нӧлтыман, ик эргым ыштыман да кум пушеҥгым шындыман. Тиде пӧртым ыштен шуктем гын, вара мый кок пачаш чылажымат шуктенам лиеш, — моктанен кутыра Мытыри Семон. — Чылаштымак колышташ гын, илашыжат нимолан. |
| 2050 |
Учёный семынак кутыраш тӱҥальыч, — Порис Ваню адак коклаш пурен ойла. Кеч-мом кутырышт — тудлан, витне, керек, ни чонешыже ок пиж, ни ушешыже лакемалт ок код. Кӱлдымашым курыктыл шинчылташак пала огыла. Садлан, очыни, Мытыри Семон ты гана ыш вашеште, кидым гына лупшале. |
| 2051 |
Мытыри Семон кечым ончале — кечывал турам эртен. Ӧпкелалтын шӱлалтыш: жапым чарен шогалташ кечыжымат, вӱраҥ кандыра дене йолыштен, мӧҥгеш шупшылаш лийже ыле. Пашалан пижеш гын, тудо шкенжымат, ешыжымат, тарлыме еҥ-шамычымат ок чамане. |
| 2052 |
Тамлын ӱпшалтеш, манат? Шужен коштат вет? Теммешкетше иктаж гана кочкынат мо, уке? — игылтын воштылыныт. — На, шӱш! Кеч ик гана огым манмешкет логаретым теме! — Мытыри шке кидше денак Васлий умшашкыже пырчым кормыж дене шӱшкын. |
| 2053 |
Хе, пошкудо! — мыскылен пелештен тудыжо. — Родак онал. Родо лийына гынат, мый тыйым нимыняр ом чамане ыле. Пошкудын пытартыш киндыжым удырен луктынат. Темдыме! Ынде тем! Колет гын, шуженак от каваре. Вес тӱняш мӱшкырым темен кает, — чумалын, ӧрдыжкӧ кораҥын. |
| 2054 |
Ӱстел кокла гыч Мытыри Семон нигӧ деч ондак лекте. Чайгоркам кучен шинчын, умбакыже мом ыштышашым, кас йотке мыняр ыштен кертмым шонкалаш пиже. Порис Ваню тамакым пижыктыш. Васли Йыван товарым кидышкыже нале. Поркой гына ӱстел коклаштак чай дене мутайкала. |
| 2055 |
Шкат палет, ачай, у комбайныште эртак иктаж-мода ок сите. Я корнеш йомдарен кодат, я завод гычак колташ мондат... Ала ончалат ыле, тӧрлен пуэт? Эрла-кумышто уржа-сорла тӱҥалеш. Илья Степанович шкак: толнеже ыле, оҥай огыл, мане. |
| 2056 |
Воктеныжак йыж-йож шоктышат, Денисын шонкалымыже кӱрылтӧ. Ончал колтыш — ачажын кемже. Тудым тӱжем кем коклаште пален кертеш. Эртак тиде кем денак пашаш коштын, пасу мучко лавырам, пуракым поген, таганже тошкен ягылалтын. Пуйто нигунам пытышаш огыл, пуйто ачаже кудашашат ок шоно. |
| 2057 |
Кӧ шукертак тошто дене ышта докан. А комбайнерым муаш ок лий мо? Мемнан дене уке гын, иктаж-могай озанлыкыште утат уло докан да... Тошто гынат, молан тудым яра шогыкташ? Иктаж-мыняр да тӱред кертеш. Тыгай тургым жапыште тоштыжат пеш йӧра. |
| 2058 |
Васли Йыван оборотым иземдыш, икшырымын мӱгырыктыш — тек комбайнын чыла детальже ӱйыштӧ сайынрак мушкылт пӧрдеш, икте-весылан тунемын йыгалтеш. А шкеже пылышым шогалтен колыштеш, кажне приборым онча, кидшым моторыш тушкалта: мом пылыш колын ок шукто гын, кидшӱм шижеш. |
| 2059 |
Ме тыште коклаштына кутырышна, шот ыш лек. Ала тый полшет ыле? Кузе шонет, Иван Васильевич, кӧлан тудым пуаш? Кӧлан ӱшанаш лиеш? — совхоз директор шоҥго комбайнерым тӱткын онча. Кужу капше ок тарване, кӱляш ӱпшӧ дене мардеж модеш. |
| 2060 |
Мушкындым ужын, Денис вӱр гай йошкарген кайыш, ӱшкыжла ончалят, кынел шогалын, ваштареш тарванынеже ыле. Пӧтыр шольыжым кынервуйжо гыч кормыжтен шуктыш. Векат, кӱлеш годым изаже шкенжым кучен сеҥа. Туге гынат Денис верже гыч сӱмсырын кычкырале:. |
| 2061 |
Шӧрла! — пеҥгыдемда Денисын ачажат. — Тудо тугаяк. Самырыкем годым мыят тыгаяк ыльым, — эргыжын койышыжым ужын, рвезе жапшым шарналта, эргыжын куржын колтымаштыже шкенжым ужеш, семынже шыргыжалеш. — Ида ойгыро, шӧрла. Эрлалан чыла пыта. |
| 2062 |
Но вет тый шоҥго улат, тазалыкетат томам, — коклаш пура Максимов. — Кертат мо?.. Шкат палет вет: уржа-сорла жапыште малашат шагал логалеш, пашат шӱй даҥыт. Шокшышто каньысырештат, пуракымат нелаш верештеш, лавырамат келаш, южгунам кылметат. |
| 2063 |
Мо... огыда ӱшане мо? Первой мо уржа-сорлашке лектам? Тургым мучко таза лияш тыршем. Мылам огыл гын, кӧлан вара ӱшанеда? Вет шукерте огыл гына комбайн гыч волышым. Шотлыза-ян, кум ий лие, совхозышто пашам ом ыште. Пенсийыш лекмекат кок ийым ыштышым. |
| 2064 |
А тидым тый арам ойлышыч, Сапте, — шуйдарен, сырымыла пелешта Васли Йыван. Окса шомакым колмек, тудлан туге чучо, пуйто ӱмбакыже озыркан мардеж йӱштын пуале. — Арам, йӧршеш арам... Тыге шонеда гын, мый лучо тендан деч каем, ик минутымат ом шого. |
| 2065 |
Вуеш ит нал, пагалыме Иван Васильевич... Йыван чӱчӱ... — директор тудын деке лишеме, вачыжым ниялтыш, кидшым кучыш. — Тидым Сапте чӱчӱ шоналтыде ойлыш. Ынде тудым мӧҥгеш кучаш ок лий — пӧрткайык огыл. Ит вурсо, пожалуйста. Ме шкенам южгунам сорлыклен огына мошто. |
| 2066 |
Ане, тынаре... Мый тыге шоналтышым: вашке, ну, тунаржак вашке огыл, конешне, мемнан пеш кугу пайремна толын шуэш. Тудым чумыр марий калык пайремлаш тӱҥалеш. Юбилейым манам. Ноябрьыште Марий автономийым кечыже лиеш. Вот... Тудлан мыйын тиде паша пӧлекем лиеш. |
| 2067 |
Васли Йыван, шоналтыде, нимом ок ойло. Тудо эреак ушым налын кутыра, пуйто ик мутлан вес келшыше мутым кычалеш. Муэшат, висалта, воктекыже пышта. Эше ончалеш, икте-весыжлан келшат мо, сӧрал улыт мо? Кызытат пытартыш шомакшым шоналтен каласыш. |
| 2068 |
Тудымат муына... Теве мом каласем, Илья Степаныч! Тока ме, шоҥго-шамыч, шотлен шинчышна: Тошлемыштак але ыштен кертшым лу утла еҥым кычал муын улына. Нунымат пашаш кычкыман. Тыгай тургымышто ик еҥат утыш ок лек. Нуно кычкырымым вучат, колхозыштым монден огыт керт. |
| 2069 |
Тыге гын, тений мый уржа-сорла верч пырчат ом ойгыро, — иктешла Илья Степанович. — Игече гына сай шогыжо... А тиддеч посна вет, шийын налме деч посна манам, йолташ-шамыч, — шарналтыш тудо, — эше валокыш тӱред оптыман. Те тидым монден огыдал?. |
| 2070 |
Тений окса кӧн уке? Мемнан годым веле вожын йолаш дене куржталынна. Тудыжымат шке куымо вынер дене урген пуэныт. Ни кочкаш уке ыле, ни чияш... Тений чыла уло... Тыландат тыгай тургым пагытыште совхоз пашашке лекташ уто огыл ыле. |
| 2071 |
Тачеш сита, — Мытыри Семон лушкымыла лиеш, сырымыж дене ушкалла пош-ш шӱлалта. Порис Ванюм ончен, шкенжым чара вачыж гыч совен колта, яндар йӱкым луктеш, но шыҥам пуштын ок керт. — Эрла нӧлтал шындена... Такшым еҥ кӱлеш ыле. Полшаш. Пырня вет. Вий кӱлеш. Тый вет садак толын от керт?. |
| 2072 |
Телевизорым ончем... А мом мылам ышташ? Саде "Кинопутешествий клубетым" ончыктат. Гималай курыкым. Дотово сӧрале... Тӱняште могай калык, могай янлык ок иле улмашын. А мый ондак, мланде ӱмбалне Тошлем ялем веле шинча, шоненам. Пуро, ончена. |
| 2073 |
Тьфу! — марийже сайынак шӱвалеш. — Мый нунылан апшаткудо гыч чойн дене ыштен кондем. Иктым огыл — иканаште шымытым. Ӱмырем мучкылан ситыже! — шке шыдыжым тыгай шомак дене луштараш тӧча. — Ик сӧснажымак пала... — вӱташке пурен кая, семынже вудыматылеш. |
| 2074 |
Вӱтам эрыктен пытарымек, пакчашке лекте. Мӱкш омартам ятыр жап ончен шогыш. Изи пашаче-влак лым огыт лий, мӧҥгеш-оньыш чоҥештыл коштыт, вошт койшо вичкыж шулдырышт дене выжгыктат, шке сомылыштым шуктат. Вашке кокымшо гана мӱйым кӱзашат жап шуэш. |
| 2075 |
Рундыкышто Надя шогылтеш, урем гоч ала-кушко торашке онча. Ончымо верыштыже Йошкар-Ола шинча. Кечывалым кеч-мыняр кӱтӧ — от уж, мӱндыррак, викше иктаж коло меҥге лиеш. Пычкемыш йӱдым олан ӱжараже пеш сай коеш, ошалгын-чеверын волгалт йӱла, пуйто кава тӱрым торасе пожар авалтен. |
| 2076 |
Денис сеҥен кутыра гынат, верыште шинчен ок турко. Кынелеш, мӧҥгеш-оньыш коштеш, окна янакыш эҥертен шогалеш. Чурийже я какарга, я чеверген кая. Тудо шкат умыла: ачаже чыным ойла. Садлан утыр сыра, сырымыж дене утыр каргашымыже шуэш. |
| 2077 |
Имне денат, йолынат, неле котомкам нумалын, кугорныш поче-поче лектыныт. А игече шокшо-шокшо шоген. Машина, яраимньын кудал эртен, кавашке пурак ора нӧлталтын. Васли Йыван тунам лачак пареҥге аҥаште шӱкшудым кӱрын. Шудыжымат палаш йӧсӧ — пурак, пурак. |
| 2078 |
Сурт оза кырт-карт пурлалешат, ӱстел кокла гыч лектеш. Эрдене пеш кочмо ок шу. Вара иже, кече нӧлталтмек, мӱшкыр шужа. А ӱдыржӧ шинчынат огыл, алят, витне, омыжым поктен колтен ок сеҥе. Уэштеш, чытырналт колта, эҥер серышке луктын пыштыме колла коеш. |
| 2079 |
Ача ден ӱдыр почела тарванат, уремыштат тыгак ошкылыт, огыт мутлане. Васли Йыван пеш палынеже: Надя пашаш окотан, шке кумылжо дене кая але ачан шомакшым гына колыштеш. Молан йодышташ шона гын, шке каласа. Такшым эрдене шке кынеле, нигӧ ыш кычкыре. |
| 2080 |
Мо вара? — яндар йӱкым луктеш Надя. — Кужу телыже молан? — тудо брюкым, изажын тувыржым чиен, вужга ӱпшым картуз йымакыже шылтен. Оваргыше оҥжо ден тӱвырген чымалтше эрдыже огыл гын, рвезыланат шотлен кертат. Мом ыштет, шке манмыжла, кушкеш айдеме, олян-олян чевер ӱдыр капым пога. |
| 2081 |
"Керемет Денис, эртак тупела ыштылеш. Ала лӱмынак? Ала чылаштым шыдештараш шона? Ваштарешыже шогалтынеже?.. Теният тудак ончыл верыш лектеш гын, айдеме йӧршын пужлен кертеш", — сырен шонкала Васли Йыван, пӧръеҥ-влак деке пӧртылеш. |
| 2082 |
Кечывал кочкышым ыштымек, Васли Йыван каналташ вочнеже ыле. Койкыш гына шинче, тояжым эҥертен гына шогалтыш, ужеш: икшывыже-шамыч ювыге толын пурат. Ондак Денис содомлен пурыш, диваныш лоптык шинче. Кидше, вургемже лавыран, шыдын шӱлыштеш, вуйжым ӱшкыжла сакен, окнашке ончыштеш. |
| 2083 |
Куржталыт, — Ольга пӱкеныш тулшол ӱмбаке шичмыла шинче, кызытак мардежла тарванен каяш ямде. Ушыж дене шукертак мӧҥгыштыжӧ докан, сурт сомылжым ыштылеш. — Уке, шинчаш ом ярсе, — шуршыла писын кынел шогалеш. — Мый лучо варарак толам, — лектын кая. |
| 2084 |
Роберт кажне йодышлан вуйжым рӱзалта, кочаж деч утлен каяш тӧча. А Костинын ватыже, Маша, руш Майра, ала-кузе марла тунем шуын, кыдач-покшеч пелешткала, умылаш чыла умыла. Шкеже тудо, Кестенже, марла кутыраш ава шӧрым кочкын тунемын гын, монден ок керт. |
| 2085 |
Сита, сита, тыгежак ок кӱл! — коклаш пура Костин, кынелынак шогалеш. — Тый, ачай, мудречла кутыраш тӱҥальыч, моткоч ушан шомакым ойлышыч. Шкак шонен муынат мо? — ешыште ылыжше тумам йӧрташ манын, шомакым вес йогыныш кусараш тырша. |
| 2086 |
Чыланат палат, мый веле нимат ом пале, — кугун шӱлалтыш сурт оза. "Ала ынде озаланат огыт шотло? Ала олмышкыжо Денис кӱзен шичнеже? Тыге гын, тудо, Васли Йыван, чакнышаш огыл! Шоҥгылыкымат, пенсийыш лекмымат ончыде, пуымо мутым пеҥгыдын кучаш!" — семынже шоналтыш. |
| 2087 |
Чыланат шып шинчат, ӱстембаке ончат, Денисын кидыште кӱртньын яндарын мурымыжым колыштыт, пуйто ачаштын медаль ден орден-влакшым первый гана ужыт. Тиде тыгак манашат лиеш. Йочашт годым ужыныт, кученат онченыт, нелытшымат висеныт, вара шинчаштлан пернен огыл. |
| 2088 |
Йокрок, — кӱчыкын вашешта Костин. — Кужу телым мом ышташ тӱҥалман? Тынар ий кум пӧлеман пачерым вучен илышым. Ынде тудым шуэн кодаш? Уке-э. Ватемат нигунам ялышке толаш ок келше. Ӱдыремым музыкальный училищыш пуэм... Уке-э. Каналташ толаш лиеш. |
| 2089 |
Эрге, ӱдыржӧ-влак дене чон почын мутланаш шоныш — ыш лий, ала-можо почылт каяш ыш пу. Ик еш гыч улыт гынат, ик суртешак шочын кушкыныт гынат, икте-весым ышт умыло, ешын кылже ыш пеҥгыдем. Кӧ титакан? Ала шкежак тудо, Васли Йыван, кутырен ок мошто, чоным почаш лӱдеш. |
| 2090 |
Кажне тынысле кече сарын ветеранже-влакым Сеҥымаш кече деч эре торашке да торашке ойырен наҥгая, шарнымаш гына эртак тушко, сар жапышке, пӧртылеш. Торашке ойырен наҥгайыме дене шарнымашыжат писын аҥысыремын толеш — мемнан коклаште илыше ветеранже-влак кече еда шагалемыт. |
| 2091 |
Тыныс илыш озыркан тул лоҥгаште шочын, тудо ик айдемын шӱм воштшо гоч огыл, а пӱтынь совет калыкын шӱм-мокшыж гоч эртен. Тыглай кечылаште сусыр ала-кузе мондалтеш гын, войнам шарналтыме годым, Сеҥымаш кече вашеш ала-молан изи сусыржат утыр пеҥеш, илышаш кечым утыр кӱчыкемда. |
| 2092 |
Кенета йӧршеш палыдыме медаль логале. Васли Йыван ниялтен онча, кидыштыже пӧрдыктылеш. Кунам тудым пуымо, молан — нигузе шарнен ок керт. Шкенжын шокте гай рожан ушыжым вурсен, жап эртымылан колянен, шинчам почеш, копаштыже кийыше йыргешке кӱртньӧ калайым ужеш. |
| 2093 |
Саде медальоным почат гын, тушто какаргыше кагаз ластыкыште возымым ужат: ешетын адресше — мотор Марий кундемын ик ялже, званий — йошкарармеец, шочмо ий — латвизымше. Пуштыт гын, похоронный командылан палашыже, мӧҥгышкӧ похоронкым колташ. |
| 2094 |
Умбакыже Курек ден Белгород олала кокласе пӱгӧ. Прохоровка, Суворово, Петровка ял-влак. Ынде Прохоровкыжым тӱня мучко палат. Витле суткам йӱдвошт-кечыгут кучедалыныт. Кушеч ӱнар погынен, вий лектын? Вурс ден вурс тавадаҥ шогалыныт. Могайже сеҥа? Рур але Урал вурс?. |
| 2095 |
Теве "Ветеран труда" медаль. Моло медаль-влакшым, фронтышто лиймыжлан, тушман дене вӱрым йоктарен кучедалмыжлан, сусырген толмыжлан кажне ийын Сеҥымаш кече годым пуат. А йошкар коман грамотыжо мыняре! Чыла тиде тудын, нигӧ шупшын налын ок керт. |
| 2096 |
Васли Йыван штурвалым пеҥгыдын кучен шинче, кушеч тӱҥалаш манын, шинчаж дене писын висен налят, комбайным ончыко колтыш. А кид ала-молан чытыра, шӱм пыртка, шинча шалана. Ок шиж, кузе тудым чылан эскерат. Кызыт тудлан туге чучеш, пуйто первый гана киндым погаш лектын. |
| 2097 |
Кастене учётчик умылтарыш: уржа-сорлан кокымшо кечыжлан икымше верыш Денис Логинов лектын, кокымшо верыш — ачаже, кумшо верыште — Виталий Максимов, эн шеҥгелне — Каравайцев Генуш. Тидын нерген "Боевой листокышто" возымо. Тудым совхоз конторышто, клубышто, фермылаште сакалыме. |
| 2098 |
Визымше кечылан Васли Йыван ончыко лекте, эргыжым эртен кайыш, Надян ойлымыж семынак лие. Но тидын дене тудо ок моктане, куанжат ала-молан йол пундашке тунамак порволен. Пӱтынек районысо "Сельхозтехника" гыч толшо командированный шофёр керте. Вуйжылан шужо, ават нӧнчык!. |
| 2099 |
Васли Йыван ден Надят, кужун мутайкалыде, йыгалтше ужашым солидол дене шӱраш, лушкыдемше лямкам, шинчырым пеҥгыдемдаш тӱҥальыч. Комбайн йыр иктаж вич гана савырнышт, кажне детальым терген нальыч. Чылажымат пален, налде ок лий. Лучо кызыт ышташ, вара ачалкален шогылташ жапым от му. |
| 2100 |
Ай, — кидым лупшалеш Васли Йыван, — тый вуеш ит нал, чытен шым керт... Лӱметше кузе? — кутырымо лугычак пырчым кузовыш ястарен колта. Йывышт машинажым ончалеш: кузовшымат, кабиныжымат, ораважымат пеш йытыран мушмо, нигушто шудо пырчым от уж. |
| 2101 |
Ялыште тидымак веле кутырат. Кӧ, шонем, Логинов Иван Васильевичше? Тевыс кӧ улмаш. Моткоч чеслын палыме лийынна, — Алексей кузовын кажне лукышкыжо пырчым шӱкалеш, лым ок лий, кутыра. — Кас марте тыгак ыштет гын, икымше вер адак тыйын. |
| 2102 |
Молгунамсе семынак ошкылеш палыме йолгорно дене, кузе ошкылын нылле ий утла эрдене да пычкемыш йӱдым, южгунам рӱмбалге кастене. Ынде тудым "Йыванын йолгорныжо" манын, лӱмымат пуаш лиеш. Но кӧн ушеш возеш тыге манаш? А шкаланже гын тыгай чап нимолан. |
| 2103 |
Кинде нигунам шеме ок лий. Паледа, уныкам-шамыч, тудо могай лиеш? Чевер, перкан, тутло, тамле, пурка... Шем кинде уке! — ӧпкелен, йӱкым кугемда кочашт. — Уло уржа да шыдаҥ кинде, тудым эше ошо маныт. Шеме манын, ме тудын акшым волтена, шыдешкен кертеш. А киндыжым кузе ыштат?. |
| 2104 |
Ну, мый кайышым. Йомдаренытат докан. Унала мий, кутырен шинчена, свежа мӱйым пукшем... А те, уныкам-шамыч, кочадан шомакшым колыштса, пӧрт кӧргым яндарын кучыза, ато паледа, мом ыштем? Пылышдам кӱрам. Порядок в танковых войсках лийже!. |
| 2105 |
Нимо сӧрал укелан воштылмым колын, тунамак чыланат ачашт воктек толын шогальыч. Ик йӱкымат огыт лук, шинчашкыже тура ончат. А тудыжын умшашкыже воштылчык логалынат, нигузе чарнен ок керт, шинчавӱдым ӱштеда, мӱшкырым куча, а газет шукертак кӱвар ӱмбак пурен каен. |
| 2106 |
Кинде — еҥ ден еҥ коклам, калык ден калык коклам ушышо кыл. Кыл йомеш — айдемыжат, калыкшат икте-весе деч утыр да утыр торлат, ваш-ваш огыт умыло, икте-весылан ӱшанымым чарнат, икте-весым тушман семын ончаш тӱҥалыт. Теве мо тугай кинде!. |
| 2107 |
Васли Йыван коҥга шеҥгек шӱргым мушкаш кайыш. "Кушташ, мураш ок логал аман", — семынже воштылын, коштыра копаж дене пуракан пондашым мушкеш, саҥгажым, шӱйжым, сусыр палан шӱргыжым корштымешке йыга, шӱргӱштыш дене кукшемдат, кочкаш шинчеш. |
| 2108 |
"Чыланжак огыл. Тый вот вес тӱкӧ улат. Ала переген моштенам, ала уке — ит вурсо. Илышна тугае ыле. Тенийсе семын, ни йӧратем манын омыл, ни пеледыш аршашым ик ганат кучыктен омыл. Йӧратенна паша лугыч, икшывымат ончен куштенна паша лугыч", — ватыжым чаманен шоналтыш. |
| 2109 |
Эргыжым ончале. Денис шке верыштыжак, диваныште, мала, вуйге леведалт возын. Кызыт тудым кынелташ йӧсӧ. Омсадӱр воктенысе изи кыдежыш ончале. Надя леведышым чумен кышкен, кидшым кок могырыш шала кудалтен. Ӱдырым вожылтараш огыл манын, помыжалтыме деч ончыч вичкыж одеял дене леведе. |
| 2110 |
Когыньыштымат кынелтыш. Коктынат ӧкымешак веле помыжалтыч. Денисше, лӱҥген-лӱҥген, тӱгӧ лекте. Надя эше ятыр жап ласкан эҥырен кийыш, карныште, йогым колтыш. Ӱмбал вургемым чийыде, вигак ӱстел воктек толын шинче. Векат, омыюа ок пале, кушто улеш да мом ышташ кӱлеш. |
| 2111 |
Ӱстел тич сий. Нимогай пайремыште тыгай пояным да тынар перканым от уж: перемеч, подкогыльо, ӱян туара, команмелна, кӱмыж тич пелтыме ӱй, шолтымо шӧр. А эн покшелне — кугу, йыргешке угинде, тичмаш сукыр. Арака гына уке. Тиде пайремыште арака уто. |
| 2112 |
Теве тыште, — сукырым тӱржӧ дене оҥ пелен ӧндал куча, шулеш. — Теве каванерет! Кучо! — эргыжлан шуялта. — Суртышто сай оза лият, ӱдырым гына налаш от вашке, кужун юватылат. Сукыр тыге ойла. Но илымем годым садак налыктем... Киндет перкан лийже!. |
| 2113 |
"Утен каен воштылмет арам лийын огыл улмаш", — пиктежалтын шоналтыш Васли Йыван, тошто марийын шомакшым шарналтыш. "Воштылмо деч вара але шортат, але черланен возат", — манын тудо. Чын але чын огыл, но калыкыште тыгай шомак коштеш. Васли Йыван шортын огыл, черланенже сайынак. |
| 2114 |
А мо шонет? Палыде мо! Мый тыйын семын тыглай огыл, а кумда профилян механизатор улам, — писын кабиныш кӱза, заводитла, тӱрлӧ приборым ончыштеш, агрегатым пашаш колта. Чыла сайла, шке верыште улмыла чучеш. Молан ынеж кае гын? Алексей тидым нигузе умылен ок керт. |
| 2115 |
Тиде пасушто тӱредше механизатор-влак лишеммышт семын тора гычак ужыч: Надян комбайнже шога. Тугеже иктаж-мо лийын, ӱдыр шкетын ачален ок мошто. Изиш жап эртымек, ончат: комбайн верже гыч тарваныш, олмешыже машина шоген кодо. Мо томаша? Ала шинчалан гына тыге коеш?. |
| 2116 |
Тыгак ала-мо, — Васли Йыванат шыргыжалеш. — Палет мо? Тынар ий киндым погенам, а садак тунем ом шу. Тургым пагыт лишемеш — кидем чытыраш тӱҥалеш. Туге чот уэш комбайныш шичмем шуэш. Тау, Илья Степанович, ӱшанышыч мылам, адакат комбайныш шинчым. Ато кеҥеж мучкыжо мом ыштымыла ыле. |
| 2117 |
Теве чарна. Ватем чарныкта. Палаги тидлан пеш мастар. Тӱрлӧ шудо эмым йӱкта. Фельдшерат ала-могайым конден. Чыла йӱам, нимат ом шӱкал... Верышкем вочшаш. Вашке толын шуыт чай. Адак вурсаш тӱҥалыт Коктынат иканаште тарванат гын... |
| 2118 |
Кок кече гыч механизатор-влак Васли Йываным шке ачашт семынак вашлийыч. Манмыла, пайрем ӱстел лиеш гын, кушко шындышашыштымат, мом пукшышашыштымат огыт пале ыле. Икманаш, чот куанышт. Куанышт таза улмыжлан, куанышт Надян тургым экзаменым сайын кучымыжлан. |
| 2119 |
Ачаже, комбайн скоростьым нимыняр иземдыде, бункер гыч пырчым ястарен колтыш. Алексей шеҥгек-ончык кӱта, машинам иктӧр виктара, воштылеш. Надя вӱдла йогышо пырчым кузовышто тӧрла, шыргыжеш. Нунын куаныштым ужын, Васли Йыванат воштылде ок турко. |
| 2120 |
Надя шеҥгелне шогылтеш, ачажым эскера. Кенета вуйжым ончалят, ниялтен колтыде ыш чыте. Чылтак ошо. Шуэмын гынат, пурак да пӱжвӱд дене кукталташат ситен. Шокшо тугай. Кинде да пӱжвӱд дене ӱпшалтеш. Ош пондашан, ош ӱпан ачажым чаманенат колтыш. |
| 2121 |
Мыламат тыгак чучеш, — комбайн йӱкым сеҥен кычкыра Васли Йыван. — Тольык вот учений огыл, а чынжымак бой, пуйто мый танкыште шинчем. А тушманже... кызытеш йӱр, лум. Тыге переген ончен куштымо киндым нунын деч арален кодена лиеш. |
| 2122 |
Тый мо?! — Васли Йыванын сырымыж дене вий утымешак погыныш, ынде уэш тушман дене кучедал кертеш. — Тый мом шонен тольыч, а? — туларже деч ӧрдыжкырак лиеш, тунамак тушманым азыр семын кормыжтен кучаш, логарже гыч пикташ ямдылалтеш. |
| 2123 |
Чыланат кечывал кочкышлан будкыш погыненыт, кужу ӱстел коклаште шинчат. Лукышто кугу лӧкамбал гай нар уло. Йыгыре возын, ныл еҥлан малаш вер сита. Кӧлан тушто вер ок сите, кӱвар ӱмбак шара. Кызыт вакшышым погымо, кумда оҥашкыже шинчын каналташ лиеш. |
| 2124 |
Ончыл верыш лекташ — мом манат тудо! Эше район мучко. Мый тыге шонем: мемнан кокла гыч кажныжлан икымше верым пуаш лиеш. Нуно тидым йӱд-кече лым лийде тыршымышт дене сулен налыныт. Туге гынат ончыл верыш кинде лектын. Садлан нигӧ ӧпкелалтын ок керт. |
| 2125 |
Тидлан огыл. Ала-кунам тиде чоҥга ачамын-кочамын ыле. Тыште нунын пӱжвӱдышт шуко йоген, туге гынат кинде шочын огыл. Кошташ тора, шонымо семын терысым конден от кышкал, шошо вӱд шинчен ок код. Садланак вет Алтай курык манын лӱмденыт. Сапте тулар, тыйже тидым шарнет чай?. |
| 2126 |
Семынже тыге вурседылын, шкенжым пашалан утыр сырыктен, Васли Йыван аҥа тӱрыш окшаклен ошкылеш. Чон коржмымат, йол корштымымат ок ончо. Эрла уржа-сорлан пытартыш кечыже лиеш гын, пашалан туге кыртмен пижеш, кузе шукертак пижын огыл, кап-кылжым тодыштын, ӱнаржым луктын пыштен огыл. |
| 2127 |
Надя мотор мӱгырымым колыштеш, приборым ончыштеш, бункерышкат ончалаш ок мондо. Эн чотшо Денисым шеклана. А шӱм-чонжо кузе вургыжеш — тидым шкежак гына пала. Огыл. Ачажынат тыгак, сеҥымаш кумыл дене чӱчка. Ача ден ӱдыр, икте-весым умылен, тале комбайным сеҥымаш корнышко вӱден луктыт. |
| 2128 |
Логинов Йыван ужын шуктыш: Сергушын танкше, тул ора лийын, немыч танк ӱмбак шучкын лишемеш. Ик татланат шогалде, поктен шуын, миен тӱкныш, коктынат тул лапашыш савырнышт, кавам чытырыктен пудешталтын, ик тул ора лийыч. Йырваш шикш шарлыш... |
| 2129 |
Теҥгече кутырымым эреак ушышто кучен, совхоз директор кечывал жаплан уэш кудал тольо. Корно пуракым почкалтыде, Илья Степанович умылтарыш: совхозын моло пасуштыжат шурным тачак поген пытарат. Нунат Алтай чоҥгам чараҥдат гын, таче уржа-сорлалан мучаш лиеш. |
| 2130 |
Ожно Алтай чоҥга кочатын улмаш. Мыят тышке изием годым чара йолын сорла дене тӱредаш куржталынам, — умылтара Васли Йыван. — Тунам киндым пуд дене шотлен улына, кызыт — центнер дене, кылтам шупшыктенна имне дене, кызыт — машина дене, вигак яндар пырчым. |
| 2131 |
Васли Йыван омыж дене адак сӧй пасушто кучедалеш. Штурвалым пеҥгыдын руалтен кучен, тушманым покта да покта, ик татланат шогал атышт ок пу. Теве ик танк йӱла, весе, кумшо... Теве эше... Тушманынат, нунынат. Ончылныжак снаряд пудештеш, шинчам йымыктен когарта, йолым перен сусырта. |
| 2132 |
Иван Васильевич Логинов, шоҥго гынат, тений шкенжым самырык еҥла ончыктыш. Мутым пуымыж семынак, шке районыштыжо икымше верыш лектын. Тудлан "Урал" мотоциклым пӧлекленыт. Иван Васильевич кум ораван машинам тунамак эргыжлан кучыктен. |
| 2133 |
Тошлемыш нуно кумытын — Васли Йыван, Денис да Надя — ик мотоциклеш шинчын толыныт, уремыште иктаж кум йыр савырненыт. Коляскыште шинчыше ачаштын вужга пондашыже выж-вуж гына лойгалтын, маныт. Очыни, тунам коча моткочак сӧралын койын. |
| 2134 |
Денисше вес семын мура: "Молан мыйым вучен шуктен отыл? Ик сӱаным ыштена ыле, кок гана марлан от кае ыле. Мый первый гана ӱдырым налам. Шке сӱанемым садак ужам", — манын. Адак каргашен налыныт. Такшым У ий вашеш ушнышаш улыт. Илена — ужына. |
| 2135 |
Аптыранен, Толя ончыко кӱташ тӱҥале. Но шинчажлан эртак пассажирын чурийже, тудын кошар пондашыже, писе ончалтышыже гына коеш, пуйто ик татланат пыч-пыч ок ыште. Могыржылан шокшын-шокшын чучат, Орехов воштончышым ӧрдыжкӧ савырале, тетла тиде ӱскырт пассажирым ужаш огыл. |
| 2136 |
"Вуетлан шужо!.. Коштмо правилым от пале, а мотоцикл ӱмбак шинчынат, йошкар тулыш пурет", — светофорым эртымек, мотоциклетым шудал нале, воштончыш гоч шеҥгеке ончале, но тудын кышажат йӱкшен шуын, канде шлемже гына урем мучаште йылт-йолт волгалт кодо. |
| 2137 |
Магазин ончылан шогалмыла лие. Кабиныште ужар тул пел шинчаж дене йӱла гынат, нигӧ такси деке куржын ыш тол. Автобус шогалме верыште ятыр калык уло. Мом ыштет, тыглай кече — кушкыжмо, пайрем монь але шуматкече, рушарня огыл, — калык нигуш ок вашке. |
| 2138 |
Анатолий Орехов! Анатолий Максимович! — кенета рацийыште ӱдырамаш йӱк шоктыш. Моло огыл — Зинан йӱкшӧ. Диспетчерын. "Весела Зинуш!" — тыге малдалыт самырык таксист-влак. А Романов Саню, пашам пырля ыштыше таксист йолташ, эше сайрак лӱмым тушкалтен пуэн: "Зинуш-моторуш!". |
| 2139 |
Пешак йӧра тугеже... Тый, Толик, лишнырак улат. Ик клиент чонышкемак витарен пытарен. Пу да пу тудлан таксим. Уке гын, кушто мый тудлан муын пуэм? Мланде йымач кӧргыч лукташ мо? Але шке ышташ? Ик таксиат яра огыл, манам, чыланат рейсыште улыт, манам... |
| 2140 |
Эдик... ок кӱл, Эдик... Молан мыйым пырчат от колышт? Айда нигушко огына кае?.. — эксыде тӱрлыжымат кутыркала ӱдыр. Шинчаже вӱдыжген, пуйто тиде Эдиклан пӱтынь тӱням пӧлеклаш ямдылалтын. Тыгай мотор качылан нимат ок чамане лиеш. |
| 2141 |
Толя эртак ик скоростьым куча, шагатыште кандашлу меҥгым чымыкта. Южгунам ваштареш толшо машина дене тӧр лийытат, ойырлымышт годым пылышлан вжик гына шоктен кодеш. А кузе янда воктене мардеж осалын шӱшка, тидым окнам почде шижаш лиеш. |
| 2142 |
Культур да каныме парк ончыко толын шогалмыж годым Орехов вигак рвезым ужылалтыш. Кужу ӱпан — вачымат эртен, нер йымалныже вишкыде ӧрыш, але лекташ веле тӧча, джинсым чиен, эрдыжым чымалтарен шынден. Корно покшек лектынат, кидым пешак рӱза. |
| 2143 |
Кӱлеш вет — лӱмын тышакын, светофорым пырт эртымеке. Тока светофорышто йошкар тул йӱлымӧ годым вуй коршташ тӱҥале. Ужар тул чӱкталтмешке шогыш, вуйышто тӱтан мардеж семын мӱгырымӧ эртыш. А кызыт?.. Йӧра эше газым кудалтыш, тормозым шынден шуктыш. Пуйто тудо огыл, автомат тыге ыштыш. |
| 2144 |
Теве ынде кумшо ий шке пачерыштыже ила. Ватыж дене. Еҥ шинчам ончаш ок кӱл. Кунам шона, тунам малаш возеш, кынелеш, кокыралташат лӱдмашан огыл. Иктаж-кӧ тыйым шӧрын кӱта манын, йырым-йыр от ончышт, вараш кодын толмекат, йолварнявуй дене лӱдын-лӱдын от пуро. |
| 2145 |
Тыгай жапыште, ватын кидшым шижмеке, Нина пеленак улмо годым, Толя ала-кузе сайынак лыплана, вуй корштымым сеҥенак лыплана . Вет вате чынак ойгыра, ойгырымым еҥлан так ончыктымо семын огыл. Тудланат йӧсӧ — эн лишыл еҥ, шке мариет, тыгай лийын. |
| 2146 |
Тыге гын, пеш сай ыле... Но кызытеш мый шофёрлан ышташ лӱдам. Шкемымат, еҥымат сусыртен кертам, — вара каласкалаш тӱҥалеш, кузе таче ик врач дене вашлийын, тудым больницыш шынден наҥгаен, кузе врач Толям шымлен ончалын да машина дене кудалыштмым чарнаш, жапым шуйыде, эмлалташ кӱштен. |
| 2147 |
Мо пеш эр пашам пытарышыч? Сменщикет эше толын огыл вет, — Зинуш йошкар-той вуйжым окна деке лишемда, чиялтыме шем шинчажым кугемден ончалеш. Тудо чыла пӧръеҥым тыгерак онча: коклаштышт шканже качым, ончыкылык марийым кычалеш. Пешакак марлан лекнеже. |
| 2148 |
Толя трук шинчажым почеш, тул волгыдышто ватыжым ок пале. Воктенжак ала-могай ӱдырамаш шинча, изиш гына чара могыран огыл: ӱпшӧ пел чурийжым петырен, шала кечалтын, йымал тувырын пурла тасмаже ӱлыкӧ каен, чара оҥжо ӱмылыштат ошын койын йылгыжеш. |
| 2149 |
Толик, лыплане... Толикем... Тиде мый улам... ватет... Тыге ит лӱд, тыге чот мыйым ит лӱдыктӧ, — Нина эплын кутыра, марийжын шӱргыжым, оҥжым, вачыжым ниялткала, а шкеже йӱкым лукде шортеш. Шортмыжым шинчавӱд йогыма гыч веле палаш лиеш. |
| 2150 |
Ала омым ужынам, ала мо, ынде омат пале. Пуйто мыйын вуем чот ишен кученытат, темдат да темдат, эше пуйто тӱжем имым вуйгоҥгырашт чӧгыт дене перкален пуртат. Мый тыгат кораҥаш тӧчем, тугат, куржын утлашат шонышым — уке, ок лий, чот ишен кученыт. |
| 2151 |
Ате гыч ик папиросым лукто, шырпым удырале. Тулым пижыктышат, пӱтынь шӱлышыж дене тамак шикшым кӧргышкыжӧ нале. Мӧҥгеш луктынат ыш шукто, моткочак кокыраш пиже. Тӱрвынчын, шӱвылвӱдым шыжыктен, шӱлалтен кертде, шинчавӱдым йоктара. Вате ынже кол манын, омсамат шӱкале. |
| 2152 |
Чытен-чытенак илен, варажым Толя пашаште шыдешкаш, вуйлатыше-влаклан тыр-тор пелешткалаш, ӱстембак мушкындым пеҥгыдынрак пыштедаш тӱҥале — садак нимат ыш полшо. "Вучалте да вучалте! Кызыт уке да уке! Ик тый веле отыл!" — кажне гана тыгай вашмутым гына кольо. |
| 2153 |
Чиет ош тувырым, шӱйышкет косир галстукым шӧргалтен сакалтет, мӧҥгет гыч туге кыльдырге ошкыл лектат — нимыняр вашкыде, кок могырыш ончыштын, пуйто сӱаныш каяш тарваненат. А чынжым гын, гараж велыш ошкылат. Тудо мӱндырнат огыл... |
| 2154 |
Ик ий гычак Толялан пачерым пуышт. А чумыржо ыштыш кок идалыкым. Кок ий Константин Григорьевичын шофёржо лие. Йӧра айда, мо эртен — тудлан кыша, сырен лектын ыш кае, йогышкат ыш савырне. Ту жаплан горисполком вуйлатышымат пенсийыш ужатышт... |
| 2155 |
Чыла шоҥгыжак огыл шып-тып шинчылтыт, витне. Теве икте кидым шеҥгек ыштен коштеш, весе, мӱшкырым ончык луктын сакалтен, икмардан лӱшкен, куржын эртыш. Нинышт поликлиникыш толын огытыл. Яндар южым шӱлалташ, тазалыкым погаш лектыныт. |
| 2156 |
Урем тӱрыштӧ, ош кече лекме велыш ончен, Чавайн шкежак шинча. Памятникым тудлан тений почеве. Ош сывыным налын кудалтыме годым Толят лие. Йӱр чот почкыш гынат, калык ятыр погыныш, иктат йӱр деч шылын ыш курж. Шуко мутым ойлыш, писатель-шамыч шке почеламутыштым лудыч. |
| 2157 |
Шӧр ден пучымышым конден пуышт. Толя тыгай кочкышлан тунемын огылат, шӧрын ончале. Но ынде кудыштет отыл, нимом от ыште, тидым-тудым ямдыле манын, пелашет тыште уке, мом конден пуат, тудым кочкаш верештеш, таче кече гыч тый врач кидыш логалынат. |
| 2158 |
Тыят вет вуй дене от ыште... Мыйын эше шылыж коршта, радикулит. Машина йымалне кылмен кийымем тышке шуктен. Машинамже тошто. Уыш але ик ганат шинчаш логалын огыл. Теве ончал, могай лопка оҥаш пыштеныт. Мый тыге рыҥ ошкыл ом мошто, кузе рыҥ киен малем. Могырем йыклык шумын пытен. |
| 2159 |
Толян ватыжын кастене больницыш толмыжым шотлаш огыл гын, 52-шо палатыште таче нимо тыгай-тугай лийын огыл. Кочкыныт, маленыт, кынелыныт, кутыркален шинчылтыныт. Адак кочкыныт, адак малаш возыныт. Жап гына моткочак эркын нушкын. Пуйто ик кечым огыл, а тылзым илен эртареныт. |
| 2160 |
"Тудак... Лиля! — шонкала Анатолий Орехов. — Молан шкемым палдараш? Кӱлешыже уло мо? Тудо шке илышыж дене ила, мый шке семынем маитлалтам... Иктаж-мом садак умылен, садак изиш да ушан-шотанрак лийын. Тылеч коч мылам нимо ок кӱл". |
| 2161 |
Палатышке толят, Орехов окна воктек сайын верланыш, книгам лудаш тӱҥале. Южышт учёный-влаклан серыме улыт, умылаш ок лий, южиктышт куштылго йылме дене возалтын улыт, проста еҥланат лудаш оҥай, шке вуйдорыкетын ышталтмыжым палаш уто огыл. |
| 2162 |
Книга-влакым кыдач-покшеч писын шерын лектат, вуй савырныме гай лие. Палатыште мӧҥгеш-оньыш тошкышто, коридор мучко кошто, ӱлыкат волыш. Кӧм вашлиеш, эртак тудын шинчажым, вуйжым эскерен ончыштеш, пуйто кӧргышкыжак пурынеже, мом лудмым копа пундашкак пыштен ончалнеже. |
| 2163 |
Тетла Орехов нимом пелештен ыш керт. Ушыжо кумыкталте. Вуйым веле рӱзкала, кидше дене ала-мом ончыктылеш. Тунар чот лӱдын, ноен, тунар чот пӱжалтын. Пӱжвӱдшым пунчал лукташ гын, кок еҥлан чывылташ сита докан. Ӧртшӧ лекташ шукат кодын огыл. |
| 2164 |
Пурымеке, Лиля омсамат петырен ыш шукто, Орехов лапка марийым чечасыжак палыш: шукерте огыл гына тышкак, хирургический больницыш, конден коден ыле. Эше тыгыде оксам пеш кычале. Уна, ынде шкежат, Толя, почешыже толын. Такси дене огыл, йолын. |
| 2165 |
Тиде йӱдым вуйжо корштен огыл гынат, эртак шонкалыш, чыр омымат ыш ыште. Айдеме кеч-могай операций дечат лӱдеш, туддеч посна ок лий гынат, шуйдараш тӧча, ончыкылык кечылаштыже куснынеже. Но, марий манмыла, шке дечет кужун от иле, лийшашыже садак лиеш. |
| 2166 |
Васлий Филиппов шоналтыш: "Николай Семёнович тыгай кугу еҥ, кӱшнат, ӱлнат — чылан тудым пагален йӧратат, а молан шкенжым тыге изиш ужеш? Молан шкенжым тынар ӱлыкӧ шында? Ала еш илышыже томам?" Тидым ыш каласе, вуй йыр шоналтен, шкенжым ялышке кайышым ужын, весым мане:. |
| 2167 |
"Такшым Андреят чыным ойла, — ушыжым вес шонымаш перыш — Мом утыжым агытанла тӧрштылаш? Вернак, шич да кудал... Тидыже пушо сай велыс. Пич пӧлемыште кече мучко шинчымешке, лучо ик арня яндар южышто лиям. Повестемлан икмыняр материалым муын кондем". |
| 2168 |
Каласена, каласена, — Николай Семёновичын йӱкшӧ почешыже шоктен кодо. Васлийын мыскаражлан шукертак тунемын. Кызыт тудлан туге чучын колтыш, пуйто ала-кушто мӱндырнат огыл, тыштак, воктеныштак, Шишкин фамилиян койдымо еҥ шинча. |
| 2169 |
Нина телефон дене эксыде звонитла, марийжын тазалыкше нерген йодыштеш. Больницыш толешат, ик врач деке миен тӱкна, весе деч шинчавӱд йӧре иктаж-мом да каласаш йодеш. Но нунышт нимом огыт ойло: ала огыт пале, ала нигӧлан нимом каласаш шӱден огытыл. |
| 2170 |
Шӱмжӧ таза, шкежат пеш патыр айдеме. Операцийым сайын ыштен улына гын, черлылан нимогай эҥгек толшаш огыл... Тендан кокла гыч иктыже ынже мале, эскерыже. Чуч мо гын, вигак мылам шижтарыже. А мый малаш кайышым... Вуеш ида нал, ида вурсо шоҥго еҥым... ноялтешак... |
| 2171 |
Мланде ӱмбак лум возынат, палатыште тугай волгыдо-волгыдо, пуйто пырдыжым, туврашым пор дене огыл ошемдыме, а ош лумым тушкымо. Тушто чинче тамгат коеш, йылт-йолт волгалтеш, пуйто уремыште ала-могай ньога воштончыш дене модын шогылтеш, больнице кӧргыш кечыйолым колтылеш. |
| 2172 |
Вара... Ёлки-моталке, вет тудо машина йымак логалын! Тыге-тыге... Командировкыш мо, мӧҥгыжат миен шуын огылыс. Машина тудым пӱтыркален, тодыштын, умбаке шӱдырен наҥгаен, тошкен коден. Пытартышлан тунам мом ужын гын, тиде — шемемаш тӱҥалше кече... |
| 2173 |
Кынел шинче, тырын-тӱрын кайыш, йӧра эше койко тӱрым кучен шуктыш. Выж-ж да вуж-ж чучеш, вуй туге ласкан савырна, а еҥ-шамыч тайналтын-тайналтыт, ик могырыш лӱҥгалтыт, вес могырыш. А вуй эксыде вужгыра, йӱкым луктын, трук чарналтен, пуйто вуйгоҥгырашке чылдырий мардеж пурен. |
| 2174 |
Кок кидшымат ончыко шуен, кече гай волгалтын, Нина куржын тольо, койко воктек сукалтен шинче. Васлийын пӱтынь капшым ӧндал шындыш, тӱрвыжым, шуркалыше шӱргыжым шупшале. А шкеже шортеш, тидын годымак воштылеш. Марийжым ӧрдыжкырак ышта, нелын колтышашла чурийжым тӱсла, адакат чак ӧндалеш. |
| 2175 |
Кузе мый куанышым... Ой, кузе мый куанышым, Толя... Илышыштем тыгай куаным нигунам шижын омыл ыле, Толикем, йӧратымем... Мыняр йӱд воктенет шинченам, а тый тарваныде киенат. Ынде чумыр ойгем пытыш... Вара кузе, Толик, чыла сай мо? Вует ок коршто?. |
| 2176 |
Нимогай Нинам ом пале! Мыйын ватемын лӱмжӧ — Катя... Тыште ала-могай йоҥылыш лийын каен. Ала тый ушдымо улат, ала мый шкак окмак лийынам. Вуеш ит нал, Нина, но тый нигунам мыйын ватем лийын отыл! — кызыт гына ушым шындышыла, Филиппов пеҥгыдын каласыш. |
| 2177 |
Мом ышташ — Валят ялтак ӧрын. Тӱҥмыла шогылтеш, пуйто кӱвар ӱмбак пудален шынденыт. Южгунам Васлийым, Нинам ончалеш, ала-молан шортмымат чарнен. Тудлан туге чучеш, пуйто черлым алмаштеныт, олмешыже весым конден пыштеныт. Умбакыже мом ышташ — тогдайыш, витне, врачым ӱжаш куржо. |
| 2178 |
Палатыште ятыр жаплан шып лие: шӱлымӧ йӱкат ок шокто, пуйто волгенчыже волгалтын, а кӱдырчыжӧ кенета ала-кушан шулен йомын. Теве вучет, теве пера, шонет, йӱкшӧ деч лӱдын, пылышымат петырен шуктенат, но тудо ала-молан алят уке. Вара ушеш возеш: кукшо кӱдырчӧ гына улмаш. |
| 2179 |
Васлий тайналтеш, вуйжым кӱпчыкыш чот пера, капшым, кидшым вийналтарен возеш, колышыла шыплана, шӱлышыжӧ гына кыжик-кожик шокта, пуйто кӱкшӧ курык вуйыш куржын кӱзенат, шӱлышым налын ок керт, а шӱм пӧрдын лектын вочшашла перкала. |
| 2180 |
Кӧн? — Валя кузежым-можым тӱрыс пала гынат, алят нигузе умылен ок керт: кӧн икшывыж нерген йодыт? Анатолийжын але Васлийжын? Тудо вет Толям икшывыла ончен, тудлан тунемын. Адакшым чурийжым ончалаш сын, койкышто нимогай Васлий огыл, а Толя кия. |
| 2181 |
А кузе лекте? Йӧршеш вес айдеме кынелын, тудым ватыжланат ок шотло. Кузе от ӧрмалге, кузе чот йӧсын шортын от колто! Иквереш тынар илымек, шке мариетым ача-ава, иза-шольо, ака-шӱжар семын шотлымек, тудо тыйым покта веле. Тылеч вара умбакыже кузе лияш, мо шотым муаш?. |
| 2182 |
Тунамак лопка копа тӱржӧ дене чурийончышым мушкынден колта — янда вияшын шелеш, лач Толян саҥга тураштыже пеле гыч катла, но ок ойырло. Шола кидше дене эше виянрак пера — воштончыш чылдыр-чолдыр мурен кодеш, оҥа деч ойырла, ваш тӱкнылын, кӱварыш керылтын, шырпын шаланен возеш. |
| 2183 |
Тушеч лектеш, коридор мучко мӧҥгеш-оньыш ончалеш, Нинамат, врачымат ок уж. Сайынак лыпланен, вуй йыр шоналтен, кенета ушышкыжо моткочак чапле шонымаш толын пура: "А мо? Шкемым шке тергаш гын? Мо тыште удаже? Тидым врач нигунам ок каласе. Черле еҥ гына шонем муэш". |
| 2184 |
Икте-весым сеҥен, йырваш йырымлат. А иктыже, самырыкрак рвезе, Аркаш, нигӧ деч шуко йодышто, Васлийлан кидымак пуыш, пеленже пырысла шӱраҥышташ веле кодо. Молышт верыштак шинчат, но чурийышт гыч коеш: чыланат тудын толмыжлан йывыртеныт. |
| 2185 |
Самырыкрак рвезе, Аркаш Сёмушкин, шиже: Толя моло деч коч Абдулла бабайым онча. Садлан йӱкым пуаш, эртен кодшо жапым пӧртылташ, у йолташым угыч муаш, Толялан чылажымат шижтараш лие. Молан вашталте тудым шофёр йолташыже? Молан нигӧм ок пале?. |
| 2186 |
Вот мо... Весканалан палашда, — йӱкым кугемден, руэн каласымыла пелештыш. — Мый Толя омыл! Мый Василий Кириллович Филиппов улам! Журналист... Нигунам шофёр лийын омыл!.. Мыйым пеш чаплын эмлышт. Умылышда? А тыланда чылалан — Шишкин деч салам!. |
| 2187 |
Мыланем нимат ок кӱл... Иктым умыло тый, Нина, — ӱдырамашын кумылжым лапкаҥдаш огыл манын, Васлий йӱкым ок кугемде, тӱен-тӱен, лыжганрак кутыра. — Мый тыйын мариет омыл, калтак. Айда тыге кутырен келшена. Сайын ойырлена, икте-весым мондена. |
| 2188 |
Адак! Адакат ала-мом курыктылат? — Нина чурийжым петырыш. — Молан мариемым вашталтышт? Молан операцийлан келшышым? — ятыр жап тыге лӱҥген шинчыш. Вара шорт кынел шогале, йомшо еҥла йырым-йыр ончал колтышат, йӧсын пелештыш: — Лучо мылам илаш огыл! — лектын кайыш. |
| 2189 |
Мый тыйым кызыт гына ужам, ом пале маншыла, Васлий ӱдырым ӧрмалген ончале, шыдешкыш. Ӱдырын чурийышкыжак кычкыралмыже шуо: "Мый Орехов омыл, а Филиппов улам! Больницыштак ыштет, тидым палышаш, иктаж-кӧ деч колшаш улат ыле!" Но кажнылан тидым умылтарен от шукто. |
| 2190 |
Ну, йӧра, Лиля улат... Пеш мотор ӱдыр... Упшетше кузе чаткан шинча, а ӱпетше шӧртньӧ толкын гане... Вара мо, качым кычалат мо? Мый тылат шоҥго улам. Мӧҥгыштем ватем, икшывем-шамыч вучен шинчат. "Кунам ачана толеш гын?" манын кычкырат. |
| 2191 |
"Мыламат ик билет кӱлеш... А окса? Уло мо тудо?" — ик кӱсеныш кидым чыкалта, тамак пудыргым верештеш, вес кӱсеныш шуралеш — туржалтше кагаз орам луктеш: путевой листым, ала-могай бланкым муэш. Йолаш кӱсеныште кидлан йыргешке окса логале — кум ыраш гына, ок сите. |
| 2192 |
"Кузе вашлиеш? Мылам мом ойлаш? Кузе умылтараш? — пӧртшӧ деке ошкылеш, эксыде шонкала. Кенета вес шонымашат вуйышко сӧснала шеҥын пура: — Ала ты жапыште мариянат лийын? Укем шеҥгеч пӧржымат пуртен шуктен? Эше палымемымак огыл чай?". |
| 2193 |
А Сашук ачажым лым лийде онча, нер мучашыжым, пылышым, шинчам, кажне куптырым шымла. Шымла веле огыл, кученак онча. Васлий нимом ок ыште, кечыште шыранен шинчымыла шинча, эргыжын кушмыжым, олян-олян уш погымыжым шижеш, шӱм падырашыжым эскера, коклан пушкыдо ӱпшым ниялта. |
| 2194 |
"Ындыжым кузе вашлиеш тудым Катя? Вет тӱжвал тӱс дене веле весе, а шӱм-чонжо, уш-акылже тудынак кодын, — Катян марийжын", — эргыж дене кутырен шинча ма, весым шонкала ма, Васлийын вуйыштыжо ик тидак веле пӧрдеш, ватын толмыжым чытыдымын вуча. |
| 2195 |
Кузе тидыжымак палет?! Чарне тыге кутырымым! Мый еҥ марий дене нигунам мален омыл. Тыге ойлаш ит тошт! — Катя ала-молан вожылын чеверген кая, шинчажым волта. Тунамак ошемеш, шыдешка, кынел шогалеш, мӧҥгеш шинчеш, марийжым шинчаошыж дене ончалеш. |
| 2196 |
Пӧлемыш кок милиционер пурен шогале. Шеҥгелнышт Костя коеш. Нунын тошкалтышыш милицийын толмыжым ужынат, йоча уш-акылже дене умылен, коеш: ала мӧҥгыштыжӧ иктаж-мо лийын? Ачажым чуй ончалят, шольыж семынак аваж воктек пызнен шогале. |
| 2197 |
Мыйын нунын коклаште нимогай пашамат уке... Манамыс, пурен каенам... Мыйын нер гыч чӱчкыдын вӱр йога. Тудо пырчат титакан огыл. Тиде шотдымо ӱдырамашлан ида ӱшане. Сакый пӧръеҥым шкеж деке вӱден конда, вара милицийлан кучыктен пуа лиеш. |
| 2198 |
Иктаж пел шагат гыч пуно пӧртыльыч. Катян чурийже тугаяк шыде тӱсан. Марийжым ик гана чуй ончалят, вуйжым кӱшкӧ нӧлтале, пырдыж воктек эҥертен шогале, кидым оҥышкыжо ыштыш: кӱкшӧ, пеҥгыде кӱ курык, тушко кӱзен сеҥаш шоныманат огыл, кеч-могай виян пушко денат лӱен пудештарен от керт. |
| 2199 |
Ужо гын, эше чот ӧрмалгыш, куанен чевергыш, чурийже мучко йошкар тул толкын семын куржын колтыш, шӱм-мокшыжымак перыш. Ик татлан ушым йомдарышаш "ой" манын кычкыралын, лывыла чоҥештен мийыш, санитар-влакым кок могырыш куштылгын шӱкале, Васлийын шӱйышкыжӧ кержалте. |
| 2200 |
Толик... Толикем... Толын шуынат. Кузе эше кудышкет корным шарналтенат?.. А мый изиш гына ушемым колтен омыл... Ончал ӱпемым, кок кечыште тынар ошемынам... — шинчавӱд йӧре пелешткала Нина, Ефим Севастьянович дечат, санитар-влак дечат нимыняр ок вожыл. |
| 2201 |
"Садак нимом ом шиж. Ни формым, ни содержанийым", — келгын шӱлалтышат, Васлий уна-влакым ӱстел коклаш ӱжӧ. Шкеже туге мыскыньын коеш, шкенжым туге аптыранен-вожылын куча, ик гана ончалмаштак пале: тыште тудо оза огыл, моло уна семынак тудат тышке илышыштыже икымше гана пурен. |
| 2202 |
Васлий шӱргыжым ниялта, шуркедылше пондашым шижеш, тунамак мом ыштылмыжым, пондаш нӱжмӧ ӱзгарым кычалмыжым да кушто улмыжым шарналта: "Арака ушемым луген, коеш..." Кидше дене кужу ӱпшым шеҥгек шермыла ыштат, сайрак ончалеш: пондашым нӱжмӧ ӱзгар тыштак, тӧвӧ, уна, шинча. |
| 2203 |
Вожылынат мо? — воштылеш ватыже. — Мый вигак тогдайышым: тый больнице гыч чылтак вашталт толынат... Мыйым тушто шыч пале, ала-могай Катя нерген ойлышыч... Мо тый денет лийын, молан тыге — ом пале. Ала каласет ыле, а? Могай-тугай Катям тушто муынат?. |
| 2204 |
Ончо, могай чевер лийынат, олма гае. Кочкын колтем ала-мо, — кӧгӧрченла кӧгӧклен кутыра ватыже, Василийын йошкар тупшым копаж дене пералта. — А молыжым шке мушкат, кидет шуэш. Теве майке, трусик, теве тувыр-йолаш, — манешат, лектын кая. |
| 2205 |
Кенета чара оҥжылан, кидвургыжлан ночкым шиже. Нинан шинчажым ниялтен ончыш — ночко. Шортеш. Йӱкым лукде. Молан? Адак Васлий могай титакым ыштыш? Мо дене тиде сылне кумылан, поро чонан, марийжылан ала-момат ышташ ямде улшо ӱдырамашын кумылжым тошкыш?. |
| 2206 |
Але самырык, но тамакым тӱргаш кум еҥ олмеш кертеш. Пӱйжӧ йыклык шемемын, чурийже шӧршудо гай нарынчаҥын. Тӱгӧ лектын пурет але секретариатыш материалым намиен пуэт — Сидыганов эртак пырдыжым эҥертен шогылтеш, кокырен шӱведа, йырым-йыр тамак ломыжым кышкен шава. Кунам ала пашажым ышта?. |
| 2207 |
Иктышт вуйым нӧлталде вашештат, палат, Васлий гына тыге саламлалтеш, весышт, пелештат гынат, вара иже вуйым нӧлталыт, Филипповын каен йоммешкыже шинчам пашкартен, умшам карен ончен шогат, вуйыштым рӱзалтат, шкеныштым чывыштал колтат. |
| 2208 |
Ну вот, ойлышым вет теҥгече, пашаште вашлийына. Вара кузе, чот корштыш мо? — Филиппов лыжган кутыра, Андрейын оваргыше нержым ончыштеш, чуч гына ок воштыл. — Вуеш ит нал: шукыжым тый шкак титакан ыльыч, тареш пурышо агытанла тӧрштыльыч. |
| 2209 |
Васлий ӱстел гыч яндар кагазым, ямдылен шуктышаш материалым лукто. Кужеҥер рвезе, самырык селькор, мӱкшым ончышо нерген оҥай очеркым возен колтен. Но ситыдымаш ятыр уло. Тӧрлен, ешарен пуыде ок лий. А укеж годым нигӧ тудын ӱстелыш пурен огыл витне. |
| 2210 |
Андрей, теве тиде материалым... — Николай Семёнович шомакшым кошартен ыш шукто, Андрейын кушко шишланен ончымыжым шижын, тудат тувекыла вуйжым савырале — Филиппов олмышто йӧршеш палыдыме еҥ шинча, йолташыштын пашажым виктараш пижнеже. |
| 2211 |
Нигӧ... Филиппов машина йымак пурен каен, — ешара Николай Семёнович. Тидын годым Филипповым уэш тӱткын-шымлен ончышто, кугун шӱлалтыш: толшо еҥ нунын" йолташышт нерген чыла манме гаяк пала гынат, ваштарешышт садак Васлий огыл шинча. — Кӧ эше тудын семын очеркым возен мошта?. |
| 2212 |
Васлий кутырен шинча, тыште уке лийме годсо илышым пален налеш, ончычсо семынак когыньыштымат лишыл, пеш палыме еҥлан, йолташлан шотла, а нуно тудым нимолан,, нигӧлан огыт шотло. Кузе лияш? Кузе нунылан сайынак умылтарен пуаш ыле? Ӱшанышт манын, мом ыштымыла?. |
| 2213 |
Да, пеш кугу чыным ойлен профессор. "Шке ешыштак тыйым йот еҥлан шотлат гын, — манын, — тиде пеш уда. А йот ешыште тыйым шке еҥ семынак ончат гын, тидат пеш уда, тидымат чыташ ок лий". Теве тыгерак манын. Вара кузе мылам илашыже?. |
| 2214 |
Ынде тудо нигӧ дене ок саламлалт, нигӧн шинчаш ок ончал, нигӧ дене кутыраш ок шогал. "Кӧ тудо тугай? Кузе тышке логалын? Кузе лийын да мо, да мо?.." — сита кажнылан умылтараш! Шерже темын! Шӱвал шында! Садак иктат ок ӱшане! Садак тудо нигӧлан ок кӱл!. |
| 2215 |
Чарналтен шогалын, Васлий ик кӱсеныш, весыш пурен лектеш, телефон номерым кычалеш... Ане, ане, ты вургемыште лийшаш огыл. Тудо Анатолий таксистын форменный костюмешыже кодын... Чын, кызытат ӱмбалныже Ореховын вургемже. Но тыглай огыл, а пайремышт, унала лектын кайыме вургем. |
| 2216 |
Микита, Шишкинлан саламым каласе! Тудо нигунам тыйын гай чаҥга лийын огыл! Шужен коштшо пийым уремыште ужын, пелен мӧҥгыжӧ наҥгаен, пукшен колтен. Илаш верже уке гын, кӱлешыжак коден! — Васлий Гавриловын пальто шокшыжым мучыштара. |
| 2217 |
Катя пӧржшылан ӱшаныш, ик мутымат ваштареш пелешташ шотым ыш му. Чыла-чыла шарналтен, пуйто шӱгар гыч трук толын пурышо Васлийын шомакшым уэш-пачаш уш-акылже дене ушештарен, иктапыр шортын шинчыш, вара марийжын возымо повестьын кокымшо ужашыжым Андрейлан кучыктен пуыш. |
| 2218 |
Марийжын йолташыже, палымыж деке пурен лекте, пачаш-пачаш иктымак йодышто, оласе, республиканский библиотекышкат савырныш, вет тудо тушто шинчылташ йӧрата, телефон дене тӱрлӧ верыш пӱтыркалыш... Васлийым нигуштат ыш му. Шофёр вургеман толмыжым шарналташ тептерже ыш сите... |
| 2219 |
А кызыт культураҥдымым колыштеш, вес марийын шоктымыжым шарналтен, музыка деч ойырлен ок керт, пуйто шкежак шӱвырым шокта, шӱвыр гыч лекше семжат шкежак — тудак кӱшкӧ кӱзен кая, выр-выр куанен чӱчка, ӱлыкӧ волен возеш, мӱгырен-шортын пӧрдалеш, ала-мо дене кучедалеш, тавадаҥ шога... |
| 2220 |
Шарналтыш вет! Ӱмаште Мари-Турек районыш командировко дене миен ыле. Ик почиҥгаште шоҥго марий шӱвыр дене тиде семымак шоктен шинчен. Тудо кужу капкылан, ош ӱпан, тӧр ош пондашан ыле. Тӱжвач ончымаште, марийын чумыр чиемже Васлийлан нужнаракым чучын. |
| 2221 |
Васлий умылыш: куан ден ойго, шеме ден ошо, йӧратымаш ден ужмышудымаш эртак айдеме пелен йыгыре ошкылыт, ик йолтошкалтышланат почеш огыт код. Иктым гына ончылгоч палаш йӧсӧ: кудыжо ончылтен кая, а кудыжо почеш кодын кертеш. Но тидыже айдеме деч лектеш, тудын кумылжо почеш шочеш. |
| 2222 |
Чот ӧрмалген, кидше дене пылышыжым петыра, почеш, петыра, почеш. Уке, садак нимогай йӱк ок шокто. Тугеже, молан тудым тиде шайтан музык тушманла поктыш? Мом каласынеже ыле? Ик тидымак веле мо: "Иканаште кок еҥын ӱмыржым илен лекташ айдемат ямде огыл?" Тугеже мом тудлан ышташ кодеш?... |
| 2223 |
Эше ик "Волга" савыртыш гыч кудал лекте. Первый шинчаончалтыш гычак палаш лиеш: кугу опытан шофёр, рульым лушкыдын кучен шинча. Воштылеш, пелен шинчыше пассажир дене ик-кок шомакым пелешта, шеҥгекат ончалеш, ӧрдыжкат вуйым савыралаш ок мондо. |
| 2224 |
Пеш сай! Тыяк мылам кӱлат... Ит вурсо, мый тыйым ойырен налынам... Ит лӱд, мый вет илыше омыл — шукертак коленам... Айдеме ик гана веле кола, а мый, ёлки-моталке, кокымшо гана колем... Ит ойгыро, тылат нимо уда ок лий. Кӱсеныштем кагаз уло. Тушто мый, шке вуя тӧрштем манын, возенам... |
| 2225 |
Нина... йӧратымем, утарышем... Мылам нимат-нимат ок кӱл: ни тувырет, ни костюмет... Мылам уэш эмлалташ кӱлеш, — тувырым ончалде, писын-писын кутыра. — Мый Васлий огыл, а угыч Толя лийнем. Тыйын йӧратыме мариет... Каена Москвашке, тушто гипноз дене эмлат. |
| 2226 |
Тыге шонкален, ялышкыже лишемеш. Ынде мӱндыр огыл, теве Сылвий ялат коеш. Йӱр чарныш, но мардеж йӱдйымач сайынак пуа. Чием ночкылан кӧра кылмымым шиже. Ынде тудо кӱкшырак верыште куржеш. Ноялтын гынат, мӧҥгыжӧ вашкерак шунеже. Кӱшыл Кач-. |
| 2227 |
Рвезе мончаште кужунак почаҥе, куэ выньык дене шкенжым лупшыш, мушкылто, ноен, пӧртыш тольо. Толмешкыже, Паялче кува кас кочкышым ямдылен, тар шӱраш дене пучымышым шолтен. Возак тул денак кочкыч, лампым ышт чӱктӧ: керосин шерге, аныклыман. |
| 2228 |
Э-эх, Андыганаем илен ыш шукто, чер пытарыш, йывырта ыле. Айгалчемат каргыме Кугывай кыренак пушто. Тинь каетат, шкетын кузе илем? — манын, аваже магыраш тӱҥале. — Алнамжат мӱндырнӧ, Эрбылатемын патретшым ончен, кечын магырем... Ынде тинь адак!. |
| 2229 |
Мом ойлашат ом пале, суртыштем подыш пурыдымо ӧрдыжлу гай улам. Изам посна лекташ огешат шоно... Шӱмем ит турж, йӧратымем, — манын, Саскавий пеле йӱкын магыраш тӱҥале. Вара нуно капка воктене пелйӱд эртымеш ойласен шогышт. Икте-весышт деч ойырлен кертде, кужу жап чеверласышт. |
| 2230 |
О-ой, уна толешыс, вурсен от кошт улмаш, эр кочкышлан шичнена. Кидетым шӱялте да шич мемнан кӱдынь. Некрут улметым теҥгече гына палышна. Чӱчӱч, Эльяныш мийышыла, вӱдвакшыш акатмыт деке пурен. Ачаже, мом йӱдыген шогет, чулан гыч кӱмышкатым (шке шолтыметьым) пурто. |
| 2231 |
Шоҥго авашт ден Эрыкаят сугынь мутым пелештышт. Вара шолтымо аракам подыльыч, кочкыч, кужу жап кутырен шинчышт. Оза согыш годсо пагытым, война деч вара эше кум ий служитлымым каласкалыш. Айметлан, армийысе порядкым радамлен, кузе шкем кучаш туныктен ойлыш. |
| 2232 |
Аймет, тулачем деч саламым кондыметлан кугу ракмат, эсен лийже. Пайрем марте илен шуаш пӱрыжӧ, ала миенат шуам. Окен лекмет деч вара толынат отылыс, эпташет тиньым эре йодеш. Теве ынде некрутат лийынат, кунам налыт вара? — йодо шоҥго. |
| 2233 |
Эргым, мӱндыр верыш кает, корнет куштылго лийже, сай, таза-эсен служитлен тол. Валентинем дене йыгыр чома гане коштда, икте-весыдам ӱмыреш ида мондо. Айста тидын лӱмеш пӱрым авызлена. Сий-кӧрматем пешыжак уке да, айда, ит ӧпкеле, Юмо мом пуэн... |
| 2234 |
Э-эй, Аймет шольым толын машыс. Кунамсек толмашет уке! — ведражым шынден, рвезым вӱчкалтыш. — Кузе вара ават илыштеш, тазалыкше могане? Тудымат ала-кунамсек ужалтын огыл, калтак! Арлан гыч толыда дыр, авам вара мо калыште? — йодо Такела. |
| 2235 |
Ме тиньын некрут улметым теҥгече гына палышна, Сандырем, Эльяныш мийышыла, вакшыш изам деке пурен лектын, нуно ойленыт. Ынде вара тулачем шкетын кузе илаш тӱҥалеш? Тендан вет вӱдлан пеш йӧсӧ, кеҥежым эше тӱсаш лиеш, телым гын ой-йой, пеш мӱндыр. |
| 2236 |
Мо тынар эр лектын шогальыч? Малем ыле. Таче каныш кече, игече сай лийшаш — кече йошкарген лекте. Шавак кожла гыч ик ула шудо кондышашна уло. Шольым, еҥым тарлымеш, ала полшен кодет? Вара чӱчӱч школ имне дене тендам Кусак ял марте намиен кода ыле, — мане Такела акаже. |
| 2237 |
Колоем, мо тынар кучалтыч? Минь сагынен пытышым, шканем верымат ом му. Чон вургыж толметым вучышым, — манын, тудым ӱдыр ӧндале. — Олым деч вара лекнемат ыле, вожыльым. Кайымекет, ала-можымат шонкален, шкемым вурсен пытарышым. Таче тиньым нигуш ом колто. |
| 2238 |
Военнообязанному Андуганову Фонгальберту Андугановичу явиться 30 сентября 1954 г. к 12 часам местного времени по месту приписки. При себе иметь: приписное свидетельство, повестку, смену белья, кружку, ложку и питание на трое суток. |
| 2239 |
Моторем, тынаре шкендым ит турж, виге пагытыштыже тӧрлана, авамлан ойлен кодем — полша. Ит ойгыро, азан лият гынат, тиньым ом кудалте, — манын, теҥгылыш шындыш. Вара, ӱмам налын, икте-весым ала-кунамсек уждымыла, тӧшакыш йӧрльыч. |
| 2240 |
Теве кайышаш кечат толын шуо. Паялче куван суртыштыжо калык тич: веҥыже, Ална ӱдыржӧ, родо-шочшыжо, пошкудыжо некрутым ужаташ толыныт. Кугу рушла капкам почын шындыме, оралтыште Кузьма гармоньым шокта, ужаташ толшо ӱдыр-рвезе-влак мурен-мурен куштат:. |
| 2241 |
Пасу капка воктен Саскавий дене ӧндалалт чеверласышт. Тудыжо тӱсенат ок керт магыра, рвезынат кумыл тодылалте, шинчавӱдшат тольо. Ӱдыр деч ойырлен, тарантасыш шинче, воктеныже Арсӱк верланыш. Козлаш Эслывай кӱзен шинчат, шем ожым покталтыш:. |
| 2242 |
Телым, вӱдым кондышыжла, Саскавий яклешт шуҥгалтын, эмлымверыш логалын. Калегиныште, эмлымверыште, ик тылзе киен. Азам утарен кертын огытыл. Ялыште аваж деч моло тидым нигӧ пален огыл. Ӱдырланат уто шомак кӱлын огыл. Эмлыше врачшат тиде шот дене мелын лийын. |
| 2243 |
Э-эй, от пале мо? Сергеват еҥгамын акажын эргыже кызыт гына кум ий служен толын. Колынам ыле, ӱдырым налнеже. Салтаклан кайымыж деч ончыч тышке чӱчкыдын толеден. Шарнет, икана тиньым ужаташ тӧчыш, Айметет ыш пу, тунам чуч ышт кредал вет. |
| 2244 |
Мӧкаш, варарак тол маньым вет, — манын, Унай тосыжлан йыштак чушлыш. Саскавий, нуным коден, йӱк лукде уремыш лекте. Тушто тудым салтак вашлие, тунам иже ондалалтмыжым умылыш. Вараш кӱчыш логалмыжла чучо. Унайлан сырыш гынат, мом ыштет. Урем покшелне йот еҥ дене каргашаш от тӱҥал вет. |
| 2245 |
Рвезе кидпӱанже гыч налнеже ыле, ӱдыр кидшым рошт лупшале. Тыге нуно поче-поче ӱдырын суртшо деке миен шуыч. Капка ончылан Ольош авырен шогалтынеже ыле, Саскавий, кид йымачше мучыштен, оралтыш пурен йомо. Вара капка шеҥгеч йӱкшӧ шоктыш:. |
| 2246 |
Пӧкла! Ӱмырыштем шуко ӱдырым сӧрастаренам, ит ойгыро, тидыжат мемнан лиеш. Миньын тудлан секретым ойлышашем уло. Пылышышкыже пелештем гын, огеш торешлане. Тачеш ӧрмалгышым, ачаж ончылно ойлаш шым тошт. Имньым огына покто, эше жапна уло, вучалтена... |
| 2247 |
Тудо такшат нимом огеш пале, минь вет письмаштым Саскавийлан пуэм манын наледышым. Тудыным почтыш колташлан наҥгаеденам. Мо лия-лия, марлан кайымешкыже, кузе-гынат тӱсыман. Чыла сай лиеш гын, Ольошет сӧрымӧ порсын ялукшым пуыжо, каласет, — ойла Унай. |
| 2248 |
Ме тендам пӧртыш яра огына пурто. Колынна, качымарийда пеш поян. Олным тӱлыде, тиде капка ок почылт. Йӱыш гыч — кок черпыт мӱй пӱрӧ да кок литр вошткойшо. Кайымыда годым йоча-влакымат ида мондо, ыршийдам ида чамане. Оралтысе имне оролланат мыняре йодеш, тунаре тӱледа... |
| 2249 |
Кова пӧртыш пурыш, ик жап гыч у шешкышт лекте. Саскавий Малекам ужат, ӧрмалген колтыш. Йыр ончалын, коктынат ломбо воктен теҥгылыш шинчыч. Уна Саскавийлан письмам шуялтыш, тудыжо серышым окен лектат, пеле йӱкын орланен магыраш тӱҥале:. |
| 2250 |
Вара Саскавий ӱдырым ял мучашке ужатен лекте. Ик шагатыште Малека Мераҥыш шуо. Лаймыр изаже лапке воктен, протезан йолжо дене окшаклен, имньыжым пукшен шогылтеш ыле. Война гыч толмо годсек тудо почтым шупшыкта. Сар гыч салтак ик йол деч посна пӧртылын. |
| 2251 |
Мо лийынат, ала черланышыч? Морко ӱдыр толын кайымек, ялт вашталтыч. Тошто таҥет деч серышым нальыч мо? Эше тыге лиеш гын, минь ом тӱсӧ вет, шелыштынат налам! Такшат мылам "ӱдыр" толын отыл, послымо шултыш. Витне, Айметет тамгам пышташ етшен. Эше вуйым шупшнет мо?. |
| 2252 |
Тыге вурседалме деч вара марийже кужу жап пелештыде кошто. Таче ачаж дене Мыс кожлаш пум ямдылаш кайышт. Саскавийымат пелен налнеже ылят, кугужо ыш кӧнӧ. Шкежат пелашыжым ондален кондымыжлан пеш ӧкына, да ынде мом ыштет, пелашыже мӱшкыран. |
| 2253 |
Границе воктен учений эртымек, Айметмытын полк Чирчик олаш пӧртыльӧ. Подразделенийышт ученийыште икымше верым нале. Командир Айметын отделенийжылан тауштымашым увертарыш, шкенжым сержант званий дене саламлыш. Пӱрӧ вел рядовой Сайтиевлан лу сутка отпускым пуышт. |
| 2254 |
Тений Арсӱк йолташыжымат армийыш налыныт. Приморьеште служитла, артиллерийыш логалын. Ынде Аймет Саскавийым коклан гына шарналта, мо лийын — лийын, мӧҥгеш пӧртылташ ок лий. Ондак шыдыж дене Унай ден Лаймыр чӱчӱжлан вурсен язумат серынеже ыле, вара шоналтышат, возаш ыш тошт: могай шот. |
| 2255 |
Вашке паша гыч курскат толын шуэш, минь шкеже декретыште улам, кум тылзаш ӱдырна уло, Галя лӱмым пуэнна. Мытрийын вес ватыж деч кодшо Гена эргыжат мемнан дене ила, кумшо классыш коштеш, аваже черланен колен. Пачерна изи гынат, тыге илен толашена, — куанен ойла Тойгалче акаже. |
| 2256 |
Вашке курскаже тольо, саламлалтыч. Аймет тудым икымше гана ужеш — Урал марий улмаш. Акаже ӱстембак сийым погыш, кутырен шинчышт. Каяш погынышаш годым Гена эргышт толын пурыш, палыме лийыч. Вара Мытрий курскаже унам, вокзалыш ужатен, поездыш шынден колтыш. |
| 2257 |
Рвезе кече йошкарген лекме годым агытан йӱкеш помыжалте. Шагатшым ончале: кандаше шуэш. Тӧрштен кынеле, чияш тӱҥале. Водын Лаймыр дене, кутырен, Калегиныш каяш мутланеныт ыле. Отпуск жаплан тушто учётыш шогалман. "Ынде каенат дыр, мален кодынам чай", — шоналтыш салтак. |
| 2258 |
Вот, оралте коклам тӧрлыштымат, пӧртвуй ден вӱтам мо дене тумышташ манын шонкалем. Пареҥгыжым луктам тудо. Пужымат ямдылаш кӱлеш. Пагытем шагалрак шол, эше лу кече лиеш гын, чыла шукташ лиеш ыле. Таче пареҥгым лукташ тӱҥалнем, вара курскам деке каен, пу шот дене ойласен толман. |
| 2259 |
Шоляш, мемнан-влак уржам йоҥыштымешке, пуэтым Эскывай намиен кода. Эрла минь декем Роздольыш перне, вара Калтасаш коштын толына. Военкоматыште миньын эпташ ышта, тудын дене эрвелне ик полкышто служенна. Тольык тинь ялсовет гыч аватлан полыш кӱлмӧ нерген справкым нал, йӧра?. |
| 2260 |
Кастене коктын кинош кайышт. Фильм пытымек, Санька мӧҥгыжӧ куржо, Аймет клубеш кодо. Йолташыжын Лёня шольыж дене кутырышт, адресшым серен нале. Клуб деч вара салтак Можара ӱдырым ужатен кайыш. Тушеч волгалтшаш годым гына тольо, туштат йӧратен модыныт, коеш... |
| 2261 |
Эрлашыжым Аймет кечывал деч вара, вашкен, мӧҥгыш пӧртыл кайыш. Корнышто шӱмжылан ала-можо каньыле гай ок чуч, ала-мо лийшаш шижалтеш: "Авам дене иктаж экшык лийын огыл гын? Кайымем годым черле гай ыш чуч. Ала адак Саскавий ялыш толынат, минь укемлан йӱдыген". |
| 2262 |
Корнышто тидым-тудым кутырышт. Корнывожеш Аймет волен кодо. Ялсоветыште удостоверениешыже учёт гыч лекме палым ыштен, мӧҥгыш тарваныш. Ялым лектын, Амче эҥер воктен Кушна ял велке савырнен ыле, ужеш: ваштарешыже орван имне толеш. Аймет тураш шуат, чарныш:. |
| 2263 |
Ах, тинь, паразит, миньын кувам дене ӧндалалт коштеш да миньымак эше кыра! — манын, Ольош рвезе деке уэш толын пиже. Ынде коктынат пуракан корнышто почаҥыт. Икте-весыштым кузе лиеш, туге эҥдылыт. Нойымеш кучедалмек, коктын корно кок велне шӱлешт шинчат. |
| 2264 |
Мо лийынат, эргым? Шинча йымалетат какарген. Кредальыч мо? Эрла каяш погыненат, кузе тыгане чурий дене лектат. Эй, това-това, посанатым вашлийынат дыр? Ончыгече пурен ыле шол, йӱшывуя ала-мом куваж шотышто куктышто. Минь тудым поктен луктым. |
| 2265 |
"Тый денет иктаж-мо лийын ыш кай гын" манын, Паня йӱштӧ кидшым Йоргийын саҥгашкыже пыштыш веле, тунамак мӧҥгеш шупшыл нале да шокшо вӱдеш йӱлымӧ гае тӧрштылын, кидым рӱзкален нале — артистке! — "Ой, самвар гай пӧжгет, кидем йӱлалтышыч!". |
| 2266 |
Мыйын Овдакием уло, вашке азам кучыкта. Пачер укелан кӧра мӧҥгӧ каяшыже перна. Возалтшак огынал такше... Айдемыш лекташ кӱлеш, аза йолымбал мемнам пӱтырал ынже пыште, шонем. Кузе гын Епсей рольым шканем катен налаш ыле. Омем денат монологшым кутыраш тӱҥалынам. |
| 2267 |
Уке, Йоргий ок колышт, шкенжынымак кушкедеш. Алексей Ивановичын тиде рольым модмыжо шӱмышкыжак тичмашын шыҥен пуренат, тудын семынак паузым ыштылеш, шӱлешт толаша, мутым шуйдарен колта. Да кенета... пеленже Панян нерым шупшмыжым колеш. Да мучашым ышта:. |
| 2268 |
Теве на! Мыйын режиссёрем "кемым веле урга". Мастар артист лиям, коеш, уло зал калыкым малаш пыштем. — Да Паням тарваташ лие. Тудыжо омыюа ӧндал шындыш да чуч гына колаш лийшын тӱрвыжым тарватыш: "Сита, сценыште отыл, мый денем улат. Пызне ӱшан чоҥгаташкем, шаҥгысек вучем". |
| 2269 |
Илыш тыге туныкта. Мый але социализм ден вате-марий илышым таҥастарен ончен омыл. Еш илышыже нимогай социализм деч сай вет, Юмак тыге пӱрен: пуаш-налаш. Вате-шамыч тӱшкагудыш налалтыт, манеш, уна, пуйто кӧлан кӱлеш, тудлан справке почеш пуаш тӱҥалыт. |
| 2270 |
Чылаштым шотлен ойла. Чавайн, талант, революцо... Вара адакат талант — тиде гана Шернур мландын: Шабдар Осып, тений "Илыш йыжыҥ" драмыжым шындаш ямдылена, Иванов Кирилл, поэт, кызыт Москошто кино мастарлан тунемеш, ЭмЭм Иванов, поэт, Январёв, поэт. |
| 2271 |
Антракт годым чыла калыкшак тӱгӧ шӱлалташ да монь ок лек. Тугай-шамычым изирак сценке дене куандарат. Мусаева Паня, Миловидова Поля, Епсей матрос куштымаште вашлийыт. Теве ӱдыр-влак, эҥыжым поген, мурен толыт, койышланат, кушталтен колтат:. |
| 2272 |
Айста мӱй шӧрвалнам подыл колтена, таза да патыр лийза, марий калыкын кугу талантше-шамыч. Уло кашакге пуртен ончаш кӱлеш ыле да, кантон вуйоза-шамычнан тидлан кулышт да шотышт уке, лӱдын илат, одеял йымалне шкет-шкет йӱыт. Тыгай чапле "Мӱкш отарлан" вочко дене мӱй пӱрым шындыман ыле. |
| 2273 |
Тыге толашыме дене эр кават печкалтымыла койо. Кашакын каен, малыше-влакым пожалташ оҥайын ыш чуч да нуно тышанак омо нерым пӱчкаш лийыч. Алексей ден ватыже кӱварым шӱялтен нальыч, вургемым шарышт. Овачам шӱвырзӧ Йоргий пелен пыштынешт ылят, еҥгавате мӧҥгыжым шарналтыш:. |
| 2274 |
Мыйже кайыде омак керт, — мане Йоргий чоянрак, — молан манаш гын, Овача куштымына годым йолем кум гана тошкале. Кум гана тошкалме мом ойла, шонеда? Шӱм-чонна ден кап-кылна путырак чот келшеныт. Ынде тулат-вӱдат ок ойыро. Кеч ик йӱдлан. Васяже кузерак манат?. |
| 2275 |
Артистак лийнет тугеже. Да, артист гын, артистак тудо, ни Юмыжо, ни ияже... — важмалдыкын ойла сурт озавате, ала мокта, ала вурса, шижаш ок лий. — Тый вашпӧрт окнаш ончет аман шаҥгысек, мий, куржын миен тол, алят малат мо. Окнаж гыч нимат ок кой, кылмен. |
| 2276 |
Сугынет шужак, — манын, кӱсен еда оксам поген, кидышкыже кучыктынешт. Рӱжгышна, маныт, веселан илышна. Тиде, маныт, тыланет. Овача тевак сырен кудалта. Ик ырымат ок нал. Садыгак олымбалан уждымашеш пыштен кодат. Овача, ужатен лекше, тидым ок тогдае. |
| 2277 |
Тӱшкан ме тендан дене пырля первыйлан "Интернационалым" муралтена. Чылалан кынел шогалман. Тиде — индыралтше пычкемыш калыкын, волгыдыш лекташ тӧчышӧ чыла шем пашам ыштышын тӱнямбал гимнже. Чечас хорлан ме тоным пуэна, — тоным пуа да кидым лупшалеш: — И-и-и... |
| 2278 |
Талын, мастарын, ойыплын эрта концерт, чылт кугу программе почешак ышталтеш, изи школ манын айда-лийже иктат ок шогылт. Тидыже калыкым ойыпаҥда. Тудо вет пеш умыла, кузе артист-шамыч койыт — так гына савырненыт але уло чонышт денак, лийже манынак... |
| 2279 |
Тугеже адакат чурийончыш ваштареш шогал колтена мо лучо? — вачыж гыч кучен, трюмо велыш шупшылеш. Тушан йыгыре шогалыт. — Чурийвылышет классический, капкыл театрлан пӧрден лукмо. Йӱкдажат тидлан келшышын сӧрале. Кызытак мемнан драмстудийыш йодын мийыман. Чыланат полшена. |
| 2280 |
А тевыс мемнан пӧрт! — ончыкта ӱдыр. — Пӧртыш пурыза. Имньым туарем, вӱташ пуртем, йӱктем. Те таче мыйын лийыда, тыштак маледа. Пырт вучалтыза, коҥгаштем мо гына уке, мӱшкырда тӱмыр лиеш! — тудат мыскаралан чотак келыштаралтын. |
| 2281 |
Оза ӱдырын ача лӱмжым йодыт. Елена Ивановна улмаш. Кузе ӱстел йыр шинчылтмыштым ынде сӱретлымат ок кӱл, тудо тугакат раш: кӧгӧрчен муно гына уке ӱстембалне. Ынде ӱжарат кояш тӱҥалеш манме годым Василий Якшов "Папалташат жап чай", — ышталеш. |
| 2282 |
Шонымат ок кӱл. Тый драматургийым Чавайн дечат чот палышаш улат, тудым поктен шу возымаштет, ит йолагайлане. Библиотекым театрыште вуйлатет, пырдыжгазетым луктат, шкак сӱретмастар улат, статья возышо. Модметым ончен кӧранена, мый тыйым сценыште поктен шунем. |
| 2283 |
Шуко кутырыш тудо. Вара шовыч почылто. Шеҥгелныже — мотор вургеман ӱдыр ден рвезе-шамыч. Елейсолаште (артист-влакын тыге лӱмдымышт почеш) тугай чесле да шокшо кечан гай пайрем почылт, ылыж кайыш — шинчатым от нал. Кузе, саламлен, совыштым кырышт!. |
| 2284 |
Суас ӱдыр помыш паша деч вара пукшен ыле. Шуреева Варварий дене пачерлан ила. Радиошто мурымыжым колын огыдал мо? Овдакий, Паня да Ануш огыл гын, тудым марлан налам улмаш. Пагалымыжым практический семинарыште ончыктен. Пазар садыште, черке воктене. Мый Чарлам манам... |
| 2285 |
Марий Турек шергаканем-шамыч, мемнан палыдыме мӱндыр калык-шамыч! Лу ияш театрнан пашажым ончен кертыда таче. 1918-19 тулан ийын шочын тудо, эн самырык. Калык ончык лектын модаш — манаш веле, кузерак ме тыршена — таче палыме лийыда. |
| 2286 |
Турек калык пешак почылтшо кумылан улмаш, але марте палыдымынрак, вес семынрак, но марлак яндарын кутырышо семын палышна. "Мӱкш отар" тысе-влаклан нигунам ӱштыл шуаш лийдыме палым шӱмешышт кодыш. Тудын дене пырля вес кугу сеҥымашлан театрнан ӱшанже шочо... |
| 2287 |
Тиде У Торъял кантонысо Кӱшыл Ядыкплак Милютина Надя ыле, Пайдушын серыш гоч кучен илыме сӧрале таҥже, тукымжо дене пырля кок кечылан Йошкар-Олаш толыныт, нуно олам шке семынышт тыге лӱмдат. Такше Надя Жентрудаште туныктен шогылтеш, жаплан йодын, ялышкыже каен ыле. |
| 2288 |
Коммунист уремыште тюрьма ваштареш ондаксе поян еҥ кок пачашан, чердакан чапле пӧртым чоҥен шынден улмаш, Жентруда манме ӱдырамаш кидпашалан туныктымо саде школым чылан ончен эртен каят. Йоргий Овийже дек миен толаш лие. Кӱшыл пачашыш кӱзыш. |
| 2289 |
Ме ынде тул-вӱд гоч эртен улына. Тунем пытарымекем, куш колтат гын? Очыни, мӧҥгӧ могырыш кайыман лиеш. Йоргий артист пашажым садыгак ок шу. Вот и иле вате-марийла. Тиде пӧрт вет кужунак мемнам ок ашне... Азам кум тылзе гыч ышташ шуам чай. |
| 2290 |
Мамуткин Анисим Петровичын кок скрипкаже уло. Миклай тудын деч иктыжым эреак ужалаш йыген, оксаже уке гынат. Ала-кузе тудын могырыш пиал ончал шуктен, канде тӱсан лопка атласный йолашым ургыктен кертын, украинла гопакым кушташ тунемнеже улмаш. |
| 2291 |
Постановко пытымек, Йоргий Анушым ужылалтыш: "Киярымат, ковыштамат, шкендымат вучена. Олаш кодаш амалым верешташет перна. Тылзан йӱд лиеш, садер лиеш, садерыште — Йоргий ден Пайдушет. Ме коктын кевыт еда коштылдена. Уэш ӱжшӧ ок лий, дисциплинет лийже, мотри! Куш мияш — палет". |
| 2292 |
Пайдуш ден коктын Мюллер-соктазе дек мийышт, кок кило "Свежий" манмым солалтышт, чынак, та-а-амлын ӱпшалтеш. Кинде — ошыжат, шемыжат — шуко тӱрлӧ моло йӧрвар, кампеткыже-можо погынышт, йошкар кыдалан мӱгинде лие, пел кило ош арака, пел кило кагор... |
| 2293 |
Сергей Григорьевич, тыгай пьесым возымыланда мландыш шумеш вуй савен таум ыштем. Шымияш школышто тунеммем годсек йӧратен лудын шогем. "Жентруда" школнамат чаплын ончыктышда, тау. Мый кидым кучынем, тек тиде мыланем курымеш шарнен илашем кодеш!. |
| 2294 |
Йоргиймыт тышеч каяш ышт вашке. Нуныланат кугу илыш корныш лекмыштла чучеш. Воктенышт — Чавайн, йӧратыме, палыме артист-шамыч, олаште илыше шуко-шуко еҥ. Адакшым нуно таче у пӧртым "мушкаш" каят. Йӱдвошт поро мут коклаштышт йоҥга, шуко чаркамат волгалтеш. Илаш могай сай!. |
| 2295 |
Мыланем гын, тошто годсым сайын палышылан, раш. Мый вет чылажымат таҥастарымаште палем. Так манаш, кызыт шотан режиссура уке, тыгеже тӱҥ режиссёрат уке. Улыжо уке дене иктак! Труппо кызыт колхозысо самодеятельный артист тӱшкам гына ушештара. Шындаш кӱлеш да шындат. |
| 2296 |
Кузе неле пернымыжым умылтараш гын? Икымше курсышто 30 тунемше гыч ме кудытын гына кодна. Шонен ончыза-ян: кудытын — кумло гыч! Нелылан кӧра молышт куржын пытышт. Марийыште театр тӱҥалмым Якшов икымше "А" буква гычак пален. Шуко-шуко ойласышна шочмо ялже воктен кол кучымо годым... |
| 2297 |
Молан тый, Якай тос, сценыште мутым раш ойлаш ынет кӧнӧ? Але от керт? Нимомат умылаш ок лий. Тый ваштареш шогышо еҥ деч шинчатым нигунам ит шылте, туран ончо! — Сергей Григорьевич воштылалын. Георгий Пушкинат шукыж годым пеленышт шоген. |
| 2298 |
Но илыш шкенжыным налеш. Маюк-Егоров Станиславскийым алмашта. Островскийын "Чодыра", Пушкинын "Дубровский", Сергей Николаевын "Салика" репертуарыште улыт. Поснак "Саликам" палемдыман: Маюк-Егоровын редакцийже гайым тетла иктат ыштен кертын огыл. |
| 2299 |
Йомыныт огыл, лӱен кышкеныт! Чылаштым шалатен колтымо. Но Александр Токлан тидым тунам ойлаш лийын мо? Тыгак Константин Исаков ден Арсий Волковат тидым чон йодмо семын ыштен кертын огытыл. Но ме кумлымшо ийла гыч умбакыже тошкална... |
| 2300 |
Георгий Максимович Пушкин сценыште "крешеньым" Яновскийын "Шыде" пьесыж почеш режиссёр Календерын шындыме спектакльыште пайремлен, лач тиде роль дене умбакыже тошкалеш марий театрын историйышкыже. Ялсовет секретарь Пташкинын рольжым модын. |
| 2301 |
Кочатымат пеш сайын палем, — куанен Йоргий. — Ӱлыл мучаш гыч. Кевытыш сату налаш коштеда ыле. Толмыж еда мемнан дек пуреден лектеден. Мемнан воктен илыше Тайлан Улянам ниялткалаш пеш йӧратен. Тӧпката капан, ошалге тӱсан, кудыр ӱпан марий. Туныктышо... |
| 2302 |
Умбакыжат шокшын каласкалыш Йоргий. Ӱдыр-шамыч, уш каен шогышыла, тӱткын колышт шогат. "Нина, мыят тугак, тыйын семынак, Коҥганур волостьышто шочынам. Куд ийланрак веле мый дечем изи улат. Тумньымучаш черкеш тынеш пуртеныт. Коктын вара кӧ лияш шонеда те?". |
| 2303 |
Искусствым сайын виктарен колтышо еҥже уке тольык. Артист-шамычын пашаштым аклен огыт керт, огыт мошто. Марий драмыште теве Валя Моисеева шукертсек сай роль-влакым эн талын, эн устан, эн мастарын модеш. Чолга шӱдырла йӱла, а нимогай привилегий деч посна ила. |
| 2304 |
Теве тудо, — манеш Паня, — чурма савар воктене турышто чытырен шинчымем ужеш да ик мутымат ок пелеште. Кокымшо сентябрь гычак тыште илаш тӧчем, — мый больницым ом ойло, чурмам манам, вуй ӱмбалне нимогай авыртыш уке. Чурмаже тич темын, шогалаш нигуш. Черланенам, да эмлалташ наҥгайышт. |
| 2305 |
Кӱшнӧ возымым шымленрак ончалаш да корно коклаште мо возымо огыл, тудымат умылаш тыршаш гын, пӱртӱс Юмын чонышкыжо шыҥдарыме вийым тудо тӱрыснекшак кучылт кертын огыл: рольжат тудлан келыштаралтше ок лий южгунам, шукыж годым вес полман руалтен налеш — артист илышыште можат ок лий гын?. |
| 2306 |
Тылеч вара ме Йоргийын возымаштыже огына уж: кӧн дене илен? Пален нална содык, мороженыйым уремлаште ужален коштшо Ульяна дене чевер мут пеледышым пидаш лийыныт. Тыштыже аршаш кужурак ӱмыран лийын. Кок икшывышт, кок чевер пеледыш... |
| 2307 |
Паня Смирнова руш еҥлан марлан кая, кум шочшыжо лиеш. "Кеҥеж йӱд" пьесыште Ольган рольжым путырак чаплын модеш. Утларакшым пешкыде, чоткыдо койыш-шоктышан ӱдырамаш роль-шамыч тудлан келшен толыныт, лирический шыма кумылжым илен-толын йомдара. Операций годым шӱмжӧ кенета шогалын. |
| 2308 |
Йоргийын эн йӧратыме — туге самырык годым серен — таҥже Мотя ыле. Пӱрымашыже путырак шучко улмаш. Ме Йоргий ден тудым пытартыш гана Шернурышто азам ончен илымыж годым вашлийна да чаманышна. Йоргий сукалтен шинчын языкшым касараш йодшо ӱдырлан ойла: "Тиде мемнан пытартыш вашлиймаш лиеш". |
| 2309 |
Йырым-йыр пич тымык озалана. Ял калык тамле омо дене мала, эсогыл пий-влакат йӱкым огыт пу, кас кочкышым ыштымеке, шокшо пыжашыштышт ласкан малат. Южыжо гына, помыжалтын, пыжашыж гыч вуйым луктеш, "Сурт-печым ӱшанлын оролем" маншыла, озажлан шижтарен, кок-кум гана опталтыме шотым ышта. |
| 2310 |
Тылеч вара леве игечым вучыман огыл докан. Тидым Шарик пеш умыла, шеҥгел пурла йолжым шӱдырен, пычкемыш урем дене ошкеда, тыш-туш ончыштеш, ӱшык верым кычалеш. Кочмыжат моткоч шуэш да, кеч жаплан каналташ, вийым пӧртылташ манын, кукшырак да мардеж логалдыме верым муаш шона. |
| 2311 |
Ондак авашт, шучкым шижын, шеҥгеке чакналтыш, тудын пелен пинеге-влак пызнышт. А топката коя пӧръеҥ, пеҥгыдын тошкалын, нунын деке лишемеш. Ондак тӱр кок пинегым торжан кормыжтыш, изи четлыкыш кудалтыш. Вара Шарикымат руалтен нале. Кум-ныл йолтошкалтыш — тудо четлыкыштат. |
| 2312 |
Оля шыргыжал колта, Шарикмыт деке лишкак куржын мия. А нуныштын ни опталтен колтымышт, ни веселан модмышт — авашт шеҥгеке туртыныт, йӱкымат лукташ огыт тошт. Лачак Шарик гына, ӱдырын яндар йӱкшым колын, аваж шеҥгеч вуйжым луктын, пылышыжым веселан тарватылеш. |
| 2313 |
Жап моткоч писын эрта. Кечат утыр кӱшкырак да кӱшкырак кӱза. Лумат койын шула. Асфальт гын кошкенат шуын. Оля ден Шариклан садыште эшеат весела, а ночко шудышто Шарик эше нигунамат кудалыштын огыл ыле. Лачак верын-верын гына тыгыде вондер коклаште ош лум йылгыжалт кия. |
| 2314 |
Тый кеч-кузе шоно, но мый тетла пий пушым чытен ом керт. Толын пурет — пий пуш, лектын кает — пий пуш. Ынде уремыштыжат мылам эре пий пуш гай веле чучеш, — оза вате теве ок шорт, но адакат йӱкшым кугемда. — Могай тудын пайдаже! Роскотлан веле. |
| 2315 |
Но Олялан эрлашыжым эрденат, кастенжат, кумшешыжат... модышым модын пытараш ыш перне. "Шарик ала-кушко шылын кудалын, тыйым шуэн коден", — пий "йоммым" аваже ӱдырлан тыге умылтарыш. Тунам Олян шинчаже пыч-пыч лийылдале да шӱлыкын мане:. |
| 2316 |
Шарик аэропорт залыш пӧртыльӧ. Йырым-йыр калык, шинчышыже шинча, шогышыжо, шинчаш верым муде, йол ӱмбалне тошкыштеш. Шоген ярнышыже кокымшо пачашыш кӱзыктышӧ тошкалтышлашат верланен, залым ырыктыше пучымат теҥгылыш савырен. Мӧҥгеш-оньыш коштшыжо Шарикым кораҥ каяш тырша. |
| 2317 |
Теве омсаште самырык-влак койылалтышт. Шарик деке лишемыт, ала-мом пеш йодыштыт, ӱчашат. Шарик нунын деч кораҥнеже ыле, но ыш шукто, рвезе-влакын йол коклашышт авыралте. Йырым-йыр йол: икте тудын капышкыже тӱкна, весе шӱртня. А теве кумшыжо кемже дене ӧрдыжшым чумал колтыш. |
| 2318 |
А уремыште тугак тӱтыран; жап кечывал велышке шуэш гынат, тӱнӧ тугак пычкемышын, йокрокын чучеш. Тидыже еҥ-влакын чурийышкыштат палдырна: йӱк-йӱан шаҥгысылак ок лыплане, зал тугак мӱкш омартала шолеш гынат, ни веселан мутланымым от кол, ни шыргыжалшым от уж. |
| 2319 |
Ынде визымше кече самолет ок чоҥештыл, ынде визымше кече калык, ояр игечым вучен, аэропортышто йӧслана. Но тӱтыраже, ӱчым ыштышыла, тугак мланде деч изишлан нӧлталт шуктат, вуй ӱмбалне нелын кечалтеш. Уремыште леве игече, но лум чыла вереак шулен пытен огыл. |
| 2320 |
Шарик тугак тораштак огыл кочкын шогылтшо-влак велыш ончал-ончал колта. Тыгодымак ваштарешла диваныште аважын кидыште малыше изи йочам шеклана. Тудыжлан малашыже йӧндымӧ, очыни, жапын-жапын шинчажым почеш, ик пагыт аважын шинчашкыже ончен кият, адакат мален колта. |
| 2321 |
Тӱрвым куптыртен, шинчам пыч-пыч ыштыл шинчыше ойгаҥше Диман воктене шинчыше самырык рвезе пел шинчаж дене книгам ончен гын, пелыж дене мо лиймым эскерен, а милиционерын пий почеш кайымекыже, книгажым дипломатышкыже пыштыш, вержым коден, тудат калык коклашке каен йомо. |
| 2322 |
Айдеме да пий, а илышыже икте. Тӱнямбалне туге гынат уш-акыл озалана. Уш-акыл кажне айдемын уло, но южыштын тудо чоным сусыртылаш, пий илышым шочыкташак веле... Айда кочкына, — кенета Иван Шарик велыш савырныш. Тудыжо айдеме пелен пызненат, торашке онча. |
| 2323 |
Пычкемышалте. Пычкемыш дене пырля тӱтыра мландым леведе. А айдеме да пий, ик илышым илыше кок тукым, аэропорт залышке пурышт. Но туштыжо ынде шинчаш гына огыл, шогашат вер уке. Ярнышыже, пырдыж воктелан эҥертен, нералтыме шотым ышта. |
| 2324 |
Но Шарик чыла тидым эше ок умыло: тугак у озажлан ӱшана да пеленже пырля ошкеда. Озаже тудым ынде ала-молан кӱзанӱштӧ денат ок вӱдӧ, шаҥгак мучыштарен. Теве нуно калык коклашке ушнат, "Посадка" манын возымо омса деке лишемыт. Омса деран Иван чарналтыш, пий деке чӱч лие:. |
| 2325 |
Теве чоҥен шуктыдымо пӧрт деке шуо. Стройкым савар дене авырен шындыме. Тротуар дене еҥ-влак коштыт, иктын кидыште сумка, весын изи йоча, кумшо коляскым шӱка. Кушко вашкат? Шарикым веле нигушто нигӧ ок вучо Тудо иктым умыла: лачак верыште шинчыман огыл. |
| 2326 |
Ончылныжо кок тошкалтыш. Иктыже кӱшкӧ кӱза, весыже ӱлыкӧ вола. Кушкыжо каяш манын, Шарик икмагал ӧрын шогыш, вара кӱшкыла тарваныш. Ондакат, Оля дене илымыж годым, эре кӱшкыла кӱзат ыле. Тушто нуным кочкыш, малаш пушкыдо вер вученыт. |
| 2327 |
Ятыр жап малыш. Подвалыште йӱк-йӱан шоктен кодмо дене помыжалте. Шинчажым почо, но нимом ыш уж. Йырым-йыр пычкемыш. Кӱшнӧ изи окнаштат шем ӱмылка. А йол йӱк ынде воктенак шокта. Теве электротул чӱкталте, шинчам йымыктарен, йырым-йыр волгалт кайыш. |
| 2328 |
Мом мален шогет, покто! — лачак ӱдырамашын йӱкшым веле колын кодо. Но йӱк Шарикым ыш лӱдыктӧ — тудо писын тошкалтыш дене кӱза. Омса петыралтын гынат, азапланаш уке — шӱкал почаш лиеш. Шарик тыгак ыштыш, уремышкат лектын кудале, яндар юж дене ласкан шӱлалтыш... |
| 2329 |
Каяш кӱлеш! Волгалтмым вучаш ок лий. Ах, мочол тарваныме ок шу, эр марте ласкан каналташ ыле. Малыме верже ни пушкыдо, ни шокшо огыл гынат, тӱнӧ коштмо дене от таҥастаре. Уке, изишак киялта гын, нимо ок лий. Изишак гына. Волгалташ тӱҥалмешке... |
| 2330 |
Пӧрт кӧргӧ шыгыр огыл. Шола могырышто — кугу коҥга, ваштарешыже, окна воктене, лопка ӱстел шога. Вес велне кужу теҥгыл. Пӧрт пырдыж йырваш шемем пытен. Туге гынат Шариклан тыште чылажат тунар лишылын чучо, а илыш эшеат чот сылнын да сӧралын койын колтыш. |
| 2331 |
Но Шарик верже гыч ыш тарване, вуйжым гына лап ыштыш: тыгай тутло кочкышым тудо Оляж годсек кочкын огыл, адакшым мӱшкыржат чот шужен. Сандене, лӱдмыжым сеҥен, тудо тугак рвезе ончылно тарваныде шога. Кеч-мо лийже, кочкышым садак ок мучыштаре. |
| 2332 |
Шаҥгак тыге кӱлеш ыле, — кугу пашам ыштышыла, рвезе кугешнен пелештыш. Но мо тыгай? Кенета тудо пийын чурийже мучко йыр-йыр йоген волышо шинчавӱдым ужылалтыш, ӱнардымын кидшым волтен колтыш. Ынде пий ден йоча икте-весым тура ончен шогат. Рвезын шыде кумылжо тодылалте:. |
| 2333 |
А музыкальный училищым тунем пытарымеке, филармонийышке куснышат, Игорь ола мучкат палыме лийын шуктыш. Тудын мурыжо почеш ӱдыр-рвезе-влак дискотекылаште веселан тӧрштылыт. Рвезе чыла тидым ужеш, умыла да шкежат самырык-влак коклаште лияш йӧрата. |
| 2334 |
Олан палыме мурызыжо ӱмбаке ятыр ӱдыр чон шулен онча. Но вучыдымын туге лекте: Игорь ынде Милям веле шыматен онча. Уке, Таня мондалтын огыл, тыште первый вашлийме ӱдыр тудлан тугаяк лишылын чучеш, южгунамже кызытат Таня дене пырля лияш тырша, но садак Миля деке вашка. |
| 2335 |
Игорь Таням чӱчкыдын шарналта. Тидын годым шӱмыштыжӧ тудо эреак корштарен шуралтымым шижеш, ушыштыжо вигак йодыш шочеш: "Молан тыге мый дечем торлет? Молан торлена?.." Но Таня ынже кораҥ, ынже торло манын, нимом ок ыште, вийдымын кидшым шаралта да йогын почеш кая. |
| 2336 |
А тӧрлашыже нуно кунам тӱҥальыч?.. Да-да, институт деч вара туныктышылан ышташ тӱҥалмекше, Таня кенета вашталте. Игорь тидым уло чонжо дене шижеш гынат, ондаксыжлак весела коднеже, ондаксыжлак тудым чонжо самырык ӱдыр-рвезе-влак коклашке шупшеш. |
| 2337 |
Тӱжвач ончымаште Игорьлан коло шым ийым нимаят от пу. Куштылго ончалтышыже, ошкыл колтымыжо — эше ялт самырыкын. Ӱмбалныже — шинчашке перныше сӧрал полдышан брюко, тувыр, йолыштыжо — кроссовко. Яндар чурий, кужу, ошалге вуж-вуж ӱп. Ӱп куштылго мардеж дене шыман толкыналтеш. |
| 2338 |
Но Игорь нунын ӱмбаке ок ончо, пуйто огешак уж. Тудо урем лукышко толын шогалше такси деке вашка. Вашкыме лугычак ӱдыр-рвезе-влакын "Ямбердов, Ямбердов" манмыштым колеш, чонжылан ласкан чучеш, шкеж нерген ойлымылан тунем шуын гынат, кажне гана ты шомак кӧргыжым шыматен эрта. |
| 2339 |
Кызытеш нуно эре пырлярак лияш тыршат, самырыклан икте-весе деч посна ок лий, икте-весылан эҥертен, ой-шомакым рончен, ӱчашен илаш куштылгырак. А сурт оза — Гера. Тудо кодшо ийын гына пачерым нале, каныш еда чумыргышо йолташыже-влаклан куана веле. |
| 2340 |
Аркадийлан ваштарешла пӱкеныште Виктор шинча, Нелян мурымыжым колыштеш. Тудо эше самырык, пушкыдо шем ӧрышыжат палдырнаш веле тӧча. Кӱчык ӱпшым комдык шерын шынден. Тудо институтышто тунемеш, икмыняр кече ондак кумшо курсым пытарыш. |
| 2341 |
А-ах, тыштат-туштат йокрок, театрыштат шыгыр. Йырым-йыр темдыше нелыт деч кушко шылын утлаш гын?.. Аркадий, лучо иктаж почеламутым луд. Уке гын Васян йокмаже кумылым шыматыше куатшым йомдара. Игорьжат ала-кушто коштеш, муро семешыже кеч изишак чон кана ыле. |
| 2342 |
"Пытартыш уверым колыштса", — телевизорышто шоктен кодо да тунамак уэш шыпланыш. Икмыняр жап гыч веле ошемаш тӱҥале, теве сӱретшат палдырныш: "... "Родина" колхоз уржа-сорла пагытлан комбайным чыла ямдылен шуктен. Тысе калык шурным график деч ончыч поген налаш мутым пуэн...". |
| 2343 |
Таче тыйын йылмыштет арака гына, — Неля диван гыч гитарым нале, Игорьлан шуялтыш. Тудыжо креслыште шинча, Васям шыргыж онча. Воктенже Миля верланен, Игорь ӱмбалне шинчаже чӱчка. А Неля тугак гитарым шуя. — Шокталте веселаракым. |
| 2344 |
...Пачерыште шып. Лачак пӧлем мучко телевизор гыч Игорьын йоҥгыдо йӱкшӧ шыман иеш да эше пел шагат утла тугак куштылгын йоҥгаш тӱҥалеш... Теве телевизор ончымо гутлаште Аркадий верже гыч кынеле, Игорь деке мийыш, пылышышкыже, моло-влак ынышт кол манын, шып пелештыш:. |
| 2345 |
Тудо аважын "Малаш кӱлеш" манмыжым ок кол гын, эше кужу жап, тарваныде, верыштыжак шинча ыле, очыни. А ондакше, ондакше Ямбердов нерген шонен огыл? Эше кузе шонен, тидлан кӧрак тачат дискотеке гыч эр тольо, пошкудо подъездыште илыше Митя денат кукшын чеверласыш. |
| 2346 |
Поэт возымо дене гына серлагышаш огыл, шке почеламутшым калык ончылно лудын моштышаш. Теве Маяковский, Есенин жапыште ораторский искусствылан кугу верым ойыреныт, сандене калыкат тунам поэзийым утларак йӧратен да умылен. А кызыт... |
| 2347 |
Тыйым пагыт тыгайым ыштен. Ме чыла тидым да тыйымат умылена. Эше весымат каласен кертына: меат шкенан пагытнан икшывыже улына. Кажне тукымын — шке пагытше. Кеч-могай тудо лийже, но садак лишыл да шерге... Сандене тидын нерген кычкыраш амалже уке, очыни... |
| 2348 |
Мыйым гын, Виктор, шомакет лӱдыкта, — Аркадий мутым нале. — Уло куат дене йӱлымӧ годым, ныжыл кумыл нерген монден, тудым йӧршын йомдараш лиеш. Тунам, чонетын кугу тулжо йӱлен пытымеке, кӧргыштет йокрок кумыл деч моло нимо ок код. Тидыже айдемылан мучаш толмым ончыкта. |
| 2349 |
Тӱшка калык вий веле орудийын кид йымачше лектын кертеш. А посна еҥын, але группын властьше, кеч-могай тудо поро шонышан лийже, садак торжалыкым йодеш, молан манаш гын, тудын властьыште улмыжак уже калыкын эрыкшым шупшын налеш. Эрыкан айдеме веле тӱрыс пиалан лийын кертеш. |
| 2350 |
Игорь уло чоным пуэн модо, уло вийжым пыштыш. Командышт кеч 5:8 счёт дене модын колтыш, шымше класслан содыки пӱжалташыже чотак перныш. Утларакшым Игорь нунылан кугу азапым ыштыле. Тудым тыгат, тугат борт пелен ишыктыльыч, но вич гол гыч нылытшым садак пуртен сеҥыш. |
| 2351 |
Но Октябрь пайрем вашеш увер шарлыш: школ гыч кандашымше классым мӱндыр олашке экскурсий дене наҥгаят. Куанже мочол ыле! Игорьымат ты куан ӧрдыжеш коден огыл. Теве вучымо кечат толын шуо — классышке туныктышо пурен шогале, веселан пелештыш:. |
| 2352 |
Туныктышо экскурсийыш кайышаш латвич еҥын фамилийжым лудеш. Мо тыгай? 9-ше, 10-шо фамилият йоҥгалте, а Игорь алят шке лӱмжым ок кол — рвезын шӱмжӧ тургыжланен кӱлткаш тӱҥале, шкеже утыр чеверга. Теве пытартыш латвизымше... фамилий:. |
| 2353 |
Уке, уке! Тыгай илышлан ынем тунем! Мыят калык илышым илынем! — тыгодымак, полшыза маншыла, урем кутышыш, вара пӧрт-влак могырыш сӧрвален ончале. Но урем вашешыже юалге юж дене веле шӱлалтыш, а пӧрт-влак тудын ончалтышыжым йӱштын вашлийыч. |
| 2354 |
Игорь верыштыже тарваныде шога, тораште йоҥгалт кодшо йӱксавышым колыштеш. Теве тудо ала-кушто тораште шыпланыш, Игорьын чонышкыжо адакат йокрок кумыл виешак шеҥын пурыш. Тудлан кызыт туге чучо, пуйто пӱтынь олаште ик чонанат уке, ик илыше айдемат. Лач тудо веле — Игорь, шкет айдеме. |
| 2355 |
Ынде нуно ола урем дене кудалыт. Игорь машинам вӱда, а воктенже тудо — Оля. Тротуар дене ошкылшо еҥ-влак ончыланышт вуй савен кодыт, южышт, салам маншыла, кидым рӱзалтат, тышечат-тушечат машина ончыко пеледыш аршаш-влак толын-толын возыт. |
| 2356 |
...Изиш умбалнырак, пеледыш лоҥгаште, Оля ваштареш Игорь веселан шыргыжын куржын толеш. Ӱмбалныже пеледыш гаяк нарынче-канде-ужарге-йошкар тӱсан куштылго тувыр мардежеш лойгалтеш. Йырым-йыр кечыйол чӱчкен модеш. Пеледыш, кече да Игорь — тылетла нигӧ-нигӧ. |
| 2357 |
А эҥер серыште Оля ден Игорь ты ныжыл семым саламлат. Ынде Игорьын тувыржо тӱрлӧ пеледыш сынан огыл, а черет дене то нарынче, то канде. Теве канде ужаргишке кусна, ужаргым йошкарге алмашта. А толкыналтше кечыйол вашталт шогышо тӱсым устан тӱрла, ярымалтше ошалге ӱпышкӧ тулойыпым шава. |
| 2358 |
Игорьын яндар канде шинчаже Олям ала-кушко торашке, кавашке ӱжеш. Оля шкежат кызыт Игорь пелен пуйто кӱшыч волышо юмын ӱдыр, капшыланат моткоч куштылгын чучеш, кӧргыштыжӧ ныжыл кумыл йоҥга. Теве нуно кавашке чоҥешташ ямдылалтыт, но... |
| 2359 |
Чӱчӱ деке каеныт, унала, — шоктыш вашмут да ончыл пӧлемыште тул чӱкталте. Теве Таня, кидшым выключатель деч кораҥден, шемалге кужу ӱпшым ваче гоч лупшале, омсашке эҥертен шогале, Игорьым тӱсленрак ончале. Шинчаже кеч титаканла чӱчка, но волгыдын йӱла. |
| 2360 |
Шонет, но тугак эрыкан кодаш тыршет. Илыш дене илаш тӱҥалман, тунам муретат кумдарак да келгырак лиеш. Кеч-кӧат илыш дене тӧр ошкылшаш. А тый ала-кушто кӱшнӧ, каваште, чоҥештылат, торасе яндарлыкым да поро кумылым моктет, тудым кучаш тыршет. |
| 2361 |
Ола ӱмбаке кече вашкыде нӧлтеш. Чевер йолжо дене ондак кӱкшӧ пӧрт-влакым ниялтен эрта, вара ӱлыкырак вола, пӱтынь уремым шыматынеже. Кече ындыжым уло олам ырыкта, лач урем дене шкет ошкылшо Игорьлан веле ни шокшын ок чуч, ни йӱштын. Тудын чоныштыжо эшеат шыгыр, эшеат кочо. |
| 2362 |
Тиде жапыште ӱдыр пагытшым, Пӧтыр дене мужыр кӧгӧрченла выче-выче илымыштым шарналтен. А кызыт пӧръеҥ пашажат, ӱдырамашынжат — чыла тудын ӱмбалне. Южгунам гына изи Витюк аважлан пум пуртен пуэн, коклан кӱварым мушкаш тӧчен. Латкум-латныл ияш лиймекше, Оксина куаныде кертын огыл:. |
| 2363 |
Уремыште ынде мурышо-влакшат койылалтышт — куд-шым рвезе Оксинан капка гыч лектыт. Эн ончылсыжо гармоньым шыман шупшыл колта, молышт сем почеш кужу мурым шуйдаралтат. Эн пытартышлан капка гыч Витя ден аваже лектыч. Оксина кидше дене шинчавӱдшым ӱштыл-ӱштыл колта:. |
| 2364 |
Витя тӱшкашке ушна. Туштыжо Витя гаяк чаравуян эше кок рвезе коеш, но нунышт арня гыч веле каят. Моло дене таҥастарымаште Витя каплан кугуракат, топкатаракат. Оҥжо оварен шога. Изинек пашаште кушшо еҥын гай кид вургыжат кӱжгӧ, пеҥгыде. |
| 2365 |
Андрейын шинчаончалтышыже, шижде, Ангелина Михайловна дек кусныш. Тиде ӱдырамаш ӱмбак тура ончалде нигузе ыш чыте. Тудым таче первый гана чиялтыдымым ужеш, Андрейлан кенета тугела чучо: тудын олмыш пуйто ала-могай вес ӱдырамаш толын шинчын. |
| 2366 |
"Пашазе-влак деч нимом от шылте. Мо сай-удажым тыманмеш шижыт. Тугеже молан вара шкендам аҥыралан шотлаш йӧным ыштеда? Молан лач шке коклаштыда чын нерген кутырышын койыда?!" — Андрей, колышт шогышыла, семынже шоналтышат, йодде ыш чыте:. |
| 2367 |
У ийын кокымшо арняжат эртен кайыш. Андрейын заводыш куснымыжлан тылзат шуэш. Декабрьысе да идалыкаш план комбинат мучко тӱҥ шотышто темымылан шотлалтыт. Соломин ден Ухановын бригадышт гына ончычсо гаяк почеш шӱдырнат, планлан ситыше продукцийым пуэн шуктен огытыл. |
| 2368 |
Вася кажне минутым пайдалын кучылтын ыштен. Лабораторий инженер дене мутланен шогылташ жапшат уке гай. Андрей, ӧрын шогыде, кольмым налын, пеленже формыжо бетоным тӧрлаш пиже. Тыге, мом палаш шонымыжым чоян гына умылен налаш йӧн лие. |
| 2369 |
Андрейын шонкален шогымо жапыште пролет мучаште ОТК-н старший инженерже Юлия Сергеевна койылалтыш. Кӱлын вет Васялан, вийнен шогалын, Юлия Сергеевна лишемме велыш савырнаш. Ковыран ошкыл толшо Сушкина ӱмбак рвезе шинчам кораҥден кертде ончен. |
| 2370 |
Кабинет омсам почшыжла, кажне гана духи, пудр пуш йымыжан солнен. Поснак кӱчым чиялтыме эмаль ойыртемалт ӱпшен. Адакшым кабинетыште шокшо, ласка. Чыла тидым Андрей тыганат ик татыште шиже. Ӱдырамаш-влакын лайыкын кутыралтымыштат тыманмеш пылышлан солныш:. |
| 2371 |
Чижовам Андрей леведышлык плитам лукмо линийыште вереште. Ангелина Михайловна ден Сушкина панель-влакым ончыштыт ыле. Мӱндырчак ужо: Юлия Сергеевна, кидшым лупшкедылын, Чижовалан ала-мом пеш каласкала. Можыч, тудат Ангелина Михайловнам бракын кугытшо дене палдарен. |
| 2372 |
Андрей гын Миша чӱчӱм умылаш лийдымылан шотлен огыл, а, мӧҥгешла, тудым моло дечын утларак пагален. Эше первый кече гычак, бракым чумырымо курык ора воктене "Цемент... могай поянлыкым локтылына. Эх!.." чаманен каласыме йӱкшӧ гычак Миша чӱчӱ деке пагалымаш ылыже. |
| 2373 |
Антон Яковлевич, жаплан пуццолановый цементым кучылтмо нерген те паледа, очыни? Визымше кече тудын дене леведышлык плитам ыштена. Но мыняр ыштымым, чылажымат браклан шотлымо. Тидым шотыш налын, мый цементым шукырак кучылташ йодам. |
| 2374 |
"Ужат, — шоналтыш Андрей, — госплан нерген комбинат вуйлатышын алмаштышыже кузе кутыралтен колтыш. А бригадылаште прогулым ыштылше-влаклан верч кечаш нормо ок шукталт — тиде вара планым шуктымаште чарак огыл мо? Тугеже паша дисциплиным пудыртымашын удажат уке?..". |
| 2375 |
Шашковын планёркышто ойлаш тӱҥалмыж годсек шкенжым име ӱмбалне шинчыше гай кучыш гынат, Угарова верже гыч нӧлтшӧ кумылан тарваныш. Тудын титакше нерген ойлышо иктат ыш лий. Кеч-мо гынат, бетоным вес состав дене ышташ тӱҥалаш Угарова ыш торешлане. |
| 2376 |
Мыйын секретем уке. Каласен кертам, — Юлия Сергеевна ӱстел яшлык гыч акт-влакым, ОТК-н журналжым луктын пыштыш. Тудым ончыч огыл, а шеҥгеч лаштыклаш тӱҥале. — Чыла приниматлыме изделийым актыш пуртен она керт шол. Кӱсын налмынам шотыш огына нал. |
| 2377 |
Эше ик гана каласем, чыла бригадыжак огыл. Тӱҥ шотышто чот шӱдырнышӧ-влак арат. — Сушкина, ӧпкелалтын, журнал ден акт-влакым уэш ӱстел кӧргыш шылтыш. — Изи отыл, шкат умылышаш улат: комбинат планым ок теме гын, мо лиеш? — шкенжым чыныш лукташ тӧчышыла пелештыш Юлия Сергеевна. |
| 2378 |
"Тыланда сай, ялда тора огыл. Каныш кечынат кудалышт, ача-авадам ужын толын кертыда. Мыланем гын отпуск гыч отпуск марте шочмо кундемемым сагынен йокрокланаш перна", — чон корштен шоналтыш Андрей. Радиом включатлыш, вержым тӧрлаш тӱҥале. Мом кунам, кузе ыштышашым кид пуйто шкеак пала. |
| 2379 |
"Тӱжем теҥге... Эх, тыныслыкым окса дене мо налат?! Чын, оксаже элын обороно куатшым вияҥдаш кӱлеш, маныт. Лӱдыкшӧ дечын сар курал дене гына авырналтын, мынярак тыныс илет? Оксамже лиеш гын, мый сар куралым погашлан огыл, айдемын илышыжым саемдаш пуэм ыле". |
| 2380 |
Тиде пӧртым ожныракак ала-могай учрежденийым вераҥдаш чоҥеныт, маныт. Вара семын тудыжлан весым, сайрак полатым, пӧлекленыт. А тидыже — айда, тӱшкагудылан йӧрен. Кӱжгӧ, неле омса шеҥгеч Толян "Пурыза-пурыза" манме йӱкшӧ Андрейлан кажне гана ала-кушеч, пӧртйымач йоҥгалтмыла шоктен. |
| 2381 |
Саламлем тыйым, шӱмбелем! Тугеже ме адакат пырля? Тугеже тыланет ала-кушеч, тора вер-шӧр гыч, мый декем кошташет ок логал. Ме олаштак лийына, могай пиал, пагалымем... — Андрейын оҥышкыжо вуйжым пыштен, шыма дечат шыма мут-влакым ойлен. |
| 2382 |
Тыге ала тыгеат огыл, мо-гынат Андрей йӧратыме ӱдыржын могай кумылан улмыжым шинчаж гычак палаш тунеме. Сур кава гай шӱлыкан койын гын, чынак, Надям ала-мо тургыжландарен. Писе але шолып ончалтыш, мутат уке, — тудо чояланен. А канде кава гай волгалтше гын, ӱдыр — кумыл нӧлтшӧ. |
| 2383 |
Надя чарныде ойлен-ойлен... Андрей, ӱдырым шыман ӧндалын, кунам колыштын, кунамже мут-влак уш-акылыш шудеак шуленыт. Рвезылан моткоч куштылгын, сайын чучын. Ойлымо кокла гыч, вучыдымын, Надян тыгай ой-каҥашыже Андрейын пылышыш имыла керылте:. |
| 2384 |
Шергаканем, умылыдымыла кояш ит тӧчӧ. Тыйын ешетым поро кока ден чӱчӱ-влак ашнаш тӱҥалыт, шонет мо? Мемнан жапыште айдеме семын илаш — тиде шкендын комфортабельный пачерет лийшаш, адакшым ола покшелнырак. Умылет, ком-фор-та-бель-ный. |
| 2385 |
"Пиалан мужыр. Кузе те икте-весыланда кӱлыда! Надя дене ме тыге илен кертына ыле мо ала? Раш: нуно икте-весыштым йӧратат. А мый Надям йӧратен омыл мо? А тудо шкеже?.. Йӧратен огыл гын, неужели вара тынар жапым йӧратышыла кояш тоштын?". |
| 2386 |
Андрей оксам Куликовмытын еш роскотлан кучылтмо верышке шып пышташ тӧчыш гынат, оза тиде ганат ужын шуктыш. Толя ынде ӱчашен торешланымын пайдаже укем пала: Андрей садак шонымыж семын ышта. Сандене кажне гана шӱм гыч лекше таум гына ойлен кертын. |
| 2387 |
Йӧра толынат. Мый тугеже кевытыш, пазарыш куржтал пурем. Тыгай йӱштӧ игечыште ньога-влак дене шӱдырныл кошташ — манаш веле, — Толя, шыргыжалын, икшыве-влакым вуйышт гыч ниялтыш. — Ну, Андрей чӱчӱланда йокрокланаш ида пу. Мый тыманмеш савырнем. |
| 2388 |
Молан Надя ден тендан коклаште тыге савырныш? — Толя шке титакшым шижын, ойжым Надя дек кусарыш. — Чыла сайла чучеш ыльыс: мотор, ушан-шотан ӱдыр... Мут толмашеш каласем, тудын пырля тунемме йолташ ӱдыржӧ деч колаш тӧчышым, пуйто марийже дене сайынжак огыт иле... |
| 2389 |
"Пиалан мужыр", — Надя ден Андрей нерген пырля тунемше йолташыже-влак шоненыт. Рвезылан гына ӱдыр ала-молан эре торасе шӱдырла чучын, пуйто тудо мӱндырчын-мӱндырчын чоным туржын-кӱрыштын волгалтарен, пуйто тудым нигунам кидыш налын ончаш лийын огыл. |
| 2390 |
Андрей тӱшкагудыш вик огыл, а машина коштмо кугурем дене йыр ошкыльо. Ушышто эртышым кунар пӧрдыктыл шона, тунаре Надя ден шке кокласе ойыртемым шижеш. Жапыштыже ӱдырым уло чон дене йӧратен, садлан, очыни, шӱм але мартеат вургыжеш. |
| 2391 |
Ваштарешыже эркын, икте-весышт дене шыве-шыве мутланал, кок ӱдыр лишемеш. Чурийышт ӧрш оҥ гай чевергалше, шинчаштышт куан тул чӱчка. Мутланымыштым чарнен, Андрей ӱмбак "Эртен ида кай, кеч ик поро шомакым пелештыза" маншыла ончальыч. |
| 2392 |
Ик могырым, Угаровалан вашкашыжат нимолан. Таче коча, марийжын ачаже, мӧҥгыштак, кочкыш-йӧрварланат кевытыш миен толеш, йоча-влакымат садик гыч конда. Тудо — пенсий ийготан, туге гынат еҥ коклаште лийде ок чыте, сандене кызытат заводышто вахтёрлан шогылтеш. |
| 2393 |
Автобус шогалме велыш ошкылшыжла, Угарова паша гыч ондак тарванымыжлан кенета чоныштыжо каньысырым шиже. Мо тиде? Шашковын Антон Яковлевичлан вуйым шийын кертме деч лӱдмаш? Чепуха! Андрейын нигӧлан вуйым шийдыме йодышыжлан тудо ӱшанен. Шашков гай-влак вуйшийын огыт кошт. |
| 2394 |
Профком председатель шкетын огыл улмаш. Жирова деч кум пӱкенлан ӧрдыжтырак ӱстел воктен пӧръеҥ шинча, пашазе кокла гыч дыр, тугела коешыс. Ала чот тургыжланен, ала кабинетыште шокшылан, тудо чеверген, жапын-жапын саҥгашке лекше пӱжвӱдшым ӱштыл колта. Кидысе упшыжым пулвуй ӱмбалне туржеш. |
| 2395 |
Чынак, Жирова сур тӱсан меж платьыж дене Угарова деч ала-мыняр пачаш спайын коеш. Чурий денат, изирак шинчаже да куптыр-влакшым шотыш налаш огыл гын, тунаржак уда огыл! Адакшым, уна, мастарын чиялтыме шинчапунжо, пудрым тушкымыжо мыняр гынат рвезештарат. |
| 2396 |
"Чаманем, но мыланна тиде пачер деч моло огеш логал. Тений трест тетла ик пачерымат пуаш ок сӧрӧ. А Иван Ивановичлан пуыде огешак лий... Мыланем тудын ватыж ончылно моткоч йӧндымӧ. Шкат паледа, тунам кӱлеш эмым складше гыч ок колто гын, пелашем эше мыняр маитлалташ тӱҥалеш ыле...". |
| 2397 |
"Шке пашадам шке ида нелемде. Илыза честно, пашам ыштыза чон пыштен, Угарова, профком председатель ӱмбаке ончен, семынже воштылынат колтынеже ыле, кенета шкенжым шке тӧрлатыш: — Да, тений икте-весын кидым мушкын кертше-влаклан веле сай". |
| 2398 |
Кок ӱдырамаш ала-мо нергенат мутланышт. Заводышкат миен шуыч, лабораторий нергенат шомак мундыраштым пӱтырышт, мутышт дене адак мӧҥгеш, конторыш, пӧртыльыч, отделласе ӱдырамаш-влак йырат пӧрдын нальыч. Вургемышт нергенат мутым шуйышт. |
| 2399 |
Эше ятыр мутланен шинчышт: сату нергенат, чер нергенат... Комбинат вуйлатыше Спириным гына ышт тӱкӧ: кажныжат тудын нерген пелешташ лӱдӧ. Коктынат моштымышт семын чояланышт, но коктынат икте-весыштын мо нерген шонымыштым шижаш тӧчышт. |
| 2400 |
Моло годым гын, омса лондемым вончымек, Спиринын шинчаш ӱжмешкыже, вуйжым нӧлталаш тоштде шога ыле. Верланенжат тунам омса деч кокымшо пӱкенеш веле. Кызыт, саламлалтмек, ӱжмым вучыдеак, ончыко ошкыл колтыш да вуйлатыше деч кумшо пӱкеныш ӱстел воктек пурен шинче. |
| 2401 |
Спирин ӱстелвуйышто монументла койын. Шинчаже гына нойышын, эркын я почылтын, я петырналтын. Пенсий ийготым кок ий ончыч ситарыш гынат, вуйлатышын креслыжым кодаш, векат, ушыштыжат уке. Тудо але пеҥгыде, вий-куатан пӧръеҥ. Куптырдымо чурийже эреак чеверген волгалтеш. |
| 2402 |
А мом манеш Угарова? Тиде верыш, нимом ончыде, намысымат шотыш налде, весым тошкен-лаптыртен, рожген ошкылаш ямде ыльыс. Комбинат вуйлыкын йодышыжлан вашмут олмеш вачыжым гына туртыкталят, титаканла, изиш шыргыжалшын койо, пуйто "шке паледа" маннеже. |
| 2403 |
Мом кочнеда-йӱнеда, пагалымем? — Узьков, менюм ончалын, Андрейлан шуялтыш. Шкеже изи йытыра капан официанткым парняж дене удыралын ӱжат, коньякым, пурлаш закускым кондаш шӱдыш. "А тендан мӱшкырлан мо кӱлеш, шке йодса" маншыла, Андрейым ончале. |
| 2404 |
Узьковын койышыжым эскераш Шашковлан путырак оҥайын чучо. Кенета куштылго уш-акылан еҥ семын орадыланымыже шуын колтыш. Узьковын заказшым возен шуктышо официанткылан чолган шинчам пӱяле, лишкырак чакемаш ӱжӧ. Кас кочкышым радамын каласен лекте, но йӱаш компот деч молым ыш йод. |
| 2405 |
Ида вожыл, Андрей Андреевич, кочырак деч посна, паледа, кумыллан сайжак огыл... — Узьков, парняж дене тӱрлӧ семын ончыктылын, эше мо кӱлешым умылтарышат, чот ушан еҥла кояш тӧчен, пӱкен тупеш моторын эҥертыш. Андрейым ончен, умша лук дене шыргыжале:. |
| 2406 |
Вольдемар кенета ончычшо коньякым темыман чаркам ӧрдыжкырак кораҥдыш, мотор сур костюм кӱсенже гыч сигарет пачкым лукто. Но пижыкташ ыш вашке. Кок парня коклашыже ишалтен, сигаретым пӧрдыктылаш тӱҥале. Вучыдымын, трибунысо уста ораторла рашын да кӱчыкын вашештыш:. |
| 2407 |
"Шукташым" колмек, Андрейын йӱкын воштыл колтымыжо шуо: "Ха-ха-ха! Сита, Вольдемар, мотор мут оргаж дене леведалт чояланаш". Андрей весымат умылыш: Узьков мутланымаш тыгела савырнымым тогдая гын, рестораныш толашыжат ойым ок ыште ыле, очыни. |
| 2408 |
Эше кузе шуэш! Но тый да тыйын гай-влак просто суксыла кояш тӧчеда. Чын нерген, идеал нерген ойлыштыда, а шкендан кӧргыда, шӱм-мокшда шелшашла коржеш, илен моштышо-влакым ончен, шӱмда шелеш, кӧранымаш тул чондам нулта. Тыге те шке орланеда, весе-шамычланат сайын илаш мешаеда. |
| 2409 |
Ушет тыйын ситыше улмаш, пагалымем, эсогыл мыйын мом шонымем шижын моштет. Илаш тӧчышын кояш гына мо ты тӱняшке толына? Илаш гын — илаш, йӱаш гын — йӱаш, гуляяш гын — гуляяш... Теве тыге, Андрей Андреевич. Молодец, молодец, ушет уло коеш, а мый тыйым тевак орадылан шым шотло. |
| 2410 |
Весе пашажым шукташ тӱҥалеш ыле, манат? Ышташ тӱҥалеш але ок тӱҥал, производствылан тидын деч могай пайда, а? Нимогай пайдат уке, ноль! Нимолан кӱлдымаш паша вер-влак улыт гын, мый титакан улам мо? Тыланет мыйым огыл, паша шотышто госкомитетын титаклаш кӱлеш ыле, пагалымем. |
| 2411 |
Ораде тый улат, Шашков, вот мо. Эше государствым вуйлаташат кай, манат. Мыйын ончылнем вуйым аҥыртыл шинчет, а чынже дене кӧ мемнан ойым колышташ тӱҥалеш. Тый тидын нерген шоналтенат? Сандене кӧ кузе мошта, туге ила, пагалымем... |
| 2412 |
Туге, ме шукертак ала-мо лийынна. Чонышкына шукертак ала-могай осал, лӱдыкшӧ чер верланен... Ме — черле, лӱдыкшӧ черан. Тудо уло кӧргынам авалтен шарла да шарла. Черле улмынам йӱкын ойлаш гына она тошт, сандене эмлалташ кӱлмӧ нергенат ушышкына ок пурыс, калтак...". |
| 2413 |
Каныме лукыш шукын чумыргеныт. Моло погынымашла годым ончыл радам эре пуста лийын гын, кызыт ятыржылан вер ситен огыл, сандене йол ӱмбалнат шогеныт. Векат, ЭС. ЭС. Потапов манмыштын могай осал пашам ыштен кудалтымыж нерген кажныжынат палымыже шуын. |
| 2414 |
Яндар паша, воштончыш гай йытыра кабинет, но завком председатель, паша пӧлемыш лондем вончымет веле, шке вургемжым тыманмеш вашталтен, мӧҥгӧ каяш жап шумеш, шем халат денак шинчен. Кеч погынымаш, кеч моло каҥашымаш — Меланья Петровна садикте шем халат кӧргыштӧ. |
| 2415 |
Завком председатель палынак тургыжланен: шӱйжӧ, чурийже йошкар-кӱрен тамга-влак дене леведалтын. Кузе от тургыжлане, серышыже вет внутренний паша отдел гычак толыныс. Тидыже Потапов гай пашазе-влак верч администрацийлан веле огыл, эн ончыч завкомлан мутым кучымо нерген шижтара. |
| 2416 |
Моло годымсылак председатель ден секретарьым пеш писын сайлышт. Погынымашым эртарыме шотышто завком председательлан изи шылтыкымат каласаш амал лийын огыл: тудо кузе тӱҥалашат, кузе наҥгаяшат, мо дене пытарашат — вич парняж гай пален. |
| 2417 |
Шке шонымашдам каласаш йодам, йолташ-влак. Лӱдын-ӧрын ида шого, — Хмелева шинчыше-влакым шерын ончале, пуйто шкеж семын шонышо-влакым кычалеш. — Жапым ида шуйкале. Вашмутым пуаш келшыше пунчалым лукман, — графиным карандаш дене пералтен, шу-уге мутланаш тӱҥалше-влакым лыпланаш йодо. |
| 2418 |
Эше ала-мыняр еҥ ойлыш, тӱҥ шотышто ӱдырамаш-влак. Пытартышлан мутым формовочный цех вуйлатыше Коганов йодо. Тудат, иктешлыме семын, Потаповым коллективеш кодымо ваштареш ойлыш. Серышыште возымым эсогыл ала-могай неле преступлений семын аклыш. |
| 2419 |
Чонем пуэм вес эл сатулан. Ыштенат моштат вет! А мемнан дене сырьём веле локтылыт. Магазинлаште ончет, чыла уло гай коеш, витринет-мочет — сату дене темын, а налаш тӱҥалат — чонлан да кап-кыллан келшыше нимо уке. Плащыже, курткыжо... Ну, кӧлан тыгай мешак кӱлеш?". |
| 2420 |
Юлия Сергеевна кеч-кузе ончыжо-огыла — Ириналан садикте. Вес эл вургемеш вӱдылалтшыже тудак веле, тидын дене тудо кугешнен. Юлия Сергеевнам шинчашӧр дене ончалын, кудалтыме кагазшылан кидшым шуялтыш. Уло чолгалыкшым ончыктен, шерым темыше кармын шичмыжым эскераш пиже. |
| 2421 |
Андрей, тыгай-тугайым шоналтыде, Угарован мутшым шотышкат ыш нал. Начарештын але тӧрланен — тиде мо илышыште эн кӱлешанже? Тудо, чынак, нӧлталтше кумылан. Заводыш толмыж годсек таче первый гана еҥ-влакын шӱм-чонешышт чӱкталтше тулым шиже. Таче чын ден порылыкын сеҥымыштым ужо. |
| 2422 |
Мо, лачак ик шӧр дене илет? Ӱмбалже тыланет ок логал, ужат? — шыма мут-влакым кышкылтын, Валентина Николаевна тӱрвыжым чмок шупшылале. Ончалтышыштыже ала-могай койдарымаш, ӱчӧ, шыде тул чӱчкалтыш. — Чаманем-чаманем. Качымарий такшым... |
| 2423 |
Ах, могай сомыл, манат? — Угарова рвезым тунаре ужмышудымын ончале. — А теве могае — ме тыланет Ангелина Михайловнан еш илышыжым амырташ огына пу! Нечыве, мариян ӱдырамаш дек мыскылаш шонен пижедылаш. Тиде йодышым завком ончылан мый шке шындем. |
| 2424 |
Угарова, писештын, ӱстел яшлык-влакым почын-петыркалаш тӱҥале, пуйто ала-мом моткоч кӱлешаным йомдаренат, нигузе ок верешт. Андрей ужын шуктыш: ӱстембалсе шола кидше чытыра. "Э-э, тудо тургыжланас! Тугеже еҥлан ӱчым але осалым ышташ шонымаш куштылго сомылак огыл, ужат?". |
| 2425 |
Теҥгече кастене график почеш Андрей дежуритлен. Тыгай порядкым завод илышыш шукерте огыл пуртымо. Вик каласаш гын, паша жапыште погынен йӱмым, паша гыч ондак кайымым эскераш. Шукынжо умыленыт: тиде йӧн дене гына порядкыш от шу, но вес корным нигӧн кычалмыже шуын огыл. |
| 2426 |
Мо вара, ӱдырамаш йодеш гын, — Андреят ваштарешыже койышланен пелештыш, — чынак, пӧръеҥ ӱдырамаш кумылым волтышаш огыл. — Пачер озан кучыктымо сравочшо дене омсам почо, Ангелина Михайловнам ончыч пуртен, чӱкталтше волгыдеш шинчажым пеле кумалтыш. |
| 2427 |
Омсадӱр пӧлемыште лампым вашталташ кӱлмӧ нерген мариемлан мыняре ойленам, а тудо эре "йӧра" денак сийла. Пуйто шке пачернат огыл, пуйто тӱшкагудышто илена. Тый ӧрын ит шого, Андрей. Кудаш, ончыко эрте. Кумылет ынже воло, пачерыштем изишак погыштыл шуктен омыл. |
| 2428 |
Кенета лектын каен, Чижован кумылжым волтем манын, рвезын ушышкыжат ыш пуро. Шкаланже эреак ӱшанаш тунемше ӱдырамашлан Шашковын койышыжо тӱргочла чучо. Пачереш шкетшым шогалтен кодымыжак мыскылтыш огыл мо? Тыге Чижова кӱсын коркам тушкалташ шонен пыштыш. |
| 2429 |
Тиддеч вара Вася Полянин первый гана илышыж нерген чеслынак шоналтыш. Мо ты тӱняште ила — эре сайын, веселан, куштылгын илем, шона ыле. Коло вич ий ош тӱняште, а шарналташ кодшо ик поро пашажат укес, калтак. Тӱҥалтышлан йӱмым чарнаш шонен пыштыш. |
| 2430 |
Да, мыйын тӱҥ пашам — нормировщице, а завком председатель — тиде мер сомыл веле. Мыланем тидлан оксам огыт тӱлӧ. Адакшым завком член-влакын тугай йӱкыштат уке. Профкомын полышыж деч посна кӧ ме улына? Нигӧат! — Хмелева Андрейым йӱштын ончале. |
| 2431 |
Лабораторийыште порядке лиеш, шонем. Кызыт тӱҥ шотышто качестве верч шогышаш улына. Тыгак у прибор-влакым вучена. Но йоҥылыш шонеда, Меланья Петровна: тиде заводышто ыштен, завод кӧргысӧ ситыдымашым айда-лийже ончаш мыйын намысем ок шӱдӧ. |
| 2432 |
Палена-палена, мо нерген ойлынеда, Шашков йолташ. Те мыйым шылтален налнеда. Сӧрвален йодам, порырак лийза, пагалымем. — Вара шыпак Андрейын пылышыш каласыш: — Тачысе кечым шотыш она нал, йӧра? Умыледа, теҥгече оньыкувамын шочмо кечыже ыле... |
| 2433 |
Каныме верлан ойырымо сӧрастарыдыме пӧлем чонлан келшыше огыл гынат, каныме лукак малдалыт. Пӧлемыште йӱштӧ манаш ок лий, но молан дыр ӱдыр-рвезе-влак кокла гыч иктыжланат Ӱмбал вургемым кудаш толаш ушешыже возын огыл. "Колышт ончена. Оҥайже уке гын, чошена", — шоненыт, очыни. |
| 2434 |
Ангелина Михайловна Чижоват Андрейын ойлымыжым колыштшыла койо гынат, ушыштыжо весе пӧрдын: "Тунам мый денем йӧршын тыгай осал лийын отыл, мӧҥгешла, ньога гай вожыл шогалынат, коло шым ияш пӧръеҥла огыл, а кызыт гына нерештше качымарийла шупшалынат...". |
| 2435 |
Мастер, бригадират самырык-влаклан шке специальностьышт дене пашам ышташ кужу жап огыт ӱшане. Тыге нуно шала сомылым шуктышо-влак радамыш логалыт, пашадарымат эн изим налаш тӱҥалыт. Санденак шукынжо, шке профессийыштым йӧратен шуктыде, молан артамышт улмым палыде, заводым коден каят. |
| 2436 |
Коганов ойлен пытарыш веле, кокымшо тӱшкасе кокла гыл шке ойыштым каласаш шонышо-влакын кидышт нӧлталте. Ондак Сергей Потапов мутым нале. Самырык пашазе вожылалын пелештыш, пуйто кызыт мартеат токасе серыш чонжым когарта. Рвезе шуко ыш ойло, шонымыжым кӱчыкын да раш каласыш:. |
| 2437 |
Шашковын у йӧным темлымыж дене келшем. Адакшым, кӧ могай сменыште ыштышаш, тек шке верыштышт лийыт. Мален кодын але, "А-а, кас сменыш лектам" манын, кидым лупшалеш, тыгай-влакым, цехыш пуртыде, прогулым шындыман. Нунылан верчын кечывалым ыштышаш паша шогышаш огыл. |
| 2438 |
Чынак, тыгай койышлан мучашым ыштыман. Кечым кодаш йӧратыше-влак арня покшелне канат, а шуматкечын, шке манмыштла, "йомдарыме пашадарым" пӧртылтат. От пале, шуматкечылан кугун тӱлатыс. Вес велым ончалаш гын, тыге ыштымылан пашадар фонд гыч мыняр окса йомеш!. |
| 2439 |
Кабинетыште ӱдырамаш-влакын рӱж-жге воштыл колтымо йӱкеш гына Угарова помыжалтме гай лие. Окна вошт койшо пӱртӱсым тудо кызыт веле сайын ужо. "Ой, юмыжат, шошат лишемеш", — ала куанен, ала чаманен шоналтыш. Очыни, шкежат пален огыл: шошо лишемме тудым куандарен ала шӱлыкаҥден. |
| 2440 |
Тудо шыпак кабинет гыч лекте. Лопка,, волгыдо коридор мучко мӧҥгеш-оньыш коштедаш тӱҥале. Йолйымакыже ончен, келгын шонен, пуйто ала-могай неле задаче вуйыштыжо пӧрдеш. Кенета, куанен, копажым ваш йыгалтыш, тӱрвыжат шыргыжалаш ямдылалтше гай шуйныш, шинчажат веселан волгалте. |
| 2441 |
Андрей таче эр годсек нӧлтшӧ кумылан. Помыжалтмек, молгунамсыла тургыжланен, шӱм коржмымат ыш шиж. Мӧҥгешла, шкенжым виян, шонымашке шуын кертше куатаным шиже. Тиде — рвезе-влакын тудлан ӱшанымышт, у семын пашам ышташ тӱҥалаш келшымышт Андрейым шулдыраҥден. |
| 2442 |
Вася — оҥай, еҥ кумылым савырен моштышо рвезе. Воктечет эртен ошкылеш гын, тыгай еҥын, шогалын, ик-кок шомак пелештымыжымак вучет. Кузе нуно еҥ чоным сымыстарен моштат — ӧрат веле. Ала моло деч моторрак, ушанрак да утларак поро улыт?... |
| 2443 |
Уке-е, мыйын Танюшем тиде паша верже гыч ынде низаштат ок кай. Тудлан шкаланжат пеш келша. Оклад манмыже сай. Пырля ыштыме еҥышт-влакат чонеш пижше. Паша маналтеш веле вет, нимомак ыштыме огеш кӱл, манеш. Шке шагатшым шинчен шуктат, мӧҥгӧ тугаяк йытыра, свежа пӧртылеш. |
| 2444 |
Уке дыр, уке дыр, тушко вет ала-кузе, родо-тукым да сайын палыме гоч гына логалыт, манеш. Мыйын Танюшемым тушко чӱчӱжӧ тушкалтен. Тудыжо отдел манмышт гыч еҥ кайышашым ала-кушеч колын шуктен да, давай, директор дек йыҥгырташ. Директор ден Танюшемын чӱчӱжӧ ожнысек миен-толын коштыт... |
| 2445 |
"Ончычат, шеҥгечат...", тьфу, вожылдымо. Молодёжат кушкеш вет, — саде ӱдырамаш, вудыматымыжым чарныде, Вася велыш шӧрын ончалын, автобус омсашке тарваныш. Почешыже, ӧрынрак, тоштын-тоштде, вес ӱдырамашат Васялан шыде ончалтышыжым пӧлеклышын койо. |
| 2446 |
"Тый лач узо пырыс гай улат — вурсат гынат, садак шолыштмыжым ок чарне. Кузерак кызыт ӱдырамаш-влакын чоныштлан чучеш, тыланет, Вася, шӱвал шындыме дене иктак. Тый шке шоныметым шуктышыч: эр гычак весын кумылым волтышыч..." — Андрей, ӱдырамаш-влакым чаманен, семынже Васям вурсалтыш. |
| 2447 |
Куэрла кӧргым кайык йӱк-йӱан сылнештарен. Нуно эр гыч кас марте кочкыш кычалме амал дене гына огыл чоҥештылыныт. Нуно ынде веселитлашат, куанен муралташат кумылан лийыныт. Уна, тора гычак шокта, кузе чаҥа-влак ӱчашыме семын чогыматат. Нуно тиде жапыште шкаланышт пелашым ойырат. |
| 2448 |
Андрей, вуйым комдык кудалтен, ӱчашен чогыматыше чаҥа-шамычым, волгалт шудымо яндар кавам шыргыжал ончале: "Эх, шошыжат, мом мемнан шӱм-чонна дене ыштылат? Чыла-чыла уэмдаш, сылнештараш кушечын тыйын тыгай вий? Кажныжымат моторрак, порырак ышташ кушеч тыйын тыгай кумыл?". |
| 2449 |
Чижован ойжо рвезылан оҥайын чучо. Шинчаончылно пӧрдмыжлан шыдешкымыжат шулыш, кенета ӱдырамашлан порын-порын пелештымыже шуын колтыш. Но Андрей вигак ыш вашеште. Ала-мом шоналтышыла, ик тат шып шинчыш. Вара, вуйжым савыралын, Ангелина Михайловнам ончале. |
| 2450 |
"Ораде, могай ораде мый улам! Мом ойлышт кодышым. Ох, мом ойлыштым?! Тиде вет чын огыл, чын огыл, пуйто ӱдырамаш-влакым ужмем ок шу. Разве икмыняр пӱтыремвочлан кӧра чылаштым ужмышудымын ончаш лиеш? Разве мый шке авамым, мутлан, ом пагале, разве ом йӧрате?..". |
| 2451 |
...Миша чӱчӱ, паледа, чонлан келшыше ӱдыр але ӱдырамаш дене палыме лияш шонымаш — тиде мотор вургемым чыташ лийдымын налме шумо дене иктак. Но икмыняр чиен коштмек, илышыш у мода толмек, саде вургемым ӧрдыжкӧ пыштыме але, ынже мешае манын, йӧршын луктын кудалтыме шуэш... |
| 2452 |
Соломинын заводыш толмыж деч варасе ныл ий коклаште могай вашталтыш лийын гын? Завод у гынат, технологий тоштемше, сай, шуко продукцийым ыштен лукташ йӧндымӧ. Дисциплинат шолдыргышак. Ныл ий ныл тылзе огыл. Заводной кузе-гынат ончыко колташ лиеш ыле дыр. |
| 2453 |
Чылт кок йолан ия улатыс. Мом тынар пӧрдалат?.. Омет уке, ужат? ӧрам веле, кушко ометше йомын? Ала еҥгаватым шонаш тӱҥальыч? Кернак, каласе, ала вес ӱдырамаш верч чонет йӱла, а? Ала мый тылат келшымым чарненам, а?.. — кенета помыжалт вочшо ватыже ызгалтыш. |
| 2454 |
Соломинлан пошкудын нер шупшмыжо мешаен? Лийын кертдымаш! Вуй ӱмбал леведышым пуымышт годсек (кок еш кок пӧлеман ик пачерыште илен). Соломин Онар патырын омыж дене малымыла мален. Мо, пошкудын нер шупшмыжо? Сӱан мурен-чӱчкен толеш гынат, омыжо ок кӱрылт ыле докан. |
| 2455 |
Уке, эргым, эше ужарвуй улат, сандене илышыште чылажымак от умыло. Кеч-мом ман, тудо — бригадир, а мыланна, тыглай колхозник-влаклан, кажне кечын тудын шинчаш кӱтыман. Колхозын кум мешак шыдаҥжылан верч сырымлашаш огына тӱҥал, эргым... |
| 2456 |
Пошкудо пӧръеҥ тугак, чыташ лийдымын, нерым мурыктен. "Ох, юмыжат, кузе пелашыже воктенже киен чыта гын?" — Соломин эше чот шыдешкыш. Тудлан эсогыл ватыжын мамык пун кӱпчыкшат ыш полшо. Омат тӱвыт кошкыш, ӧрдыжат пуаҥмыла тӱҥын, а савырнен возаш лӱдӧ: адак пелашыже помыжалт кертеш. |
| 2457 |
Но бетон лугымо цехын вуйлыкшо Ираклий Михайлович Бабушкин, завком председатель Меланья Петровна Хмелева да формовочный цехын начальникше Коганов Белянина Алян койышыжым вес семынрак аклышт. Нунын кокла гыч иктыжат ӱдыр деч тыгайым вучен огыл. |
| 2458 |
Шкенан нерген газет гоч палдараш келшыше йӧн лектын ыле, — азапланен пелештыш Коганов. — Многотиражкын корреспондентшымат ӱжын толашышна. Чылажат тыге мӧҥгешла савырна манын, кӧ шонен?.. Эх! Мом ынде возаш тӱҥалыт гын? Ираклий Михайлыч, очыни, пундышвуеш шинчына. |
| 2459 |
Мо вара лийын? Молан Белянина йыр тынар йӱк-йӱан? Ӱдыр, такшым, нимат тыгай-тугай осалжым ыштен огыл, намысше кӱштымым гына шуктен. Тудын олмышто яндар чонан вес еҥат тыгак ышта ыле, очыни. Икманаш, Аля Белянина "коммунистический пашан ударникше" лӱмым пуымо ваштареш лийын. |
| 2460 |
Чу, Когановшо молан тынар куанен? Белянинан ойлымыжым эсогыл шыргыжал колыштеш. Тудлан куанен шыргыжме гала, йӱкын шортман ыле, очыни? Тыге шылталыме, тыгай намыс деч вара вуйлатышын вержым айлашат язык. А тудо куанен шыргыжын... |
| 2461 |
Белянина тений строительный техникумым заочно тунем пытарыш. Кушто пашам ышташ тӱҥалеш — эше шкежат раш ок пале. Тунем пытарымешке, шонымашыже; икте ыле: тышеч стройкыш, лачак стройкыш, каяш. Заводышто огыл, а тушто кугу пайдам конден кертшаш. |
| 2462 |
Аля — Бабушкинлан чонеш пижше кандидатур огыл. Ӱдыр утыждене тура койыш-шоктышан, ура чонан. А у еҥым, мутат уке, кеч-кунамат шкалан келшышым ненчылаш лиеш. "Кеч-могай шинчымашан специалист толжо, но шкенан коллектив гыч ынже лий", — шонен Бабушкин. |
| 2463 |
Торжественный погынымаш ала-могай умылыдымашке савырныш. Тудым мучашлыме шотышто увертарымаш ыш лий гынат, еҥ-влак иктын-коктын, уто йӱк-йӱан деч посна, шыпак лектын каяш тӱҥальыч, пуйто икте-весын шинчашкат ончалаш вожыльыч. Нуным чарен шогалташ тӧчышат ыш лий. |
| 2464 |
Погынымаште Узьков нигӧ деч ондак шке кандидатуржым — ончыл пашазылан шотлалтше Кузьминым — каласен шуктыш. Но тиде татыштак, вучыдымын, Соломинын бригадыштыже ыштыше Васян фамилийже йоҥгалте. Конешне, Васям бригадирлан кандидатурыш ойырымаште Сергей Потапов чулымлыкым ончыктыш. Молодец!. |
| 2465 |
Шашков? Могай Шашков нерген ойледа? — пужен йодо Жирова. Ала-мом шарнаш тӧчышыла, уш-кылжым чымалтарыш, эсогыл саҥга покшелныже кудыр корно-влак палдырнышт. — Икмыняр арня ончыч ала-могай комиссийым ыштыме нерген ойым лукшо инженерак огыл?. |
| 2466 |
Кугурак вуйлатыше-влакын шотдымылыкышт огыл гын, Бабушкин гай-влак, очыни, огытат пошо ыле. Начар дисциплиным, порядке укем шижын налмешкышт веле: нуно чоян шке пайдаштланат илаш тӱҥалыт. Пашашкат подылшо толаш тоштыт, вожылдеак, казна кӱсенышкат пурат. |
| 2467 |
Андрей мом вашештен кертын? "Пионерка" чыным ойла, — шоналтыш тудо. — Цех бетоным нунын деч огыл, а кутырен келшыме почеш воктенсе головной завод деч налеш гынат, комбинатын лабораторийже шке подразделенийжылан полшышаш, шинчаончылныжо кучышаш ыле". |
| 2468 |
Такшым, тиде подразделенийын шке илыш-корныжо уло. Олаште панель пӧртлам нӧлташ тӱҥалме жапыштак пашаш колтеныт. Тунам тудо головной заводын ужашыжлан шотлалтын. Пӧртым чоҥышо комбинатым ыштымек, тиде цехым трест тудлан ойырен. Теве ынде кудымшо ий комбинатын "торташкыже кычкалтын". |
| 2469 |
Тудо Андрейым вачыж гыч пушкыдын вӱчкалтыме семын пералтыш. Ала-мом шоналтен, ик жап шып шогыш. Рвезын шинчашке тура ончале, пуйто икте-весыштым чын умылышна мо манын палынеже ыле. Вара, нойышыла келгын шӱлалтен, шке кабинетше велыш шыпак ошкыльо. |
| 2470 |
Андрейлан тыште, векат, кужун кучалташ логалеш. Кажне изделийлан посна испытанийым эртарыман. А тыгайже, "пионеркын" манмыжла, тесте дене погынен. Комиссийыште ОТК-н контролёржо Елена Анатольевна да цехын сменный мастерже Виталий Вулканов лийыныт. |
| 2471 |
"Тугеже чыла чын: нуно кутырен келшеныт. Тугеже, Вулканов ден кинош каяш келшен", — шоналтен шуктыш Андрей. Ӱдырамашын волгалтше чурийжым, куан дене темше шинчажым ужын, раш шиже: нимомат каласен ок сеҥе — еҥын нӧлталтше кумылжым волташ тудын нимогай праважат уке. |
| 2472 |
Андрей радион эрденысе увертарымыж гыч "Мы созданы друг для друга" индийский фильмын сеанс-влакшым шарналтыш. "Кызытак каят гын, сеанс тӱҥалмеш, жап шагат утла уло. Но молан "пионерка" тынар вашкыш? А Вулканов?.. Вулканов, мутат уке, билетлан куржшаш". |
| 2473 |
Уке, Андрей Андреевич, мӧҥгӧ пӧртылман. Авам ден изи ӱдырем вет вучат. — Ӱдырамаш верже гыч чулымын тарваныш, пуйто кочо илышыж нерген каласкалымыдам рвезе ончылно моткоч йӧндымын чучо. Туге гынат Андрейлан пӧртшӧ марте ужатен мияш ыш чаре. |
| 2474 |
Чыталте теве, алдыр логаретым садак ишкылат, — уло-уке ӱнарже дене кугызажым, шеҥгеч шӱкен, автобус кӧргыш пуртынежак. Лыпланен кертде, семынже изи йӱкын вурседылын: — Юмылан тау, алдыр логар-влакын йӱмышт ваштареш закон лекте коеш. Мо ондакрак лекташет, ала тыят тыгайышке от шу ыле. |
| 2475 |
Жапыштыже, манат? — Андрей йолташыжлан йӱштӧ кумылын пелештыш. — Жапыштыже лиеш гын, кызытсыла теҥгылыште пӧрдал огыт кийылт да ала кызытсе наре пудырген шаланыше еҥ-влакат, тулык ден чолак икшыве-влакат огыт лий ыле. Чыным огыл мо ойлем?. |
| 2476 |
Мемнан илышыште вашталтыш лийшашак. Ӱшане. Молан манаш гын, умбакыже тыге илаш огеш лий. Вет тидым кажныжат, очыни, шижеш. Саде шукш мемнан вожнам пурынак пуреш. Вождьшо пушеҥге могай пушеҥге — тудо йӧрлеш, пыта. Сай пелен уда ик радамыште ошкылыт гын, нигунамат мотор илышыш огына шу. |
| 2477 |
Тыят тыге каласынет: "Тыйын пашат огыл. Кӧлан кӱлеш гын, тудо шоныжо?" Ну мо вара, тек лабораторийын инженерже веле улам. Производствым вияҥдаш лийше йӧным палем гын, мыйын чыла шотлен ончымо, верештме гын, молан тидын нерген ойлышаш омыл?. |
| 2478 |
Э-э, пагалымем, — Вася, койышланенрак, Андрей велыш савырнале, — шкат палет, мемнан жапыште шинчаваш ончен ойлымым огыт йӧрате. Ойлен ончо-ян, шижынат от шукто, культурдымо манын, тыйымак мыскылен каласа да хулиган але нерве черан, пашам ышташ мешает манын, милицийышкат пӱтырал шукта. |
| 2479 |
Вася пӧлемышкыже ошкыльо. Тудо йӧратыме ӱдыржылан кучыктышаш пӧлекшым ышташ шинче гынат, пашажлан тӱҥал ыш керт: ӱш гыч Андрей дене мутланымаш ок лек. "Молан вара "Эльбрус" нергенат шым каласе? Чаманышым? Тиде вет йолташла огыл. Тудо чыла палышаш! Теве сейчасак каем да ойлем". |
| 2480 |
Тыште тудлан йоҥгыдо лийын, садланак дыр вияш да йытыра кушкын. Тӱжвач ончен, ала-мом, лач тудлан гына келшышым, шижаш лийын. Торасе огыл йолташыже-влак чолга, юарлыше латшым ияш ӱдыр гай койыныт гын, шкет куэ кугешналше, шкем кучен моштышыла ойыртемалтын. |
| 2481 |
"Пуйто эн шерге еҥжым вашлиеш", — лач ик гана ушышкыжо койдарчык шонымаш толын тӱкныш. Тыгай шонымаш дене вӱдылалтын, ӧрын шогыде, диваныш ласкан верланыш. Ӱдырамашын койышыжым эскерышыжла, йоҥылыш лиймыжым вик шиже: "Уке, тудо просто поро да сай". |
| 2482 |
Андрей пуйто кызыт гына шиже, кузе "пионеркын" моторлыкшо утларак да утларак почылтеш. "Ораде, а мый тӱрвыж деч молым ужынат омыл". Елена Анатольевнан чурийже, койышыжо, шкеже пӱтынек поро озан чонеш пижше пачерже гай кумылым савырен. |
| 2483 |
"Мо лийынам?" — Андрей кенета, шкаланже шке йодышым пуэн, чурк лие. Тиде татын, "пионеркын" ӱстелтӧрыш ӱжшӧ ныжыл йӱкшым колын, рвезылан кенета эҥыжвӱд тӱсан эр кава сӱретлалтмыла чучо. "А шинчаже шӱлыкан, эсогыл ойган", — ӱстел коклаш верланышыжла ужын шуктыш. |
| 2484 |
"Эше коммунистлан шотлалтыда, а пашаште тыгай ЧП-ым ышташ тоштыда" манын шылталымек, Гладков Миша чӱчӱ ончылан поче-поче йодыш-влакым шындыле, кажныжлан раш вашмутым пуаш йодо. Миша чӱчӱ, уто тургыжланымашым ончыктыде, верже гыч лыжган кынел шогале. |
| 2485 |
"Ия пала, мо ышталтеш", — семынже вурседылын, Миша чӱчӱ пропарочный камерыш шындышаш формо дек лишеме. Лишеме гын, шинчажланат ыш ӱшане: леведышлык плита госстандарт деч шукылан кӱкшӱн коеш. Тыштак ӧрдыжкӧ кораҥден шындыме вес формым ужо. |
| 2486 |
Да, тиде тыйынат, тудынат пашаже огыл, — кошар парняж дене лаборантке велыш шуралтен ончыктыш. — Кӧ те тугай улыда?! Тыге вот, умылышыч гын, тыйын пашат — кӱрылтыш деч посна бетон лапашым пуэн шогаш — и чыла. — "Тый" пелен "тыйым" пачашлен, Узьков Миша чӱчӱ ӱмбак ятыр чужлыш. |
| 2487 |
Те, ондален, почдам пӱтыркален, яндар коднеда. Пашазе-влакда йӱшӧ улмо шотышто уло мыйын доказательствем, Вольдемар Петрович, — госстандартын нормыжым пудыртылмаш — кӱкшӧ да ӱлыкшӧ плита-влакым формоватлымаш. Огыда ӱшане гын, комиссийым чумырен, терген ончыза. |
| 2488 |
Миша чӱчӱн ойжым коклаш пурен чарышт. Титакым факт-влак дене пеҥгыдемдымек, тыгай пунчалым луктыч: первый ганалан партий член Михаил Христофорович Храмовым пашазе обязанностьшым шуктыдымыжлан пеҥгыдын шижтараш. Вася Полянинын бригадысе дисциплиным — профсоюз комитетлан ончен лекташ. |
| 2489 |
Ойлыштат-огыла. Ме укшым руэна, а вож марте шуын она керт. Укшым рожго веле — таза кодшо вож икмыняр жап пыч йомдарыме укш олмеш весымат шуялтен шукта. А вожым куклаш куштылго паша огыл. Тудо мланде йымалне, ме тудым огына уж, сандене кудо велым куклаш тӱҥалашат от пале... |
| 2490 |
Рвезе-влак, те чын палемдышна, — пелештыш тудо, — продукций мемнан кид дене ышталтеш, тугеже айста шкенан нерген шке шоналтена. Шонымынам шукташлан изиш полыш гына кӱлеш. Вуйлатышына-влак мемнам умылат да полыш кидыштым шуялтат, шонем. |
| 2491 |
Тиде лийын кертдымаш! Вуйлатыше шем пашазылан шкевуя ыштылаш але марте эрыкым пуэн огыл да нигунамат огеш пу. Таче шкендым оза семын ончыктынет — эрла паша гыч каяш ямдылалт, молан манаш гын, пашазын оза койышыжым ик вуйлатышат чытен ок керт. |
| 2492 |
Мый гын ик паша верыштемат начальстве дене чӱҥгедылде ыштен кертын омыл. Пӱрымашемак тугай, очыни. Каргашымашке шуаш огыл манын, шкемым кузе гына кучаш тыршен омыл. Эх, мушаш тугай пашам да нигӧн шинчаш ончыде ышташ, лектышыж денат шкеак пайдаланышаш ыле... |
| 2493 |
Уке, Андрей йӧратымашыж нерген эше ойлен огыл. Ала Елена Анатольевна деч ӧрмалген. "Йӧратем" манмек, вет шке илышет веле огыл, а вес еҥын пӱрымашыж ончылнат мутым кучаш тӱҥалман. Кӧ пала, тудыжо Андрейын ойжым кузе эше вашлиеш? Адакшым, "пионеркын" икече ойлымыжо путырак ӧрыктарыш. |
| 2494 |
Ӧрам, кузе автобус дене кудалаш тоштын? Очыни, конторын машинаже пудырген лийын. А тыйым гын, Андрей, Гладков пуйто ончыкыжо сукалташ ӱжын, маныт. Можыч, тиде манеш-манеш гына. Сукалтыме шотышто ала мӧҥгешла... Можыч, тый тудым... ха-ха-ха!. |
| 2495 |
Тыгодым Гладков ала-мо ӧпкелалтын ойла манын, иктат шонаш ок тошт, мӧҥгешла, тудын чевергал шогышо чурийыштыже каласен шуктыдымо ойым шижаш лийын: "Комбинат вуйлатышыже мый шке лиям гын, тендан чыла йодышдам тыманмеш шуктем ыле...". |
| 2496 |
Гладков Антоша наукын тошкалтышлаж дене эше кӱшкырак кӱза ыле, очыни. Тунемаш тудо кертын, но техникумым пытарыме деч ончыч кенета ачаже колен колтен. Аваже пычырик пашадарже дене эргым институтышто туныктен кертме шотышто аптыранен. |
| 2497 |
Гладков вуйлатышын тошкалтышлаж дене кӱзен гына огыл, тудо эше илышыште эҥерташ лийше койыш-влаклан тунем шуын: чояланаш, могай еҥ ончылно кузе кояш, адакшым, паша — паша дене, шке нергенат вет шонен моштыман, уке гын чурийыште чевер тӱсым арален от кодо, тазалыкымат перегыман. |
| 2498 |
Чояланен моштымыжак Гладковлан лӱшкаш, кычкыркалаш йӧратыше-влак деч утлаш полшен. Шоҥго велеш, адакшым пенсий ийготыш шушаш годым, чытамсыр, лӱшкаш йӧратыше-влак дене шинчаваш ончен пашам ыштымын кӱлешыжат уке. Тыгай-влак деч ала-можымат вучен шуктет. |
| 2499 |
"Шашковым тетла тышан кодаш огешак лий. Уке гын, юмо аралыже, рӱдӧ газетышкат удырен колта... — Гладков чытырыше парнялажым ӧрын ончале. — Вожылдымо, эше трестыш йыҥгырташ тоштын. Тӱҥ инженерым заводыш ӱжмыж дене ала-мом савыралам шоныш докан". |
| 2500 |
Айста, Антон Яковлевич, пырыс ден коляла модмым чарнена. Лучо, шинчашкем ончен, чыным каласыза. Тендан могай шонымаш дене ӱжмыдам пеш сайын умылышым. Мыйым тышеч луктын колташ арам тыршеда. Эше ик гана каласем: мый пашам тыштак ыштынем. |
| 2501 |
Э-э, Антон Яковлевич, йоҥылыш шонеда, лач копа дене гына коляигым пызырал от пыште шол, молан манаш гын, тудо тугай чулым. Тыгай насталан кеч-кунамат рожшат, шелшыжат ямде. Содыки те мылам вашештыза: сайын шотлен моштеда мо оксам?. |
| 2502 |
Кӧ вара оксам шотлен ок мошто? — каласыш шыпак, ӧрдыжкӧ, пуйто Андрейлан огыл, а весе, шинчалан койдымо еҥлан. Тыгодым, очыни, шкежат пален огыл, кӱлешлан але так папке-влакым вер гыч верыш кусарен пыштыш. Шола кидше дене телефон пучым руалтыш, но, номерым погаш тӱҥалде, мӧҥгеш пыштыш. |
| 2503 |
Каласыза, Шашков, мо тыланда кӱлеш? Молан пашам ышташ чарныде мешаеда? Эре ала-мом пургедыда, шеҥыда... Кертшыла кояш тӧчеда гынат, шӱк веле улыда. Машина маховик пӧрдмашке логалше шӱк, кудо тудлан чын пашам ышташыже чаракым ышта!. |
| 2504 |
Гладков, умша кӧргыштыжӧ ала-мом мугыматаш тӧчен, кенета шыпланыш. Мом умбакыже ойлаш — ялт аптыраныш. "Хулиганитлат" от маныс, нигӧ хулиганитлыше уке; "мыскылат" манаш — тидлан, пожале, милицийым огыт ӱж, аптыраненрак, телефон пучым верышкыже пыштышат, Андрей ӱмбак ужмышудымын ончале. |
| 2505 |
Юлия Сергеевнан тыршымыжлан кӧра кабинет тугак ужар тӱс дене сылнештын. Ончычсо семынак кок-кум карме чоҥештылын. Нуным поктылаш гына ынде нигӧлан: ОТК контролёр Ирина отпускышто, кечывалвел ала-могай курорт олаште кана, маныт. Лаборантке Чижоват канымаште. |
| 2506 |
Узьков, приказым лудшыжла, туге куаныш, пуйто вачыж гыч шӱдӧ ий дене пызырыше кӱм налын кудалтыш. Куан шинчаштыже, чурийыштыже, койышыштыжо, эсогыл ошкылыштыжат палдырнен. Эртен кайыше Угаровалан, чоян шинчам пӱялын, кугешнал пелештыш:. |
| 2507 |
"Кузе вара щебень лавыран лийын кертын? Кажне эрдене сайынак терген шогенамыс. Ала ӱмбач ончен веле яндарла койын? Складыш уэш-пачаш савырнен толаш жап эре чӱдӧ лие шол. — Андрей шкенжым вурсен шоналтыш. — Еҥ пашам ӱмбакет налынат гын, жапым муашак тыршыман ыле". |
| 2508 |
Дозаторный гыч волышаш годым, ончыл бригадын бетонщикше, Клязьмин Семен, туддек вурт пурен шогале. Шке жапыштыже Узьков тудым Уханов олмеш бригадирлан пеш темлен толашыш. Андрейым титаклыме приказ шотышто Клязьмин эше нимат пален отыл, сандене вик шке ойгыж нерген каласкалаш тӱҥале. |
| 2509 |
Андрейын ик сай йолташыже — Толя Куликов. Илышлан, йӧратымашлан ӱшаным йомдараш тӱҥалын гын, Куликовмыт дене тудо йӧратымашын вийжым уэш шижын. А производствысо йодыш-влак дене содыки ончычсо вуйлатышыже Нилов деке ошкылын. Тиде могырым нуно икте-весышт дек чакрак лийыныт. |
| 2510 |
Андрейым таче вуйжо эр годсек шӱдыш дене пиктымыла орландара. "Векат, ноенам. Завод йӱк-йӱан деч, эре шишланымышт деч чонем пустаҥын. Пожале, отпускыш каяш жап. Теве Чижован пашаш лекмыжым веле вучалтем, мӧҥгыш, авам деке кудал колтем". |
| 2511 |
Мемнан дек пурышо йодмашым ончаш паша шотышто комиссий, администраций да профком велымат икнарак погыненыт. — Жирова лӱмышт дене каласен лектат, кӧн могай велымжым палемдыш. — Тыге, йолташ-влак, комиссий мемнан деке пурышо йодмашым ончаш тӱҥалеш. Чылан келшеда?. |
| 2512 |
А Угарова йолташлан ӱшанен кертдымемын амалже тыгай: тудо Антон Яковлевичын кумылжым шукта. А пагалыме Антон Яковлевич шукертак мый дечем утлынеже. Тыгай комиссий член-влак, мыйын йодмашемым ончышын койын, чын пунчалым луктын огыт керт, шонем... |
| 2513 |
Тӱҥ оза деч посна кодмек, кабинетыште ик жаплан шып лие. Ондак ик-кок шомак Андрей ӱмбак тыматлын возо. Вара чӱчкыдынрак, нугыдынрак, кочынрак велалташ тӱҥале. Ласкан, кыжге шинчыше Угароват ынде вес Угароваш, осалыш, янлык гайыш, савырныш. |
| 2514 |
Тудо ала купышто, ала чодыра аланыште кия. Кенета шем кужу пунан тунар шуко шукш, нушкын, йырым-йыр авыраш тӱҥале. Тудлан моткоч шучко. Кынел шогалын, куржын утлынеже — ок керт. Кид денат ӧрдыжкӧ лупшкедыл кораҥда, а кужу шем пунан шукш-влак уэш да уэш туддек нушкыныт... |
| 2515 |
Ксенофонт Ванеевич, тиде гана, пожале, йодмыда семын ышташ огеш лий. Пылышлан солнен: Николай Александрович, шарнеда, кудын пачержым Иван Ивановичлан пуэнна ыле, пуйто письмам возен. Кушко возымыжо гына раш огыл, ала областьыш, ала центрышкак. |
| 2516 |
Центр деч лӱдында? Николай Александрович манмыда чынжымак тушко возен гын, тергаш вет садак мемнан обкомыш колтат. Адакшым иктым пален шогыза: тергаш тӱҥалыт, огыт тӱҥал, ме, Галина Никодимовна, ынде ик кылдышеш кылдалтынна. Мыят, теат мутым пырля кучаш тӱҥалына. |
| 2517 |
Тевыс кузе улмаш! Умылыш, чыла умылыш Жирова: "Теве тыге, кеч-кузе тӧчӧ — Спиринын оптышыж гыч утлен от сеҥе... — Жирова йӧсын шӱлалтыш. — Шашковлан веле кызыт сай, куштылго. Мыланна тергымаш деч утлен кодаш ок лий, очыни. Тудо — кугу тергымаш лийшаш". |
| 2518 |
Жирова, Спириным шӱйшӧ вожан пушеҥге дене таҥастарышыжла, эн тӱҥжым тогдаен ыш шукто. Чын, тошто пушеҥге гай койын гынат, але пеҥгыде, йыр да келгыш шарлыше вожан. Шке вожшын иктаж ужашыже вийдымыш савырна гынат, тудо пошкудо пушеҥгын дене чоткыдын кылдалтше. |
| 2519 |
Автобусым тарватымеш, водитель пинчак урвалтыжым тӧрлатен ок шупшыл да сиденьыште йӧнешталт шинчаш ок тӧчӧ гын, вич пачашан пӧрт лук гыч ӱдырамаш куржын лекмым ужын шуктыдеак кудал колта ыле. Ӱдырамаш уло кертмын куржшыла койын. Яра кидше дене вучалташ йодын лупшкедылын... |
| 2520 |
Мом тый, Микале, чодыраште кузе чай деч посна? — шӱлештме кокла гыч ӱдырамашын йӱкшӧ кӱрышталт-кӱрышталт йоҥгалте. — Ончем, ӱстембалне термос. Ох, юмыжат, шонем, чай деч посна вет лектын каен. Содор темышым да почешет поктен куржаш. |
| 2521 |
Кӧ ыле? — воктенже шинчыше Гена палаш тӧчен йодо. Миша чӱчӱ ден саде ӱдырамашым тудо шаҥгысек шинчам кораҥдыде эскерыш. Можыч, Гена веле ужо, кузе ӱдырамаш тудым чурийже гыч йӧндымын шупшале, кузе кудалше автобус почеш йыштак кидшым рӱзалтыш... |
| 2522 |
Эксыде йӱр дене йыгыштарыше игече кызыт йодын налме гай мотор. Пасу паша пытыш веле — кече, еҥ-влакым койдарен оҥарышыла, пуйто шыҥалык леведышыжым чумал кудалтышат, уло кертмын вичкыч шыргыжале. Теве ынде кунар годсек, лапчык пылым ужде, кава канде тӱсын волгалтеш. |
| 2523 |
Уке, рвезе-шамыч, чылаж годымак шотан еш оза лияш логалын огыл. Шоҥгеммек, пелашем ден коктын икте-весылан ӱшанле эҥертыш лийын кертына манын, самырык годым ушышкат пурен огыл. А кеч-мо гынат, еш пиал эн ондак шкенан деч, пӧръеҥ-влак деч шога улмаш... |
| 2524 |
Мом ынде мыланем ышташ? Кузе лияш, Эля, Эльвира? Еш, кок йоча... Молан ме икте-весынам тыге вараш вашлийынна? Ӱнардыме ночко презе гай улмемлан кеч вурсо, ужмышудымын ончал, тунам мыланем ала куштылгырак лиеш ыле... Молан нимомат от пелеште, Эля?. |
| 2525 |
Микале ӱдырамаш деч тугай шокшым, сымыстарыше вийым шиже, эсогыл вуйжат пӧрдмӧ гай лие, шӱмжат чӱчкыдынрак пералтыш. Эльвиражым кыдал гыч шыман ӧндале, вара кидше, туп мучко ниялтен, пеҥгыдын оҥжо пелен ӧндале, тӱрвышт тыманмеш икте-весыштым верештыч. |
| 2526 |
Микалынат, рашкалтарен, ваштареш каласымыже шуо: "Туге шол, кодын! Эн йӧратыме еҥем кодын! Вараш, моткочак вараш пелашет нерген шарналтышыч. Йӧратымаш тулна тӧр йӱлыжӧ манын, ондакак шоналтыман ыле. Теве лектам да ошкылам тудо ӱдырамаш дек, кудо йӧратымаш тулым тулотышко савыраш ямде!". |
| 2527 |
Эр шуо. Эр огыл, ончылныжо пуйто ушан, ончыкыжым мо лийшашым ужын моштышо айдеме шоген. Кастене мом чынлан шотлен малаш вочмо гын, эрдене уш шӱм-чоным тарватыше шижмаш деч кӱшнырак шоген. Арам огыл вет калыкыште ойлат: "Эр кас деч ушанрак". |
| 2528 |
"Ну, ушан чӱчӱ деч илаш тунем, маннет? — Вася ончалтышыж дене ӱдыр деч йодо. — Молан? Ешем уке гын, мо шотшо ушан чӱчӱн ойжо? Чумырен шуктем мо ешым, ала? Тый кажне оем мыскарашке савыраш ваҥет. А мый, ораде, садак тыйым веле йӧратем...". |
| 2529 |
Чодыра... Поян тудо емыжланат, тӱрлӧ саскаланат. Шке поянлыкшым ала-кушко, шинчалан койдымашке, шылтен огеш пыште. Тевыс, шинчаончылнак, йолйымалнак. Чылалан тудо сита, лачак сутланен, опкын койышым гына ончыктен кержалтме огеш кӱл ыле. |
| 2530 |
Законжо-можо, но саде ырыктышет але шӱм шулыктышет ынде тендан кӱсенлык огыл шол, — тӧрлатен пелештыш весе. — Шоналтен ончыза, мыняр теҥгеаш пашадар кӱсенышкыда возеш? Ала ватылан кучыкташ, ала аракалан шылтен кодаш. Шайтан пала, кузе ынде пашадарым шеледен моштыман?. |
| 2531 |
Эн ондак, Зина, пален шого: чодыраште кушто логалын тушто тулым олташ мыскарам колтымо гай огыл. Кокымшо, пеллитр деч посна мутым вес йогыныш пӱтыралаш ынде итат шоно. — Витя, мудречла кояш тыршен, ӱдырамаш ончылно койышланен пелештыш. |
| 2532 |
Пален шого, Петров, — Витя умылтараш пиже, — тичмаш ончымаште, комбинат планым эреак шуктышын коеш. Мемнан шӱдышкӧ вич-лу процент ситыдымынам вес подразделений-влак шотеш петыра, сандене штат пашаеҥ-влак квартальный премий велалтмым ӱшанен вучат. |
| 2533 |
Ала лум пырче-влакын сӧралын велмыштым ужын, ала самырык да виян улмыжым шижын, ала йӧратыме еҥже дек вашкымыжлан, Андрей кызыт гына уло могыржо мучко куштылгылыкым, чонышто куаным шиже. Йымен шичше шыде ден шӱм корштарыше вий тетла верышт пыч тарванашат ышт тошт. |
| 2534 |
Лена-Елу, огеш кӱл, арамак ит орландаре шкендым. Колышт, ойлаш ынде мыйын черет, — Елена Анатольевнан лекше шинчавӱдшым ужын, содор лыпландараш шонен, Андрей шонымыжым каласаш вашкыш. — Мыйынат ушыштем тый гына улат, Елу. Шоненам, шижат мо, шӱмбелем, йӧратымаш дене темше шӱмем?... |
| 2535 |
Андрей Елена Анатольевнам изи йочала кидпӱанышкыже нале, оҥжо пелен ӧндале. Тудыжо рвезым шӱйжӧ гыч ӧндал шуктыш веле — Андрей йыр пӧрдыкташат тӱҥале; йӧратыме еҥжым шӱдӧ, тӱжем ийымат нумал каяш, кеч мландым йыр савырнаш, уке гын вес планетышкат ошкылаш ямде. |
| 2536 |
Рвезе ӱдырамашын шокшо шӱлышыжым чурийыштыже тыманмеш шиже. Но Елена Анатольевнан тӱрвыш тӱкнышаш годым, электроток перымыла, верешыже кӱэмалте: тиде татын Надян тӱсыжӧ ӱчӧ семын ушышто сӱретлалте. Сӱретлалте да пуйто ӱдырын "Эх, тый!" манын намыслен пелештыме шомакше пылышлан солныш. |
| 2537 |
Ӱдырамаш-влак ӱмбак шӧрын ончаш тудым ынде пуйто нимоат таратен сеҥен огыл: чурийыштым чиялтен, паша жапым йомдарымыштат, манеш-манешым колтымыштат. "Мом ыштет, нунын тукымлан юмыжак тыге пӱрен, очыни", — шкенжым чыныш лукташ тӧчен шоналтыш. |
| 2538 |
Ах, чын вет, Шашковын отпуск жапыште ятыр вашталтыш лийын. Ирина теве, содор гына паша гыч лектын, кечывалвек кудалын, маныт. Мастер Нина офицер таҥже дене ешан лийын. Кӧ пала, кушкыла нунышт шикшалтыныт. Адак вашталтыш: Ангелина Михайловнат шулдештше йыгытше деч ойырлен, коеш. |
| 2539 |
Кадр вуйлатыше, тудак комбинат партбюро секретарь Грушов завод гыч толшо рвезе-влакым мучаш марте, коклаш мут чыкыде колыштшын койо. Колыштшын койо гынат, ончалтышыж гыч, койышыж гыч шижалтын: тудо шке семынже ала-мом весым шонен. |
| 2540 |
Йодмашдам кычал муаш? Партбюрошто тендам ӱжаш? Кӧ те тыгай улыда? Ужат, могай оза лийнешт, нолнер кашак. Ч-чошыза мыйын кабинетем гыч, п-пушдат тышан ынже код! — омсашке ончыктен, Грушов кузе кидшым рӱзалтыш, туге вӱдан графин ӱстембач чоҥештен камвозо да шырпын шаланыш. |
| 2541 |
Графин мо, графин ала-моак огыл, а теве рвезе-влакын ӱшанышт чылдырге шаланыш — тидыже шучкырак. Икте-весын ӱмбак-ончашат тоштде, нуно кабинет гыч шып лектыч. Миша чӱчӱмат нигӧ шылтален пелештыше ыш лий, Васян ӱмбакат ӱшанен ончышо уке. |
| 2542 |
Илыш толкын Узыковымат авалтыш. Тудат чылт шкетын ӧрдыжтӧ кодын кертын огыл. Тудланат кушко гынат, могай йогынышко гынат лупшалтман. Ушыж дене вискален налмек, Шашков велыш лияш кӧныш. Подсобный цехым "яндар вӱдыш" лукмо деч вара начальствым чараматын кудаш шогалтыме гай чучын. |
| 2543 |
"Мыланем теве мом ыштыман, — пытартышлан куанымыж дене Узьковын ӧрышыжат чӱчкалтымыла тарваныш, — мыланем нунын пелен лийман! Да-да, Шашков, рвезе-влак дене пырля! Мутат уке, начальствым ынде прокуратурыш, суд еда шупшкедаш тӱҥалыт...". |
| 2544 |
"Шоненат от муыс, — тыгайым колмек, Андрей чылт ӧрӧ. — Теве молан южо подразделений планым огеш теме гынат, комбинат мучко тудо садак шӱдӧ процентышке шуын. Тугеже, трестын головной завод лабораторий вуйлатышыже чыным ойлен. Цех списатлыме улмаш". |
| 2545 |
Андрейым вуйжо гыч пуйто угыч шугыньо дене перышт, кӧргылан йӧсын чучо, укшичме толмым шиже, йолйымач кӱвар ала-кушко ийын ойырлаш тӱҥале. Ӱстел тӱрым йӧндымын руалтен шуктыш, уло могыржым ала-могай вий пызырале, лыдырге лийшыжла, пӱкеным шиже. |
| 2546 |
Тӱрлӧ шоныш кокла гыч ушышто ала-можо электроток эртымыла шижтарыш: вес остановкышто волыман. Тротуар дене Андрей поликлинике велыш ошкыльо. Ошкыльо лӱдын, тоштын-тоштде, пуйто ончылныжо пундашдыме вынем, пуйто теве-теве, йоҥылыш тошкал колтен, саде вынемыш шуҥгалтеш. |
| 2547 |
"Ок келше мыланем делам вӱдышӧ следователь. Экспертизлан эҥертыме олмеш, утларакшым йодыш дене аҥыртылеш. Йӱкым кугемда, шке семынже ойлыкташ тырша. Эше тидат ӧрыктара: Угаровам мут кучышо гыч свидетельыш савырышт. Ала-можо яндарак огылла чучеш...". |
| 2548 |
Кече мучко Андреят пеш ноен. Кӱпчыкыш вуйым тушкалтышаш да омо тунамак авалтышаш улнеже. Но Шашковын омо уке, вуйвичкыж пиктен. Адакшым ушышто тӱрлӧ шонымаш пӧрдын. Тудын деч ойырлаш кумылым савырыше яндар вакшышет, йӧратыме еҥ воктен улмат ышт полшо. |
| 2549 |
Андрей, ит ойло тыге. Ме вет ынде ик шӱман, ик мокшан еҥ гай улына. Лиеш ыле гын, тыйын ойгетымат, черетымат лош пайлем ыле. Пален шого, тыйын ойгет — тиде мыйынат ойгем, тыйын черет — мыйынат черем. Когылянна ик ойго ден ик чер тунарак шучко ок лий. |
| 2550 |
А мый палем: тыйын ойлышаш йомакет шуко-шуко. Мыланем ковам манеш ыле: "Ачат командировко гыч пӧртылешат, йомакым гына тыланет каласкалаш тӱҥалеш. Тудо, очыни, шуко-шуко пала". А тый, каласкалышетла, ковам семын нояш от тӱҥал вет?. |
| 2551 |
Колыда, мыйын ачам ынде командировкыш ок кай. Тудо эреак мемнан пелен лиеш. Мыланна йомакым каласкалаш тӱҥалеш. Теат авам ден ачамын мутыштым колыштса, ида лӱшкӧ, ида шурго, — вес пӧлемыште Олян курчак-влакшым туныктен ойлымо йӱкшӧ шергылтын. |
| 2552 |
"Ачай, ачай" — Андрейын пылышлан йоҥген. Тудо нигунамат чонышто тыгай куаным, кугешнымашым шижын огыл ыле. Ача улеш, тугеже вес еҥын пӱрымашыж ончылно мутым кучышо, вуйын шогышо. "Мутым кучымо, вуйын шогымо деч посна еш — тиде эше пиал", — шӱмжӧ куан дене темын пералтыш. |
| 2553 |
Шофер Гена тора корныш лекме деч ончыч Миша чӱчӱм ужаш шонен пыштыш. Шочмо олажым коден, мӱндыр Сибирь мландыш каяш тарванен. Угарован, Соломин ден Клязьминын палемдыме верлашкышт ошкылмо жапыште тудо тошкалтыш дене Миша чӱчӱн ыштыме верыш кӱзен. |
| 2554 |
Ну йӧра, мо лийын, тудо эртен лийже. Тӱҥжӧ тыште огыл. — Гена, ала-мом келгын шонен, йолйымакыже ончен, бетон лугымо агрегатым вераҥдыме изи пӧлемыште мӧҥгеш-оньыш коштедаш тӱҥале. — Тӱҥжӧ, Миша чӱчӱ, аҥыра, окмак-влак радамыште коштын шерем темын. Умыледа, ше-ре-м те-мын!. |
| 2555 |
Комбинат вуйлатышын алмаштышыже Когановым чоян ончале. "Гелий Иванович, тый пуйто суд теҥгылыштат шинчынат. Вияштаре туп-вачетым, жап деч ондак колаш ит воч. Теве тиде костюметым шукертак кудаш кудалтыман ылят. Цех начальник улшын коят, пашадаретат вет изи огыл". |
| 2556 |
Но, Гелий Иванович... илышыште, шкат паледа, эреак саде НО чаракым ыштылеш. Ме пашана шотышто профессионал улына гын, законын пашаеҥыштат шке киндыштым пален кочкыт дыр... Мый маньым, цех начальник семын эн йӧсыжым ала тыланда чыташ перна... |
| 2557 |
Андрей икымше кечын, нарашта кап-кылыштым ончен, семынже шылтален шоналтыш: "Мо ияжлан чоҥышо лияш кӧненда? Тыланда ӱдырамаш паша шагал ыле мо? Тыгай кап-кылдам йӱштӧ кӱ лоҥгаш туржаш, жап шудегечак, чер "аршашым" солалташлан мо?. |
| 2558 |
Алексей Иванович, кӧ-шамыч объект нӧлтымым палем манын каласышда. Тугеже кузе тыгай самырык, нӧргӧ кап-кылан, рвезат огытыл, а ӱдыр-влакым налаш тоштында? Эсогыл ийгот денат тыгай пашалан нуно огыт йӧрӧ. Закон деч ода лӱд гын, ача семын чаманыме кумылдаже кушто ыле?... |
| 2559 |
Тунемше-влакын экзамен жапыштат толын шуо. Изольда Ивановнан группыжланат ямдылалташ училищыш пӧртылаш кӱлын. Паша неле ыле гынат, ӱдыр-влакын кумыл нӧлтшӧ: сомыл ятырак шукталтын, тугеже оксан лияшат ӱшан уло. Ынде наряд петырымым гына чытен-чытыде вучаш кодеш. |
| 2560 |
Вес кечынже вуйлатыше Изольда Ивановнам содор гына шкеж деке ӱжыктыш. Мутланымаш кӱчык да пеҥгыде лие. Ӱдырамаш пӧръеҥ ончылно йылдырийланаш тӧчыш гынат, нимат ыш полшо. Мурен толшо оксан мӧҥгеш мучыштышашыжым умылен, "ох!" гына шӱлалтыш. |
| 2561 |
Миша чӱчӱ ден Алексей Ивановичлан чынжымак кужун вучаш логалеш ыле: Андрейым эмлыше врач Иван Григорьевич Бутурин кас велеш гына пӧртыльӧ. Пӧртыльӧ нойышо, шыдешкыше. Тиде жаплан отделений мучко ны тӱҥ, ны моло эмлыше врач укелан Иван Григорьевич ординаторскийыш дежурный сестрам ӱжӧ. |
| 2562 |
Толя Куликовын Андрей деч лекмыжлан лучко минутат ыш эрте, омсам сестра эркын почо — палатыш Елена Анатольевна пурен шогале. Андрейлан кенета туге чучо, пуйто сестра ала-могай юзо вий полшымо дене "пионеркыш" савырнен шогале. Андрей дек тудо тура ошкылын, такшым йӱкшат Ленанак. |
| 2563 |
Елена Анатольевна "Андрейын ватыже улам" манше палыдыме ӱдырамашым шинчам кораҥден кертде ончен. Кызыт гына йоҥгалтше мут-влаклан пырчат ӱшанымыже шуын огыл. Тудын ончык пуйто осал ойым ойлаш лӱмын ӱдырамашла койшо чонан наста лектын шогалын. Но саде чонан умбакыже ойлаш тӱҥале:. |
| 2564 |
Шошо кечыйол, кенета окна вошт пурен, Андрейын палатыжым волгалтарыш. Пылан игечылан кӧра тудо мыняр жап йомын илыш? Кызыт кужу жап кӱвар ӱмбалне нечкыланен кийылте. Вара шыпак койко деке нушкын лишеме, изиш гыч Андрей ден Елена Анатольевнамат шокшын ырыктен, ласкан ӧндале. |
| 2565 |
Ануш ден Зинурын сӱанышт тошто марий йӱла почеш эртыш: ковыран, эплын. Самырык мужыр кок арнямат йӧратен илен ыш шукто — сар тӱҥале. Действительный службо гыч эртыше шыжым гына пӧртылшӧ Зинурлан сарыш каяш повесткым эн ончыч кучыктышт. |
| 2566 |
"Шочеш гын?. " — йӱкын ыш каласе Ануш, шоналтыш гына. Самырык ӱдырамаш тунам, мутат уке, кокытеланен. Латиндеш ияш Ануш Зинурын шоҥго ачаж-аваж дене вучаш кодо. Кокытеланыш гынат, пиалешыже, Ануш шочшан лие. Эрге аза шочо. Зинуржо кӱштен кодымо семынак Пӧтырым лӱмдыш. |
| 2567 |
Шудым солымо жап. Кореман вер-шӧрлам кажне ийын посна солалтеш. Тыгай верыш, тушка гыч кораҥден, чот мастарымак огыт колто. Солаш тунемаш тӱҥалше але шоҥгыракат йӧрат. Но, шоҥгыракышт таче удырымаште да каваным тошкымаште улыт. Кечывал деч вара бригадир Пӧтырлан кӱштен мане:. |
| 2568 |
Шертне атышкыже вӱдым налят, писын мӧҥгеш ошкыльо. Куэ дек лишеммыж годым Мадина шӧрын возын кия ыле. Чурийжым вуйшовычшо дене леведын. Нералта докан. Пӧтыр шып лишемаш тыршыш гынат, ӱдыр ошкыл йӱкшым кольо. Шовычшым кораҥден ончале. |
| 2569 |
Счас мыйын ньога але ньога огыл улмем пален налат... — Но Пӧтыр нигунам шупшалалт ончен огыл. Кузе тидым ыштат — ок пале, садлан лулегыже муралтымеш ӧндал шындашат... Ӱдырым оҥ пелен ишыктен ӧндалын ыш шукто — Мадина пеш кӱдыратлын кычкырале:. |
| 2570 |
Ушан ойжылан Пӧтыр ӱдырым йыр пӧрдыктен ӧндал нале. Мадинан шомакше гыч Пӧтыр умылыш: тудым ӱдыр чынак йӧрата. А ынде, Мадина манмыла, ава-влакым палдарыман. Пӧтыр жапым ыш шуйкале. Йӧнан жапым кучен, аважлан шонымыжым тура каласыш:. |
| 2571 |
Ужат, модышет кузе лодышыш савырнаш ямде. Нимаят йоча йӧратымаш лийын огыл улмаш. Ануш, чылажымат чаманен шонен, Мадинамат, эргыжымат иканаште ятлен налмыже шуо. Йӧра кеч ала-могай кӧргӧ вийже тыге ышташ ыш пу. Йылмыжым сорлыклыш, ушыжым чоян пашашке кычкыш:. |
| 2572 |
А тыланет, авай, мыланем келшыше ӱдыржӧ молан ок йӧрӧ? Кидше-йолжо — верыштыже. Пален шогет: пашаланат кертеш. Вес могырым, ӱдырым мый налам. Мыланем туддене ӱмырым шуйыман. А тый, тореш товарла руэн, йӧратыме еҥем деч ойырынет. |
| 2573 |
Чын, Мадина умылен (кеч шкеже райрӱдӧ деч торашке нигунам лектын коштын огыл): мӱндыр мландыште улшылан куштылго огыл. Кундемжымат, таҥжымат шонен йокроклана. Тыгай годым шочмо вер-шӧр гыч чоҥештен мийыше поро шомак — тӱҥ эҥертыш. |
| 2574 |
Салтак кечым шотла, тылзым, идалыкым... Пӧтырат службыжым мучашыжым, кум идалыкым, вашке вучен шукта. Эше жапыштыже демобилизоватлат гын... Манме гаяк, Пӧтырын служитлыме частьыште у алмаштыш ала-могай амаллан кӧра кучалтеш. Тошто салтак-влак, приказым вучен, "чемодан" кумыл дене илат. |
| 2575 |
Пӧтыр кок тылзе вара, декабрьыште гына, мӧҥгыштӧ лие. Ял калык ужеш: кум идалыкыште рвезе чот вашталтын: патыррак лийын, кап денат кушмыла коеш. Аваже, Ану, пӧрт кӧргыжым тутло йот пуш дене темыше шинельым эргыжлан шинчавӱд йӧре вӱчкен-вӱчкен кудашаш полшыш. |
| 2576 |
Пӧтыр йырге ончале — шинчаже шарлыш: иктыж деч весыже йытыра нарашта ӱдыр-шамыч радамлалт шинчат. Тынарыже кушеч? "А-а, укем шеҥгеч ньога-влакет кушкын шогалыныт, моло огыл", — шоналтыш Пӧтыр да уэш тӱткын ончале — Мадинажым ыш уж. |
| 2577 |
Когылянышт гына колаш лийшын коклаштышт шомак-влакым пелештышт. Кум ий ужмо шуын вучымо кумылыштым луштарен ӧндалалтыч. Вес ӱдырамашын толмыжымат, посипка мешакым нумал кайымыжымат ышт уж, ыштат шиж. Пӧтыр чурийыштыже Мадинан шинчавӱдшым шиже. |
| 2578 |
Нимат, нимат лийын огыл. Куанымем дене тыге... — Мадина Пӧтыр деч ала-мом йодо. Векат, кузе пӧртыл шумыжым. Пӧтыр ӱдырын кидшым шкенжыныш налят, коктын тул волгыдышко, моло доярке-влак чумыргымашке, ошкыльыч. Нунышт мӧҥгӧ каяш погыненытат, вучалташ шогалыныт. |
| 2579 |
Колхозын у машинаже тугак уке. А теве у тракторжо уло. Председатель Пӧтырлан ондаксылак шоферлан ышташ темлыш. Но тошто оратам ачален орланымыжым да салтакыште у машина рульым пӱтырымыжым таҥастарен шарналтат, лучо тракторыш шинчам, Пӧтыр шкаланже мане. |
| 2580 |
Сӱан содыки лие. Апрель тылзе мучаште. Пӧтыр армий деч ончыч сӧрымыжлак кугу сӱаным тарватыш. Уло ял калык мурен-чӱчкыш. Чапле сӱан дене марлан лекмыже Мадинан ӱмбач "шоҥго ӱдыр" шонышым йыклык налын кудалтыш да ӱдырын чапшым эше кӱшкырак нӧлтале. |
| 2581 |
Тыгай жап чонышто куан тулым чӱкта. Пӧтырын сӱан вате-шамычшат, шошо кумыл дене темын, сӱан муро-влакым лоҥын. Эр велеш гына ноен лыпланышт. Каналтымыла, веран верышкышт тайнышт. Лач Айметын тошкем ломберыштыже ӱдыр муро эр ӱжара печкалтмеш шуйныш. Тудо ойган, кумылым тодылшан ыле. |
| 2582 |
Ит ойгыро, шӱмбелем. Председатель колхоз делянке гыч пырням ойыраш сӧрен Мый йодмашым пуэнам. А пӧртым садак весым ыштыде ок лий: кугум, йоҥгыдым, моторым. Эрай ден коважлан — посна пӧлеманым, мыланнат — посна пӧлеманым. Кочмыверат кызытсыла огыл, а посна лийже. |
| 2583 |
Ик толмек, кок гана пуышашлыкымак наҥгайыман. Айста, ӱдыр-влак, ешарен солалтена. — Вералан ӱдырамаш полко — ватыжат, кувавайжат — чылан "ӱдыр" улыт. "Ӱдыр-влакше" кугуракыштын мутшым колышташ эре ямде улыт: солаш пижыч. Оптен шындышт гын, кок орва кӱкшыт лие. |
| 2584 |
Ала тупрӱдыжӧ эмганен, садлан тарватылаш тӧчымӧ ок кӱл, — шижтарыш куржын толшо тракторист. — Тый, Олю, Мадина воктен кодат. Вера акай, имньылан курж. Орвашкет кӱпчыкым, тӧшакым пыште. Мый правленьыш кудалам. Эмлымверыш йыҥгырташ кӱлеш. Тек "Вашкеполышым" колтат. |
| 2585 |
Пеленем мыняре лийын кертат? Отпускетат мучашлалтеш. Мыйым, шкат ужыч, сайын ончат, — Мадина Пӧтырын кидшым кормыжтыш. — Пӧртыл. Авайлан Эрай дене шкетланже неле. Пеленышт лият гын, полшет. Тау воктенем лийметлан... — Мадинан йӱкшӧ чытырналте, шинчаже вӱдыжгыш. |
| 2586 |
Анулан чынак неле. Изи Эрайым пукшыман, мушкеден чиктыман да эре эскерен шогыман. Тыгак кочкаш вучат сурт-оралте кӧргысӧ чывыже, комбыжо, лудыжо. Кастене кӱтӱ гыч шолдыра вольыкым вашлийман. Ушкалым лӱштыман, чылаштым вӱталашке вераҥдылман. |
| 2587 |
Айда, тулаче, тыят. Казыр самбарем ырыктен налам. Чайым ола йокма дене йӱына. ...Ачаж-аваж деч посна Эрайым (кова кутырымо годым Эрай пӧртыштат ыле) шинча ончыч мучыштараш лӱдам. Теве аваже эмлалтын пӧртылешат, ласкан шӱлалтем. |
| 2588 |
Кум идалык мучко Пӧтыр Мадинажым йол ӱмбак шогалтыме шонымаш денак эмлымверлашке кондыштарыш. Ик гана эсогыл санаторийыш наҥгаяш Мадинан эмлыше докторжым кӧндарен сеҥыш. Пӧтырын пелашыж пелен кайымылан кӧра путёвкым ойырышт. ...Но Мадина орваштак шинчыше кодо. |
| 2589 |
А Пӧтыр дене кӧ кутырышаш да кузе тидым ыштышаш? — йодышым шынден, коктынат шып лийыт. Ану возак ончык миен шинче. Трупка тамакешыже тулым пижыктыш. Икмочоло, йӱк лукде, трупкажым поккен нале. Кенета шешкыж велыш пеле савырналтыш:. |
| 2590 |
Мыйын верч ит коляне. Мыйын теве поро йолташем да эҥертышем уло, — тояжым ончыкта аваже. — Пураш-лекташыже гына кертам. Йӱам, кочкам гын, терысшым ястараш шкак лекде ок лий вет. Юмылан тау, тидыжым ышташак нюзыклен сеҥем. Колышт, эргым, теве мо нерген ойлынем. |
| 2591 |
Пӧтыр, сырен, ӱепуэш эҥертен шогале. Тудо умыла: ик могырым, ава чыным ойла. Вес могырым, эше ик ватым налме шотышто раш: кӱлдымашым ойлыштеш ...Ой, Юмыжат, иктаж-кӧлан, ӧрдыжъеҥын пылышыжлан ынже солно. Вара намыс деч от эрне. Пӧтыр писын гына савырналтышат, урем капка деке ошкыльо. |
| 2592 |
Эр кочкышым ыштыде кает мо?! — почешыже аважын йӱкшӧ шоктыш. Но Пӧтырын кочмо нерген ушешыжат ыш воч. "Ончо-я, пашаже укеат, шоҥго вуйжо дене мом шонен киен?" — аважым семынже вурсен, машинавечыш кужун-кужун тошкалын миен пурыш. |
| 2593 |
Кӧ пелештыш але саламлалте — Пӧтыр нимат ыш кол, ышат уж. "Аван кокымшо ватым налыкташ тӧчымыжым Мадина пален налеш гын, мо лиеш? Ах, ават нӧнчык, молан ушышкем вигак ыш пуро? Кӱлеш-оккӱлым ляпкен ынже колто манын, авалан пеҥгыдын шижтарыман ыльыс". |
| 2594 |
Мадина Элавий дене шке кокла секретым, ялысе увер-влакым йодыштмыла-кутыркалымыла гына мутланышт. Но ӱдырым адак кондаш манын, полшаш толаш йодшын койо. Элавий полшаш толаш уло кумылын кӧныш. Кӧныде, иза-еҥга пелен лиймеш, шукырак жапшым ӧрдыжтӧ эртара гын, чонжылан ласкарак. |
| 2595 |
Петю, могай тый ораде улат. Неужели вара мый чондымо улам, шонет? Неужели вара ӱдырын ныжыл шижмашыжым тошкалаш тоштам, шонышыч? Элавий шкеже тыйым уш кайышашла йӧрата. Палынет гын, мемнан когыньнан сӱанна кече гычак. Йоча ийготан улмыж годсекак. |
| 2596 |
Вургемжымат оптыза! — шоктыш еҥгажын йӱкшӧ. Тыгеже Элавият каласен кертеш ыле. Но тудым кызыт ала-можо кокытеландара. Тудым гына огыл, Пӧтырымат тыгаяк шижмаш авалтен. Содыки Пӧтырат, Элавият кок тӱрлӧ шижмаш межа кокла дене "ошкыльыч". |
| 2597 |
Икте сай: Пӧтырын пӧртшӧ икмыняр кыдежан. Ану коҥга лукысо пӧлемешыжак кодо. Мадинан кроватьшым икечак Эрайын пӧлемыш кусарен шындышт. Ярсыше посна пӧлемыште Пӧтыр ден Элавий лийыт. Икымше йӱдым ик пӧлемыште коктын кок вере возын малышт: чонышт гыч кокытеланыме шижмаш ыш кораҥ. |
| 2598 |
Пӧтырын ешыж нерген кундемыштына поро, пагалымашан шомак гына коштеш. Тудым шкенжым чын пӧръеҥ семын аклат. Илыш ончыктыш: тӱжвалнат, кӧргыштат нунын ешыште шыгыр ыш шижалт. Нунын чылаштын чонышт волгыдо, садлан докан суртыштышт эре йоҥгыдын чучеш. |
| 2599 |
Тоштерыш толшо-влаклан "Мемнан ялыште йоҥгыдо, волгыдо чонан еҥ-влак шукын улыт" манам. Радамлен каласкалышемла, Пӧтыр чӱчӱн еш илышешыже кужу жаплан шогалам. Колыштшем-влакын ушешышт кодеш гын, шӱмешышт возеш гын, Пӧтырын ешыжын историйже илышнам волгыдыракым ышта манын ӱшанем. |
| 2600 |
Нуно мемнан деч лӱдыт, садлан. Ме чулым да тале улына! Нунын семын мыскынь койын огына кошт. Нунынла еҥын кодшыжым луктын кышкыме верла гыч погымо кочкыш дене мӱшкырнам она теме. Ырышашлан кӧра шокшо да ӱпшалтше коллекторлаште огына иле!. |
| 2601 |
Адак вашакан тарелкым огына нуло, ман! — Саша Мишан вачыжым вӱчкалтымыла пералтыш. — Ме шкаланна кӧра олигарх улына. Эрыкан кайык гай! Кыралтын, индыралтын илыма гыч утлышо кайык гай. Пирожок, шкендычым бомж дене таҥастараш нигунам ит тошт! Умылышыч?. |
| 2602 |
А тый, ньога, кугурак-влак мутланыме годым йылметым пӱй коклаштет кучо! — толшо-влакын кугуракыштак кутыра. Койышланен, йыр савырналтышат, парняжым поче-поче шуралтен йодо: — Воопщемже, мемнан дене тыге йӱкланаш тӧчаш кӧ тугай улыда?!. |
| 2603 |
Уке. Тыште огыл. Вокзал воктенсе супермаркетыште. Ит лӱд, тышан вераҥмынам мент-влак огыт пале... Палат гынат, можыч, тышке ошкылаш ӧрканат. Тиде верыш машина дене пураш ок лий. Ала-мо кӱлешлан ала-кӧ-влак канавым кӱнченытат, петыраш монденыт. Сай веле!. |
| 2604 |
У-у, — чурийже вик веселаҥе. Оксагалтам содор кӧргӧ кӱсенышкыже шылтыш: — Ынде лидер шотыштат мутланаш лиеш. ...Воопщем, мом мутланаш? — курткыжым, кудашын, ӧрдыжкӧ солалтыш. Кучедалаш ямдылалте. — Ну-у? Кӧ тоштеш?! Совок, тый? Але Потапыч?! Кӧ сеҥа, тудын еҥже-влак илаш тышан кодыт!. |
| 2605 |
Ну давай, Совок! Сеҥет гын, совет властет пӧртылтет — тышан илаш те кодыда. От сеҥе — чеверын! А телым кушто эртараш тӱҥалыда, кызыт кузе ойлат, тиде — тендан проблемыла. — Вара кажныштым шижтарымыла ончале. — Мыланна нигӧ мешайышаш огыл!. |
| 2606 |
Ме тендам огына покто. Кумылда уло гын, кодса! Тольык таче кече гыч ик девиз дене илаш тӱҥалына: икте — чылан верч, чылан — икте верч! — Тыге маншыжлан чумыртымо мушкындыжым кӱш нӧлтале. Почешыже чылан тудын семынак ыштен йоҥгалтарышт. |
| 2607 |
Чеверын! Тендамат толшаш У ий дене! — озавате олмеш Таиса пелештен ужатыш. Ончылшовыч лукшым туржын, ӧрын шонен шогыш: "Поян лиймек, чылажат кузе вашке мондалтеш улмаш... Тыглай ешеш шочын-кушмат, тыглай еҥ-влак коклаште илымат, шыман мутланымат". |
| 2608 |
Вашталтен чиенат? — Игорьым костюм дене шинчышым ужо. Но тунамак торжан кӱштен йодо. — А бабочкым молан пижыктен отыл? Кушто бабочкет? — Лариса, кычалын, кӱпчык йымач бабочкым муын лукто. — На, тетла шылтен пышташ ит тошт! Кызытак пижыкте!. |
| 2609 |
Озавате тыге манын веле шуктыш — домофоныш йыҥгыр йоҥгалтат. Ик тат гыч пачерыш пурышо да оза-влакын У ий дене икте-весым саламлен йӱкланымышт, ӧндалалтмышт о-о-у-у веле шоктыш. Иван Николаевич пеледышым, Иван Николаевичын пелашыже Эмма кампет коропкажым Ларисалан кучыктышт. |
| 2610 |
Шке икшывет гай... Кеч вич парнят гай манам ыле. Компьютерым палаш лиеш, но икшывым компьютер семын пален шукташ ок лий. Иван Николаевич, пайрем годым кӧ паша нерген шона да кутыра? Деловой-шамычлан туге: пайреметат пайрем огыл. Мом вара ончалман, мом полшыман?. |
| 2611 |
Нахал! — Эмма, Пётр Петровичым шкеж деч шӱкалын, кухньыш, а пачер оза балконыш ошкыльыч. Игорь, ачаж дене вашла тӱкнымӧ деч кораҥын, шке пӧлемышкыже эртыш. Пӧлем омса вишеш трук шогале. Тушто, компьютер воктене, Иван Николаевич ден Алиса ӧндалалт шинчат. |
| 2612 |
Пётр Петрович пелашыжын йодмым тыманмеш шуктыш. Ӱдырамаш-влак лыжган тарванен кушташ лектыч. Нунын дек Иван Николаевич ден Пётр Петрович тавалтен ушнышт. Лариса, чынак, кушташ йӧрата улмаш. Ужат, кузе кертеш! Куштымо семлан келшыше такмак-влакымат шелыштеш веле. |
| 2613 |
У ийын кумшо кечыже. Кудалтыме элеваторышто эр. "Олигарх-шамыч" кылмен помыжалтыч. Кузя ден Пирожоклан калай коҥгам олташ кӱштышт. Комбо кочкыш пакетыште пургедаш пиже. Саша кӧлан кушко кайышашым рашемдаш тӱҥале. Оксам шотлен, Кузялан кучыктыш — кочкыш наледаш каяш кӱштыш. |
| 2614 |
Давай-давай, кӱштымым шукташ ошкылза! — Полкан кычкырале. — А тыйым, Мюллер, изишлан кучалташ йодам. Санька, мыйын тыгай ешартыш лиеш: туберкулёз черан рвезым муын кондаш. Тиде сомылым Мюллерлан ӱшанаш лиеш. Тудо дипломат пашам — кутырен, ӱшандарен — мастарын шукта. |
| 2615 |
Мый спецприёмникыш поген наҥгаяш йӧршӧ ийготан омыл! Умылет, мый, тендан семын тушто мӱгиндым кочкын, яндар вакшышеш возын малаш йӧршӧ омыл. Ийготем лектын! А вот тюрьмаш петырен шындаш лач веле улам. Но мый мент-влакын кидышкышт логалаш амалым пуымашем уке. |
| 2616 |
Босяк-шамычын шукыштын нигӧштат уке. Улыт гынат, аракаголик але икшывыштым нимоэш шотлыдымо ача-ава. А мемнан семын уремыште илыше йочаже, палет, мынярын улыт? Мемнан деч посна эше кок тӱшкам палем. Нуно мланде йымалсе шокшо пуч трассылаште, шӱкшак кышкыме верлаште илат. |
| 2617 |
Тугеже эрлак вургемым налын пуэна. Мончаш миен толжо. Вара эмлымверыш наҥгаена. — Ик жап шып лиймек ешарыш. — А кастене чылашт ончылно увертарем: Аня — мемнан, "олигарх", ешын еҥже. Иктаж-кудыжо обижаяш тоштеш гын, теве тидым, — мушкындыжым ончыктыш, — ӱпшынчеш. |
| 2618 |
Комбылан кӧра тыге лие, — умбакыже ойлаш тӧча Пирожок. — Тудым мент-влак ваҥеныт. Оксагалтам шолыштмыжлан кӧра докан тудым руалтышт. Следственный изоляторыш наҥгайыше машинашке шындышт. А Кузя ден Мишам спецприёмникыш наҥгайышт докан. |
| 2619 |
Теве тыланда адак ешартыш, — спецприёмник вуйлатыше Миша ден Кузялан почмо личный делаштым кучыктыш. — Иктыже — суртдымо-печыдыме. Весыже — ял гыч... Интернат-влакым петыркалат. Перныл коштшо йоча шукемеш. Нуным нигуш вераҥдаш. Адак уремыш луктын колташ логалеш. |
| 2620 |
Ну, пашадар изи, маныт. Ну, урем йоча дене пашам ышташ лӱдыкшӧ, маныт. Икманаш, огыт тошт... Мемнан деке пашаш толаш кумылышт уке. Да воопщемжак, тенийсе саманыште туныктышым верешташ ок лий. Образований министерстве шке кычалза манеш. Умылет, шке кычалза манеш!. |
| 2621 |
Счас паледа. — Тыге манят, садет телефон пуч гоч кутыралтыш. Очыни, пӧртын озаж дене. Вара рвезе-влакым кычкырале: — Ошкылза почешем! — Орол Полкан ден Аням вуйлатышын полышкалышыж дек наҥгайыш. — Теве тиде кок самырыкын йӱдым эртараш верышт уке. |
| 2622 |
Здрастье! Огыда пале могай справке-влак лийшашым? Тазалык шотышто, конешне. Икымше, могыр коваштыда яндар? Куснылшо, весылан пижын кертше черда уке — тидын нерген. Тудым кожно-венерологический диспансер гыч кондеда. Вес справкым психдиспансер гыч налыда. |
| 2623 |
Ой, уке. Кызыт чоныштем ала-могай вес шижмаш озалана. Могай? Тидым мый каласен ом керт. Иктым раш ойлен кертам: тый воктенем улат гын, Рома, мыланем ӱшанле, куштылго, чер орландарымымат мондем. Тый олаш каетат, йокрокланем. Воктекем пӧртылмешкет, илен шушашемлат ок чуч. |
| 2624 |
Ший-канде элыште нужналык лийын огыл — вот мо... Ший-канде элыште икшыве-влакым эре ончыл верыште ужыныт. Нунылан мурым муреныт. Нунын лӱмеш книга-влакым возеныт... Но тиде элым осал чонан-влак шылтеныт але шолыштыныт — рашынже кочай ыш каласе. |
| 2625 |
Жалке... — оҥарен малдале озавате, — муынат кӧмытым чаманаш. — Домофоныш йыҥгырым колын, содор пучым руалтыш. Эргыжын йӱкшым тогдайыш: — Игорь пӧртылеш! — Тунамак Таисам шижтарыш: — Ончылныжо нимат тыгай-тугайым огына ойло. Мый ласкан гына коям, шыман гына кутыралтем. |
| 2626 |
Ӧрдыжтырак Саша пум ямдыла. Умбалнырак йӱк-йӱан шоктыш. Саша йӱк шоктымашке тӱткын ончале. Юарлен, Пирожокын да пеленже кок рвезын писын лишеммыштым ужо. Ик рвезыжын кидыште — скрипка. Лишемме семын Пирожок уло йӱкын куанен кычкырале:. |
| 2627 |
Воспитатель-влак кырат, мыскылен игылтыт... Адакшым, паледа, тӱняште эрык деч шерге нимат уке! — Тыге манят, Пирожок, южыш чоҥешташ тӧчышыла, кидшым шаралтыш! — Эрыкым мый нимогай кампетке, шокшо пӧрт денат ом вашталте! Тудо Кече гай: шкеж дек эре шупшеш, ырыкта, волгалтара... |
| 2628 |
Кече да йӱд огыл... Ала ондаксе ийла деч кужунрак вучашет логалеш... Но, манметла, чот виян улат гын, вучо, Ирина. Тый вучет гын, мый, чынак, ала вашке пӧртылам, — Ольош ӱдырым тиде гана йӧратен гына огыл, утларакше чаманен, аважла переген ӧндале. |
| 2629 |
Ӱдыр, аҥыргыше гай иктура ончен, йӱк лукде, шып шинчыш. Вара шинчавӱд дене нӧрышӧ шӱргӧ начкажым кид тупшо дене ӱштыльӧ. Кенета йӧратыме мурыжым шуйдарыш. Шуйдарыш изи йӱкын, шаҥге Ольошыж нерген кутырымо семынак шкаланже гына колаш лийшын:. |
| 2630 |
Мурым мучашлаш вий-ӱнарже ыш сите. Шинчавӱд адак кышкалалт лекте. Нюслен шорташ тӱҥале. Ольошыж дене келшаш тӱҥалме жапышт, тачысе гаяк шӱшпык муран кеҥеж кече-влак, юарлен, олыкышто шудым солымышт, а кастене, нойымым палыде, ӱма-ӱма йӧратен вашлиймаш-влак шарналтыч. |
| 2631 |
Школым тунем лектын, Ольошат Ирина семын рӱдолашкак ял озанлык техникумыш тунемаш каяш шонен пыштыш. Техник-механиклан. Рвезын кумылжо гына огыл, ачажат тиде корным ойырен налаш темлыш. Шолдыргышо ял озанлыкым кӧлан-гынат нӧлталман. Лунчыргена манын, пытымашкак шуман мо?. |
| 2632 |
Салтак службым эртен пӧртылшӧ-шамыч деч "коча-влакын" кузе осалланымышт нерген ала-момат колынат, Петя Волков Ольош пеленрак лияш шонен пыштыш. Кеч-мо гынат, пошкудо ял улыт. "Коктын — коктынак, икте-весылан эҥертен, шкем обижаяш пуыман огыл", — шона рвезе. |
| 2633 |
Караул деч вара каныше Ольошын омыжо йӱк-йӱанеш кӱрылтӧ. Мо ышталтмым умылаш манын, дневальный деч йодо. "Волков туалетеш пикталтын", — лие вашмут. Выж-вуж тӧршталтен. Ольош ӱмбал вургемжым чийыш. Шондан велыш ошкылнеже ыле — тудым авырен шогалтышт. "Тушко ок лий!" — шоктыш. |
| 2634 |
Петюн капшым шочмо кундемышкыже наҥгаен тоеныт. Колымо нерген кагазыштыже тудын шкем шке пытарымыж нерген огыл, а эпилепсий (тӱҥмӧ) чер нерген возымо. Пуйто ик тыгай приступ годым туалетыште ырыктыше батарей ӱмбак вуйвичкыж дене керылтын да колен. |
| 2635 |
Лапотьлан шуктышаш ӱчӧ Петю верч гына огыл, уна, Ольош шкежат тудлан кӧра чолак лийын. Но тидын нерген рвезын кызыт радамын шарнымыже ок шу. "Бандюга Лапоть, мый тыйым шке судем дене судитлаш тӱҥалам", — шыпак пелештыш пытартышлан. |
| 2636 |
Тудлан посёлко марте наҥгайыше автобусыш шинчын шуктыман. Пиалешыже, автобус Лаптевын илыме посёлкышкак коштеш улмаш. Билетат ыле. Ольош кидшагатшым ончале: "Векат, пытартыш рейс. Кокшӱдӧ наре уштышым кече шичме туралан гына эртен шуктена докан. Тыге гын, сай веле". |
| 2637 |
"Пуремат, саламлалтшын коям... Бандюгылан — наручникым. Вара черет дене чылаштым пытарем. Шинча ончылныжак. Бандюга ужшо да шижше: кузе чонжылан чучеш. А шкенжым эн пытартышлан мучашлем. Товат, лӱдын але чаманен ом шого... Лӱдаш гын, чодыраш коштмо ок кӱл, маныт...". |
| 2638 |
Пычкемыш шулдыржым сайынак шаралтыш. Лапотьын илыме пӧртыштӧ тул чӱкталте. Но окна пӱрдышым шупшылаш огыт вашке. Пӧртын пел ужашыштыже изи ньога да газ плита воктене самырык ӱдырамаш шогылтмо коеш. Пӧртын вес пел ужашыжат волгалте. Илалше ӱдырамаш тунамак окналасе пӱрдышым шупшыльо. |
| 2639 |
"А кушто Лапоть?! — йодышан шоныш Ольошым пуйто шеҥгечынже шӱкале. — Укес! Тудын укелыкше мыйын шуктышаш сомылемым куштылемда велыс... А-а, ешыжым кузе пытарымем ок уж гын, ок уж. Толын пурымекше, лектышыже садак шинчажлан перна...". |
| 2640 |
Ольош лач ик гана уремыште эртыше еҥ деч дачный посёлкыш наҥгайыше корным йодо. "Дачныйже" тӱҥ посёлкышто илыше-влакын мындырланен илыме верышт, векат. Ужат, корнымат сайым вакшме, ӱмбачын асфальт дене леведме", — ошкылшыжла шоналтыш. |
| 2641 |
Тудо, корно гыч кораҥын, ӧрдыжкӧ лие. Пушеҥгыла, вондерла кокла дене ошкыльо. Тӱҥ корно дене шуко машина эрта. Коклаштышт Лапотьынат лийын кертеш. Туддене ваштӱкнаш але. Ондак эскералташ кӱлеш. Ольошын вий уло гын, бандюгымат нюмырий от ман. |
| 2642 |
Кочмо лугычак протезан йолжым туржын ниялтыш. Кенета Лапотьын ачажын "Йолдаже мо лийын?.." йодмыжо ушышкыжо пӧртыльӧ. Вӱржӧ шолын, шыде тарванымым шиже. "Йӧра, шоҥго-влак ончылно шкем кучен сеҥышым. Тунам "Эргыдан шучкылыкшылан кӧра!" манын кычкыралмем шуын". |
| 2643 |
Лапоть шем пашашкыже тений "кочаш" савырныше-шамычымат кычкыш. Лӱдын тунемше чон "господиныштын" кӱштымым шукташ эре ямде. Ольошым тӱҥалтышлан йол ӱмбач сӱмырал пыштышт. Кӱштымӧ почеш кидшымат, пӱтыралын, шеҥгек кучышт. Лапоть, койышланен, воктекше лишеме:. |
| 2644 |
Салаге-шамычым чаманышыч?! Тек ынде ӧрдыж гыч эскерат, кузе господинышт нунын олмеш орланаш тӱҥалеш, ха-ха-ха!.. — лорген воштылмо почешак кугу мушкындыжым Ольошын мӱшкырышкӧ шурале. Ольош, шӱлалтен кертде, лыдырген шинчаш тӱҥале. |
| 2645 |
Лапоть пӱжалтше саҥгажым ӱштыльӧ. Тояжым кудалтыш. Рудаш, Кочергам "порядкыш" кондымек, шке койкешыже шот дене левед пышташ кӱштыш. "Ӧрдыжъеҥ гына огыл, ушыжо пурымек, эсогыл шкежат тудын дене мо лиймым ынже тогдае", — кӧргыж дене юарлен шоналтыш Лапоть. |
| 2646 |
О-о, тыйын, векат, температур. Мий, пурен воч. Пеленет таче кодын ом керт. Кугызам шишланаш тӧча. Пален налеш гын, ме нигунамат кызытсыла вашлийын илен она керт. Умылышыч? — ӱдырамаш Лаптевым шупшалме шотым ыштышат, шеҥгелжым пӱтыркален, машина деке ошкыльо. |
| 2647 |
Пӧртылтышаш ӱчем, кутко-влак, те мый дечемат сайынрак шуктеда, шонем, — марла пелештышат, вийнен, Лапоть дене тӧр лийын шогале, каралтше шинчашкыже ончале. — То-то, дружок, ничего на земле не проходит безнаказанно. Потерпи. Ты это заслужил. |
| 2648 |
"Пий-влак сӱан тургымышт дене толашат, очыни", — шоналтышат, пуш пундашке, сумкаж ӱмбаке, уэш тайныш. Могыр сӱсана. Ольош тошто оҥаш туп дене пызнен возо. Тудо, кече нӧлтын, вачым ырыкташ тӱҥалмеке веле помыжалте. Помыжалте да вигак Лапотьым ончалаш каяш тарваныш. |
| 2649 |
Тӱшка режиман колонийыш колтымекышт, Ольош сӧрымыж семынак шочмо ялышкыже Ириналан серышым возыш. Ӱдырлан тудым, каныш кечылан ялышкыже пӧртылмекше, аваже кучыктыш. Серыш пеш кӱчык ыле. Саламлалтме, тауштымо да проститлаш йодмашан гына. |
| 2650 |
Ӱдырым Ольошын ача-аваже кажне гана вучымо эн шерге еҥышт семын вашлийыт. Тиде ганат аваже, пӧртыш пурен шогалше Ирина деке лишемын, пальтожым кудашаш полшаш вашкыш. Но ӱдыр чурий таче молгунамсыла лишылын ок волгалт. Илалше ӱдырамаш тушто тургыжланымаш пелен шыде тӱсымат шижын шуктыш. |
| 2651 |
Ӱдыр ик гана лудын лекте, вес пачаш эркын, шонен-радамлен лудаш пиже. Тиде татыште Ольошын ачаже паша гыч пӧртыл пурыш. Тудо тракторист-комбайнер. Кызыт, теле жапыште, тоштемше техникыжым кече еда ачален толаша, шошо агалан, кеҥеж тургымлан ямдыла. |
| 2652 |
Мом те, Иван Николаевич?! Ольошым ит вучо, марлан лек, маннеда мо? Тудым салтак йолташыже-влак ужаленыт, арален налаш тоштын огытыл. Законым шуктышо-влакат тудым ондален ужаленыт. Туге гынат чыла чытен лектын. Но мыйын ондалымемым Ольош чытен ок сеҥе... |
| 2653 |
А-а, Вовка улат?! — Вачай кум ияш эргашым ужын кычкырале. Воктекше миен, изим нӧлтал веле шогалтышаш улнеже. Но Вачай ӧркана. Эргын аваже эше толын лекше. Вовкажым шӱрдылаш пижше. Чынак, изи эргашын аваже, Катя-Качырий, толынат шуо. |
| 2654 |
Тамаран изаже мӱндыр Сибирь кундемыште стройкышто прораблан ышта. Тушко институт деч вара направлений почеш кок ий ондак логалын. Ешдыме. Кеҥежым пӱртӱс пелед-тӱзланыме жапыште ялыш пӧртыльӧ. Отпусклан. Шкетын огыл. Пырля ыштыме йолташыж дене коктын. |
| 2655 |
Тевыс, Вачай пӧртылын, маныт. Эн моторлан шотлымо тувыржым чиен, Тамара кастене клубыш ошкыльо. Рвезе-влак коклаште, койышланылын, Вачай салтак илышыж гыч оҥайым каласкала. Пурен шогалше таҥжым ужо гынат, ышат лишем, ышат саламлалт. |
| 2656 |
Вачай чон йӱлымым кочывӱд дене йӧрташ тӧчыш. Кажне кечын мӧҥгӧ йӱшӧ пӧртылаш тӱҥале. Эргым ончен, аван чон пуштылана. Ачат тургыжлана. Пеҥгыде шомак-влак Вачайын пылыш воктеч гына эртат. Тыгай годым аваже, пыдал налмыла, коклаш пура:. |
| 2657 |
Айнымек, саде чон корштарыше чер адак витараш тӱҥалеш. Аракам подылмат шерым темен. Ий-влак эртат. Ӱдыр-влак икте почеш весе марлан каят. Шке таҥаш-влак кодын огытыл. "А-а, мыйын курымлан еҥгавате-шамычат ситат!" — Вачай, шкенжым куандарен лыпландараш манын, лӱмын тыге шонышын коеш. |
| 2658 |
Йӧратыше мужырын ойлышаш шомак лыҥак погынен. Но мутланыме кокла гычак кажныжат весыжым ушыж дене эскерен шоныш: "Вачай, йӧратымем, ужам, шкет илышет ӱй да мӱй огыл. Тӱсет ялт вашталтын. Кап-кыл денат ожнысет гай отыл — каҥгештынат. Шолтен пукшышетат уке, мушкын чиктышетат уке...". |
| 2659 |
Вачай вуча. Ынде индеш ийым Тамаражым эре вуча. Изин-изин оксам чумырен, ушкалым нале. Сай вӱтам ыштен шогалтыш. Шкенжым шотышто куча: качымарий гай чатка-ару вургем дене ковыртата, чурийвылыш йылгыжеш веле — пондаш шу деч эре нӱжымӧ. А йолташ-влак сотарен койдарат:. |
| 2660 |
Хи-хи-хи, шоҥго ӱдырлан веле каче ок верешт, шоҥго качылан ӱдыр эре лектеш, — льырген воштылалят, кокымшо вате пеш кӱлешаным ойлымыла ешарыш: — Кӧн ӱдыржым налмым ом пале. Но Епин эрге кугу сӱанымак ышта, коеш. Вот саде сӱанышкет Айсуло чӱчкаш каяш погына, манеш. |
| 2661 |
Айсулылан тиде икымше мо? Ташбулатше колымо годсек мыняр сӱаныште чӱчкен, шоналте! Айсуло ала сӱаныште чӱчкыма гычак вий-куатым поген пӧртылеш. Мемнам да тудым ончал... Иктӧр шындаш лиеш мо? Туддеч лу ийлан самырык улына гынат, шоҥгын койына. |
| 2662 |
Эрлашыжым ял калык Айсуло ковам сӱаныш ужаташ адак рӱж погына. Кузе ужатымым ужаш але мом мутланымым колаш огыл, а Айсулым шкенжым ончалаш погынат, кузе тудо сӱан вургем дене моторын коеш, чулымын тарванылеш. Южо пошкудыжо вӱдылкам Айсулын кидыш кучыктынеже:. |
| 2663 |
Айсуло кова шкеже шарнымаш мундыражым рончаш ок йӧрате. Ушышкат налмыже ок шу. "Эртышын эсогыл кышаже йомжо. А мый илаш веле тӱҥалам", — латвич ий ондак, Ташбулатше колымек, лач тыге каласыш. Но тунам тиде ой-шомакшым колын шуктышо-влак, векат, раш ышт умыло. |
| 2664 |
Шым ийым йомын кошто Ташбулат. Шым ий гыч шоҥго аваж деке шочмо ялышкыже пӧртыл пурыш. "Кушто лийынат? Кужу жап мо йӱкымат пуэн отыл?" аважын йодмылан эрге лопкан воштыл-шаярен гына вашештыш: "Кугу стройкылаште, шуко ӱдыр коклаште!". |
| 2665 |
Эше ик гана каласем: сӱан — уто роскот! Уто роскотым ыштымеш, Айсулым лучо Шем теҥыз серыш канаш наҥгаем. ...Иктаж гана. — Ташбулат лопкан воштылын сӧрышат, оньача-оньаван визитышт пытен манын шижтарымыла, машинавечыш лектын ошкыльо. |
| 2666 |
Айсуло, орава тыртыш пӧрдмыла, фермыштат, сурт кӧргыштат пӧрдеш. Йӧра, ава лийшыже чытамсыр, торжа огыл. Кертмыж наре сурт кӧргыштӧ полшашак тырша. Икымше кече гычак Айсулым "ӱдырем" манаш тӱҥале. Ош тӱня гыч кайымешкыже, "шешке" шомакым ыш кучылт. |
| 2667 |
"Эх, ӱмыремын эн мотор, сӧрал жапше шотдымын эрта. Но мом ыштет? Ойырлен кает ыле, кушко миен пурет? Шке ача-ава суртыштат ынде шулмо шултыш улам, ӧрдыжкӧ лектын каяш — икшыве дене кушто, кӧлан кӱлам?" — Айсуло шуко гана шкенжым чаманен шоныш. |
| 2668 |
Пиалетлан икана тупетым ончыктенат гын, вескана тудо шкеже тыланет тупшым ончыкта, маныт Ташбулат денат тыгак лие. Йӱшывуя кӱвар гоч вончышыжла, машинажге эҥер вӱдыш керылтын. Колхозышто кугу тума тарваныш. Машина пытен, да шофер шкеже чот эмганен. |
| 2669 |
Ташбулат эмлымверыште кужу жап кийыш. Но ондаксе патыр пӧръеҥым ыштен шогалтен ышт керт. Ташбулат инвалид кодо. Сурт-пече кӧргыштӧ, тояш эҥертен, пырт ошкедаш тӧча. "Вате тугай чевер-сӧрале, а мый — нимолан йӧрдымӧ", — Айсулыж ӱмбаке, кӧранен ончен, шӱмжӧ шелын Ташбулатын. |
| 2670 |
Молан йӧра, манат? А икшыве-шамычым чикташ, туныктен лукташ кузе? Окса деч посна ик кечымат илаш ок лий. Вольыкым она ашне гын, кушеч шийвундыжым ыштен пуртена? Мылам паша уке, тыланетат уке. Ялысе йӱшӧ-влак семын перныл кошташ тӱҥалшаш мо?. |
| 2671 |
Йӧра, ит лӱшкӧ тынаржак. Каем. Лена ден Наташам ондакрак кынелте. Вашкена манын, школыш кочде ынышт курж. Юлям омыжо темын кынелмешкыже ит тарвате. Комбо-чывылан пукшаш тугеже шке ямдыле. Сӧсна лапашымат шолто. Верандыште ямдылен шындымем машинашке нумал, мый вургемым вашталтен чием. |
| 2672 |
Тау поро кумылланда. — Ушыш адак "Шӧрем ок шопо гын?" йодыш керылт пурынеже ыле, но Марина тиде гана семынже, кидым лупшалын, "Ай, кеч порволыжо" шоналтышат, Михайым ончале: — Каласыза, молан фермер пашадам кудалтенда? Шердам темен?. |
| 2673 |
"Вот окмак пӧръеҥ, адресшым налмемлан изи йочала куаныш. Миемак шона докан. Шого, молан "окмак" манам? Айдемын — ойго. Тыгай годым ӱшаным пуышо олым пырчат — илыш вий. Ой! Уке-уке! Пӧръеҥ деке тудым кычалын кошташ сӧрал мо? Намыс!". |
| 2674 |
Кеҥеж еда стройотряд дене кудалыштыт: вольык комплексым, культур пӧрт-влакым чоҥат. Виян, патыр рвезан отрядым кажне районышто кид шаралтен вашлияш ямде улыт. Стройотряд дене коштмо гына шагал, шыже еда колхозлашке пареҥге лукташ, ковышта руаш наҥгаят. |
| 2675 |
Андрей ден Сергейын тунемме группышт теният линейный стройотрядыш ушныш. Студент-влак чыланат — шке кумылын. Нылымше курс деч вара мӧҥгышт каналташ кудалынат кертыт ыле. Но, "икте — чылан верч, чылан — икте верч!" девизым каласымыла, рӱж ик ой дене келшышт — каяш!. |
| 2676 |
Вашке Танян йӱкшӧ шоктыш. Тудо вичкыж кыдалешыже пижын шогышо пеледышан ошалге платьым чиенат, кӱляш гай ӱпшӧ дене иктышке ушнен, кава гыч волышо Юмын ӱдырла койын. А йӱкшӧ пуйто Танян огыл, а ала-кушеч, кавапомыш гыч, йоҥгалтше изи ший оҥгырын. |
| 2677 |
Ончалат, ужат эше... — ӱдырын муро куплетше мучашлалтмек, Андрей шонаш таратышын каласыш. — Ме тевыс могай тора гыч тышке толын лектынна. Эн тӱҥжӧ — чонет эреак самырык кодшо! Туге вет, Серёжа? — Андрей гитар струнажым йо-оҥ пералтыш, умбакыже мурен шокталтымыла вашештыш:. |
| 2678 |
Андрей, Таня дек свиданийыш ошкылшыжла, тугак Сергейым пеленже ӱжеш, туддеч посна пуйто ӱдыр дене мутланаш шомакшат ок сите. Ӱжмылан Сергеят кӧна веле. Тудланже мо, йӧратыме еҥжым кеч шинчаж дене шыматен ончалеш, тыге шӱм-чоныштыжо йӱлышӧ савора тулым лыпландара. |
| 2679 |
Тый, Танюша, йӧратымем-шӱмбелем, мыйымак гына вучо. Илыме веран лиям — идалык гыч тыйым налаш миен шуам. Вучаш от тӱҥал гын, мый омат пале... — Андрей ботинке нер мучашкыже ончале, пыртлан шыпланыш, — тый дечет посна ош тӱняште мыланем вер ок лий. |
| 2680 |
Тыште чылажат вестӱрлӧ: калыкшат, игечыжат. Кечывалым 40–42 градус шокшо. Верысе калык, шокшо ынже пере майын, могырыштымат, вуйыштымат вургемеш, вуйчиемеш вӱдылыт. Ме туге тунемын огынал, куштылго платье дене да чаравуян коштына. |
| 2681 |
Икманаш, возо чыла чыным. Тыге-тыге, Андрейна ынде пеленна уке, ман. Шке лӱмет денак. Уке, ыш керт. Сергей тиде ганат ӱдырым чаманыш. Кыртменак, Андрейын почеркшым "тунеме". Мыняр кагазым, возкален, шӱк орашке савырыш. Содыки йолташыжынла келыштараш тунеме. |
| 2682 |
Танян пытартыш серышыже кӱчык да сӱанышкыже ӱжмашан гына ыле. Тыгай кӱчыкым шинчавӱдан манашат лиеш: ӱдырын возымо кажне шомакыштыже чонысо ӧпкежым, кумыл тодылалтмыжым шижаш лийын. Марлан кӧлан, могай еҥлан лектеш — тидын нерген палдарен огыл. |
| 2683 |
Ик тылзе гыч отпускем шӱкалеш. Кугу Юл эҥердам моткочак ончалнем. Тыйын илыме олат Юл кундемыште манметым эре шарнен иленам, садлан серышым возаш шинчым. Олашкет мийынем, вашлият? Пелашет, ешет ынышт шыдешке. Ме вет пеш шукертсе палымыла гына вашлийына. Пелашетлан тыгак умылтаре. |
| 2684 |
Поезд вагон гыч волышо-влак коклаште Танян ош ӱпан вуйжым, шыргыжше чурийжым ужо. "А мый палыде шоген кодаш огыл манын шонен ойгырем, а тудо нимат вашталтын огыл", — Сергей тунамак ӱдырамаш деке "Та-аня! Танюша, с приездом!" — кычкырен вашкыш. |
| 2685 |
Ай, Серёжа, ӧпкелалтшыла веле кутыркалет. Тол-я, лучо тынар ий эртымек ужмыланна куанен шупшалам, — Таня пӧръеҥым шӱргыначкаж гыч поче-поче чмок-чмок шупшале. Ужо: помаде палыжым кодыш. Нершовыч дене огыл, а кидше денак ныжылгын, шыман ӱштыльӧ. |
| 2686 |
Таня шып. Ончалтышыже ала-кушко палыдымын виктаралтын. Сергей пылыш тӱрышкыжӧ ала-мо чӱчалтмым шиже да ончале: ӱдырамашын шӱргыжӧ мучко шинчавӱд пырче-влак поче-поче йоген волат. Шортшо Таням ужын, Сергейын шкенжынат кумылжо тодылто. Ӱдырамашын пулвуйышко вуйжо возо, вачыже чытырналте. |
| 2687 |
Шкендым ит казнитле, Серёжа. Тау тыланет латкандаш ийым шӱмыштем ныжыл шижмашым арален шуяш полшыметлан, — Таня Сергейым вуйжо гыч ниялтыш. — Кынел. Палет гын, каласкале радамын, кузе, молан Андрейын ӱмыржӧ трагически кӱрылтын?. |
| 2688 |
Самырыкем годым лекде шинчен омыл, конешне. Лийыныт ӱдыр-влакат, чевер шкет вате-шамычат. Ӱшанет гынат, уке гынат, нунын чурийыштышт, койышыштышт чонем эре тыйым кычалын. Палыме лийшылан, ала-можо шупшын, а вара шкеак нунын деч шӱкалалтынам. |
| 2689 |
Александр Романовичын, Сашан, чоныштыжо пеледалтше май гына огыл, тушто эше муро йоҥга: лайык, ныжыл семан. Нимо ок кӱл гынат, корнымбалне озанлык сатум ужалыше-шамыч деке лишеме, тидым-тудым умылкалыш. Вара книга кевытыш пурыш, тушто юватыле. |
| 2690 |
Йӧратыме студент годсо мурышт, ойырышо кумло ийым шеҥгек шӱкалын, пуйто уэш йоҥгалте. А кумышто, Ленам вашлиймекше, самырык жапысе тӱняшкышт пырля пӧртылыт. Весела семым шкаланже гына колаш лийшын шӱшкалтен, лопка тротуар дене мӧҥгӧ велышкыже йомартлын ошкыл колтыш. |
| 2691 |
Анушын тетла шомакше ыш лий. Умылышым маншыла, вуйжым савалят, кухньыш атышӧрым мушкедаш ошкыльо. Александр Романовичын тудо эре тыгай: уто йодышым ок пуэде, кӱлеш-оккӱллан ок лӱшкӧ, ок шурго. Икманаш, тудын кидыш тыгай пелаш логалмылан ӧпкеже уке. |
| 2692 |
Институт директор паша верыш моло деч ятырлан эр коштеш. Тидым паленак, Александр Романович ондакрак тарваныш. Ур-ра! Йодмашым йыгыжтарыше йодыш-влакым пуэдыдеак подписатлыш. Оксан кӱсенжым ниялтен, пазар велыш тӱргалте. Пеледышым налман. |
| 2693 |
Пашам научно шымлыше институтышто ыштет, туге? Тыйым кычал муаш йӧсӧ огыл. Шкенан факультетын деканатышкыже йодын йыҥгыртышым веле — тыйым вик палышт, паша веретым каласышт. Шого, институт деч вара моло семын тыйымат школышко туныктышылан колтышт огыл мо?. |
| 2694 |
Нелеш ит нал йӧндымӧ йодышым пуымемлан. Йодмемын амалже весе ыле... Айда, Сашок, вашлиймына лӱмеш подыл колтена. Молан лачак тыйым вашлияш лекташ ӱжмем шотышто амалжым от пале вет? От пале. Ик могырым, олаште мыйын моло лишыл еҥемат, палымемат уке. |
| 2695 |
Молан тыге шонет? — Саша, Александр Романович, шинчагомдышыжым нӧлталын, ӱдырамашым туран ончале. Ушым колтышо йӧратымашыж нерген тудат чыла-чыла каласаш кызыт гына ямде ыле. Но адакат ала-можо кучыш, пуйто ӧрдыжым тӱкалтенак шижтарыш: "Уке-уке, кызыт огыл. Вара, вара...". |
| 2696 |
Тыланет, Саша, шемалге ӱпан, кӱрен шинчан ӱдыр-влак келшеныт улмаш, а мыйын гай ошалге чурийвылышан-шамыч огыл, — ӱдырамаш ала-кунам ловыкалт шогышо, а кызыт кӱчыкын тӱредме вишкыде ӱпшым тӧрлатен ниялтыш, вес кидше дене, пӧръеҥ деке шыман тӱкнен, шинчашкыже ончале:. |
| 2697 |
Кажныже — тӱрлӧ семын: кӧжӧ — аварийыш логалмыланат, кӧжӧ — осал черлан кӧра... — Александр Романович кӧ нерген мом пален, кӱчыкын каласкалыш. — Лена, тачеш код. Гена ден Вася дек йыҥгыртена. Вашлийына, тунемме жапнам шарналтен шинчена. Пашашт, илышышт нерген йодыштат. |
| 2698 |
Мом тый, Лена? Могай йӧндымылык? Группынан эн моторжын ушыштыжо да чоныштыжо лийынам — тиде кумылем нӧлта. "Кызытак каласем. Тидым ышташ — лачак жап. Но кушеч тӱҥалаш?" — шоналтен гына шуктен ыле — контролёр, шинчаш ӱжын, автобус омсаште койо. |
| 2699 |
Александр Романович тунамак йол йымалсе мландын порволаш тӱҥалмым шиже. Вола, вола, мланде дене пырля ӱлыкӧ тудат шуҥгалтеш. Ала-молан рӱ-ӱшт! шоктен огыл, а лайыкын, но шучкын, йырысе волгыдо тӱсым, еҥ-влакым шем тӱтыраш варен... |
| 2700 |
Нуно ик олаште шочын-кушкыныт. Иленыт йыгыре шогышо пӧртлаште. Коштыныт ик школышко, тунемыныт тӱрлӧ классыште. Антон, Федя, Настя, Лена кудымшышко шуыныт, а моло ӱдыр-рвезышт изираклаште: нылымше, визымше класслаште — шинчымашым погеныт. |
| 2701 |
Ик кечын кугу йӱр деч вара Настя ден Лена автобус шогалме верыште нӧрен туртын шинчыше путыракат изи пырысигым ужыч. Чаманышт. Пеленышт нальыч. Но мӧҥгӧ иктыштынат авашт ышт пуртыкто. Ӱдыр-шамыч кугыеҥ-влак деч шылтен ашнаш тӱҥальыч. Ондак пӧртйымалне кучышт. |
| 2702 |
Омса воктенсе милиционер писын гына Настям руалтыш. Руалтымылак, омса дек шӱкен наҥгайыш. Настя ыш торешлане, омса лондемым шкак вончыш. Тудо тетла ик шомакымат йоҥгалтарен ыш керт: логарым койдымо кылдыш пиктен, а чонышко кугу-кугу кӱ семын ӧпке возо. |
| 2703 |
Ӱдырын ӱмыр лугыч лиймаште Федя Йогор чӱчӱм титаклен. Рвезе ик татыште осалештын, ажгынен. Дворникын кугу ломжым руалтен, Йогор чӱчӱн четлыкше деке чымалтын. Ирен почеден, кӧгӧрчен-влакым эрыкыш чоҥештарен. Четлыкшымат шалатен оптен. |
| 2704 |
Жап кечывалат огыл, касат манаш ок лий. Купе омсашкына тӱкалтышт. У пассажирна ончалаш почо. Чай стаканан подносым нумалын, проводнице пурен шогале. Ме уло кумылын кум стаканжым кодышна. Вӱдылалт вочшо Геннадий Петрович содорешт кынел шинче. Векат, кочмыжо ала йӱмыжӧ шуын. |
| 2705 |
Тугеже идалыкышкыже коштынат? — Геннадий Петрович аракажым подылдеак шындыш, Григорий Матвеевичым ончале. Но корныеҥна йодышлан вашештыме олмеш, чурийжым копаж дене петырен, сугырген шинче. Вачыже чытырналт кайыш. Илалше пӧръеҥын айыквуя тыге шортын шинчымым шуэн ужалтеш. |
| 2706 |
Да, мый композитор улам, — вашештыш Григорий Матвеевич. — Сем тӱня чер гане. Ужмо-колметым, семыш пыштен, ик кече от шокто гынат, черле еҥ гайыш савырнет. Тиде чер айдемын чонешыже ик гана верлана гын, ӱмырет мучко вара тушечын ок лек, эре пеленет, эре пырля лияш тӱҥалеш. |
| 2707 |
Мӧҥгеш каяш кӱлмӧ нерген авам дене ятыр гана мутланен ончаш шоненам. Но тоштын омыл. Шӱмжым сусыртымо дечын лӱдынам. Ала авамымат пеленем, олашке, наҥгаяш? Ик могырым, тыгай шоҥгым корныш тарваташыжат лӱдыкшӧ. Содыки лишыл корно огыл. Кеч-мо гынат, тора гыч шижтарен ончаш лийым. |
| 2708 |
Пеш кугу тау, эргым. Мыйым изи икшывыла ончышыч, — тупем гыч чытырыше кидше дене вӱчкалтыш. — Тазалыкет лийже, пиалан иле. Икшывет-влак деч порылыкым уж. Еҥ воштылчык ит лий, — манын, кидемым кормыжтымыла ыштышат, шортын колтыш. |
| 2709 |
Григорий Матвеевич вуйжым адак окнашке савырале. Поездна мыняре писын кудале гынат, кечым поктен шуын ышна керт. Мланде ӱмбалым рӱмбык авалтыш, изиш гыч пычкемыш леведе. Пелйӱд эрталмылан мый станцийышкем миен шуам. А Геннадий Петрович ден Григорий Матвеевичлан эше кудалман. |
| 2710 |
Ик картычкым, шкетшым, посна лапчыкеш вӱдылмӧ. Лапчыкым шаралтен, тудымат ончен шинчыш. Орден ден медаль-влакым ыш тӱкӧ. Нуно пу коропкаште пундаште аралалтыт. Шарнен ончалаш, векат, варалан кодыш. А кызыт тӱгӧ, яндар южышко, ошкыльо. |
| 2711 |
А мый, рядовой салтак, мӱндыр Прибалтикын Литва кугыжанышын мландыж вошт йӱкем пуэм. Мыйын самырык илышем тиде мландын Варенский районжым немыч фашист кашак деч утарыме годым кӱрылтын. Колыштса мыйымат. Йӱкем пуэм тыланда, ош тӱняште илыше-влаклан, мемнан деч варасе тукым калыклан. |
| 2712 |
Ойлышо салтакын йӱкшӧ кузе йоҥгаш тӱҥале, туге кенета кӱрылтӧ. Вӧдыр Йыван тугак ош куэ тӱҥеш эҥертен шинча. Тудо ала чонан, ала чонанат огыл. Уш пурымыла лиймек, эн ончычак вуйжым кӱш кудалтен ончале — волгыдо-волгыдо канде кавам да лышташнер печкалташ тӱҥалше куэ парчан ужашыжым ужо. |
| 2713 |
А Вӧдыр Йыван ӱнардыме, лунчыргышо шинчен кодо. Уке, ӱнардымылык кап-кылыште, йол йыжыҥлаште огыл, а чонышто. Чонышто — йыгыжге. Йыгыжге да намыс шкеж верчат, шкеж деч варасе тукым верчат. Намыс, эркын-эркын ир да опкын койышаныш, лапчык чонаныш савырнен толмыланна. |
| 2714 |
Туге. Алексей Оринан икымше йӧратымашыже ыле, — коча кугун шӱлалтен пелештыш. — Туддек йӧратымаш шижмашем школышто тунеммына годымак ылыже. Но тунам Алёша лийын. Мый Ленинград рвезым чот пагаленам, садлан шӱм шижмашемым когыньышт дечат шылтымаште кученам. |
| 2715 |
Авам пелен шольо ден шӱжарем кодыт, шоналтышым. Оринан ойжо дене кӧнышым. Тунам сар деч варасе стройкылашке шке кумылын каяш шонышо-шамычлан комсомол путёвкым пуэден. Вигак тогдайышым да шижым: Орина Алёшан кредалме кундемлаште лийнеже. |
| 2716 |
Вот ораде! — Вӧдыр Йыван порын шыргыжалят, уныкажым вӱчкалтымыла ыштыш. — Колышо еҥ деке ушкалаш лиеш мо? Комсомол путёвко дене каенна, маньым. Эн ондак Киевым уэш чоҥымашке логална. Вара — Краматорск олаш. Алёша лач тудо кундемлаште кредалмыж годым сусырген. |
| 2717 |
Оҥай, тынар шуко ийым ӧрдыж кундемлаште илен коштында гынат, шочмо ялышкыдак пӧртылында, — Алёна тыглай гына каласыш. Коча дечын вашмутым пуйто ышат вучо. Но Вӧдыр Йыван уныкаже тыге огеш ман гынат, шочмо ялышкышт пӧртылмышт нерген каласыде огеш кодо ыле. |
| 2718 |
Коват дене уда огыл икшыве-влакым куштен шогалтышна, шонем. Вӧдырна — инженер-проектировщик, Валя кокат — доктор, ачат — агроном. Тольык вот, колхоз-влакым шалатыл пытарымекышт, тудлан йӧршӧ пашаже гына — йывылдик. Мый тевыс тендан коклаште кочыртатем. Коват гына пеленна уке. |
| 2719 |
Шарнем... — Вӧдыр Йыван келысырынрак пелештышат, вуйжым тӧрзашкыла савырале. Йӱкым колыштшыла, шып лие. Но тудо нимат ыш кол. Кудывечысе агытанын мурымыжо гына чарныде шокта, эше тораште йоча-влакын йӱк-йӱанышт почмо окна вошт солна. |
| 2720 |
Тыге лийшашлан чонем дене эре ӱшаненам. Тугеже тиде шергакан коропкам — тыште фото ден серыш, орден ден медаль-влак гына огыл, эше шуко-шуко шарнымаш — тыланет ӱшанен кучыктем. Умбакыжым тыят ӱшанле кидыш пуымо да чын шарнымашым шуйымо шотышто товатле. |
| 2721 |
Амирхан — татарла йоҥга гынат, марий еҥын лӱмжӧ. Пошкырт велыште марий ешлаште чӱчкыдынак верысе калык лӱмым колаш лиеш. Можыч, ойыркалаш ынышт тошт манын, ача-ава икшывыштлан тӱп калыкысе лӱмым пуат. Можыч, лӱм чоныштлан келша, да тыге лӱмдат. |
| 2722 |
Элыштына БАМ-ым чоҥымо нерген увер шарла. Кугу стройко. Лӱмжак могай — Байкало-Амурский магистраль. Адакшым — молодёжный. Молодёжный гын, тугеже — комсомольский. Тудо жаплан Амирхан ийгот дене комсомол радам гыч лекше лийын. Туге гынат кугу стройкыш каяш адак шке кумылын тарванен. |
| 2723 |
Амирхан шижеш: ош тӱня тетла тудын огыл. Пытартыш кечыжым гына ок пале, кунам? Индыралт-йӧсланен, алже кодын огыл. Теве тудо — кӧргыштӧ кунамсек лӱшкышӧ, ласкалыкым эре печкалтарен шогышо вий — кап мучко шарла, Амирханын ӱнаржым лунчырта. |
| 2724 |
Сентябрь вашеш йӱдым ик ӱмбал вургем дене суртышт гыч куржым. Йоча приёмникыш логалмем шужен, кылмен колымо деч утарен кодыш. Тушечын ремесленный училищыш колтышт. Ава ден ача лийшемлан ик серышымат шым возо, кушто улмемым палдарымем шуын огыл. |
| 2725 |
Кас тымык волымек, Амирхан родыжын олмапу йымакше лектын шинчеда. Сай жапыште, шӱшпык юарлыме пагытыште, пӧртылын коча. Эр ӱжара волгалташ тӱҥалмеш, шокшо одеялеш вӱдылалтын, шӱшпык семым келанен колыштеш. А кечывалым пошкудо кокла гыч адак кӧ-гынат мутланаш толын кая. |
| 2726 |
Игорь, Михаил, вожда тиде ял гыч тӱҥалеш — тидым ида мондо. Те йол ӱмбалне пеҥгыдын шогеда, сандене родыланна шокшо пӧртышкыжӧ пуртымыжлан, кинде-шинчалжым чаманыдымыжлан кертмыда семын полшен шогыза. Пошкудо-влакнан поро кумылыштымат шарнен илыза. |
| 2727 |
Ончем: тынарак ийготан икшывым, издереш шынден, самырык ава ял урем дене шупшаш толаша. Корно луман, ошкылаш йӧндымӧ, садлан докан ава икшывыжым ошкылтен огыл, а издереш шынден шупшеш. Палем, нуно олаште илат. Каныш кечылан пӧртылыныт. Вес мучашке кокашт деке каяш лектыныт дыр. |
| 2728 |
Э-э, тиде кок сӱретым, лум пургыжыш тӧрштылшӧ-влакымат, издерыште паярла шинчыше эргашымат, мый гына огыл, шоҥго туныктышына, Пётр Николаевичат, эскерен улмаш. Туныктышо паярла шинчыше эрге деке лишемаш ошкылым ыштен ыле — ава издерым шупшыльо, урем мучашкыла шӱдырен ошкыльо. |
| 2729 |
Икана Онтоным ончыл колхозник-влакын совещанийышкышт олашке колтеныт. Корно мучко уло илыш корныжым шонен шереш. Арам огыт ойло вет: тора гычын лишкырак ужалтеш. Орина пелашыжымат чаманен шоналта. Тынар ийым пырля илат, а тудо ик ганат ны пӧлекым кучыктен, ны семален пелештен огыл. |
| 2730 |
Хи-хи-хи, — шоктыш. — Чынак?! — Орина, куанен, кагазым рончалтыш. Йылгыжше атын изи паҥгажым темдале. Вик чурийышкыже, пыж-ж шоктен, вишкыде шыжалте. Орина чурийжым куптыртыш, кокыраш тӱҥале. Кокырен чарнымек, "Мо пеш пакыс ӱпшан", — шоктыш. |
| 2731 |
Онтон нимат ыш вашеште. Дихлофос атым гына кидыштыже "чӱчкыкта". Тудо чот шыдешкыше. Кушкыла шыжыктен кудалташ манын, нӧлталме атан кидше дене тышке-тушко савырнен ончалмыла лийын ыле — Оринаже, тӧршталтен, дихлофос атым руалтыш:. |
| 2732 |
Мый Надя дене мутланенам. Кызытеш чыла порядкыште. Вашлияш ямдылалт! — шоктыш. Вара могай кечын толшашыжым каласыш. Телефон пуч пыртак шыпланыш. Уэш йӱк шоктыш — Вашлияш кӱртньыгорно вокзалыш миет. Шочмо ялышкыже кайышыжла, пыртак кучалтеш. Ужын мутланашда жап сита. |
| 2733 |
Надян йолташ ӱдырамашыже тулар вате сомылжым шокшынек тапташ шонен пыштен, коеш. Вескана, Надя дек йыҥгыртен, ынде шкеж дек унала ӱжын. Тиде гана Надя ӱдыр уныкаж дене толын. Уныкаже мемнан университетыш тунемаш пурымо йодыш-влакым рашемдыме амал дене толаш кӧнен. |
| 2734 |
Изи кӱкшакаште кӱтӱчӧ тулым ылыжта, чайым але кочкаш шолташ сака. Мардеж укеат, шикшыже лап мучко тӧр шарла. Шӱлышым чыгылтара. Шикш гына огыл, эше ала-могай тутло пуш мемнам авалта. Кочкыш да шикш пуш ойыртемым мый палем. Ушкал ӱмырыштем тыгайым шуко гана шижынам. |
| 2735 |
Пакча шеҥгелне ме моло презе дене пырля вуйын-почын кудалыштына, ӧргедылын модына. ...Изишакше шудымат пурыштына. Пурышташ тунемына, манман. Шудым аван шӧр дене от таҥастаре. Кас лишеммым шижын, аванам шарналтена — мӧҥгӧ вашкена. Тутло шӧр дене пӧртылмыжым чытен-чытыде вучена. |
| 2736 |
Шужен, йӱде шогымо дечат коч орлыкшо — водар омден шогымаш. Озаватын лӱшташ лекмыжым вучен, йолйыжыҥемат кая. Ӱжын, чарныде ломыжмемлан йӱкемат йомеш. Омдышо водар шӱмыш керын пуалаш тӱҥалеш. Шӱмым гына огыл витара, йыжыҥ еда корштымо чер авалта. |
| 2737 |
Тыйын ушет каен?! Суртым ушкал деч посна кодаш?! ...Икманаш, оза ден ватыже кудывечыштак ӱчашен-каргашен нальыч, да кугызаже чакныш. Чакныде, куш пура. Ӱдырамаш каласен гын, адакшым арака дене аҥыргышым, марийже огыл, кугу тӱкан ӱшкыжат чактарен ок сеҥе. |
| 2738 |
Чеҥгесымышт кастенак мыйым арака ужалыше деке вӱден наҥгайышт. Кӱсыныштым пӧртылташ. Шинчавӱдем йор-йор йоген волыш. Но йӱшӧ озам-влак мыйын шинчавӱдем шотышкат ышт нал. Могае тушто! Эсогыл шӧремым лӱштен ышт кодо. Тичмаш водаранымак еҥ кудывечыш конден шогалтышт. |
| 2739 |
Пелашын шылтален вурсымо, мутат уке, Пикын чонешыжак логалеш, сандене, Мурзиклан кузе гына ӱчым ыштышаш ыле манын, чарныде шонкален. Ушыж дене тудым кӱрышт-тодышт опта але леваш йымалне илыше Барбосын умшашкыжак кудалта ыле. Но ок лий шол, артана йымал изи коля веле улеш. |
| 2740 |
Ик кечын, тамлырак кочкышым кычалын, Пик пеле почылтшо омса виш гыч суртозан монча кӧргышкыжӧ логале. "Ах, кузе тутлын ӱпшалтеш! — Пик, нержым модыктыл-модыктыл, южым ӱпшыч нале. — Адакшым могай шокшо. Ешем дене тыгай верыште илышаш ыле", — игыже-влакым да пелашыжым чаманен шоналтыш. |
| 2741 |
Эрлашыжым Пик адак монча кӧргыш пурен йомо. Янда атысе вашак вишкыдым келанен йӱӧ. Вий ешаралтмым шижмек, тиде ганат Мурзикым кыраш каяш кумылаҥе. Каят ыле дыр, но шугыньым кычалын кудалыштшыжла, арака йыжыҥжым кӱрльӧ. Пик, руштын, верешыжак йӧрльӧ. |
| 2742 |
Телымат илен ышт шукто — коля еш тулыкеш кодо. Мокмыран Пик, эрдене лектын каен, кечывалымат, кастенат ыш пӧртыл. Зик тудым ятыр кычале. Вара мончаште янда ате кӧргыштӧ колен кийышым вереште. Вереште да мӱгырен шортын колтыш. Шортмо лугычак кутыраш тӧчыш:. |
| 2743 |
Окмак улыда! — вожак шыдын карале. — Паша пычалыште мо?! Пычал огыл гын, моло осал ӱзгарым шонен муэш. Мемнан тӱҥ ойгына, — ойжым каласен шуктыде, чылаштым тӱткын ончале, вара веле мучашлыш, — айдемын вуйыштыжо! Тудын ушыжо могай — шкат паледа. |
| 2744 |
Каласе-я, аярым шонен лукшыжо але ямдылышыже эн чот аклалтшаш? Мый вийым пыштымым огыл, ушым утларак кучылтмым пагалем! Ну, йӧра. Такшым уш пелен чоялыкат аклалтеш. Чоялык надыретым шотыш налын, тыланет коҥгамбалне малаш манын, указеш кидем пыштем. |
| 2745 |
Икана чатка Ош куэ айдеме йӱк дене кутыраш тӱҥале, но пий-шамыч нимат ышт умыло. Кугезыштын йылмым шукертак монденыт. Лач пийла оптымым да урмыжмым умылат. Тунам Ош куэ укш-парчажым пий-влак ӱмбак кудалтыш. Укш-парча тӱкнышӧ пийже айдеме йылмым умылаш тӱҥале. |
| 2746 |
М. Емельяновын первый почеламутшо ("Ок сеҥе фашизм!") 1941 ийыште Сернурский районысо "Коммунар" газетеш печатлалтын. Тидын деч вара тудо республиканский газет ден журналлашке возен шога. Тиде сборникышке М. Емельяновын пытартыш лу ий жапыште возымо почеламутшо-влак пурталтыныт. |
| 2747 |
А таче тыште мыйым агытан, корак-влак помыжалтышт. Ушышкем адак теҥгечсе кечак пура. Вара авам толын шуо. Мыйым пеш вашке чиктен шогалтышат, чемоданышкем иктым-весым пышталтыш. Мый палышым шукертсек йодмем шуктат, таче ялыш колтат. Авам мыйым пӱкенеш шындышат, туныкташ тӱҥале. |
| 2748 |
Ынде мыят лӱдынрак окнаш вуем чыкышым. У-у, уремыште мыняр изи ӱдыр погынен! Нунын коклаште кудыр вуян тале ӱдыр кагаз яшлыкым кучен шога, эше лентым руден огыл, могай пӧлек улмым иктат ок пале. Мыят почмыштым вучем. Мом Зина нунылан шӱшкын колтен, палыме шуэш. |
| 2749 |
"Теве саде кудыр вуян ӱдырын лӱмжымат пален нальым, — шоналтышым. — Тудо чыла ӱдырым шке йырже поген мошта улмаш. Зоя — сай лӱм!" Лыве-влак кузе пеледыш йыр тӱшкан погынен чоҥештылыт да тушко волен шинчыт, тугак изи ӱдыр-влакат Зоян йыр погынен ошкыльычат, ломбо йымалан шинчыч. |
| 2750 |
Минут коклаште кагаз яшлыкыште мо улмым пайлаш тӱҥальыч. Ончыч книга гыч пӱчкеден лукмо сӱрет-влакым наледышт. Эше мо уло гын? О-о, теве мо! Зина нунылан тӱрлӧ открытке-влакым поген колтен улмаш. Ӱдыр-влак эше ала-мом вучат. Теве изи книга-влак койылалтышт. |
| 2751 |
Изи йочам ужатен колтымек, мый кочам дек имне вӱташ ошкыльым. Миемат, кочам дене пырля иктаж-кушко орва дене кудалына, шонышым. Кочам вашке ужар клеверлан кая, манын ковам ойлыш. Сандене мыят пеш йывыртен куржын мийышым, вараш кодаш огыл, шонышым. |
| 2752 |
Имне вӱташ толын шуымат, ӧрым: кочамым йоча-влак авырен шогалыныт, ала-мом ойлат, а тудо колыштеш. Нунын коклаште кочам Онарла койын шога, одар пондашыже дене изи мардеж модеш. Мый лишкырак мийышым гынат, иктат ок ончал, мыйжат йӱкым пуымаш уке. |
| 2753 |
Мыйым йоча-влак тӱрлӧ тӱсан шинчашт дене шымлен нальыч. Нунылан мый келшышым ала-мо, икте-весе Ошла олыкыш пырля каяш кочам деч йодаш шӱдат. Олым шляпам упшалше йочат мыйым ончыш-ончышат, кочамлан каласыде ыш чыте, колташ йодо. Варажым мый паленам: лӱмжӧ Гриша улмаш. |
| 2754 |
Мый пыкше сер деке шуым. Вӱд гыч лектым веле, угыч пурымо шуо. Мый эше нунылан кузе ийын моштымем ончыктен омыл. Шым чыте, адак вӱдыш тӧрштышым да серыш лекташ тӱҥалше-влаклан кычкыральым: "Ужыда, мый брасс стиль дене иям... — манам. — А ындыже кроль дене...". |
| 2755 |
Йоча-влак имньыштым ӱжыт. Икте: "Спутник! Спутник!" — кычкыра, а весе Орликым ӱжеш, кумшо Алтайым. Ракета ден Космосат шокта. Имне-влакын могай гына лӱмышт уке гын! Мыланем веле ала-могай Рыжка верештын. Тудым Вася кучен, конден шогалтыш. |
| 2756 |
Кӱварым яндарын мушкын шындыме, койкым моторын тӧрлымӧ, изи окнаш пор гай шторым сакалтыме. Изи, чатката ӱстембалне, янда атыште, пасу гыч кӱрын кондымо пеледыш. Пушыжо нерым чыгылтен шарла. Ӱстембал шовыч олмеш ош обойым шаралтыме, ручка ден чернила ате улыт, туштак яндар тетрадь кия. |
| 2757 |
Мом ӧрын шогалын улыда? Тидым Зоя ден йолташ ӱдыржӧ-влак ыштен конденыт. Зояже молгунамат иктаж сомыл ышташ эре толын кая ыле, а таче, Эрик кайымеке, чыланат толыныт, пӧрткайыкла веле чогыматат. "Мом тӧчеда?" — манын йодам. "Кӱсын корка кужу вурдан", — манын вашмутым пуышт. |
| 2758 |
"Тыгеже кондымо пӧлекемат ӱдыр-влакым илыме верем сайым ышташ таратен, — ушышкем пурыш. — Сайлан — сай паша!" Кагаз ораште мо сайже? Тиде жапыштак вес тӱрлынат шоналтен колтышым: ала ялыште Гайдарын возымыжо семын "Тимур да тудын командыжым" ыштеныт? Тыгай команда уло гын, оҥай ыле. |
| 2759 |
О-о, тый теве мо верч шӱлештат улмаш, — тӱҥале тудо, вара. Кынеле да электролампым чӱктыш, чулан кӧргӧ угыч волгалт шинче. Кочам тамакым пижыктыш, пык-пык ыштале да, койко тӱрыш возын, комдык кийышыла шупшаш тӱҥале. Кужу вурдан трубкажым умшаж деке намия да адак кораҥда. |
| 2760 |
Теве тиде тыланет, — толшо еҥ арака кленчам луктын шындыш. — Молан? Айда йӱын колтена, вара ойлем. Кукшо совла умшам кушкедеш. Туге? Йӱдеак ойлаш оҥай огыл да мом ыштет... Вот мо, мый чодыраш монча авагашталыклан миен толнем ыле, имньым пу, шуко ом кошт, вашке толам, тушто чыла ямде. |
| 2761 |
Поктенжат омыл, тудо сад капка гыч кудал лекше шорык-влак деч лӱдын улмаш, — умылтара кочам. — Епи кугызамытын шылын коштшо шорыкышт ыле, нуно вольык кӱтӱ гыч толмеке, нигунам вигак суртышкышт огыт пуро, эре шылын коштыныт. Имнем лӱдмыжӧ дене пасуш тӧрштен кудалын. |
| 2762 |
Тый мыйын олма сад орол-влакемын пӧртыштым шалатенат, ынде тугайымак ыштен шынде, — мане кугыза. — Нуным аяр кутко маныт, чодыра гыч конденам. Ужат, мӧҥгеш, чодыраш, каймышт ок шу. Тыште нунылан йоҥгыдо, пашат шуко, садым тушман деч оролат. |
| 2763 |
Мыят, мо лиеш лийже, манын, лай йӧршан лапашым подыльым, киндым пурльым. Пушкыдо кинде дене пырля моткоч тамлын чучо. Тыгай лапашым шӱльӧ ложаш дене лугымо нерген ковам каласкала. Тиде тошто марийын кочкышыжо, ынде тыгай лапашым шоҥго-влак гына кочкыт. А мыланем мелна руашлыкат келшыш. |
| 2764 |
Тидым ужын, ковам мыланем изи ведра дене корем гыч вӱдым нумалаш кӱштыш. Тиде паша мыланем келшыш, аяр нужан шӱкшудым кӱрмӧ гаяк огыл. Кастене, модын толмекем, мый кочамытын окнашт гыч еҥ-влакым ужым, аза йӱкат шоктыш. Мо тугай? Адак кӧ тышке толын? |
Комментарии