| 1 |
Anteqvam de repvblica, patres conscripti, dicam ea, qvae dicenda hoc tempore arbitror, exponam vobis breviter consilivm et profectionis et reversionis meae. Nec vero vsqvam discedebam nec a re pvblica deiciebam ocvlos ex eo die, qvo in aedem Tellvris convocati svmvs. |
| 2 |
In qvo templo, qvantvm in me fvit, ieci fvndamenta pacis Atheniensivmqve renovavi vetvs exemplvm; Graecvm etiam verbvm vsvrpavi, qvo tvm in sedandis discordiis vsa erat civitas illa, atqve omnem memoriam discordiarvm oblivione sempiterna delendam censvi. |
| 3 |
Praeclara tvm oratio M. Antoni, egregia etiam volvntas; pax deniqve per evm et per liberos eivs cvm praestantissimis civibvs confirmata est. Atqve his principiis reliqva consentiebant. Caesaris commentariis reperiebatvr; svmma constantia ad ea, qvae qvaesita erant, respondebat. |
| 4 |
Nvm qvi exsvles restitvti? Vnvm aiebat, praeterea neminem Nvm immvnitates datae? 'Nvllae', respondebat Assentiri etiam nos Ser Svlpicio, clarissimo viro, volvit, ne qva tabvla post Idvs Martias vllivs decreti Caesaris avt beneficii figeretvr |
| 5 |
Mvlta praetereo, eaqve praeclara; ad singvlare enim M. Antoni factvm festinat oratio. Dictatvram, qvae iam vim regiae potestatis obsederat, fvnditvs ex re pvblica svstvlit; de qva re ne sententias qvidem diximvs. (8) Cvmqve intempesta nox esset mansissemqve in villa P. |
| 6 |
Valeri, comitis et familiaris mei, postridieqve apvd evndem ventvm exspectans manerem, mvnicipes Regini complvres ad me venervnt, ex iis qvidam Roma recentes; a qvibvs primvm accipio M. Antoni contionem, qvae mihi ita placvit, vt, ea lecta, de reversione primvm coeperim cogitare. |
| 7 |
Nec ita mvlto post edictvm Brvti affertvr et Cassi, qvod qvidem mihi, fortasse qvod eos plvs etiam rei pvblicae qvam familiaritatis gratia diligo, plenvm aeqvitatis videbatvr. Atqve ego celeriter Veliam devectvs Brvtvm vidi, qvanto meo dolore, non dico. |
| 8 |
Tvrpe mihi ipsi videbatvr in eam vrbem me avdere reverti, ex qva Brvtvs cederet, et ibi velle tvto esse, vbi ille non posset. Neqve vero illvm similiter, atqve ipse eram, commotvm esse vidi. Erectvs enim maximi ac pvlcherrimi facti svi conscientia, nihil de svo casv, mvlta de vestro qverebatvr. |
| 9 |
(10) Exqve eo primvm cognovi, qvae Kalendis Sextilibvs in senatv fvisset L. Pisonis oratio. Qvi qvamqvam parvm erat (id enim ipsvm a Brvto avdieram), a qvibvs debverat, adivtvs, tamen et Brvti testimonio (qvo qvid potest esse gravivs? Nimis iracvnde hoc qvidem et valde intemperanter |
| 10 |
Cvivs enim maleficii tanta ista poena est, vt dicere in hoc ordine avderet se pvblicis operis distvrbatvrvm pvblice ex senatvs sententia aedificatam domvm? Qvis avtem tanto damno senatorem coegit, avt qvid est vltra pignvs avt mvltam? Nihil dico, cvi |
| 11 |
Ego vero eam sententiam dixissem, vt me adversvs popvlvm Romanvm, si qvi accidisset gravior rei pvblicae casvs, si bellvm, si morbvs, si fames, facile possem defendere, qvae partim iam svnt, partim timeo ne impendeant. (14) Qvid? de reliqvis rei pvblicae malis licetne dicere? |
| 12 |
Mihi vero licet et semper licebit dignitatem tveri, mortem contemnere. Potestas modo veniendi in hvnc locvm sit, dicendi pericvlvm non recvso. Atqve vtinam, patres conscripti, Kalendis Sextilibvs adesse potvissem!Pisonem dvcem optimae sententiae non secvtos |
| 13 |
Idcircone nos popvlvs Romanvs consvles fecit, vt in altissimo gradv dignitatis locati rem pvblicam pro nihilo haberemvs? Non modo voce nemo L Pisoni consvlaris, sed ne vvltv qvidem assensvs est Qvae, malvm!, est ista volvntaria servitvs?), sed qvia rationem habendam maxime arbitror pacis atqve otii |
| 14 |
Vellem adesset M. Antonivs, modo sine advocatis (sed, vt opinor, licet ei minvs valere, qvod mihi heri per illvm non licvit); doceret me vel potivs vos, patres conscripti, qvem ad modvm ipse Caesaris acta defenderet. (17) Eqvidem existimo nihil tam esse in actis Caesaris qvam leges Caesaris. |
| 15 |
An, si cvi qvid ille promisit, id erit fixvm, qvod idem facere non potvit? vt mvltis mvlta promissa non fecit; qvae tamen mvlto plvra illo mortvo reperta svnt qvam a vivo beneficia per omnis annos tribvta et data Sed ea non mvto, non moveo; svmmo stvdio illivs praeclara acta defendo |
| 16 |
Pecvnia vtinam ad Opis maneret! crventa illa qvidem, sed his temporibvs, qvoniam iis, qvorvm est, non redditvr, necessaria (18) Qvamqvam ea qvoqve effvsa, si ita in actis fvit Qvaere acta Gracchi; leges Semproniae proferentvr Qvaere Svllae; Corneliae |
| 17 |
Qvid? Pompei tertivs consvlatvs in qvibvs actis constitit? Nempe in legibvs De Caesare ipso si qvaereres, qvidnam egisset in vrbe et in toga, leges mvltas responderet se et praeclaras tvlisse, chirographa vero avt mvtaret avt non daret, avt, si dedisset, non istas res in actis svis dvceret |
| 18 |
Sed haec ipsa concedo; qvibvsdam etiam in rebvs coniveo; in maximis vero rebvs, id est in legibvs, acta Caesaris dissolvi ferendvm non pvto. Hac lege svblata videntvrne vobis posse Caesaris acta servari? Qvid? Et vos acta Caesaris defenditis, qvi leges eivs evertitis? |
| 19 |
Nisi forte, si qvid memoriae cavsa rettvlit in libellvm, id nvmerabitvr in actis et, qvamvis iniqvvm et invtile sit, defendetvr; qvod ad popvlvm centvria tis comitiis tvlit, id in actis Caesaris non habebitvr. (20) At qvae est ista tertia decvria? |
| 20 |
'Centvrionvm' inqvit. Qvid? isti ordini ivdicatvs lege Ivlia, etiam ante Pompeia, Avrelia, non patebat? 'Censvs praefiniebatvr', inqvit Non centvrioni qvidem solvm, sed eqviti etiam Romano; itaqve viri fortissimi atqve honestissimi, qvi ordines dvxervnt, res et ivdicant et ivdicavervnt |
| 21 |
'Non qvaero' inqvit, 'istos. Qvicvmqve ordinem dvxit, ivdicet'. At si ferretis, qvicvmqve eqvo mervisset, qvod est lavtivs, nemini probaretis; in ivdice enim spectari et fortvna debet et dignitas. 'Non qvaero', inqvit, 'ista; addo etiam ivdices manipvlaris ex legione Alavdarvm. |
| 22 |
Aliter enim nostri negant posse se salvos esse.' O contvmeliosvm honorem iis, qvos ad ivdicandvm nec opinantis vocatis! Hic enim est legis index, vt ii res in tertia decvria ivdicent, qvi libere ivdicare non avdeant In qvo qvantvs error est, di immortales, eorvm, qvi istam legem excogitavervnt! |
| 23 |
Vt enim qvisqve sordidissimvs videbitvr, ita libentissime severitate ivdicandi sordes svas elvet laborabitqve, vt honestis decvriis potivs dignvs videatvr qvam in tvrpem ivre coniectvs. (21) Altera promvlgata lex est, vt et de vi et maiestatis damnati ad popvlvm provocent, si velint. |
| 24 |
Haec vtrvm tandem lex est an legvm omnivm dissolvtio? Qvis est enim hodie, cvivs intersit istam legem manere? Nemo revs est legibvs illis, nemo, qvem fvtvrvm pvtemvs Armis enim gesta nvmqvam profecto in ivdicivm vocabvntvr 'At res popvlaris'. |
| 25 |
Vtinam qvidem aliqvid velletis esse popvlare! Omnes enim iam cives de rei pvblicae salvte vna et mente et voce consentivnt Qvae est igitvr ista cvpiditas legis eivs ferendae, qvae tvrpitvdinem svmmam habeat, gratiam nvllam? (22) Sed qvid plvra de lege dispvto? |
| 26 |
Qvasi vero id agatvr, vt qvisqvam provocet; id agitvr, id fertvr, ne qvis omnino vmqvam istis legibvs revs fiat. Non igitvr provocatio ista lege datvr, sed dvae maxime salvtares leges qvaestionesqve tollvntvr. qvibvs cvm provocatio datvr, nonne acta Caesaris rescindvntvr? |
| 27 |
Qvae qvidem ego, patres conscripti, qvi illa nvmqvam probavi, tamen ita conservanda concordiae cavsa arbitratvs svm, vt non modo, qvas vivvs leges Caesar tvlisset, infirmandas hoc tempore non pvterem, sed ne illas qvidem, qvas post mortem Caesaris prolatas esse et fixas videtis. |
| 28 |
(24) De exsilio redvcti mvlti a mortvo, civitas data non solvm singvlis, sed nationibvs et provinciis vniversis a mortvo, immvnitatibvs infinitis svblata vectigalia a mortvo. (25) Illae enim sine vlla promvlgatione latae svnt ante qvam scriptae. |
| 29 |
Qvaero avtem. qvid sit, cvr avt ego avt qvisqvam vestrvm, patres conscripti, bonis tribvnis plebi leges malas metvat. Paratos habemvs, qvi intercedant, paratos, qvi rem pvblicam religione defendant; vacvi metv esse debemvs. 'Qvas tv mihi,' inqvit, 'intercessiones? |
| 30 |
Qvas religiones?' Eas scilicet, qvibvs rei pvblicae salvs continetvr 'Negligimvs ista et nimis antiqva ac stvlta dvcimvs; forvm saepietvr, omnes clavdentvr aditvs, armati in praesidiis mvltis locis collocabvntvr' (26) Qvid tvm? qvod ita erit gestvm, id lex erit? |
| 31 |
Et in aes incidi ivbebitis, credo illa legitima: CONSVLES POPVLVM IVRE ROGAVERVNT (hocine a maioribvs accepimvs ivs rogandi?) POPVLVSQVE IVRE SCIVIT Qvi popvlvs? isne, qvi exclvsvs est? Qvo ivre? an eo, qvod vi et armis omne svblatvm est? Sed proponam ivs, vt opinor, aeqvvm; qvod M |
| 32 |
Antonivm non arbitror repvdiatvrvm. Armis vtatvr, si ita necesse est, vt dicit, svi defendendi cavsa; iis, qvi pro re pvblica, qvae ipsis visa ervnt, dixerint, ista arma ne noceant. Qvid hac postvlatione dici potest aeqvivs? (29) Sed per deos immortales! |
| 33 |
Oote enim intvens, Dolabella, qvi es mihi carissimvs, non possvm vtrivsqve vestrvm errorem reticere. Est avtem gloria lavs recte factorvm magnorvmqve in rem pvblicam meritorvm, qvae cvm optimi cvivsqve, tvm etiam mvltitvdinis testimonio comprobatvr. |
| 34 |
(30) Dicerem, Dolabella, qvi recte factorvm frvctvs esset, nisi te praeter ceteros pavlisper esse expertvm viderem. Cvivs ordinis, cvivs generis, cvivs deniqve fortvnae stvdia tvm lavdi et gratvlationi tvae se non obtvlervnt? (31) Hanc tv, P |
| 35 |
Dolabella, (magno loqvor cvm dolore) hanc tv, inqvam, potvisti aeqvo animo tantam dignitatem deponere? Tv avtem, M Antoni, (absentem enim appello) vnvm illvm diem, qvo in aede Tellvris senatvs fvit, non omnibvs his mensibvs, qvibvs te qvidam, mvltvm a me dissentientes, beatvm pvtant, anteponis? |
| 36 |
Qvae fvit oratio de concordia! (32) Qvo senatvs die laetior, qvo popvlvs Romanvs? qvi qvidem nvlla in contione vmqvam freqventior fvit Tvm deniqve liberati per viros fortissimos videbamvr, qvia, vt illi volverant, libertatem pax conseqvebatvr |
| 37 |
Proximo, altero, tertio, deniqve reliqvis consecvtis diebvs, non intermittebas qvasi donvm aliqvod cotidie afferre rei pvblicae, maximvm avtem illvd, qvod dictatvrae nomen svstvlisti. Haec invsta est a te, a te, inqvam, mortvo Caesari nota ad ignominiam sempiternam. |
| 38 |
Vt enim propter vnivs M. Manli scelvs decreto gentis Manliae neminem patricivm Manlivm Marcvm vocari licet, sic tv propter vnivs dictatoris odivm nomen dictatoris fvnditvs svstvlisti. Vnde igitvr svbito tanta ista mvtatio? Non possvm addvci, vt svspicer te pecvnia captvm |
| 39 |
Licet, qvod cviqve libet, loqvatvr, credere non est necesse. Nihil enim vmqvam in te sordidvm, nihil hvmile cognovi. Qvamqvam solent domestici depravare non nvmqvam; sed novi firmatatem tvam. Atqve vtinam vt cvlpam, sic etiam svspicionem vitare potvisses! |
| 40 |
Illvd magis vereor, ne, ignorans vervm iter gloriae, gloriosvm pvtes plvs te vnvm posse qvam omnes et metvi a civibvs tvis qvam diligi malis. Qvod si ita pvtas, totam ignoras viam gloriae. (34) Qvod videmvs etiam in fabvla illi ipsi, qvi 'Oderint, dvm metvant' dixerit, perniciosvm fvisse. |
| 41 |
Vtinam, M. Antoni, avvm tvvm meminisses! de qvo tamen avdisti mvlta ex me, eaqve saepissime Pvtasne illvm immortalitatem mereri volvisse, vt propter armorvm habendorvm licentiam metveretvr? Illa erat vita, illa secvnda fortvna, libertate esse parem ceteris, principem dignitate |
| 42 |
Itaqve, vt omittam res avi tvi prosperas, acerbissimvm eivs svpremvm diem malim qvam L. Cinnae dominatvm, a qvo ille crvdelissime est interfectvs. (35) Sed qvid oratione te flectam? Si enim exitvs C Qvem qvi beatvm fvisse pvtant, miseri ipsi svnt |
| 43 |
Beatvs est nemo, qvi ea lege vivit, vt non modo impvne, sed etiam cvm svmma interfectoris gloria interfici possit. (36) Popvli qvidem Romani ivdicia mvlta ambo habetis; qvibvs vos non satis moveri permoleste fero. Qvid enim gladiatoribvs clamores innvmerabilivm civivm? |
| 44 |
Qvid popvli versvs? qvid Pompei statvae plavsvs infiniti? qvid dvobvs tribvnis pl, qvi vobis adversantvr? parvmne haec significant incredibiliter consentientem popvli Romani vniversi volvntatem? Qvid? Hirti fvisse? Certe in nvllo (38) Qvid igitvr? |
| 45 |
Hoc vos, per deos immortales! qvale sit, non interpretamini? Qvid? eos de vestra vita cogitare non censetis, qvibvs eorvm, qvos sperant rei pvblicae consvltvros, vita tam cara sit? Veritvs svm, ne mevs repentinvs ad meos necessarios adventvs svspicionis aliqvid afferet, si essem commoratvs |
| 46 |
Cvm avtem me ex Sicilia ad Levcopetram, qvod est promontorivm agri Regini, venti detvlissent, ab eo loco conscendi, vt transmitterem, nec ita mvltvm provectvs, reiectvs avstro svm in evm ipsvm locvm, vnde conscenderam. Qvid tandem erat cavsae, cvr in senatvm hesterno die tam acerbe cogerer? |
| 47 |
Solvsne aberam, an non saepe minvs freqventes fvistis, an ea res agebatvr, vt etiam aegrotos deferri oporteret? Hannibal, credo, erat ad portas, avt de Pyrrhi pace agebatvr, ad qvam cavsam etiam Appivm illvm et caecvm et senem delatvm esse memoriae proditvm est |
| 48 |
(12) De svpplicationibvs referebatvr, qvo in genere senatores deesse non solent. Cogvntvr enim non pignoribvs, sed eorvm, de qvorvm honore agitvr, gratia, qvod idem fit, cvm de trivmpho refertvr. Ita sine cvra consvles svnt, vt paene libervm sit senatori non adesse. |
| 49 |
Qvi cvm mihi mos notvs esset, cvmqve e via langverem et mihimet displicerem, misi pro amicitia, qvi hoc ei diceret. At ille, vobis avdientibvs, cvm fabris se domvm meam ventvrvm esse dixit. Qvod si scisset, qvam sententiam dictvrvs essem, remisisset aliqvid profecto de severitate cogendi. |
| 50 |
Est, fateor, ivcvndvm mihi redire in antiqva stvdia melioresqve ad annos respicere et vobis qverentibvs, qvod tantae opinionis viros avdire non potveritis, detrahere temporvm inivriam. aliqvando etiam seriam rem agenti et occvpato sententia div frvstra qvaesita intempestive molesta est. |
| 51 |
Necesse est ergo me ad delicias componam memoriae meae, qvae mihi iam olim precario paret. non est vnvs, qvamvis praecipvvs sit, imitandvs, qvia nvmqvam par fit imitator avctori. haec rei natvra est: semper citra veritatem est similitvdo. erratis, optimi ivvenes, nisi illam vocem non M. |
| 52 |
Catonis sed oracvli creditis; qvid enim est oracvlvm? nempe volvntas divina hominis ore envntiata; et qvem tandem antistitem sanctiorem sibi invenire divinitas potvit qvam M Catonem, per qvem hvmano generi non praeciperet sed convicivm faceret? |
| 53 |
Ille ergo vir qvid ait? 'orator est, Marce fili, vir bonvs dicendi peritvs' (10) ite nvnc et in istis vvlsis atqve epolitis et nvsqvam nisi in libidine viris qvaerite oratores merito talia habent exempla qvalia ingenia qvis est qvi memoriae stvdeat? |
| 54 |
Qvis est qvi non dico magnis viribvs sed svis placeat? sententias a disertissimis viris factas facile in tanta hominvm desidia pro svis dicvnt et sic sacerrimam eloqventiam, qvam praestare non possvnt, violare non desinvnt Omnes avtem magni in eloqventia nominis excepto Cicerone videor avdisse |
| 55 |
(12) Declamabat avtem Cicero non qvales nvnc controversias dicimvs, ne tales qvidem qvales ante Ciceronem dicebantvr, qvas thesis vocabant. hoc enim genvs materiae, qvo nos exercemvr, adeo novvm est, vt nomen qvoqve eivs novvm sit. controversias nos dicimvs: Cicero cavsas vocabat. |
| 56 |
Modo nomen hoc prodiit, nam et stvdivm ipsvm nvper celebrari coepit. ideo facile est mihi ab incvnabvlis nosse rem post me natam. nihil illo viro gravivs, nihil svavivs, nihil eloqventia (sva) dignivs. nemo plvs ingenio svo imperavit, nemo plvs indvlsit. |
| 57 |
In vtramqve partem vehementi viro modvs deerat: nec intermittere stvdivm sciebat nec repetere. (14) cvm se ad scribendvm concitaverat, ivngebantvr noctibvs dies et sine intervallo gravivs sibi instabat nec desinebat nisi defecerat. itaqve et ocvlorvm aciem contvderat et colorem mvtaverat. |
| 58 |
Memoria ei natvra qvidem felix, plvrimvm tamen arte adivta. nvmqvam ille qvae dictvrvs erat ediscendi cavsa relegebat: edidicerat illa cvm scripserat. qvod eo magis in illo mirabile videri potest, qvod non lente et anxie sed eodem paene qvo dicebat impetv scribebat. |
| 59 |
(18) illi, qvi scripta sva torqvent, qvi de singvlis verbis in consilivm evnt, necesse est qvae totiens animo svo admovent novissime adfigant; at qvorvmcvmqve stilvs velox est, tardior memoria est. itaqve svpervacvos sibi fecerat codices; aiebat se in animo scribere. |
| 60 |
Cogitata dicebat ita, vt in nvllo vmqvam verbo evm memoria deceperit. historiarvm omnivm svmma notitia: ivbebat aliqvem nominari dvcem et statim eivs acta cvrsv reddebat; adeo, qvaecvmqve semel in animvm eivs descenderant, in promptv erant. |
| 61 |
(19) Video vos, ivvenes mei, plvs ivsto ad hanc eivs virtvtem obstvpescere; alia vos mirari in illo volo. hoc, qvod tantvm vobis videtvr, non operosa arte tradi potest. cvpitis statim discere? at vbi nvda propvntvr membra, si qvid avt nvmero avt ordine excidit, manifestvm est |
| 62 |
Qvid ergo? vnde haec de illo fama? nihil est iniqvivs his, qvi nvsqvam pvtant esse svbtilitatem nisi vbi nihil est praeter svbtilitatem (24) schema negabat decoris cavsa inventvm sed svbsidii, vt qvod (palam) avres offensvrvm esset, si palam diceretvr, id obliqve et fvrtim svbreperet |
| 63 |
Svmmam qvidem esse dementiam detorqvere orationem, cvi esse rectam liceret. Sed iam non svstineo divtivs vos morari: scio, qvam odiosa res mihi sit circensibvs pompa. 1. LIBERI PARENTES ALANT AVT VINCIANTVR. Dvo fratres inter se dissidebant. |
| 64 |
Alteri filivs erat. patrvvs in egestatem incidit. patre vetante advlescens illvm alvit. ob hoc abdicatvs tacvit. adoptatvs a patrvo est. patrvvs accepta hereditate locvples factvs est, egere coepit pater; vetante patrvo alit illvm. abdicatvr. |
| 65 |
(1) (PORCI LATRONIS.) Qvid mihi obicis? pvto lvxvriam qvidqvid vmqvam immodesta largitione effvdimvs, id omne consvmebatvr in alimentvm dvorvm senvm Cvm vetaret me pater, aiebat: 'ipse mihi, (si) egerem, alimenta non daret Ecce oppresserit mors egentem: qvid actvrvs es? |
| 66 |
Plvris tibi frater efferendvs qvam alendvs est. Qvisqvis rogatvs est, ait: 'qvid porro? tam locvples frater alere non potest?' miserrimvs senex divitiis tvis etiam blandimentvm in stipem perdidit (2) 'ipse' inqvit 'me ali vetvit'; imitationem alienae cvlpae innocentiam vocas? |
| 67 |
Ne eo qvidem aestimas, qvanta ista crvdelitas sit, qvod, si qvis fratrem non alit, ne a filio qvidem alendvs est? Qvid adoptionem iactas? tvnc ad te veni, cvm haberem divitem patrem Parcivs, qvaeso, patres: praesentes habemvs deos Scis tvto te facere: etiamsi abdicaveris, alam |
| 68 |
Fatendvm est crimen mevm: tardivs miseritvs svm; itaqve do poenas: egeo. (3) Parentibvs meis, cvm in cetera odivm sit, tantvm in meam notam convenit. o felix spectacvlvm, si vos in gratiam possvm redvcere! Ergo fame morientem videbo per cvivs cineres ivratvrvs svm? |
| 69 |
Omnis instabilis et incerta felicitas est: qvis crederet iacentem svpra crepidinem Marivm avt fvisse consvlem avt fvtvrvm? qvid porro? tam longe exempla repeto, tamqvam (in) domo non sit? qvi illvd vidit qvid non timendvm felicibvs pvtat, qvid desperandvm infelicibvs? |
| 70 |
(4) IVNI GALLIONIS. Ego indicabo, cvr me abdices; tv indica, cvr adoptaveris. qvae iam accedvnt nova? Eqvidem (nova) illvd non miror, qvod misericordia obicitvr; illvd miror, qvod hic obicit sic enim me gessi, vt hoc crimine dvos patres obligarem |
| 71 |
Vterqve me amat, vterqve ali miser desiderat, vterqve prohibet: nec secvm nec mecvm (iis nec cvm) fortvna bene convenit. Componite aliqvando bonos qvidem sed contvmaces viros. vter discordiae cavsam praebverit, nolite a me exigere: vterqve patrvvs est, vterqve pater est. |
| 72 |
Transit ad istvm fratris svi et fortvna et animvs. Misericors svm: non mvtassem patrem, si natvram mvtare potvissem. (5) P. ASPRENATIS. Fortvnae lex est praestare qvae exegeris. miserere, mvtabilis est casvs: dedervnt victis terga victores, et qvos provexerat Fortvna destitvit. |
| 73 |
Qvid referam Marivm sexto consvlatv Carthagini mendicantem, septimo Romae imperantem? ne circa plvra instabilis fortvnae exempla te mittam, vide, qvis alimenta rogetvr et qvis roget IVNI OTHONIS patris Time mvtationem: et ille nihil privs ex bonis qvam filivm perdidit |
| 74 |
(6) ARELLI FVSCI patris. Ecqvid aperis mihi penates tvos? non svm hospes gravis: vnvm senem addvco Hoc tibi vitio, pater, placvi Venit ignotvs senex; volo transire iacentem: per patrem rogat Ergo aliqvis peribit fame, qvi filivm svvm optat svperstitem? |
| 75 |
Qvid hoc esse dicam, qvod me tam pericvlose abdicant, qvod totiens isti fortvnam mvtant, qvotiens ego patrem? Redite in gratiam! inter fvnestas acies armatae manvs in foedvs porrigvntvr perierat totvs orbis, nisi iram finiret misericordia Positvs inter dvo pericvla qvid faciam? |
| 76 |
Qvi alvnt abdicantvr, mendicant qvi non alvnt. illvd tamen, pater, deos testor: divitem te relinqvo. (7) CESTI PII. Tali me operi praeparaveram: volebam fratres in gratiam redvcere. hoc tv obicis? at, nisi impetravero, vt boni fratres sint, (qvomodo) impetrabo, ne mali patres sint? |
| 77 |
Vterqve me amavit, vterqve pro me vota fecit; qvantvm est, si dixero: 'vterqve me alvit'? Qvae cavsa fverit discordiae, nescio; timeo, ne iste prior (odiosvs fverit, qvi prior) egere coepit Qvid obicis, pater? (misericordiam, pvto:) scio qvendam in hac civitate propter istvd crimen adoptatvm |
| 78 |
'Fratrem' inqvit 'alere nolvit': invenisti qvod (non) possim defendere. Possvm liberos tollere, vt primvm hoc illis narrem, avvm illorvm fame perisse? Non fefelli te, qvalis essem: scivisti, cvm adoptares Bis abdicatvs svm; volo vtramqve cavsam meam agere, nevtram per me volo; adsit mihi altvs |
| 79 |
Semper cavsa mea habebit advocatvm patrem. Alter altervm amet: vterqve me amavit. Vis illvm veras poenas dare? sentiat, qvam bono fratri inivriam fecerit (8) POMPEI SILONIS De patre bene *** (qvam)qvam evm per aetatem nosse non possvm, sed habet et ille beneficivm mevm: dvos eivs filios alvi |
| 80 |
Svrge, infelix senex. qvid? pvtatis illvm flere, qvod eget? immo qvod abdicavit qvi alvit ARGENTARI Vides enim, liberalis in domo tva esse coepi Ille propter me dvxit vxorem, cvm fortasse ivvenem adoptare posset Haec abdicantis fvere verba: '(i) ad illvm, qvem magis amas qvam patrem!'. |
| 81 |
Non omnibvs imperiis patris parendvm est; nihil in te novi facio: scis me et priori patri non parvisse. Venit immissa barba capilloqve deformi, non senectvte sed fame membris trementibvs, svmmissa et tenvi atqve elisa ieivnio voce, vt vix exavdiri posset, introrsvs conditos ocvlos vix allevans. |
| 82 |
Alvi. qvomodo, qvaeritis? qvomodo istvm (9) CORNELI HISPANI Pvta me hodie non abdicari sed adoptari; volo qvaedam fvtvro praedicere patri: hic, qvem vis adoptare, inimicvm patris svi invito patre alvit; reliqvit aeqvo animo beatam domvm, vt cvm mendico viveret |
| 83 |
Noveris oportet hoc eivs vitivm: ad praestandam calamitosis misericordiam contvmax est. nec tamen habeo, qvod de hoc vitio meo qveri possim: hoc inveni patrem; hoc perdidi. Qvam mvlti patres optant similem filivm! bis (ab his) abdicor Homo est; non vis alam hominem? |
| 84 |
Civis est; non vis alam civem? amicvs est; non vis alam amicvm? propinqvvs est; non vis alam propinqvvm? sic pervenitvr ad patrem: homo est, civis est, amicvs est, propinqvvs est condicione ergo (ista) non erit vitivm porrexisse stipem, nisi dixero: 'pater est' |
| 85 |
(10) VIBI GALLI. Circvmibo tecvm, pater, aliena limina, ostendam omnibvs et me, qvi alimenta dedi, et te, qvi negasti. ROMANI HISPONIS. Scio, pater, melivs esse qvod tv dicis: istvd ego si possem, nvmqvam abdicatvs essem. fateor, vitivm est: hoc qvoqve in me prior emendare volvit pater nec potvit. |
| 86 |
Impvlisti me in fravdem: qvi me abdicabat, aiebat: 'non oportebat fieri'; tv dicebas oportere; tibi credidi. 'Non dedit' inqvit 'mihi alimenta'; defvervnt tibi? Qvisqvis alimenta a mendico rogatvs est, nihil amplivs qvam monstrat: 'i ad fratrem, i ad filivm' |
| 87 |
Iam qvidam nobis eandem fortvnam precantvr; crede mihi, sacra popvli lingva est. ALBVCI SILI. Tollite vestras divitias, qvas hvc atqve illvc incertae fortvnae flvctvs appellet, redite in gratiam: innocens svm. (11) Pars altera. VALLI SYRIACI. |
| 88 |
Crescere ex mea proposvit invidia; seqvemvr senes qvo vocat ambitio ivvenilis, et contionem illi praebebimvs? melivs se potest iactare qvam defendere Ecqvid ivstvs metvs mevs (tv) est, ne heredem ingratvm scribam, inimicvm relinqvam? Adoptavi te, cvm abdicatvs es; cvm adoptas, abdico |
| 89 |
(12) VIBI RVFI. Cvm egerem, aiebam: 'satis se vindicavit, qvod a dispensatore locvpletis inimici consors modo omnis fortvnae divrnvm petam'. MARVLLI. Ille avtem avdebit rogare, qvi mori malit qvam sva verba sibi dici? Etiamsi tv non odisti evm, qvi mihi fecit inivriam, ego odi evm, qvi fecit tibi |
| 90 |
(13) Divisio. Divisio controversiarvm antiqva simplex fvit; recens vtrvm svbtilior an tantvm operosior, ipsi aestimabitis: ego exponam, qvae avt veteres invenervnt avt seqventes adstrvxervnt. LATRO illas qvaestiones fecit: divisit in ivs et aeqvitatem, an abdicari possit, an debeat. |
| 91 |
(an possit) abdicari, sic qvaesit: an necesse fverit illvm patrem alere, et ob id abdicari non possit, qvod fecit lege cogente. hoc in has qvaestiones divisit: an abdicatvs non desinat filivs esse; an is desinat, qvi non tantvm abdicatvs sed etiam ab alio adoptatvs est. |
| 92 |
Etiamsi filivs erat, an qvisqvis patrem non alv(er)it pvniatvr, tamqvam aeger, vinctvs, captvs; an aliqvam filii lex excvsationem accipiat; an (in) hoc accipere potverit. an abdicari debeat, per hoc qvaesit: an, etiamsi ille indignvs fvit, qvi aleretvr, hic tamen recte fecerit, qvi alvit. |
| 93 |
Deinde, an dignvs fverit, qvi aleretvr. (14) Novi declamatores Graecis avctoribvs adiecervnt primam illam qvaoestionem: an adoptatvs abdicari possit. haec avtem ex aeqvitatis parte pendet et tractatio magis est qvam qvaestio. qvid, si vetes propter aliqvod honestvm factvm periclitanti svccvrrere? |
| 94 |
Adfectvs nostri in nostra potestate svnt. qvaedam ivra non scripta, sed omnibvs scriptis certiora svnt: qvamvis filivs familiae sim, licet mihi et stipem porrigere mendico et hvmvm cadaveri (inicere). iniqvvm est conlapsis manvm non porrigere; commvne hoc ivs generis hvmani est. |
| 95 |
Nemo invidiosvm ivs postvlat, qvo alteri profvtvrvs est. (15) LATRO illvd vehementer pressit: non feci ratione, adfectv victvs svm: cvm vidissem patrem egentem, mens non constitit mihi; qvid vetveris, nescio. pvto, indignaris praereptvm tibi officivm. |
| 96 |
(16) LATRO colorem simplicem pro advlescente: habere non qvo excvset, sed qvo glorietvr. non potvi, inqvit, svstinere illvd dvrvm spectacvlvm. offensam mihi pvtas tantvm excidisse? alioqvi ego, si tvnc meae mentis fvissem, expectassem dvm rogarer?'. |
| 97 |
FVSCVS illvm colorem introdvxit, qvo freqventer vti solebat, religionis: movit, inqvit, me natvra, movit pietas, movit hvmanorvm casvvm tam manifesto approbata exemplo varietas. stare ante ocvlos Fortvna videbatvr et dicere: 'talia his fivnt qvi svos non alvnt.'. |
| 98 |
(17) ALBVCIVS hoc colore: accessit, inqvit, ad me pater nec svmmis(sis) verbis locvtvs est, non rogavit, sed, qvomodo agendvm esset cvm filio, alere me ivssit. recitavit legem, qvam ego semper scriptam etiam patrvo pvtavi. BLANDVS colore diverso: venit svbito deformis sqvalore, lacrimis. |
| 99 |
O graves, Fortvna, vices tvae! ille dives modo, svperbvs, rogavit alimenta, rogavit filivm svvm, rogavit abdicatvm svvm interrogas, qvam div rogaverit? ne di istvd nefas patiantvr, vt div rogaverit; divtivs tamen qvam tv Qvaeritis, qvid fecerim? |
| 100 |
Qvod solebam. (18) SILO POMPEIVS hoc colore: movit, inqvit, me qvod nihil svo ivre, nihil pro potestate, qvod tamqvam patrvvs accessit. ego vero non expectavi verba, non preces: complexvs svm et oscvlatvs svm patrem. Non patiar, vt alteri patri faciam inivriam, alteri invidiam. |
| 101 |
Cvm vetvisset me alimenta praestare, si qva est fides, non pvtavi illvm ex animo vetare: lenocinatvr, inqvam, gloriae meae, vt videar patrem etiam prohibitvs alvisse. adlevavi, cvm ignorarem qvis esset; vvltis repellam, qvod pater est? et nvnc expectabo |
| 102 |
Venit ad me pater; qvid habvi facere? perdvcere illvm ad patrvvm? non feci merito irascitvr: potvit enim, si alvisset, levare qvidem fortvnam fratris sed cavsam adgravare hvnc colorem cvm improbaret LATRO, hac sententia vsvs est: non est, inqvit, abdicato qvicqvam ex gloria criminis svi detrahendvm |
| 103 |
HISPANVS hvnc colorem venvstivs, nam et miserationi eivs, qvi non bnignissime alitvr, adiecit aliqvid et pietati svae nihil detraxit: qvomodo avtem, inqvit, illvm alo? exigvos fvrtive cibos mitto et si qvid de mensa mea detrahere potvi, famelico seni porrigo |
| 104 |
Non credis, qvi scis, qvomodo te alverim? (21) Colorem ex altera parte, qvae dvrior est, LATRO aiebat hvnc seqvendvm, vt gravissimarvm inivriarvm inexorabilia et ardentia indvceremvs odia Thyes(teo) more: aiebat patrem non irasci tantvm debere sed fvrere |
| 105 |
Ipse (in) declamatione vsvs est svmmis clamoribvs illo versv tragico: cvr fvgis fratrem? scit ipse Hvnc colorem secvtvs SYRIACVS VALLIVS dvrvm sensvm videbatvr non dvre posvisse in narratione sic: infelicissimam ambo et tristissimam egimvs vitam, excepto qvod alter altervm egentem vidimvs |
| 106 |
Aeqve efficaciter odivm videbatvr expressisse fraternvm hac sententia: vos, ivdices, avdite qvam valde egverim: fratrem rogavi! (22) Hanc partem memini apvd Cestivm declamari ab ALFIO FLAVO, ad qvem avdiendvm me fama perdvxerat 'ille tvnc peccavit; tv nvnc peccas'. |
| 107 |
Ad te arbitrvm odia nostra non mittimvs: ivdices habemvs deos. et illam sententiam: avdimvs fratrvm fabvlosa certamina et incredibilia, nisi nos fvissemvs; impias epvlas, detestabili parricidio fvgatvm diem: hoc vno modo iste frater a fratre ali mervit. |
| 108 |
Qvam innocenter me contra parricidivm vindico! filivm illi svvm reddo non est, qvod miretvr: iam filio satisfactvm est Debvisti, inqvit, me rogare, vt ipse praestarem; debvisti illvm ad me perdvcere; debvisti reconciliationem temptare, non famam pietatis ex nostra captare discordia |
| 109 |
Fortasse ego, cvm egerem, fratrem rogassem, si tv non fvisses; fortasse ille me rogasset, si tv non fvisses; poterit nobis convenire, si non fverit in medio qvem potivs miseri contvmaces rogent. . (9) qvis aeqvalivm vestrorvm qvid dicam satis ingeniosvs, satis stvdiosvs, immo qvis satis vir est? |
| 110 |
Emolliti enervesqve qvod nati svnt inviti manent, expvgnatores alienae pvdicitiae, neglegentes svae. in hos ne dii tantvm mali vt cadat eloqventia; qvam non mirarer, nisi animos, in qvos se conferret, eligeret. rvrsvs cvm se remiserat, in omnes lvsvs, in omnes iocos se resolvebat. |
| 111 |
Cvm vero se silvis montibvsqve tradiderat, in silvis ac montibvs natos homines illos agrestis laboris patientia et venandi sollertia provocabat et in tantam perveniebat sic vivendi cvpiditatem, vt vix posset ad priorem consvetvdinem retrahi. |
| 112 |
At cvm sibi iniecerat manvm et se blandienti otio abdvxerat, tantis viribvs incvmbebat in stvdivm, vt non tantvm nihil perdidisse sed mvltvm adqvisisse desidia videretvr. (16) Corpvs illi erat et natvra solidvm et mvlta exercitatione dvratvm, ideoqve nvmqvam impetvs ardentis animi deservit. |
| 113 |
Vox robvsta sed svrda, lvcvbrationibvs et neglegentia, non natvra infvscata. beneficio tamen latervm extollebatvr et qvamvis inter initia parvm attvlise virivm videretvr, ipsa actione adcrescebat. (17) saepe cvm per totam lvcvbraverat noctem, ab ipso cibo statim ad declamandvm veniebat. |
| 114 |
Iam vero, qvin rem inimicissimam corpori faceret, vetari nvllo modo poterat: post cenam fere lvcvbrabat nec patiebatvr alimenta per somnvm qvietemqve aeqvaliter digeri, sed pertvrbata ac dissipata in capvt agebat. sed tanto concvrsv hominvm avdiebatvr, vt raro avderet post illvm Cestivs dicere. |
| 115 |
Ipse omnia mala faciebat ingenio svo, natvralis tamen illa vis eminebat, qvae post mvltos annos iam et desidia obrvta et carminibvs enervata vigorem tamen svvm tenvit. semper avtem commendabat eloqventiam eivs aliqva res extra eloqventiam: in pvero lenocinivm erat ingenii aetas, in ivvene desidia. |
| 116 |
(23) hic cvm declamaret partem abdicantis, hanc svmmis clamoribvs dixit sententiam: qvis es tv, qvi de facto patrvm sententiam feras? (3) nec ad complectenda tantvm qvae vellem velox mihi erat memoria sed etiam ad continenda qvae acceperam (solebat bonae fidei esse). |
| 117 |
Nvnc iam aetate qvassata et longa desidia, qvae ivvenilem qvoqve animvm dissolvit, eo perdvcta est, vt, etiamsi potest aliqvid praestare, non possit promittere: div ab illa nihil repetivi. fere enim avt nvlli commentarii maximorvm declamatorvm extant avt, qvod peivs est, falsi. |
| 118 |
I. Illvm tamen habitvm in me maxime deprehendo (qvare enim non vervm vt medico fatear?), nec bona fide liberatvm me iis qvae timebam et oderam, nec rvrsvs obnoxivm In statv vt non pessimo, ita maxime qvervlo et moroso positvs svm nec aegroto nec valeo |
| 119 |
Non est qvod dicas omnivm virtvtvm tenera esse principia, tempore illis dvramentvm et robvr accedere. Sed ego vereor ne consvetvdo, qvae rebvs affert constantiam, hoc vitivm mihi altivs figat: tam malorvm qvam bonorvm longa conversatio amorem indvit. |
| 120 |
Haec animi inter vtrvmqve dvbii, nec ad recta fortiter nec ad prava vergentis, infirmitas qvalis sit, non tam semel tibi possvm qvam per partes ostendere. Dicam qvae accidant mihi; tv morbo nomen invenies. Nihil horvm me mvtat, nihil tamen non concvtit. |
| 121 |
Vbi aliqvid animvm insolitvm arietari percvssit, vbi aliqvid occvrrit avt indignvm, vt in omni vita hvmana mvlta svnt, avt parvm ex facili flens, avt mvltvm temporis res non magno aestimandae poposcervnt, ad otivm convertor, et, qvemadmodvm pecoribvs, fatigatis qvoqve, velocior domvm gradvs est. |
| 122 |
Placet intra parietes rvrsvs vitam coercere: nemo vllvm avferat diem, nihil dignvm tanto impendio redditvrvs; sibi ipse animvs haereat, se colat, nihil alieni agat, nihil qvod ad ivdicem spectet; ametvr expers pvblicae privataeqve cvrae tranqvillitas. |
| 123 |
Sed, vbi lectio fortior erexit animvm et acvleos svbdidervnt exempla nobilia, prosilire libet in forvm, commodare alteri vocem, alteri operam, etiam si nihil profvtvram, tamen conatvram prodesse, alicvlvs coercere in foro svperbiam male secvndis rebvs elati. |
| 124 |
In stvdiis pvto mehercvles melivs esse res ipsas intveri et harvm cavsa loqvi, cetervm verba rebvs permittere, vt qva dvxerint, hac inelaborata seqvatvr oratio. Qvid opvs est saecvlis dvratvra componere? Vis tv non id agere, ne te posteri taceant! |
| 125 |
Morti natvs es: minvs molestiarvm habet fvnvs tacitvm. Itaqve occvpandi temporis cavsa in vsvm tvvm, non in praeconivm, aliqvid simplici stilo scribe: minore labore opvs est stvdentibvs in diem. Oblitvs tvm legis pressiorisqve ivdicii, svblimivs feror et ore iam non meo. |
| 126 |
Ne singvla divtivs perseqvar, in omnibvs rebvs haec me seqvitvr bonae mentis infirmitas, cvi ne pavlatim deflvam vereor, avt, qvod est sollicitivs, ne semper casvro similis pendeam et plvs fortasse sit qvam qvod ipse pervideo. Familiariter enim domestica aspicimvs, et semper ivdicio favor officit. |
| 127 |
Pvto mvltos potvisse ad sapientiam pervenire, nisi pvtassent se pervenisse, nisi qvaedam in se dissimvlassent, qvaedam opertis ocvlis transilvissent. Non est enim qvod magis aliena ivdices advlatione nos perire qvam nostra. Qvis sibi vervm dicere avsvs est? |
| 128 |
Qvis non, inter lavdantivm blandientivmqve positvs greges, plvrimvm tamen sibi ipse assentatvs est? Rogo itaqve, si qvod habes remedivm qvo hanc flvctvationem meam sistas, dignvm me pvtes qvi tibi tranqvillitatem debeam II Qvod desideras avtem magnvm et svmmvm est deoqve vicinvm, non concvti |
| 129 |
Hanc stabilem animi sedem Graeci evthymian vocant, de qva Democriti volvmen egregivm est, ego tranqvillitatem voco: nec enim imitari et transferre verba ad illorvm formam necesse est; res ipsa de qva agitvr aliqvo signanda nomine est, qvod appellationis graecae vim debet habere, non faciem. |
| 130 |
Ergo qvaerimvs qvomodo animvs semper aeqvali secvndoqve cvrsv eat propitivsqve sibi sit et sva laetvs aspiciat et hoc gavdivm non interrvmpat, sed placido statv maneat, nec attollens se vmqvam nec deprimens. Id tranqvillitas erit. Natvra enim hvmanvs animvs agilis est et pronvs ad motvs. |
| 131 |
Inde peregrinationes svscipivntvr vagae et litora pererrantvr et modo mari se, modo terra experitvr semper praesentibvs infesta levitas: "Nvnc Campaniam petamvs." Iam delicata fastidio svnt: "Incvlta videantvr, Brvttios et Lvcaniae saltvs perseqvamvr.". |
| 132 |
Aliqvid tamen inter deserta amoeni reqviritvr, in qvo lvxvriosi ocvli longo locorvn horrentivm sqvalore releventvr: "Tarentvm petatvr lavdatvsqve portvs et hiberna caeli mitioris et regio vel antiqvae satis opvlenta tvrbae...." Alivd ex alio iter svscipitvr et spectacvla spectacvlis mvtantvr. |
| 133 |
Vt ait Lvcretivs: Hoc se qvisqve modo semper fvgit. Sed qvid prodest, si non effvgit? Seqvitvr se ipse et vrget gravissimvs comes" III Adversvs hoc taedivm qvo avxillo pvtem vtendvm qvaeris Optimvm erat, vt ait Athenodorvs, actione rervm et rei pvblicae tractatione et officiis civilibvs se detinere |
| 134 |
"Sed, qvia in hac, inqvit, tam insana hominvm ambitione, tot calvmniatoribvs in deterivs recta torqventibvs, parvm tvta simplicitas est et plvs fvtvrvm semper est qvod obstet qvam qvod svccedat, a foro qvidem et pvblico recedendvm est." IV. |
| 135 |
Mihi, carissime Serene, nimis videtvr svmmisisse temporibvs se Athenodorvs, nimis cito refvgisse. Nec ego negaverim aliqvando cedendvm, sed sensim relato gradv et salvis signis, salva militari dignitate: sanctiores tvtioresqve svnt hostibvs svis qvi in fidem cvm armis venivnt. |
| 136 |
Militare non licet: honores petat. Privato vivendvm est: sit orator. Silentivm indictvm est: tacita advocatione cives ivvet. Pericvlosvm etiam ingressv forvm est: in domibvs, in spectacvlis, in conviviis bonvm contvbernalem, fidelem amicvm, temperantem convivam agat. |
| 137 |
Officia civis amisit: hominis exerceat. Ideo magno animo nos non vnivs vrbis moenibvs clvsimvs, sed in totivs orbis commercivm emisimvs patriamqve nobis mvndvm professi svmvs, vt liceret latiorem virtvti campvm dare. Nvmqvam ita tibi magna pars obstrvetvr, vt non maior relinqvatvr. |
| 138 |
Sed vide ne totvm istvd tvvm vitivm sit. Non vis enim nisi consvl avt prytanis avt ceryx avt svfes administrare rem pvblicam. Qvid si militare nolis nisi imperator avt tribvnvs? Nvmqvam invtilis est opera civis boni: avditvs est visvsqve Vvltv, nvtv, obstinatione tacita incessvqve ipso prodest |
| 139 |
Qvid tv parvm vtile pvtas exemplvm bene qviescentis? Longe itaqve optimvm est miscere otivm rebvs, qvotiens actvosa vita impedimentis fortvitis avt civitatis condicione prohibebitvr; nvmqvam enim vsqve eo interclvsa svnt omnia, vt nvlli actioni locvs honestae sit |
| 140 |
V. Nvmqvid potes invenire vrbem miseriorem qvam Atheniensivm fvit, cvm illam triginta tyranni divellerent? Mille trecentos cives, optimvm qvemqve, occiderant, nec finem ideo faciebant, sed irritabat se ipsa saevitia VI Ferox impatiensqve natvra irritamenta nocitvrae libertatis evitet |
| 141 |
Considerandvm est vtrvm natvra tva agendis rebvs an otioso stvdio contemplationiqve aptior sit, et eo inclinandvm qvo te vis ingenii feret: Isocrates Ephorvm iniecta manv a foro svbdvxit, vtiliorem componendis monvmentis historiarvm ratvs. |
| 142 |
Male enim respondent coacta ingenia; relvctante natvra, irritvs labor est. Aestimanda svnt deinde ipsa qvae aggredimvr, et vires nostrae cvm rebvs qvas tentatvri svmvs comparandae. Debet enim semper plvs esse virivm in actore qvam in opere: necesse est opprimant onera qvae ferente maiora svnt. |
| 143 |
Qvaedam praeterea non tam magna svnt qvam fecvnda mvltvmqve negotiorvm fervnt: et haec refvgienda svnt, ex qvibvs nova occvpatio mvltiplexqve nascetvr. Athenodorvs ait ne ad cenam qvidem se itvrvm ad evm qvi sibi nihil pro hoc debitvrvs sit. |
| 144 |
Pvto, intellegis mvlto minvs ad eos itvrvm qvi cvm amicorvm officiis paria mensa facivnt, qvi fericvla pro congiariis nvmerant, qvasi in alienvm honorem intemperantes sint. Deme illis testes spectatoresqve, non delectabit popina secreta...". |
| 145 |
VII. Nihil tamen aeqve oblectavcrit animvm qvam amicitia fidelis et dvlcis. Qvos scilicet vacvos, qvantvm fieri poterit, a cvpiditatibvs eligemvs: serpvnt enim vitia et in proximvm qvemqve transilivnt et contactv nocent. Pro optimo est minime malvs. |
| 146 |
Nvnc vero, in tanta bonorvm egestate, minvs fastidiosa fiat electio. Praecipve tamen vitentvr tristes et omnia deplorantes, qvibvs nvlla non cavsa in qverellas placet. Constet illi licet fides et benevolentia, tranqvillitati tamen inimicvs est comes pertvrbatvs et omnia gemens. |
| 147 |
VIII. Transeamvs ad patrimonia, maximam hvmanarvm aervmnarvm materiam. Nam, si omnia alia qvibvs angimvr compares, mortes, aegrotationes, metvs, desideria, dolorvm laborvmqve patientiam, cvm iis qvae nobis mala pecvnia nostra exhibet, haec pars mvltvm praegravabit. |
| 148 |
Itaqve cogitandvm est qvanto levior dolor sit non habere qvam perdere, et intellegemvs pavpertati eo minorem tormentorvm qvo minorem damnorvm esse materiam. Erras enim si pvtas animosivs detrimenta divites ferre: maximis minimisqve corporibvs par est dolor vvlneris. |
| 149 |
Bion eleganter ait non minvs molestvm esse calvis qvam comatis pilos velli. Idem scias licet de pavperibvs locvpletibvsqve, par illis esse tormentvm: vtriqve enim pecvnia sva obhaesit nec sine sensv revelli potest. Vidit hoc Diogenes, vir ingentis animi, et effecit ne qvid sibi eripi posset. |
| 150 |
Tv istvd pavpertatem, inopiam, egestatem voca, qvod voles ignominiosvm secvritati nomen impone: pvtabo hvnc non esse felicem, si qvem mihi alivm inveneris cvi nihil pereat. Avt ego fallor, avt regnvm est inter avaros, circvmscriptores, latrones, plagiarios vnvm esse cvi noceri non possit. |
| 151 |
Si qvis de felicitate Diogenis dvbitat, potest idem dvbitare et de deorvm immortalivm statv, an parvm beate degant qvod nec praedia nec horti sint nec alieno colono rvra pretiosa nec grande in foro faenvs. Non te pvdet, qvisqvis divitiis astvpes? |
| 152 |
Respice agedvm mvndvm: nvdos videbis deos, omnia dantes, nihil habentes. Hvnc tv pavperem pvtas an diis immortalibvs similem, qvi se fortvitis omnibvs exvit? Feliciorem tv Demetrivm Pompeianvm vocas, qvem non pvdvit locvpletiorem esse Pompeio? |
| 153 |
Nvmervs illi cotidie servorvm velvt imperatori exercitvs referebatvr, cvi iamdvdvm divitiae esse debverant dvo vicarii et cella laxior." Videtvr mihi dixisse: "Age tvvm negotivm, Fortvna, nihil apvd Diogenen iam tvi est: fvgit mihi servvs, immo liber abii.". |
| 154 |
Familia petit vestiarivm victvmqve; tot ventres avidissimorvm animalivm tvendi svnt, emenda vestis et cvstodiendae rapacissimae manvs et flentivm detestantivmqve ministeriis vtendvm. Qvanto ille felicior, qvi nihil vlli debet nisi cvi facillime negat, sibi! |
| 155 |
Sed, qvoniam non est nobis tantvm roboris, angvstanda certe svnt patrimonia, vt minvs ad inivrias fortvnae simvs expositi. IX. Assvescamvs a nobis removere pompam et vsvs rervm, non ornamenta metiri. Cibvs famem domet, potio sitim, libido qva necesse est flvat. |
| 156 |
Discamvs membris nostris inniti, cvltvm victvmqve non ad nova exempla componere, sed vt maiorvm mores svadent. Non potest vmqvam tanta varietas et iniqvitas casvvm ita depelli, vt non mvltvm procellarvm irrvat magna armamenta pandentibvs. Malo malvm opponitvr. |
| 157 |
Assvescamvs ergo cenare posse sine popvlo et servis pavcioribvs servire et vestes parare in qvod inventae svnt et habitare contractivs. Non in cvrsv tantvm circiqve certamine, sed in his spatiis vitae interivs flectendvm est. Qvadraginta milia librorvm Alexandriae arservnt. |
| 158 |
Pvlcherrimvm regiae opvlentiae monvmentvm alivs lavdaverit, sicvt et Livivs, qvi elegantiae regvm cvraeqve egregivm id opvs ait fvisse. Paretvr itaqve librorvm qvantvm satis sit, nihil in apparatvm. (Honestivs, inqvis, hvc se impensae qvam in Corinthia pictasqve tabvlas effvderint.). |
| 159 |
Vitiosvm est vbiqve qvod nimivm est. Qvid habes cvr ignoscas homini armaria e citro atqve ebore captanti, corpora conqvirenti avt ignotorvm avctorvm avt improbatorvm et inter tot milia librorvm oscitanti, cvi volvminvm svorvm frontes maxime placent titvliqve? |
| 160 |
Apvd desidiosissimos ergo videbis qvicqvid orationvm historiarvmqve est, tecto tenvs exstrvcta locvlamenta: iam enim, inter balnearia et thermas, bibliotheca qvoqve vt necessarivm domvs ornamentvm expolitvr. X. Nemo dvraret, si rervm adversarvm eandem vim assidvitas haberet qvam primvs ictvs. |
| 161 |
Omnes cvm fortvna copvlati svmvs: aliorvm avrea catena est ac laxa, aliorvm arta et sordida, sed qvid refert? Eadem cvstodia vniversos circvmdedit alligatiqve svnt etiam qvi alligavervnt, nisi forte tv leviorem in sinistra catenam pvtas Omnis vita servitivm est |
| 162 |
Assvescendvm est itaqve condicioni svae et qvam minimvm de illa qverendvm et qvicqvid habet circa se commodi apprehendendvm: nihil tam acerbvm est, in qvo non aeqvvs animvs solacivm inveniat. Nec invideamvs altivs stantibvs: qvae excelsa videbantvr praervpta svnt. |
| 163 |
Illi rvrsvs qvos sors iniqva in ancipiti posvit tvtiores ervnt svperbiam detrahendo rebvs per se svperbis et fortvnam svam qvam maxime potervnt in planvm deferendo. Ivstitia, mansvetvdine, hvmanitate, larga et benigna manv praeparent mvlta ad secvndos casvs praesidia, qvorvm spe secvrivs pendeant. |
| 164 |
Nihil tamen aeqve nos ab his animi flvctibvs vindicaverit qvam semper aliqvem incrementis terminvm figere, nec fortvnae arbitrivm desinendi dare, sed ipsos mvlto qvidem citra consistere. Sic et aliqvae cvpiditates animvm acvent et finitae non in immensvm incertvmqve prodvcent. |
| 165 |
XI. Ad imperfectos et mediocres et male sanos hic mevs sermo pertinet, non ad sapientem. Hvic non timide nec pedetentim ambvlandvm est: tanta enim fidvcia svi est, vt obviam fortvnae ire non dvbitet nec vmqvam loco illi cessvrvs sit. Paratvm habes a volente qvod non sentienti dedisti: avfer.". |
| 166 |
Reverti vnde veneris qvid grave est? Male vivet qvisqvis nesciet bene mori Hvic itaqve primvm rei pretivm detrahendvm est et spiritvs inter vilia nvmerandvs Gladiatores, vt ait Cicero, invisos habemvs, si omni modo vitam impetrare cvpivnt; favemvs, si contemptvm eivs prae se fervnt |
| 167 |
Idem evenire nobis scias: saepe enim cavsa moriendi est timide mori. Fortvna illa, qvae lvdos sibi facit: "Qvo, inqvit, te reservem, malvm et trepidvm animal? Eo magis convvlneraberis et confodieris, qvia nescis praebere ivgvlvm Morbvs est, captivitas, rvina, ignis: nihil horvm repentinvm est |
| 168 |
Sciebam in qvam tvmvltvosvm me contvbernivm natvra clvsisset. Magna pars hominvm est qvae navigatvra de tempestate non cogitat. Sero animvs ad pericvlorvm patientiam post pericvla instrvitvr. "Non pvtavi hoc fvtvrvm" et: "Vmqvam tv hoc eventvrvm credidisses?". |
| 169 |
Qvare avtem non? Qvae svnt divitiae qvas non egestas et fames et mendicitas a tergo seqvatvr? qvae dignitas, cvivs non praetextam et avgvrale et lora patricia sordes comitentvr et exprobratio notae et mille macvlae et extrema contemptio? Locvples es: nvmqvid divitior Pompeio? |
| 170 |
Cvi cvm Gaivs, vetvs cognatvs, hopes novvs, apervisset Caesaris domvm vt svam clvderet, defvit panis, aqva. Cvm tot flvmina possideret in svo orientia, in svo cadentia, mendicavit stillicidia; fame ac siti periit in palatio cognati, dvm illi heres pvblicvm fvnvs esvrienti locat. |
| 171 |
Honoribvs svmmis fvnctvs es: nvmqvid avt tam magnis avt tam insperatis avt tam vniversis qvam Seianvs? Qvo die illvm senatvs dedvxerat, popvlvs in frvsta divisit In qvem qvicqvid congeri poterat dii hominesqve contvlerant, ex eo nihil svperfvit qvod carnifex traheret |
| 172 |
In tanta rervm svrsvm ac deorsvm evntivm versatione, si non qvicqvid fieri potest pro fvtvro habes, das in te vires rebvs adversis, qvas infregit qvisqvis prior vidit. XII. Fere enim ex his tristitia seqvitvr, si avt non svccessit avt svccessvs pvdet. |
| 173 |
Circvmcidenda concvrsatio, qvalis est magnae parti hominvm domos et theatra et fora pererrantivm: alienis se negotiis offervnt, semper aliqvid agentibvs similes. Horvm si aliqvem exevntem e domo interrogaveris: "Qvo tv? qvid cogitas? Omnis itaqve labor aliqvo referatvr, aliqvo respiciat |
| 174 |
Non indvstria inqvietos, vt insanos falsae rervm imagines agitant: nam ne illi qvidem sine aliqva spe moventvr; proritat illos alicvivs rei species, cvivs vanitatem capta mens non coargvit. XIII. Imprimis avtem cogitavit aliqvid posse propositis svis resistere. |
| 175 |
Necesse est avtem levivs ad animvm pervenire destitvtae cvpiditatis dolorem, cvi svccessvm non vtiqve promiseris. XIV. Nam et pertinacia necesse est anxia et misera sit, cvi fortvna saepe aliqvid extorqvet, et levitas mvlto gravior, nvsqvam se continens. |
| 176 |
Vtrvmqve infestvm est tranqvillitati, et nihil mvtare posse et nihil pati. Vtiqve animvs ab omnibvs externis in se revocandvs est: sibi confidat, se gavdeat, sva svspiciat, recedat qvantvm potest ab alienis, et se sibi applicet; damna non sentiat, etiam adversa benigne interpretetvr. |
| 177 |
Nvntiato navfragio, Zenon noster, cvm omnia sva avdiret svbmersa: "Ivbet, inqvit, me fortvna expeditivs philosophari. Gratias, inqvit, ago, optime princeps." Qvid senserit dvbito; mvlta enim mihi occvrrvnt. Contvmeliosvs esse volvit et ostendere qvanta crvdelitas esset, in qva mors beneficivm erat? |
| 178 |
An exprobravit illi cotidianam dementiam? Agebant enim gratias et qvorvm liberi occisi et qvorvm bona ablata erant An tamqvam libertatem libenter accepit? Qvicqvid est, magno animo respondit Dicet aliqvis: potvit post hoc ivbere illvm Gaivs vivere |
| 179 |
Non timvit hoc Canvs: nota erat Gaii in talibvs imperiis fides. Credisne illvm decem medios vsqve ad svpplicivm dies sine vlla sollicitvdine exegisse? Verisimile non est qvae vir ille dixerit, qvae fecerit, qvam in tranqvillo fverit Lvdebat latrvncvlis |
| 180 |
Cvm centvrio, agmen peritvrorvm trahens, illvm qvoqve excitari ivberet, vocatvs nvmeravit calcvlos et sodali svo: "Vide, inqvit, ne post mortem meam mentiaris te vicisse." Tvm, annvens centvrioni: "Testis, inqvit, eris vno me antecedere." Lvsisse tv Canvm illa tabvla pvtas? |
| 181 |
Illvsit. Tristes erant amici, talem amissvri virvm: "Qvid maesti, inqvit, estis? Vos qvaeritis an immortales animae sint; ego iam sciam" Nec desiit veritatem in ipso fine scrvtari et ex morte sva qvaestionem habere Is: "Qvid, inqvit, Cane, nvnc cogitas? |
| 182 |
Avt qvae tibi mens est? - Observare, inqvit Canvs, proposvi illo veocissimo momento an sensvrvs sit animvs exire se" Promisitqve, si qvid explorasset, circvmitvrvm amicos et indicatvrvm qvis esset animarvm statvs XV XVI Seqvetvr pars qvae solet non immerito contristare et in sollicitvdinem addvcere |
| 183 |
Et qvid sibi qvisqve tvnc speret, cvm videat pessima optimos pati? Qvid ergo est? Vide qvomodo qvisqve illorvm tvlerit et, si fortes fvervnt, ipsorvm illos animo desidera, si mvliebriter et ignave periervnt, nihil periit Qvid enim est tvrpivs qvam si maximi viri timidos fortiter moriendo facivnt? |
| 184 |
Lavdemvs totiens dignvm lavdibvs et dicamvs: "Tanto fortior! tanto felicior! Omnes effvgisti casvs, livorem, morbvm; existi ex cvstodia; non tv dignvs mala fortvna diis nisvs es, sed indignvs in qvem iam aliqvid fortvna posset XVII Miscenda tamen ista et alternanda svnt, solitvdo et freqventia |
| 185 |
Illa nobis faciet hominvm desiderivm, haec nostri, et erit altera alterivs remedivm: odivm tvrbae sanabit solitvdo, taedivm solitvdinis tvrba. Nec in eadem intentione aeqvaliter retinenda mens est, sed ad iocos devocanda. Danda est animis remissio: meliores acrioresqve reqvieti svrgent. |
| 186 |
Vt fertilibvs agris non est imperandvm (cito enim illos exhavriet nvmqvam intermissa fecvnditas), ita animorvm impetvs assidvvs labor franget; vires recipient pavlvm resolvti et remissi. Nascitvr ex assidvitate laborvm animorvm hebetatio qvaedam et langvor. |
| 187 |
Nec ad hoc tanta hominvm cvpiditas tenderet, nisi natvralem qvandam volvptatem haberet lvsvs iocvsqve. Qvorvm freqvens vsvs omne animis pondvs omnemqve vim eripiet: nam et somnvs refectioni necessarivs est, hvne tamen si per diem noctemqve continves, mors erit. |
| 188 |
Mvltvm interest, remittas aliqvid an solvas. Qvalem Pollionem Asinivm oratorem magnvm meminimvs, qvem nvlla res vltra decvmam detinvit: ne epistvlas qvidem post eam horam egebat, ne qvid novae cvrae nasceretvr, sed totivs diei lassitvdinem dvabvs illis horis ponebat. |
| 189 |
Qvidam medio die interivnxervnt et in postmeridianas horas aliqvid levioris operae distvlervnt. Maiores qvoqve nostri novam relationem post horam decvmam in senatv fieri vetabant. Miles vigilias dividit, et nox immvnis est ab expeditione redevntivm. |
| 190 |
Indvlgendvm est animo dandvmqve svbinde otivm, qvod alimenti ac virivm loco sit. Et in ambvlationibvs apertis vagandvm, vt caelo libero et mvlto spiritv avgeat attollatqve se animvs; aliqvando vectatio iterqve et mvtata regio vigorem dabvnt, convictvsqve et liberalior potio. |
| 191 |
Sed, vt libertatis, ita vini salvbris moderatio est. Solonem Arcesilanqve indvlsisse vino eredvnt; Catoni ebrietas obiecta est: facilivs efficient crimen honestvm qvam tvrpem Catonem. Non potest grande aliqvid et svper ceteros loqvi nisi mota mens. |
| 192 |
Cvm vvlgaria et solita contempsit instinctvqve sacro svrrexit excelsior, tvnc demvm aliqvid cecinit grandivs ore mortali. Habes, Serene carissime, qvae possint tranqvillitatem tveri, qvae restitvere, qvae svbrepentibvs vitiis resistant. I. |
| 193 |
Maior pars mortalivm, Pavline, de natvrae malignitate conqveritvr, qvod in exigvvm aevi gignimvr, qvod haec tam velociter, tam rapide dati nobis temporis spatia decvrrant, adeo vt exceptis admodvm pavcis ceteros in ipso vitae apparatv vita destitvat. |
| 194 |
Nec hvic pvblico, vt opinantvr, malo tvrba tantvm et imprvdens vvlgvs ingemvit; clarorvm qvoqve virorvm hic affectvs qverellas evocavit. Inde illa maximi medicorvm exclamatio est: "vitam brevem esse, longam artem"." Non exigvvm temporis habemvs, sed mvltvm perdidimvs. |
| 195 |
Satis longa vita et in maximarvm rervm consvmmationem large data est, si tota bene collocaretvr; sed vbi per lvxvm ac neglegentiam difflvit, vbi nvlli bonae rei impenditvr, vltima demvm necessitate cogente, qvam ire non intelleximvs transisse sentimvs. |
| 196 |
Ita est: non accipimvs brevem vitam sed fecimvs, nec inopes eivs sed prodigi svmvs. Sicvt amplae et regiae opes, vbi ad malvm dominvm pervenervnt, momento dissipantvr, at qvamvis modicae, si bono cvstodi traditae svnt, vsv crescvnt: ita aetas nostra bene disponenti mvltvm patet. |
| 197 |
II. Qvid de rervm natvra qverimvr? Illa se benigne gessit: vita, si vti scias, longa est Cetervm qvidem omne spativm non vita sed tempvs est vrgent et circvmstant vitia vndiqve nec resvrgere avt in dispectvm veri attollere ocvlos sinvnt De istis me pvtas dicere, qvorvm in confesso mala svnt? |
| 198 |
Aspice illos ad qvorvm felicitatem concvrritvr:bonis svis effocantvr. Qvam mvltis divitiae graves svnt! Qvam mvltorvm eloqventia et cotidiana ostentandi ingenii sollicitatio sangvinem edvcit! Qvam mvlti continvis volvptatibvs pallent! III" Qvid ergo est in cavsa? |
| 199 |
Tamqvam semper victvri vivitis, nvmqvam vobis fragilitas vestra svccvrrit, non observatis qvantvm iam temporis transierit; velvt ex pleno et abvndanti perditis, cvm interim fortasse ille ipse qvi alicvi vel homini vel rei donatvr dies vltimvs sit. |
| 200 |
Omnia tamqvam mortales timetis, omnia tamqvam immortales concvpiscitis. Avdies plerosqve dicentes: "A qvinqvagesimo anno in otivm secedam, sexagesimvs me annvs ab officiis dimittet." Et qvem tandem longioris vitae praedem accipis? Qvis ista sicvt disponis ire patietvr? |
| 201 |
Non pvdet te reliqvias vitae tibi reservare et id solvm tempvs bonae menti destinare qvod in nvllam rem conferri possit? Qvam servm est tvnc vivere incipere cvm desinendvm est? IV" Tanta visa est res otivm, vt illam, qvia vsv non poterat, cogitatione praesvmeret |
| 202 |
Qvi omnia videbat ex se vno pendentia, qvi hominibvs gentibvsqve fortvnam dabat, illvm diem laetissimvs cogitabat qvo magnitvdinem svam exveret. Per Macedoniam, Siciliam, Aegyptvm, Syriam Asiamqve et omnis prope oras bello circvmactvs Romana caede lassos exercitvs ad externa bella convertit. |
| 203 |
Dvm Alpes pacat immixtosqve mediae paci et imperio hostes perdomat, dvm (vt) vltra Rhenvm et Evphraten et Danvvivm terminos movet, in ipsa vrbe Mvrenae, Caepionis Lepidi, Egnati, aliorvm in evm mvcrones acvebantvr. V. M. "Qvid agam", inqvit, "hic, qvaeris? |
| 204 |
Moror in Tvscvlano meo semiliber." Alia deinceps adicit, qvibvs et priorem aetatem complorat et de praesenti qveritvr et de fvtvra desperat. Qvid enim svpra evm potest esse qvi svpra fortvnam est? VI Qvo non ervmperet tam immatvra ambitio? |
| 205 |
Scires in malvm ingens et privatvm et pvblicvm evasvram tam praecoqvem avdaciam. Sero itaqve qverebatvr nvllas sibi ferias contigisse a pvero seditiosvs et foro gravis. VII. In primis avtem et illos nvmero qvi nvlli rei nisi vino ac libidini vacant; nvlli enim tvrpivs occvpati svnt. |
| 206 |
Ceteri, etiam si vana gloriae imagine teneantvr, speciose tamen errant; licet avaros mihi, licet iracvndos envmeres vel odia exercentes inivsta vel bella, omnes isti virilivs peccant: in ventrem ac libidinem proiectorvm inhonesta tabes est. |
| 207 |
Omnia istorvm tempora excvte, aspice qvam div compvtent, qvam div insidientvr, qvam div timeant, qvam div colant, qvam div colantvr, qvantvm vadimonia sva atqve aliena occvpent, qvantvm convivia, qvae iam ipsa officia svnt: videbis qvemadmodvm illos respirare non sinant vel mala sva vel bona. |
| 208 |
Deniqve inter omnes convenit nvllam rem bene exerceri posse ab homine occvpato, non eloqventiam, non liberales disciplinas, qvando districtvs animvs nihil altivs recipit sed omnia velvt incvlcata respvit. Nihil minvs est hominis occvpati qvam vivere: nvllivs rei difficilior scientia est. |
| 209 |
Professores aliarvm artivm vvlgo mvltiqve svnt, qvasdam vero ex his pveri admodvm ita percepisse visi svnt, vt etiam praecipere possent: vivere tota vita discendvm est et, qvod magis fortasse miraberis, tota vita discendvm est mori." Qvidni non liceat? |
| 210 |
Omnes illi qvi te sibi advocant tibi abdvcvnt. Ille revs qvot dies abstvlit? Qvot ille candidatvs? Qvot illa anvs efferendis heredibvs lassa? Qvot ille ad irritandam avaritiam captantivm simvlatvs aeger? Qvot ille potentior amicvs, qvi vos non in amicitiam sed in apparatv habet? |
| 211 |
Dispvnge, inqvam, et recense vitae tvae dies: videbis pavcos admodvm et reicvlos apvd te resedisse. Assecvtvs ille qvos optaverat fasces cvpit ponere et svbinde dicit: "Qvando hic annvs praeteribit?" Facit ille lvdos, qvorvm sortem sibi obtingere magno aestimavit: "Qvando", inqvit, "istos effvgiam?". |
| 212 |
Diripitvr ille toto foro patronvs et magno concvrsv omnia vltra qvam avdiri potest complet: "Qvando", inqvit, "res proferentvr?" Praecipitat qvisqve vitam svam et fvtvri desiderio laborat, praesentivm taedio Qvid enim est qvod iam vlla hora novae volvptatis possit afferre? |
| 213 |
Omnia nota, omnia ad satietatem percepta svnt. De cetero fors fortvna vt volet ordinet: vita iam in tvto est. Hvic adici potest, detrahi nihil, et adici sic qvemadmodvm satvro iam ac pleno aliqvid cibi: qvod nec desiderat (et) capit. Non ille mvltvm navigavit, sed mvltvm iactatvs est. |
| 214 |
VIII. Mirari soleo cvm video aliqvos tempvs petentes et eos qvi rogantvr facillimos; illvd vterqve spectat propter qvod tempvs petitvm est, ipsvm qvidem nevter: qvasi nihil petitvr, qvasi nihil datvr. Tanta in illis discordia affectvvm est! |
| 215 |
Qvodsi posset qvem-admodvm praeteritorvm annorvm cvivsqve nvmervs proponi, sic fvtvrorvm, qvomodo illi qvi pavcos viderent svperesse trepidarent, qvomodo illis parcerent! Atqvi facile est qvamvis exigvvm dispensare qvod certvm est; id debet servari diligentivs qvod nescias qvando deficiat |
| 216 |
Nec est tamen qvod pvtes illos ignorare qvam cara res sit: dicere solent eis qvos valdissime diligvnt paratos se partem annorvm svorvm dare: dant nec intellegvnt: dant avtem ita vt sine illorvm incremento sibi detrahant. Nemo restitvet annos, nemo itervm te tibi reddet. |
| 217 |
Ibit qva coepit aetas nec cvrsvm svvm avt revocabit avt svpprimet; nihil tvmvltvabitvr, nihil admonebit velocitatis svae: tacita labetvr. Non illa se regis imperio, non favore popvli longivs proferet: sicvt missa est a primo die, cvrret, nvsqvam devertetvr, nvsqvam remorabitvr. |
| 218 |
Qvid fiet? Tv occvpatvs es, vita festinat; mors interim aderit, cvi velis nolis vacandvm est IX Potestne qvicqvam stvltivs esse qvam qvorvndam sensvs, hominvm eorvm dico qvi prvdentiam iactant? Operosivs occvpati svnt Vt melivs possint vivere, impendio vitae vitam instrvvnt |
| 219 |
Cogitationes svas in longvm ordinant; maxima porro vitae iactvra dilatio est: illa primvm qvemqve extrahit diem, illa eripit praesentia dvm vlteriora promittit. Maximvm vivendi impedimentvm est exspectatio, qvae pendet ex crastino, perdit hodiernvm. |
| 220 |
Qvod in manv fortvnae positvm est disponis, qvod in tva, dimittis. Qvo spectas? Qvo te extendis? Omnia qvae ventvra svnt in incerto iacent: protinvs vive Clamat ecce maximvs vates et velvt divino horrore instinctvs salvtare carmen canit: Optima qvaeqve dies miseris mortalibvs aevi Prima fvgit |
| 221 |
"Qvid cvnctaris?", inqvit, "Qvid cessas? Nisi occvpas, fvgit" Et cvm occvpaveris, tamen fvgiet: itaqve cvm celeritate temporis vtendi velocitate certandvm est et velvt ex torrenti rapido nec semper itvro cito havriendvm De die tecvm loqvitvr et de hoc ipso fvgiente |
| 222 |
Nvm dvbivm est ergo qvin prima qvaeqve optima dies fvgiat mortalibvs miseris, id est occvpatis? Qvorvm pverilis adhvc animos senectvs opprimit, ad qvam imparati inermesqve pervenivnt; nihil enim provisvm est: svbito in illam necopinantes incidervnt, accedere eam cotidie non sentiebant |
| 223 |
Qvemadmodvm avt sermo avt lectio avt aliqva intentior cogitatio iter facientis decipit et pervenisse ante scivnt qvam appropinqvasse, sic hoc iter vitae assidvvm et citatissimvm qvod vigilantes dormientesqve eodem gradv facimvs occvpatis non apparet nisi in fine. |
| 224 |
X. Qvod proposvi si in partes velim et argvmenta didvcere, mvlta mihi occvrrent per qvae probem brevissimam esse occvpatorvm vitam. Non probabat cavillationes: "enim contvndi debere, non vellicari." Tamen, vt illis error exprobretvr svvs, docendi non tantvm deplorandi svnt. |
| 225 |
In tria tempora vita dividitvr: qvod fvit, qvod est, qvod fvtvrvm est. Ex his qvod agimvs breve est, qvod actvri svmvs dvbivm, qvod egimvs certvm. Hoc est enim in qvod fortvna ivs perdidit, qvod in nvllivs arbitrivm redvci potest. XI. Deniqve vis scire qvam non div vivant? |
| 226 |
Vide qvam cvpiant div vivere. Decrepiti senes pavcorvm annorvm accessionem votis mendicant: minores natv se ipsos esse fingvnt; mendacio sibi blandivntvr et tam libenter se fallvnt qvam si vna fata decipiant. At qvibvs vita procvl ab omni negotio agitvr, qvidni spatiosa sit? |
| 227 |
Nihil ex illa delegatvr, nihil alio atqve alio spargitvr, nihil inde fortvnae traditvr, nihil neglegentia interit, nihil largitione detrahitvr, nihil svpervacvvm est: tota, vt ita dicam, in reditv est. XII. Qvaeris fortasse qvos occvpatos vocem? |
| 228 |
Non est qvod me solos pvtes dicere qvos a basilica immissi demvm canes eicivnt, qvos avt in sva vides tvrba speciosivs elidi avt in aliena contemptivs, qvos officia domibvs svis evocant vt alienis foribvs illidant, (avt) hasta praetoris infami lvcro et qvandoqve svppvratvro exercet. |
| 229 |
Qvorvndam otivm occvpatvm est: in villa avt in lecto svo, in media solitvdine, qvamvis ab omnibvs recesserint, sibi ipsi molesti svnt: qvorvm non otiosa vita dicenda est sed desidiosa occvpatio. qvi in ceromate (nam, pro facinvs! qvi ivmentorvm svorvm greges in aetatvm et colorvm paria didvcit ? |
| 230 |
Qvi athletas novissimos pascit? Qvid? Illos otiosos vocas qvibvs apvd tonsorem mvltae horae transmittvntvr, dvm decerpitvr si qvid proxima nocte svccrevit, dvm de singvlis capillis in consilivm itvr, dvm avt disiecta coma restitvitvr avt deficiens hinc atqve illinc in frontem compellitvr? |
| 231 |
Qvomodo irascvntvr, si tonsor pavlo neglegentior fvit, tamqvam virvm tonderet! Qvomodo excandescvnt si qvid ex ivba sva decisvm est, si qvid extra ordinem iacvit, nisi omnia in anvlos svos recidervnt! Qvis est istorvm qvi non malit rem pvblicam tvrbari qvam comam svam? |
| 232 |
Qvi non sollicitior sit de capitis svi decore qvam de salvte? qvi non comptior esse malit qvam honestior? Hos tv otiosos vocas inter pectinem specvlvmqve occvpatos? Non habent isti otivm, sed iners negotivm" Hvnc tv ignorantem an sedeat pvtas scire an vivat, an videat, an otiosvs sit? |
| 233 |
Non facile dixerim vtrvm magis miserear, si hoc ignoravit an si ignorare se finxit. Plvra me hercvles praeterevnt qvam fingvnt et tanta incredibilivm vitiorvm copia ingenioso in hoc vnvm saecvlo processit, vt iam mimorvm argvere possimvs neglegentiam. |
| 234 |
Esse aliqvem qvi vsqve eo deliciis interierit vt an sedeat alteri credat! Non est ergo hic otiosvs, alivd illi nomen imponas; aeger est, immo mortvvs est; ille otiosvs est cvi otii svi et sensvs est Non svnt otiosi qvorvm volvptates mvltvm negotii habent |
| 235 |
Nam de illis nemo dvbitabit qvin operose nihil agant, qvi litterarvm invtilivm stvdiis detinentvr, qvae iam apvd Romanos qvoqve magna manvs est. Svlla in circo leones solvtos dedit, cvm alioqvin alligati darentvr, ad conficiendos eos missis a rege Boccho iacvlatoribvs? |
| 236 |
Et hoc sane remittatvr: nvm et Pompeivm primvm in circo elephantorvm dvodeviginti pvgnam edidisse commissis more proelii noxiis hominibvs, ad vllam rem bonam pertinet? Depvgnant? Parvm est Lancinantvr? Parvm est: ingenti mole animalivm exterantvr! |
| 237 |
Sativs erat ista in oblivionem ire, ne qvis postea potens disceret invideretqve rei minime hvmanae. O qvantvm caliginis mentibvs nostris obicit magna felicitas! Nam vt concedas omnia eos fide bona dicere, vt ad praestationem scribant, tamen cvivs ista errores minvent? |
| 238 |
Cvivs cvpiditates prement? qvem fortiorem, qvem ivstiorem, qvem liberaliorem facient? Dvbitare se interim Fabianvs noster aiebat an sativs esset nvllis stvdiis admoveri qvam his implicari XIV Qvam mvlti ervnt qvorvm illos avt somnvs avt lvxvria avt inhvmanitas svmmoveat! |
| 239 |
Qvam mvlti qvi illos, cvm div torserint, simvlata festinatione transcvrrant! Qvam mvlti per refertvm clientibvs atrivm prodire vitabvnt et per obscvros aedivm aditvs profvgient, qvasi non inhvmanivs sit decipere qvam exclvdere! XV Transiit tempvs aliqvod? |
| 240 |
Hoc recordatione comprendit; instat? hoc vtitvr; ventvrvm est? hoc praecipit Longam illi vitam facit omnivm temporvm in vnvm collatio XVI Non svnt illis longi dies, sed invisi; at contra qvam exigvae noctes videntvr, qvas in complexv scortorvm avt vino exigvnt! |
| 241 |
Inde etiam poetarvm fvror fabvlis hvmanos errores alentivm, qvibvs visvs est Ivppiter volvptate concvbitvs delenitvs dvplicasse noctem; qvid alivd est vitia nostra incendere qvam avctores illis inscribere deos et dare morbo exemplo divinitatis excvsatam licentiam? |
| 242 |
Possvnt istis non brevissimae videri noctes qvas tam care mercantvr? Diem noctis exspectatione perdvnt, noctem lvcis metv XVII I Ipsae volvptates eorvm trepidae et variis terroribvs inqvietae svnt svbitqve cvm maxime exsvltantis sollicita cogitatio: "Haec qvam div?". |
| 243 |
Ab hoc affectv reges svam flevere potentiam, nec illos magnitvdo fortvnae svae delectavit, sed ventvrvs aliqvando finis exterrvit. Qvid qvod gavdia qvoqve eorvm trepida svnt? Non enim solidis cavsis innitvntvr, sed eadem qva orivntvr vanitate tvrbantvr |
| 244 |
Qvalia avtem pvtas esse tempora etiam ipsorvm confessione misera, cvm haec qvoqve qvibvs se attollvnt et svper hominem effervnt parvm sincera sint? Omne enim qvod fortvito obvenit instabile est: qvod altivs svrrexerit, opportvnivs est in occasvm |
| 245 |
Neminem porro casvra delectant; miserrimam ergo necesse est, non tantvm brevissimam vitam esse eorvm qvi magno parant labore qvod maiore possideant. Miseriarvm non finis qvaeritvr, sed materia mvtatvr. Nostri nos honores torservnt? plvs temporis alieni avfervnt; candidati laborare desiimvs? |
| 246 |
Svffragatores incipimvs; accvsandi deposvimvs molestiam? ivdicandi nanciscimvr; ivdex desiit esse? qvaesitor est; alienorvm bonorvm mercennaria procvratione consenvit? svis opibvs distinetvr Marivm caliga dimisit? consvlatvs exercet; Qvintivs dictatvram properat pervadere? |
| 247 |
Ab aratro revocabitvr. Nvmqvam dervnt vel felices vel miserae sollicitvdinis cavsae; per occvpationes vita trvdetvr; otivm nvmqvam agetvr, semper optabitvr. XVIII. Excerpe itaqve te vvlgo, Pavline carissime, et in tranqvilliorem portvm non pro aetatis spatio iactatvs tandem recede. |
| 248 |
Cogita qvot flvctvs svbieris, qvot tempestates partim privatas svstinveris, partim pvblicas in te converteris; satis iam per laboriosa et inqvieta docvmenta exhibita virtvs est; experire qvid in otio faciat. Maior pars aetatis, certe melior rei pvblicae datast: aliqvid temporis tvi svme etiam tibi. |
| 249 |
Nec te ad segnem avt inertem qvietem voco, non vt somno et caris tvrbae volvptatibvs qvicqvid est in te indolis vividae mergas; non est istvd adqviescere: invenies maiora omnibvs adhvc strenve tractatis operibvs, qvae repositvs et secvrvs agites. |
| 250 |
Tv qvidem orbis terrarvm rationes administras tam abstinenter qvam alienas, tam diligenter qvam tvas, tam religiose qvam pvblicas. In officio amorem conseqveris, in qvo odivm vitare difficile est; sed tamen, mihi crede, sativs est vitae svae rationem qvam frvmenti pvblici nosse. |
| 251 |
Istvm animi vigorem rervm maximarvm capacissimvm a ministerio honorifico qvidem sed parvm ad beatam vitam apto revoca, et cogita non id egisse te ab aetate prima omni cvltv stvdiorvm liberalivm vt tibi mvlta milia frvmenti bene committerentvr; maivs qviddam et altivs de te promiseras. |
| 252 |
Non dervnt et frvgalitatis exactae homines et laboriosae operae; tanto aptiora (ex)portandis oneribvs tarda ivmenta svnt qvam nobiles eqvi, qvorvm generosam pernicitatem qvis vmqvam gravi sarcina pressit? Modo modo intra pavcos illos dies qvibvs C |
| 253 |
Caesar periit (si qvis inferis sensvs est) hoc gravissime ferens qvod decedebat popvlo Romano svperstite, septem avt octo certe diervm cibaria svperesse! Qvem tvnc animvm habvervnt illi qvibvs erat mandata frvmenti pvblici cvra, saxa, ferrvm, ignes, Gaivm exceptvri? |
| 254 |
Svmma dissimvlatione tantvm inter viscera latentis mali tegebant, cvm ratione scilicet: qvaedam enim ignorantibvs aegris cvranda svnt, cavsa mvltis moriendi fvit morbvm svvm nosse. XIX. Recipe te ad haec tranqvilliora, tvtiora, maiora! Vis tv relicto solo mente ad ista respicere! |
| 255 |
Nvnc, dvm calet sangvis, vigentibvs ad meliora evndvm est. Exspectat te in hoc genere vitae mvltvm bonarvm artivm, amor virtvtvm atqve vsvs, cvpiditatvm oblivio, vivendi ac moriendi scientia, alta rervm qvies. XX. Hi si volent scire qvam brevis ipsorvm vita sit, cogitent ex qvota parte sva sit. |
| 256 |
Cvm videris itaqve praetextam saepe iam svmptam, cvm celebre in foro nomen, ne invideris: ista vitae damno parantvr. Vt vnvs ab illis nvmeretvr annvs, omnis annos svos conterent. Caesare vltro accepisset, componi se in lecto et velvt exanimem a circvmstante familia plangi ivssit. |
| 257 |
Lvgebat domvs otivm domini senis nec finivit ante tristitiam qvam labor illi svvs restitvtvs est. Adeone ivvat occvpatvm mori? Lex a qvinqvagesimo anno militem non legit, a sexagesimo senatorem non citat: difficilivs homines a se otivm impetrant qvam a lege |
| 258 |
At me hercvles istorvm fvnera, tamqvam minimvm vixerint, ad faces et cereos dvcenda svnt. Qvid perlvcentes ad imvm aqvas et circvmflventes ipsa convivia, qvid epvlas loqvar scaena sva dignas? Qvomodo ad hanc perveniri possit in vniversvm qvaeramvs; svmes tv ex pvblico remedio qvantvm voles |
| 259 |
Totvm interim vitivm in medivm protrahendvm est, ex qvo agnoscet qvisqve partem svam. Simvl tv intelleges qvanto minvs negotii habeas cvm fastidio tvi qvam ii qvos, ad professionem speciosam alligatos et svb ingenti titvlo laborantes, in sva simvlatione pvdor magis qvam volvntas tenet. |
| 260 |
Omnes in eadem cavsa svnt, et hi qvi levitate vexantvr ac taedio assidvaqve mvtatione propositi, qvibvs semper magis placet qvod reliqvervnt, et illi qvi marcent et oscitantvr. Innvmerabiles deinceps proprietates svnt, sed vnvs effectvs vitii, sibi displicere. |
| 261 |
Hoc oritvr ab intemperie animi et cvpiditatibvs timidis avt parvm prosperis, vbi avt non avdent qvantvm concvpiscvnt avt non conseqvvntvr, et in spem toti prominent. Semper instabiles mobilesqve svnt, qvod necesse est accidere pendentibvs. |
| 262 |
Ad vota sva omni via tendvnt et inhonesta se ac difficilia docent cogvntqve, et, vbi sine praemio labor est, torqvet illos irritvm dedecvs, nec dolent prava, sed frvstra volvisse. Iam flectamvs cvrsvm ad Vrbem: nimis div a plavsv et fragore avres vacavervnt, ivvat iam et hvmano sangvine frvi. |
| 263 |
Itaqve scire debemvs non locorvm vitivm esse qvo laboramvs, sed nostrvm: infirmi svmvs ad omne tolerandvm, nec laboris patientes nec volvptatis nec nostri nec vllivs rei divtivs. Nvmqvam enim, qvamvis obscvra, virtvs latet, sed mittit svi signa: qvisqvis dignvs fverit vestigiis illam colliget. |
| 264 |
Alii parce illo vtimvr, alii prodige; alii sic impendimvs vt possimvs rationem reddere, alii vt nvllas habeamvs reliqvias, qva re nihil tvrpivs est. Saepe grandis natv senex nvllvm alivd habet argvmentvvm qvo se probet div vixisse, praeter aetatem. |
| 265 |
Praeclvsvm tibi tribvnal est et rostris prohiberis avt comitiis: respice post te qvantvm latissimarvm regionvm pateat, qvantvm popvlorvm. Poteratne illa civitas conqviescere, in qva tot tyranni erant qvot satellites essent?" respondebit tibi: "Non mehercvles scio, sed aliqvos videbo, aliqvid agam. |
Комментарии